CTTĐT - Thị xã Nghĩa Lộ nằm trong vùng lòng chảo cánh đồng Mường Lò - cánh đồng lớn thứ hai của vùng Tây Bắc, là vùng đất có 77% đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Thái chiếm 52%. Nghĩa Lộ còn được biết đến là cái nôi của nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, là nguồn cội của nhiều loại hình văn hóa vật thể và phi vật thể đặc trưng vùng Tây Bắc.

Cổng thông tin điện tử tỉnh - Thị xã Nghĩa Lộ nằm trong vùng lòng chảo cánh đồng Mường Lò - cánh đồng lớn thứ hai của vùng Tây Bắc, là vùng đất có 77% đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Thái chiếm 52%. Nghĩa Lộ còn được biết đến là cái nôi của nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, là nguồn cội của nhiều loại hình văn hóa vật thể và phi vật thể đặc trưng vùng Tây Bắc. Các dân tộc sống lâu đời bên nhau, có tinh thần đoàn kết, mỗi dân tộc đều có những nét văn hoá đặc thù và rất đặc sắc. Trong thời gian qua, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đã được khôi phục, bảo tồn và phát huy mạnh mẽ, trở thành nền tảng và yếu tố quan trọng để xây dựng thị xã văn hóa - du lịch. Nói đến Nghĩa Lộ, không thể không nhắc đến Nghệ thuật Xòe của người Thái. Năm 2021, Nghệ thuật xòe Thái được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào của riêng người dân Nghĩa Lộ, Yên Bái mà còn là niềm tự hào chung của đồng bào Thái trên khắp cả nước. Năm 2003, thị xã Nghĩa Lộ là một trong 07 huyện, thị của cả nước được Bộ Văn hóa - Thông tin chọn làm điểm xây dựng đơn vị văn hoá cấp huyện, khu vực miền núi vùng đồng bào dân tộc thiểu số; năm 2013, HĐND tỉnh đã ban hành nghị quyết chuyên đề và UBND tỉnh ban hành đề án “Xây dựng thị xã văn hóa - du lịch Nghĩa Lộ, giai đoạn 2013 - 2020” và năm 2021, UBND tỉnh Yên Bái ban hành Quyết định số 1859/QĐ-UBND phê duyệt Đề án “Xây dựng thị xã Nghĩa Lộ thành thị xã văn hóa, du lịch giai đoạn 2021 - 2025”, điều này cho thấy sự quyết tâm của các thế hệ lãnh đạo tỉnh qua các thời kỳ với một chủ trương, định hướng đúng đắn, phù hợp - xây dựng Nghĩa Lộ trở thành thị xã văn hóa - du lịch để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa nơi đây, nhất là văn hóa dân tộc Thái. Nhận thức rõ giá trị và tầm quan trọng của văn hóa truyền thống trong đời sống của người dân cũng như trong phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc Thái ở Nghĩa Lộ đã được cấp ủy, chính quyền thường xuyên quan tâm. Thị xã đã mở các lớp truyền dạy chữ Thái cổ (11 lớp), dạy múa Xòe (12 lớp), dạy chế tác và sử dụng khèn bè của người Thái (3 lớp), dạy khắp Thái (3 lớp) trong đó chú trọng đến đối tượng là thế hệ trẻ. Thị xã đã đưa Nghệ thuật Xòe Thái đi tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu tại một số nơi như Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Phú Thọ, Hà Nội… đặc biệt là Nghệ thuật Xòe Thái 85 được đưa vào truyền dạy trong các trường học, tạo thành nét sinh hoạt đặc sắc, góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Xòe Thái. Ngoài Lễ hội Văn hóa - Du lịch Mường Lò được tổ chức thường niên hằng năm, trong 02 năm trở lại đây thị xã đã tổ chức Hội thi “Lung linh vòng xòe”, nhằm tăng cường các hoạt động trình diễn văn hóa dân gian, thu hút khách du lịch trong dịp lễ 30/4 - 1/5; tăng cường hoạt động học hỏi, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, khích lệ sự sáng tạo của hoạt động nghệ thuật quần chúng; phát hiện những nhân tố có khả năng đặc biệt trong việc trình diễn, truyền dạy Nghệ thuật Xòe Thái trên địa bàn thị xã; đặc biệt, Hội thi thể hiện sự triển khai nghiêm túc, hiệu quả "Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật Xòe Thái" trên địa bàn thị xã; khơi dậy tình yêu, niềm tự hào của người dân Nghĩa Lộ đối với di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được UNESCO ghi danh. Ngoài ra, công tác phục dựng và duy trì tổ chức các lễ hội truyền thống tại cơ sở đã tạo nên bức tranh văn hóa sinh động, đa sắc màu dân tộc như: Lễ hội Rằm tháng Giêng, Tết Xíp xí, lễ hội Xên bản, Xên mường, lễ hội Xên Đông, Hội Hạn khuống; Lễ hội Khai Hạ... Đến nay, đã xây dựng và bước đầu hình thành các tour, tuyến du lịch trong thị xã với các địa phương ở phía Tây của tỉnh, góp phần hình thành và củng cố trung tâm du lịch miền Tây Yên Bái với sự đa dạng trong sắc màu văn hóa, kết hợp với tiềm năng thiên nhiên độc đáo tạo thành những tuyến du lịch hấp dẫn, thu hút lượng lớn khách du lịch trong và ngoài nước; tiếp tục định vị thương hiệu du lịch văn hóa miền di sản, nổi bật là năm 2023, thị xã đón 302.820 lượt khách (đạt 120,8% kế hoạch), doanh thu từ du lịch 275 tỷ đồng (đạt 113,8% kế hoạch). Nhiều thôn, bản bảo tồn được kiến trúc nhà sàn truyền thống; ngôn ngữ, ẩm thực, trang phục, phong tục cưới hỏi, tang lễ vẫn giữ gìn được những nét đẹp truyền thống, song hành với các yếu tố hiện đại, tạo nên bức tranh văn hóa sinh động, đặc sắc và đáp ứng yêu cầu phát triển chung của thị xã,... Có thể khẳng định rằng, việc phát triển du lịch từ bản sắc văn hóa dân tộc Thái tại thị xã Nghĩa Lộ bước đầu đã tạo dựng được thương hiệu cho du lịch thị xã, góp phần quan trọng trong việc xây dựng thị xã văn hóa - du lịch. Trong thời gian tới Đảng bộ thị xã tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục ý thức tự giác của người dân trong việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa gắn với quảng bá du lịch; khơi dậy lòng tự hào, ý thức trách nhiệm của mọi người tham gia bảo vệ và phát huy di sản bằng những việc làm thiết thực. Tiếp tục nhân rộng các mô hình, tạo điều kiện cho việc thực hành, sáng tạo và truyền dạy Di sản “Nghệ thuật Xòe Thái” trong cộng đồng nhằm nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng và nhân dân địa phương; tôn vinh các nghệ nhân trong lĩnh vực trình diễn văn hóa dân gian để ghi nhận công lao và khuyến khích các nghệ nhân gìn giữ, phát huy giá trị của di sản văn hóa; đẩy mạnh phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh,… Những tiền đề và kết quả bước đầu trong việc phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thái trong quá trình xây dựng thị xã văn hóa - du lịch sẽ tạo thêm nhiều cơ hội, động lực để thị xã sớm hoàn thành mục tiêu xây dựng thị xã văn hóa - du lịch theo đúng lộ trình, góp phần xây dựng và phát triển thị xã cơ bản đạt các tiêu chí đô thị loại III vào năm 2025.