Huyện Lục Yên nằm ở phía Đông Bắc tỉnh Yên Bái, trên toạ độ địa lý: từ 21º55’30’’ đến 22º03’30’’ vĩ độ Bắc; từ 104º30’ đến 104º53’30’’ kinh độ Đông. Độ cao trung bình so với mặt nước biển từ 100 đến 150m. Trung tâm huyện lỵ đặt tại thị trấn Yên Thế, cách trung tâm tỉnh lỵ 93 km và cách Hà Nội 270km, có tuyến Quốc lộ 70 chạy qua nối Hà Nội - Việt Trì - Yên Bái - Lào Cai.

Huyện Lục Yên nằm ở phía Đông Bắc tỉnh Yên Bái, trên toạ độ địa lý: từ 21º55’30’’ đến 22º03’30’’ vĩ độ Bắc; từ 104º30’ đến 104º53’30’’ kinh độ Đông. Độ cao trung bình so với mặt nước biển từ 100 đến 150m. Trung tâm huyện lỵ đặt tại thị trấn Yên Thế, cách trung tâm tỉnh lỵ 93 km và cách Hà Nội 270km, có tuyến Quốc lộ 70 chạy qua nối Hà Nội - Việt Trì - Yên Bái - Lào Cai.1. Địa lý tự nhiên Huyện Lục Yên có tổng diện tích tự nhiên là 810,01 km2, nằm ở phía Đông Bắc tỉnh Yên Bái, phía bắc giáp huyện Quang Bình, huyện Bắc Quang tỉnh Hà Giang và huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai; phía đông giáp huyện Hàm Yên tỉnh Tuyên Quang; phía tây giáp huyện Văn Yên, phía nam giáp huyện Yên Bình tỉnh Yên Bái. Địa hình của huyện bị chia cắt bởi 2 dãy núi chính, chạy dọc theo hướng Tây Bắc - Đông Nam phía hữu ngạn sông Chảy là dãy núi Con Voi có độ cao trung bình 300 - 400m, đỉnh cao nhất 1,148m, sườn thoải, độ dốc trung bình 400 chia cắt địa bàn thành những thung lũng nhỏ và các khe suối. Phía tả ngạn sông Chảy là dãy núi đá lớn chạy dọc theo hướng Tây Bắc - Đông Nam có độ cao trung bình 935m, đỉnh cao nhất 1.035m, có độ dốc lớn, đỉnh nhọn, sườn núi bị cắt xẻ, có độ dốc 700 trở lên, hầu hết được bao phủ bởi rừng tự nhiên. Nằm giữa 2 dãy núi và triền sông Chảy là vùng đất thấp bằng phẳng, hệ thống sông Chảy chảy qua huyện Lục Yên dài 65 km với nhiều chi lưu lớn như ngòi Trúc Lâu, ngòi Vàn, ngòi Đại Cại, ngòi Biệc... Huyện Lục Yên nằm trong tiểu vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa và được chia thành 2 mùa rõ rệt. Mùa mưa (từ tháng 5 - tháng 10) và mùa khô (từ tháng 11 - tháng 4 năm sau), nhiệt độ trung bình từ 22 - 24ºC, độ ẩm trung bình 68-72%.  Lượng mưa trung bình hàng năm 1.500-2.200 mm, số ngày mưa trong năm khoảng 130 ngày. 2. Lịch sử hình thành Lục Yên là một đơn vị hành chính trên địa bàn Yên Bái đầu thế kỷ XIX thuộc về Hưng Hóa và Tuyên Quang. Vào năm 1910, Lục Yên được sáp nhập vào Yên Bái trở thành một trong 4 huyện và một châu, khi đó có 6 tổng. Khi thành lập 2 huyện mới là Bảo Yên và Văn Yên theo Quyết định số 117/CP ngày 16/12/1964 của Hội đồng Chính phủ, 14 xã của Lục Yên được cắt về huyện Bảo Yên. Giai đoạn 1965 - 1975 theo Quyết định điều chỉnh các đơn vị cấp xã của Bộ trưởng Bộ Nội vụ số 21/NV ra ngày 28/1/1967, cắt 2 xã An Phú và Phú Mỹ của huyện Yên Bình sáp nhập về huyện Lục Yên. Sau đó theo Quyết định số 23/NV tại huyện Lục Yên, giải thể các xã Quyết Thắng, Tân Thành, Trần Phú, Hợp Thành và Đồng Tâm, điều chỉnh các xóm giải thể về