Người Việt thường có câu, cái răng
cái tóc là góc con người. Và cũng giống như hầu hết những người phụ nữ khác trên
khắp đất nước Việt Nam, người phụ nữ Thái cũng có những cách chăm sóc rất công
phu cho “ góc con người” của mình.
Thứ nước màu trắng đục mà người phụ nữ Thái ưa
thích để gội đầu chính là nước vo gạo nếp đã lên men chua từ 1-2 ngày. Người phụ
nữ Thái rất thích dùng nó để gội đầu. Không biết thứ nước ấy công dụng ra sao
nhưng khi kết hợp cùng những lá cây được trồng ngay trong vườn nhà như lá bưởi,
lá xả, cam thảo, hương nhu, mần trầu thì mái tóc của người phụ nữ Thái đã trở
nên dài hơn, chắc khỏe hơn nhưng lại vô cùng mềm mại và mượt mà như dòng suối.
Theo quan niệm của người Thái đen,
mái tóc của người phụ nữ cũng có một vị trí
vô cùng quan trọng. Chẳng thế mà, mái tóc đẹp ấy đã được biết bao thế hệ
phụ nữ Thái Mường Lò gìn giữ, chăm sóc, nuôi dưỡng từ hàng bao đời nay để cho “ Tằng cẩu” được đẹp hơn.
Cũng không ai rõ, tằng cẩu có từ khi
nào nhưng nó đã trở thành một trong những luật tục quan trọng trong đời sống
tinh thần, tín ngưỡng của người Thái. Người phụ nữ Thái sẽ tằng cẩu vào ngày được
đón về nhà chồng.
Để chuẩn bị cho lễ thức này vào buổi
sáng sớm của ngày làm đón dâu, người con gái sẽ được các bạn của mình giúp gội
đầu tại dòng suối gần nhà. Người Thái quan niệm, nước suối sẽ cuốn đi tất cả những
gì mòn cũ của ngày quá khứ, để cô dâu được nhẹ nhàng, thanh sạch bước sang một
cuộc sống mới.
Sau khi chọn được giờ lành, những người phụ nữ khỏe mạnh, tháo vát cùng
bà mối bên nhà trai sẽ được cử sang nhà gái để tằng cẩu cho cô dâu mới. Bà mối
được chọn phải là người đức độ, khỏe mạnh,
con đàn cháu đống và đặc biệt là phải am hiểu về các động tác tằng cẩu.
Khi những thủ tục để giới thiệu hai
gia đình và xin phép được thực hiện lễ tằng cẩu. Cô dâu mới sẽ ra chào họ hàng hai bên và ngồi trên chiếc ghế mây hướng
về phía mặt trời, sẵn sàng cho buổi lễ.
Theo phong tục của người Thái đen, trong số những
lễ vật nhà trai mang sang nhà gái tặng cô dâu sẽ có 2 sải khăn, một đôi vòng
tay bằng bạc, trâm cài tóc và 2 lọn tóc đen của bà và mẹ chồng lựa gom sau mỗi
lần chải.
Một chậu nước lá thơm có thả một ít
thuốc để trải tóc cho cô dâu, để tránh
điều xấu có thể khiến tóc rối không trải được sẽ được chuẩn bị để bắt đầu quá
trình tằng cẩu.
Bà mối sẽ đứng ở phía sau lưng cô dâu, nhẹ
nhàng chải tóc rồi dùng hai tay vuốt ngược tóc từ phía sau gáy lên kèm theo lọn
tóc độn và búi cuốn chặt lại từ trái sang phải hoặc ngược lại. Khi búi tóc đã
hoàn chỉnh, bà mối khẽ nâng chiếc trâm bằng
bạc xuyên búi tóc để giữ cho cẩu không thể xổ rối tung và chiếc trâm bạc xinh xắn
nổi bật trên nền đen óng mượt của búi tóc cô dâu mới.
