Bản tráng ca bất tử
Khởi nghĩa Yên Bái do Việt Nam Quốc dân Đảng (VNQDĐ) lãnh đạo nổ ra vào đêm 9 rạng ngày 10/2/1930.
Cuộc khởi nghĩa đã bị dìm trong biển máu, hàng loạt đảng viên Việt Nam Quốc dân Đảng bị tử hình, nhiều người bước lên máy chém còn hô vang “Việt Nam vạn tuế”. Điều đó thể hiện không thế lực bạo tàn nào có thể khuất phục được một dân tộc...
Sau khi thực dân Pháp đặt xong bộ máy cai trị trên khắp đất nước Việt Nam, chúng ra sức vơ vét của cải, đàn áp các cuộc khởi nghĩa và các phong trào yêu nước do các sĩ phu yêu nước lãnh đạo.
Ngày 25/12/1927, VNQDĐ được thành lập do Nguyễn Thái Học, một trí thức trẻ đứng đầu. GS, Viện sĩ Trần Huy Liệu nhận xét: VNQDĐ biểu hiện rõ rệt là một Đảng cách mạng có khuynh hướng tư sản. Tư tưởng của Nguyễn Thái Học là: Dùng võ lực lấy lại quyền độc lập cho quốc gia Việt Nam.
Đầu năm 1929 nhân vụ ám sát tên chủ mộ phu Bazin, các đảng viên VNQDĐ bị chính quyền lùng bắt gắt gao, nhiều đảng viên từ trung ương tới địa phương đã bị bắt giữ, giam cầm. Hệ thống đảng bị vỡ từng mảng, VNQDĐ có nguy cơ tan rã. Ngày 1/7/1929, Hội nghị Lạc Đạo với chủ trương khởi nghĩa vũ trang do Nguyễn Thái Học và Nguyễn Khắc Nhu đã thắng thế áp đảo.
Một góc TP Yên Bái trước tháng 2/1930, nơi nổ ra cuộc khởi nghĩa
Với ý chí và quyết tâm: Nếu cứ ngồi yên để quân địch bắt được rồi đưa lên máy chém hay tống vào các nhà tù kết liễu cuộc đời hoạt động. Chi bằng dốc toàn bộ lực lượng làm cuộc khởi nghĩa vũ trang đánh một trận cuối cùng: “Không thành công cũng thành nhân”.
Cuộc khởi nghĩa trùng với Tết nguyên đán năm 1930, đền Tuần Quán gần tỉnh lỵ Yên Bái mở hội linh đình, dân các vùng lân cận nô nức trẩy hội.
Trong chuyến tàu hoả Phú Thọ - Yên Bái chiều 9/2/1930 có rất nhiều người đi trẩy hội, trà trộn trong số người đó là các đảng viên VNQDĐ, họ giấu lựu đạn, bom tự chế cùng vũ khí dưới đáy các thúng bánh chưng và trong các hộp quà xuống ga Yên Bái.
Ga Yên Bái, nơi các chiến sĩ VNQDĐ tụ hội để khởi nghĩa
Được nghỉ Tết nên những người lính trong hai đồn cũng đi trẩy hội, họ đã gặp các chiến sĩ VNQDĐ bên ngoài thống nhất kế hoạch khởi nghĩa.
Đúng 1 giờ sáng ngày 10/2/1930 nghĩa quân khởi nghĩa chia thành 3 toán. Toán thứ nhất phối hợp với lính khố đỏ đánh chiếm trại lính lớn ở đồn Dưới, nơi hai cơ số 5 và số 6 đóng quân giết bọn sĩ quan tại nhà riêng, chiếm kho vũ khí phân phát cho nghĩa quân.
Toán thứ hai tiến đánh đồn Cao, nơi đóng quân của hai cơ số 7 và số 8, giết sĩ quan chỉ huy và cướp trại. Toán thứ 3 xông vào nhà riêng các sĩ quan nằm giữa trại lính tiêu diệt chúng.
Việc giết các sĩ quan diễn ra khá trôi chảy. Nghĩa quân mang theo dao găm, súng lục và bom đến từng nhà gõ cửa nói là có mật lệnh của trung tá Tacon rồi bất ngờ hạ sát. Quan ba Jourdan, quan một Robert bị tiêu diệt ngay, quan ba Gainza, quan hai Reul thì bị thương nặng. Trên đồn Cao tên Quản Cunéo và tên Đội Sevalier bị bóp cổ và đâm chết ngay tại trận. Còn các tên Renaudet, Rolland, Troutox bị thương nặng.