các xã Tân Lập, Hồng Quang, Tô Mậu, Phúc Lợi, Tân Lĩnh. Tiếp theo là quyết định của Hội đồng Chính phủ thành lập thị trấn huyện lỵ Lục Yên. Tại kỳ họp thứ IX, Quốc hội khóa VIII ngày 12/8/1991 quyết định chia tỉnh Hoàng Liên Sơn thành hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái, trong đó tỉnh Yên Bái gồm Thị xã Yên Bái và 7 huyện: Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn, Yên Bình, Trấn Yên, Văn Yên, Lục Yên.  Huyện lỵ là thị trấn Yên Thế nằm cách Quốc lộ 70 khoảng 18 km về hướng Đông và cách thành phố Yên Bái 93 km về hướng Bắc. Huyện gồm 24 đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn, đến nay còn 06 xã được Nhà nước công nhận là vùng III.   Ở Lục Yên có một phiên chợ độc nhất cả nước, bán mặt hàng đá quý và đã có lịch sử 25 năm. Từ xa xưa, Lục Yên được mệnh danh là "vùng đất ngọc", nằm trên đá quý   3. Địa lý hành chính Trải qua nhiều lần thay đổi về địa danh, địa giới các đơn vị hành chính của huyện. Đến nay, toàn huyện Lục Yên có 24 đơn vị hành chính trực thuộc, bao gồm 1 thị trấn là thị trấn Yên Thế và 23 xã: Tân Phượng, Lâm Thượng, Khánh Thiện, Minh Chuẩn, Mai Sơn, Khai Trung, An Lạc, Tô Mậu, Khánh Hòa, Động Quan, Trúc Lâu, Phúc Lợi, Trung Tâm, An Phú, Phan Thanh, Minh Tiến, Tân Lập, Liễu Đô, Vĩnh Lạc, Mường Lai, Minh Xuân, Tân Lĩnh, Yên Thắng. 4. Địa lý nhân văn Huyên Lục Yên có diện tích là 810,01 km2. Dân số toàn huyện là 110.069 người (Theo niên giám thống kê năm 2022). Lục Yên có 18 dân tộc cùng chung sống, trong đó dân tộc Tày chiếm 53,3%, Kinh 21,2%, Nùng 10,4%, còn lại là các dân tộc khác.  Trên địa bàn huyện Lục Yên có 20 di tích đã được xếp hạng, trong đó có 02 di tích cấp quốc gia (Di tích lịch sử - khảo cổ học Hắc Y xã Tân Lĩnh, di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh hồ Thác Bà) và 18 di tích lịch sử văn hóa, cách mạng cấp tỉnh gồm: Di tích lịch sử cách mạng Nơi thành lập Đội du kích Cổ Văn xã Mường Lai; Di tích lịch sử cách mạng Nơi thành lập Trung đoàn E165-F312 xã Khánh Thiện; đình Nà Ngàm xã Mường Lai; đình làng Tông Luông xã Khánh Thiện; đền Suối Tiên xã Tô Mậu; đình Làng Mường xã Tô Mậu; đình Làng Chã xã An Lạc; đình Làng Đung xã An Lạc; chùa Hang São xã Tân Lập; thành Pắc Pha xã Minh Xuân và Yên Thắng; đình, đền Cây Thị xã Liễu Đô; đình Lâm Thượng xã Lâm Thượng; đình Làng Xóa xã An Phú; đình, chùa Mường xã Động Quan; đình Minh Chuẩn xã Minh Chuẩn; đình, đền Đồng Xàng thị trấn Yên Thế; đình và miếu Bản Phố xã Mai Sơn; đình Khai Trung xã Khai Trung. 