Những lời hát dặn dò yêu thương và chúc mừng hạnh phúc
cho tình yêu đôi lứa sẽ được bà mối cất lên sau khi nghi lễ tằng cẩu kết thúc.
"Mái tóc dài, chải cho mượt/
Búi ngược lên thành “Tằng cẩu”/ Từ nay về sau, người đã có chồng/ Nước không đổi
dòng/ Lòng không đổi hướng, con ơi".
Sau khi tằng cẩu xong, Đại diện nhà
trai sẽ làm những thủ tục để xe duyên cho đôi vợ chồng trẻ như trải chăn đệm,
quần áo... với mong muốn vợ chồng mới cưới sẽ sớm sinh con đẻ cái, có cả nếp lẫn
tẻ, con cháu đầy đàn, gia đình đầm ấm, hạnh phúc.
Từ lúc này, cô gái đã trở thành người phụ nữ của gia
đình. Búi tóc tằng cẩu vừa để làm đẹp vừa như là một dấu hiệu thông báo cho các
chàng trai khác biết họ đã có chồng. Trách nhiệm, đạo lý mang tính truyền thống
của người Thái được trao cho cô dâu mới được biểu đạt qua mái tóc tằng cẩu vô
cùng tinh tế. Tằng cẩu được người Thái đen coi trọng, bởi nó để lại dấu ấn quan
trọng trong suốt cả cuộc đời người phụ nữ dân tộc này. Người phụ nữ Thái được tằng
cẩu đều thấy rất tự hào. Chị Lò Thị Phương Thảo : tôi rất tự hào về mái tóc tằng
cẩu của mình. Từ bây giờ, tôi đã là người phụ nữ đã có
chồng. Tôi sẽ hết lòng chăm lo cho chồng con và công việc của gia đình nhà chồng.
Đối với người phụ nữ Thái đen, mái tóc
tằng cẩu biểu hiện cho một giai đoạn vô cùng quan trọng trong cuộc đời họ, đó
chính là đời sống hôn nhân. Vì vậy, để bảo vệ cho mái tóc ấy cũng như chứng
minh cho tấm lòng sắt son, thủy chung, người phụ nữ Thái đã sử dụng những chiếc
khăn vấn, vừa là để làm đẹp, lại vừa mang những ý nghĩa văn hóa, tín ngưỡng sâu sắc.
Cuộc sống hôm nay dù có nhiều thay đổi
nhưng mái tóc tằng cẩu vẫn được người phụ nữ Thái đen gìn giữ trong mọi hoạt động
của đời sống. Từ những công việc quán xuyến gia đình hàng ngày đến khi tham gia
vào những lễ hội truyền thống... Mái tóc tằng cẩu một lần nữa lại tô điểm thêm
cho sắc đẹp, cho cốt cách tâm hồn của người phụ nữ Thái....
Mái tóc tằng cẩu chính là sợi dây kết
nối giữa tâm hồn của người phụ nữ Thái và trách nhiệm của họ đối với gia
đình, trở thành một trong những biểu tượng
đẹp của người phụ nữ Thái. Dù thời gian, cuộc sống có thể đổi, người Thái vẫn
luôn giữ gìn những phong tục có từ hàng ngàn đời nay. Tục tằng cẩu là một minh chứng rõ ràng nhất cho điều đó bởi
thông qua đó tâm hồn, cốt cách của người phụ nữ Thái trong suốt cuộc đời được
thể hiện một cách đẹp đẽ và rõ ràng nhất!
Bà Hà Thị Văn – Phường Tân An – Thị
xã Nghĩa Lộ cho biết: Chúng tôi rất coi trọng mái tóc tằng cẩu. Đó là sự phân
biệt giữa người con gái và người phụ nữ đã có chồng. Khi đã tằng cẩu lên, chúng tôi sẽ không bao giờ
thả tóc xuống nữa. Mái tóc ấy sẽ đi cùng chúng tôi đến hết cuộc đời./.