CTTĐT - Văn Yên là một huyện vùng thấp của tỉnh Yên Bái, có diện tích sản xuất sắn hàng năm trên 8.000 ha, năng suất bình quân đạt 29 tấn/ha. Trong những năm gần đây cây sắn là cây trồng chủ lực, góp phần vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho bà con nông dân huyện Văn Yên.

Cổng thông tin điện tử tỉnh - Văn Yên là một huyện vùng thấp của tỉnh Yên Bái, có diện tích sản xuất sắn hàng năm trên 8.000 ha, năng suất bình quân đạt 29 tấn/ha. Trong những năm gần đây cây sắn là cây trồng chủ lực, góp phần vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho bà con nông dân huyện Văn Yên. Tuy nhiên, sắn là cây trồng bóc màu, diện tích sắn trồng của huyện lại được trồng chủ yếu trên đất đồi, chiếm đến 95,8%, do đó trong quá trình canh tác dễ làm cho đất bị xói mòn, rửa trôi. Theo tính toán, mỗi năm 1 ha trồng sắn có thể bị rửa trôi 50 tấn đất bề mặt làm đất bị thoái hóa, năng suất sắn giảm theo từ 15 - 20%, quan trọng hơn là nó dần phá vỡ môi trường sinh thái. Từ thực tế đó, việc chống xói mòn đất, bổ sung các chất hữu cơ, cải tạo môi trường sinh thái, bảo đảm tính bền vững của cây sắn trên đất dốc, từ năm 2010, UBND huyện Văn Yên đã tập trung chỉ đạo thực hiện chương trình canh tác sắn bền vững trên đất dốc tại 17 xã vùng nguyên liệu, áp dụng nhiều biện pháp thiết kế như: san gạt đường băng; Trồng cây lâm nghiệp trên đỉnh đồi; Tạo đường băng chống xói mòn, trồng xen cây họ đậu, băng cốt khí, băng cỏ Paspalum, băng cây sắn… Chúng tôi đến thăm mô hình chị Hà Thị Tuyết - thôn Gốc Đa, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, là một trong những hộ điển hình về áp dụng hình thức canh tác sắn bền vững trên đất dốc. Trước đây, gia đình chị chỉ trồng sắn để tận dụng làm thức ăn chăn nuôi nên diện tích trồng sắn không đáng kể, từ năm 2004, khi nhà máy sản xuất tinh bột sắn chính thức đi vào hoạt động, gia đình chị mới tận dụng hơn 1ha đất đồi của gia đình để trồng sắn. Ban đầu, do chưa có nhiều kinh nghiệm nên chị chỉ áp dụng hình thức canh tác thông thường dẫn đến năng suất sắn càng ngày càng giảm do càng ngày đất càng bị rửa trôi, xói mòn. Từ năm 2010, được cán bộ khuyến nông hướng dẫn biện pháp canh tác sắn bền vững trên đất dốc gia đình chị mạnh dạn áp dụng vào một phần diện tích trồng sắn của gia đình. Sau khi thu hoạch sắn củ xong, thay vì dọn tất cả các thân cành sắn thành một đống rồi đốt chị đã xếp dọn các thân cành sắn, tàn dư thực vật từ vụ trước thành các đường băng theo đường đồng mức với khoảng cách từ 6 - 8 m một băng trên nương sắn, bên dưới băng có đóng cọc để giữ băng; khoảng cách giữa các cọc khoảng 1m. Chị cho biết thêm: Với cách làm này vừa dễ áp dụng, tiết kiệm công lao động, không phải chi phí mua giống cây đường băng lại không mất diện tích trồng sắn, khi băng cây sắn mọc nhiều thân cành có thể tận dụng khai thác lá sắn làm thức ăn chăn nuôi, như nuôi cá, nuôi tằm… Đặc biệt việc áp dụng biện pháp xếp băng cành sắn có hiệu quả tức thì, ngay sau khi xếp băng xong nếu có gặp mưa to thì băng đã có tác dụng cản dòng chảy và chống xói mòn