5. Tiềm năng kinh tế Với vị trí địa lý có nhiều tiềm năng phát triển, hệ thống giao thông thuận lợi, giao lưu buôn bán, trao đổi hàng hóa trong khu vực, hình thành một hệ thống thương mại khá sôi động ở địa phương. Hoạt động dịch vụ tương đối đa dạng, tập trung vào các lĩnh vực như: Nhà hàng, khách sạn, vận tải, tín dụng, bưu chính viễn thông…. - Tài nguyên rừng: Diện tích đất lâm nghiệp hiện nay là 57.971,24 ha chiếm 71,57% diện tích đất tự nhiên (trong đó rừng sản xuất chiếm 55,64%, rừng phòng hộ chiếm 15,93%). Tỷ lệ che phủ rừng đạt 67,8%. - Tài nguyên khoáng sản: Được thiên nhiên ban tặng cho loại đá trắng có độ tinh khiết rất cao, từ năm 2000 Lục Yên bước đầu tiến hành khai thác, chế biến, xuất khẩu, tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương. Hiện tại Lục Yên đã phát hiện ra một số loại khoáng sản sau: Than nâu: tại xã Động Quan trữ lượng 16.000 tấn. Đá trắng: ở Tân Lĩnh, Yên Thế, Liễu Đô, Minh Tiến, An Phú, Yên Thắng, Vĩnh Lạc trữ lượng khoảng 270 triệu m3.  Đá vôi có cường độ 300 - 500 kg/cm2 có hàm lượng Ca cao với trữ lượng khoảng 135 triệu m3, phân bố ở tất cả các xã trong huyện. Photphorit tập trung ở vùng núi đá xã Tân Lĩnh, Khai Trung trữ lượng khoảng 5.800 tấn.  Pyrít tập trung ở Tân Lĩnh với trữ lượng 112.000 tấn. Đá quý và bán quý phân bố trên diện tích 113 km2; đây là những tiềm năng khoáng sản có thể làm giàu cho địa phương trong quá trình phát triển. Nhà nước đã cấp 38 giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản cho 37 tổ chức, doanh nghiệp, với tổng diện tích 650,93ha. Trong đó, có những đơn vị đang thăm dò, khai thác, chế biến đá vôi trắng có hiệu quả là: Công ty TNHH Đá cẩm thạch RK Việt Nam, công suất 2.000.000 m2/năm; Công ty CP khai khoáng Thanh Sơn công suất 150.000m2/năm; Công ty TNHH MTV đá trắng Bảo Lai công suất 470.000 tấn/năm; Công ty CP Stone Base Việt Nam công suất 36.000 tấn/năm; Công ty cổ phần xuất nhập khẩu và chuyển giao công nghệ Thái Thịnh công suất 12.296 m2/năm, … đã góp phần vào nguồn thu ngân sách, kiến tạo nhiều công trình phúc lợi, làm đổi thay diện mạo của một huyện miền núi. Nhiều mặt hàng xuất khẩu từ đá xẻ, đá khối, đá hạt, đá siêu mịn có mặt trên thị trường thế giới. - Tài nguyên du lịch: Huyện Lục Yên có nhiều tiềm năng phát triển du lịch, nổi tiếng với vùng đất Ngọc, Bình nguyên xanh Khai Trung, di tích lịch sử khảo cổ học cấp quốc gia Hắc Y - Đại Cại, đền Suối Tiên. Có văn hóa các dân tộc đặc sắc, đặc biệt là văn hóa dân tộc Tày, Nùng, Dao,... Huyện Lục Yên là nơi hội tụ của 18 dân tộc anh em với bản sắc văn hóa riêng biệt. Là cái nôi của văn hóa dân gian Tày, Nùng, Dao... với 16 làn điệu hát đặc trưng như hát ví, hát khắp, hát cọi, hát then, hát Páo Dung... 09 loại nhạc cụ truyền thống như:  đàn tính, trống chiêng, kèn đồng; với 09 làn điệu múa như: Dậm thuông, múa mời nàng Hai, múa bướm ...trở thành văn hóa dân gian và đậm đà bản sắc dân tộc. Với khoảng 21 trò chơi dân gian mang tính tập thể được bảo tồn và phát huy, nhất là trong các dịp lễ tết, hội hè. Hiện nay, trên địa bàn huyện có 06 thác nước đẹp thu hút người dân địa phương và các vùng phụ cận đến vui chơi, tham quan, ngắm cảnh kết hợp ăn uống: Thác Nặm Chắn xã Lâm Thượng, Thác Làng Đung xã An Lạc, Thác Suối Xiểng xã Phan Thanh, Thác Gốc Sâm xã Trung Tâm, Thác Làng Chạp xã Khánh Hòa, Thác Tát Lậng xã Khánh Thiện. Có 