Toàn bộ sĩ quan và hạ sĩ quan ở hai đồn binh này đều bị giết hoặc bị thương, trung tá tư lệnh Tacon sau khi nghe tiếng súng nổ đã kịp chui xuống hầm trú ẩn nên thoát chết, ngoài ra còn một viên hạ sĩ quan da đen cũng thoát được bàn tay của nghĩa quân.
Sau khi chiếm được đồn Dưới, nghĩa quân tập trung tại sân đồn nghe đại biểu của VNQDĐ đọc bài hịch khởi nghĩa và hô vang khẩu hiệu “Đuổi giặc Pháp về nước Pháp/ Đem nước Nam trả người Nam/ Cho nhân dân khỏi lầm than/ Được thêm phần hạnh phúc”. Sau đó nghĩa quân chia nhau chiếm các công sở, nhà ga cắm cờ nửa đỏ nửa vàng của VNQDĐ.
Trên đồn Cao nghĩa quân chỉ chiếm được trại cơ số 7, đại đa số binh lính trại cơ này không hưởng ứng khởi nghĩa lên chạy lên trại cơ số 8, cùng với các binh lính trại cơ số 5 và số 6 chạy lên dưới sự chỉ huy của trung tá Tacon phản công lại. Do lực lượng mỏng lại thiếu người chỉ huy, mặc dù nghĩa quân đã nhiều lần mở các đợt tấn công lên đồi Cao nhưng bị binh lính của Tacon đánh bật trở lại.
Những người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa như Trần Văn Liên, Nguyễn Văn Khôi lần lượt rút lui, nghĩa quân rơi vào tình trạng vô tổ chức, hỗn loạn. Nhiều người chiến đấu dũng mãnh như Ngô Hải Hoàng, Nguyễn Văn Thuyết... sau khi làm xong nhiệm vụ không biết làm gì đành bị bắt.
Chỉ sau một đêm nổ ra, cuộc khởi nghĩa Yên Bái đã bị dập tắt. Toàn bộ nghĩa quân ngoài một số người bỏ trốn còn lại đều bị bắt, có người bị bắn ngay tại chỗ. Cuộc khởi nghĩa chìm trong biển máu.
Cùng với khởi nghĩa Yên Bái, quân khởi nghĩa do Nguyễn Khắc Nhu chỉ huy đánh đồn Hưng Hoá, chiếm phủ Lâm Thao. Do thiếu vũ khí lại không có nội ứng nên nghĩa quân phải rút về Lâm Thao. Tại Lâm Thao dân quân do Phạm Nhận chỉ huy đánh chiếm phủ Lâm Thao rồi hợp với quân từ Hưng Hoá kéo về. Nhưng không chống cự được với quân đội Pháp được trang bị vũ khí đầy đủ từ Phú Thọ kéo lên phản công.
Khu tưởng niệm Nguyễn Thái Học nằm trong công viên Yên Hoà
Đội quân khởi nghĩa bị đánh tan, lãnh tụ Nguyễn Khắc Nhu bị thương rơi vào tay giặc. Trên đường dẫn giải về trại giam khi qua sông ông đã nhảy xuống sông tự vẫn, được chúng vớt lên nhốt trong nhà tù, đêm ấy ông đâm đầu vào thành trại giam thể hiện khí tiết của người yêu nước, quyết không chịu quỳ gối trước lưỡi lê và họng súng của giặc Pháp.
Tại Hà Nội, đêm 10/2/1930 hưởng ứng tiếng súng khởi nghĩa Yên Bái, nhiều đảng viên VNQDĐ là học sinh trường Kỹ nghệ Hà Nội được huy động đem bon tự chế ném vào Sở mật thám, bóp cảnh sát Hàng Trống...
Cuộc khởi nghĩa ở miền xuôi nổ ra sau 5 ngày do Nguyễn Thái Học chỉ huy dự định ở các địa phương: Phụ Dực, Vĩnh Bảo, Ninh Giang, Hải Dương, Phả Lại, Kiến An và Hải Phòng. Nhưng khởi nghĩa chỉ nổ ra ở Vĩnh Bảo và Phụ Dực do toán quân của Trần Văn Riệu và Đào Văn Thê cầm đầu, nhưng chỉ thu được một số thắng lợi đã bị quân Pháp phản công dập tắt. Lãnh tụ VNQDĐ Nguyễn Thái Học không thể trốn thoát bị giặc Pháp bắt tại Cổ Vịt, Hải Dương.