ngay. Cũng giống như hộ chị Hà Thị Tuyết, anh Nông Văn Lương - thôn Sạt Ngọt, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, sau nhiều năm canh tác sắn thấy tốc độ rửa trôi của lớp đất mặt tăng dần qua các năm cộng với năng suất sắn ngày càng giảm nên đã mạnh dạn áp dụng hình thức canh tác sắn bền vững trên đất dốc trên diện tích sắn của gia đình. Do diện tích đồi trồng sắn có độ dốc vừa phải nên anh chị lựa chọn biện pháp trồng cỏ paspalum.             Trước đây, anh áp dụng hình thức trồng keo trên đỉnh đồi sắn và biện pháp san gạt tiểu đường băng. Tuy nhiên, với phương pháp trồng keo trên đỉnh đồi thì phải sau trồng 2 - 3 năm thì cây keo mới phát huy tác dụng, thêm vào đó khi trồng trên đỉnh đồi lộng gió cây hay bị đổ ngã, việc khai thác vận chuyển gỗ cũng khó khăn hơn, còn với biện pháp san gạt tiểu đường băng lại mất nhiều công và khó thực hiện, cộng với đó sau khi đầu tư công lao động để san gạt xong, đất vẫn còn tơi, sắn thì chưa mọc cộng với độ dốc cao nên khi gặp mưa to các đường băng đều bị trôi hết. Thực tế cho thấy, sau khi gia đình anh áp dụng hình thức trồng cỏ paspalum trên diện tích trồng của gia đình đã phần nào khắc phục được những nhược điểm trên, không những hạn chế được sự xói mòn, rửa trôi đất mà năng suất sắn còn tăng lên. Anh Nông Văn Lương chia sẻ: Với những hình thức canh tác thông thường như trước đây thì sản lượng sắn của gia đình anh chỉ đạt từ 15 - 17 tấn/ha. Nhưng giờ đây khi áp dụng biện pháp canh tác sắn bền vững trên đất dốc không những hạn chế được hiện tượng xói mòn, rửa trôi đất mà năng suất sắn của gia đình anh đã tăng dần lên qua các năm, đến nay đã đạt 26 tấn/ha. Qua thời gian triển khai thực hiện, tính đến tháng 8 năm 2015, diện tích sắn áp dụng các biện pháp canh tác trên toàn huyện đã đạt 5.071 ha, trong đó: Canh tác lâu dài: 2.177,7 ha, gồm: Trồng cây lâm nghiệp đỉnh đồi 891,4 ha; san gạt đường băng 42 ha; băng cốt khí, dứa 1.128 ha; băng cỏ Paspalum 116,8 ha … Từ đó năng suất sắn hàng năm khá ổn định, đồng thời hạn chế được việc xói mòn, rửa trôi đất, bảo vệ môi trường sinh thái, bảo đảm tính bền vững của cây trồng. Từ những mô hình ban đầu mà đến nay hình thức canh tác sắn bền vững trên đất dốc đã được nhân rộng ra nhiều địa phương khác trong toàn huyện, qua đó, đã góp phần giúp người dân thay đổi nhận thức, chú trọng đầu tư phân bón cho cây sắn, hạn chế việc trồng quảng canh, thấy được hiệu quả của việc canh tác bền vững và trồng xen cây họ đậu, băng cây cốt khí …. Đặc biệt, trên địa bàn huyện đã xuất hiện nhiều địa phương thực hiện tương đối tốt việc canh tác sắn bền vững trên đất dốc như: thôn 10 xã Mậu Đông, thôn Khe Ván xã Quang Minh, thôn Gốc Đa, thôn Sặt Ngọt - xã Đông Cuông, Thôn 5 xã An Bình…. Việc sử dụng các biện pháp canh tác để sản xuất cây sắn đã được chứng minh là một trong những giải pháp tối ưu để giảm thiểu xói mòn trên đất dốc. Chính vì vậy, mức độ thoái hóa đất do xói mòn rửa trôi ở các mô hình canh tác đang thực hiện sẽ góp phần nâng cao tính bền vững về môi trường đất sản xuất sắn vùng nguyên liệu.