11 hang động phù hợp với loại hình du lịch tham quan, trải nghiệm, khám phá kết hợp ăn uống: Hang Diêm xã Khai Trung, Hang Thẳm Luông xã Lâm Thượng, Hang Thẳm Dường xã Lâm Thượng, Hang Bản Khéo xã Lâm Thượng, Hang Mó Mạ xã Mai Sơn, Hang Xê Hai xã An Phú, Hang Nặm Lùn Su Mạ xã An Phú, Hang Tông Mộ xã Khánh Thiện, Hang Chùa São xã Tân Lập, Hang Bó Mi xã Tân Phượng, Hang Phật Thủ thị trấn Yên Thế. - Xác định lợi thế địa phương, hiện nay huyện Lục Yên đã quy hoạch vùng phát triển kinh tế phù hợp: Với 09 xã dọc Quốc lộ 70 tập trung làm kinh tế trang trại, khai thác chế biến gỗ rừng trồng; vùng đồng bằng tập trung thâm canh cây lương thực hàng hóa; các xã vùng cao phát huy lợi thế làm du lịch, chăn nuôi, trồng rừng. Qua đó, hình thành rõ nét các vùng tre măng, cây quế, cây ăn quả có múi, đặc biệt nhờ làm tốt công tác bảo vệ và phát triển rừng, đến nay tỷ lệ độ che phủ đạt 68%. Qua tích tụ ruộng đất, hiện đã có nhiều trang trại trồng cây ăn quả rộng vài chục ha, cho thu nhập hàng tỷ đồng/năm. Năm 2017, cam sành Lục Yên được chứng nhận nhãn hiệu tập thể “Cam Lục Yên”, mỗi năm cung cấp ra thị trường hơn 2.000 tấn quả, mở ra hướng đi mới trong nông nghiệp nông thôn miền núi. - Ở Lục Yên có một chợ phiên vô cùng độc đáo, bán mặt hàng đá quý, đá bán quý và đã có lịch sử 25 năm. Từ xa xưa, Lục Yên được mệnh danh là "vùng đất ngọc", nằm trên đá quý. Theo những người trong nghề, xưa ở lòng hồ Thác Bà đã có chợ Ngọc. Người nông dân đi làm đồng, trẻ em đi chơi dễ dàng nhặt được những viên đá đủ màu sắc nhưng chỉ để chơi. Tới những năm 80 thế kỷ trước, chính quyền tổ chức khai thác địa chất mới phát hiện nơi đây có nhiều loại đá quý, chất lượng thuộc hàng quý nhất thế giới. Những viên đá có giá trị nhất Việt Nam đều được khai thác từ đây. Từ đó Lục Yên trở thành thủ phủ của đá quý. Người dân tứ phương đổ xô về đây khai thác. Chợ phiên bán mặt hàng đặc biệt này cũng hình thành. "Vùng đất ngọc" đã thay đổi cuộc sống nhiều người. Những năm trước còn tìm được những viên đá có giá trị bạc tỷ đồng, còn giờ đây khai thác được những mặt hàng này đã hiếm dần. Hàng được bày lên mặt bàn thành từng mớ. Hàng là các loại đá quý, đá bán quý các loại. Có thứ đã qua chế tác, có thứ còn để thô nguyên gốc. Nhưng dù ở dạng nào, những thứ hàng được bán ở cái chợ này đều khoe sắc lung linh. Lục Yên tự hào có viên ruby đỏ được giữ làm bảo vật quốc gia, tên 'Ngôi sao Việt Nam'. Đó là viên đá ruby lớn nhất, có trọng lượng 2.160gram tương đương 10.800 cara. Ngoài ra rất nhiều viên đá quý có giá trị khác được khai thác từ đây. Đây là nơi duy nhất trong cả nước có nghề làm tranh đá quý. Tại đây, du khách cũng có thể tìm hiểu về nghề làm đá quý cũng như được thấy những bức tranh quý trị giá vài trăm triệu đồng. (Bài viết có sử dụng tài liệu do Ban Tuyên Giáo Huyện uỷ,  Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lục Yên cung cấp và trên Trang Thông tin điện tử huyện Lục Yên)