Mặc dù cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, nhưng gương hy sinh của những người con yêu nước đã viết lên bản tráng ca bất tử....
Khí phách hiên ngang trước kẻ thù
Khởi nghĩa Yên Bái chấn động cả nước Pháp, nhiều nhà văn, nhà báo và các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước khi viết về khởi nghĩa Yên Bái đều thể hiện sự cảm phục trước tình yêu nước và khí phách hiên ngang của các đảng viên Việt Nam Quốc dân Đảng (VNQDĐ) trước lưỡi lê và máy chém của kẻ thù...
Sau khi khởi nghĩa Yên Bái nổ ra, báo chí Việt Nam và báo chí Pháp thời bấy giờ có nhiều bài viết, trong cuốn "Viet-nam, la tragédie Indo-chinoise" của nhà báo Pháp Louis Roubaud do NXB Valois-Paris, năm 1931, đã được Đường Bá Bốn dịch sang tiếng Việt với tiêu đề: "Việt Nam bi thảm Đông Dương" do Đại Nam văn hiến, Sài Gòn in và phát hành năm 1963.
Trong cuốn sách, nhà báo Louis Roubaud đã mô tả một phần cuộc khởi nghĩa Yên Bái và không tiếc lời ca ngợi Nguyễn Thái Học, Nguyễn Khắc Nhu- hai lãnh tụ của VNQDĐ. Ông gọi Nguyễn Thái Học là “đại giáo sư”. Trước toà đại hình xử tại Yên Bái, Nguyễn Thái Học trả lời trước toà: Tôi coi đây như là cưỡng bức xử án, chứ không phải công lý. Louis Roubaud gọi Nguyễn Khắc Nhu: "Tình trạng chính trị hiện tại". Cũng có thể hiểu Nguyễn Khắc Nhu là nhà lý luận của VNQDĐ (?).
Còn Phó Đức Chính dưới con mắt của Louis Roubaud: “Đó là một thanh niên trẻ hai mươi ba tuổi, mà tù đày làm ông hao mòn, gầy guộc... Trên khuôn mặt biểu hiện lầm lì, lời nói ngắt quãng, bỏ nửa câu, lo âu và bí mật; lại có vẻ huyền bí dễ khiến người nghe phật lòng, giống như hầu hết những người bản xứ. Vẻ nhìn chân thật thông minh của ông đối với tôi, thì không có gì là trẻ con cả”.
Ẩn sau con người thư sinh ấy là một chiến sĩ cách mạng kiên cường: “Ông mơ ước rất chính đáng về vụ đổ máu đêm 9 rạng ngày 10/2/1930; một khi chấm dứt sẽ đem lại hừng đông cho nền độc lập”. Trước toà đại hình Phó Đức Chính đã nhận: “Trách nhiệm mình là kẻ duy nhất trong số người bị kết án, chối từ ký lệnh chống án trước Hội đồng Bảo hộ”...
Khu tưởng niệm Nguyễn Thái Học luôn đầy ắp hoa tươi
Trong cuốn "Nguyễn Thái Học 1902-1930" của nhà văn Nhượng Tống xuất bản năm 1956 và cuốn "Khởi nghĩa Yên Bái 2/1930, một số vấn đề lịch sử", do Sở Văn hoá - Thông tin Yên Bái và Viện Sử học Việt Nam xuất bản năm 1997, qua nhiều bài viết người đọc có thể hình dung ra những chiến sĩ VNQDĐ những giờ phút cuối đời đã thể hiện tình yêu nước và khí phách hiên ngang trước quân thù.
Ngô Hải Hoàng người đã thay Quản Cầm chỉ huy anh em binh lính trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái, khi viên chánh toà hỏi: Sao anh lại đánh Yên Bái?
Đáp: Không phải tôi đánh, mà Trung ương đảng bộ hạ lệnh tôi đánh.
Hỏi: Anh thật là người vô ơn! Ông quan ba Jourdain là quan thầy tử tế với anh, vậy mà đêm ấy anh đã bắn chết ông ta trước nhất.
Đáp: Ông Jourdain tử tế với tôi thật, nhưng đó là tình riêng. Còn tôi giết ông ta là bổn phận đối với đảng, với nước. Người Việt Nam chúng tôi bao giờ cũng đặt nghĩa công lên trên tình riêng.
Hỏi: Anh thật là hạng người tàn ác. Một mình anh đêm ấy đã giết chết sáu người Tây.
Đáp: Tôi làm gì giết được nhiều người như thế! Anh em tôi giết nữa chứ! Thế nhưng cả đảng chúng tôi, chỉ là một người, anh em tôi giết cũng chính là tôi giết. Tôi sẵn lòng chịu hoàn toàn trách nhiệm...
Ngô Hải Hoàng là người bị chém đầu tiên tại Yên Bái ngày 8/3/1930 cùng 3 người đồng chí khác của ông. Ngày 17/6/1930 đợt chém thứ hai, chiều 16/6 chúng dẫn 13 tử tù VNQDĐ từ nhà pha Hoả Lò lên tàu hoả chở lên Yên Bái.
Cây đại do Tổng Bí thư Đỗ Mười trồng trong khu mộ Nguyễn Thái Học.
Nguyễn Thái Học dặn dò những đồng đội ở lại: Chúng tôi chắc đi chết đây! Các anh sống, cứ công nào việc ấy nhé! Cờ độc lập phải nhuộm bằng máu! Hoa tự do phải tưới bằng máu! Tổ quốc còn cần đến sự hy sinh của con dân nhiều nữa! Nhiều nữa! Rồi thế nào cách mệnh cũng thành công...
Biết mình sắp bị hành hình, nhưng trên tàu Phó Đức Chính đùa vui: Đến Yên Bái, chúng ta sẽ được đón tiếp long trọng lắm! Thế nào bốn anh Thịnh, Hoàng, Thuần, Thuyết chẳng đứng chực sẵn chúng ta ở sân ga? Điều đó đủ thấy các chiến sĩ VNQDĐ coi cái chết nhẹ như lông hồng. Khi chúng đưa lên máy chém, Phó Đức Chính là người thứ 12 bị chém, ông đòi đặt nằm ngửa để xem lưỡi máy chém lao xuống như thế nào. Trước khi chết ông còn hô vang “Việt Nam vạn tuế”.
Nguyễn Thái Học là người cuối cùng bước lên máy chém. Chúng mời rượu, ông đã từ chối miệng ngậm điếu xì gà mỉm cười nhìn đám binh lính lưỡi lê tuốt trần và quần chúng nhân dân, nhìn máy chém rồi hô to “Việt Nam vạn tuế”. Bà Trần Thị An người dân xã Âu Lâu, TP.Yên Bái, năm ấy 14 tuổi đi xem giặc Pháp hành hình những đảng viên VNQDĐ kể lại giây phút cuối cùng của Nguyễn Thái Học với cháu mình là nhà thơ Ngọc Bái: Khi lưỡi máy chém phập xuống, đầu Nguyễn Thái Học văng ra đất, máu từ cổ ông phun lên ngỡ như cả bầu trời nhuộm đầy máu, mắt ông vẫn mở trừng trừng, môi mấp máy một lúc mới thôi.
Sau khi chém xong các chiến sĩ VNQDĐ, chúng xếp 13 cái đầu thành một đống để thị uy người dân và những ai rắp tâm chống lại chính quyền bảo hộ. Nhưng việc làm đó càng khiến nhân dân căm thù chúng hơn. Chúng chất 13 cái xác không đầu lên một chiếc xe bò rồi kéo dọc phố bờ sông qua ga Yên Bái chôn chung trong một cái hố dưới chân một quả đồi đầy lau lách và nứa dại, nơi cách đó hơn một tháng chúng đã chôn 4 người đã bị chúng hành hình trước đó.
Để ghi nhớ công lao và sự hy sinh anh dũng của những chiến sĩ VNQDĐ, tỉnh Yên Bái đã xây dựng một khu tưởng niệm Nguyễn Thái Học nằm trong công viên Yên Hoà rộng 30ha. Ngày 5/3/1990, Bộ VH-TT&DL đã công nhận đây là Di tích lịch sử cấp quốc gia....
|
Nhân kỷ niệm 70 năm ngày Khởi nghĩa Yên Bái, ngày 17/6/2000 tỉnh Yên Bái và Bộ VH-TT&DL đã khởi công xây dựng tượng đài, lăng mộ cùng nhiều hạng mục khác của Khu tưởng niệm Nguyễn Thái Học với 17 cột tượng trưng cho 17 liệt sĩ bị hành hình tại đây, kết nối 17 cột là vòng tròn khuyết với dòng chữ “Không thành công cũng thành nhân |
(Theo Thái Sinh/Báo Nông nghiệp Việt Nam)