Đền Gò Chùa, xã Đại Phác (nay thuộc xã An Thịnh), huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái được xây dựng khoảng cuối thế kỷ XIX. Khởi thủy, đền thờ Công chúa La Bình - Thánh Mẫu Thượng Ngàn. Đền Gò Chùa nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng - tâm linh của cộng đồng các dân tộc xã Đại Phác xưa (nay xã An Thịnh) và trong vùng, là nơi con người ký thác những mong ước, khát vọng về đời sống trần thế của mình, đạt tới sức khỏe và tài lộc (Phúc-Lộc-Thọ).

Đền Gò Chùa, xã Đại Phác (nay thuộc xã An Thịnh), huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái được xây dựng khoảng cuối thế kỷ XIX. Khởi thủy, đền thờ Công chúa La Bình - Thánh Mẫu Thượng Ngàn. Đền Gò Chùa nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng - tâm linh của cộng đồng các dân tộc xã Đại Phác xưa (nay xã An Thịnh) và trong vùng, là nơi con người ký thác những mong ước, khát vọng về đời sống trần thế của mình, đạt tới sức khỏe và tài lộc (Phúc-Lộc-Thọ). 1. Nguồn gốc Lễ hội Theo các cụ già trong xã cho biết: Đền Gò Chùa xây dựng từ lâu đời, có thể khoảng thế kỷ XIX, đền thờ Công chúa La Bình. Trên đỉnh đồi có đền và chùa nên nhân dân gọi là “Gò Chùa”. Theo đó nhân dân gọi là “đền Gò Chùa”. Đối chiếu với lịch sử văn hóa, xã hội huyện Trấn Yên cuối thế kỷ XIX, đền Gò Chùa rất có thể xây dựng khoảng thời gian từ năm Tự Đức thứ 23 (1870) đến năm Thành Thái thứ 6 (1894), vì thời gian này cuộc sống của nhân dân Trấn Yên rất ổn định, an lành, ấm no, giặc dã không có, trong khi đó Quan tri huyện Trấn Yên Lê Huy Chiêu rất quan tâm đến việc xây dựng đền, đình để tạo phúc và giúp dân có nơi sinh hoạt văn hóa, tâm linh, cầu đảo. Theo truyền thuyết Công chúa La Bình là con của Sơn Tinh và Mỵ Nương, cháu ngoại của Vua Hùng thứ 18. Nàng là cô gái tuyệt sắc, có nhiều tài nghệ, thường theo cha đi chu du khắp rừng núi, hang động. Đi tới đâu nàng cũng quyến luyến với phong cảnh, làm bạn với cây cỏ, chim thú. Các vị sơn thần ở các núi non đều rất quý mến Nàng, Nàng cũng đã bảo ban giúp đỡ và dạy dân biết khai phá đất, trồng lúa nước, dạy dân dệt vải, biết chữa bệnh... Dân làng trong vùng vì thế cũng được sống yên ổn, ấm no. Hay tin đó, Ngọc Hoàng rất khen ngợi Tản Viên và La Bình, phong Nàng là Bà Chúa Thượng Ngàn (Thượng Ngàn Công Chúa), cai quản 81 cửa rừng cõi An Nam. Ngọc Hoàng Thượng đế còn ban tặng cho bà thêm nhiều phép thuật thần thông, đi mây về gió, và trở thành vị Thánh bất tử để luôn luôn gần gũi, gắn bó với cõi trần, vĩnh viễn ở miền trung du và núi non hùng vĩ.  Đền Gò Chùa tọa lạc trên đỉnh đồi, thuộc thôn Chè Vè, xã Đại Phác, tổng Yên Phú, huyện Trấn Yên, (nay là xã An Thịnh, Huyện Văn Yên). Đền có kiến trúc hình chữ đinh hay còn gọi là chuôi vồ; cột gỗ, 4 hàng chân cột; mái lợp cọ, lịa ván gỗ xung quanh; 3 gian đại bái, hậu cung; diện tích khoảng 50-60m2. Câu đầu, đầu xà, nhang án… trạm trổ hình rồng và các hoa văn cầu kỳ, đẹp, tinh xảo mang đậm dấu ấn kiến trúc và nghệ thuật thời Nguyễn. Hàng năm cứ vào ngày 15 tháng giêng là ngày hội đầu năm theo phong tục tập quán, lễ hội được diễn ra trong một ngày để đón các du khách thập phương đến tham quan và dâng hương cầu cho mưa thuận, gió hòa, quốc thái, dân an. Năm 1948-1949, sau khi bộ đội đánh chiếm đồn Đại Bục, Đại Phác, đồn Gióm, giặc Pháp điên cuồng ném bom xuống làng bản, khu dân cư, những trận ném bom đó đền Gò Chùa bị cháy, sập mái. Sau đó nhân dân tu sửa, nhưng một số cột, xà bị cháy xẹm. Từ năm 1950-1952, tập trung sức người, sức của chuẩn bị chiến dịch Tây Bắc, nên nhân dân không tổ chức sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, đền không có người trông coi, mưa bão làm mái dột, sau đó đền bị sập đổ, hư hỏng, đồ thờ, sắc phong bị thất tán. Từ đó, đền Gò Chùa không được phục dựng, để có nơi thờ Thánh Mẫu, cầu cúng trong mỗi dịp lễ tết, nhân dân trong làng Chè Vè, xã An Thịnh dựng một ban thờ nhỏ trên nền đền xưa. Năm 2012, do nhu cầu sinh hoạt, tín ngưỡng của nhân dân trong và ngoài địa phương ngày càng lớn, đền đã được nhân dân xây dựng mới như hiện nay. Hiện vật xưa của đền chỉ còn lại bia đá, nhưng đã bị vỡ nhiều mảnh, một số mảnh bị mất. Đền Gò Chùa có từ lâu đời, gắn với nền văn minh sông Hồng, góp phần tạo nên vùng đất “Linh thiêng”, luôn đồng hành với dòng chảy văn hóa của dân tộc Việt Nam ngàn năm văn hiến. Trải qua những thăng trầm, biến cố của lịch sử, đền không còn kiến trúc nguyên gốc, tín ngưỡng thờ Mẫu có lúc suy, lúc thịnh nhưng đền Gò Chùa luôn gắn bó với đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân và lịch sử hình thành, phát triển vùng đất An Thịnh từ xa xưa và có ý nghĩa quan trọng đối với đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân. 2. Địa điểm tổ chức Lễ hội Lễ hội đền Gò Chùa được tổ chức tại xã An Thịnh, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. 3. Thời gian tổ chức Lễ hội Xuân thu nhị kỳ tại đền Gò Chùa diễn ra nhiều lễ hội chính sau: Rằm tháng Giêng-Tết Thượng Nguyên; Lễ thờ Mẫu (3/3 âm lịch); Lễ giết sâu bọ (5/5); Tết hạ điền (1/6) và Lễ xá tội vong nhân (15/7); Lễ Đức Thánh Trần (20/8 âm lịch); Lễ mừng cơm mới (10/10); Đóng cửa rừng (25 tháng Chạp). 4. Phong tục Lễ hội Lễ hội đền Gò Chùa được tổ chức tại xã An Thịnh, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái với các lễ hội chính sau. Rằm tháng Giêng-Tết Thượng Nguyên: Vào ngày này dân làng chuẩn bị 2 lễ, gồm lễ mặn và lễ chay; cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc đến với mọi nhà và chuẩn bị xuống đồng cho một vụ mùa mới. Lễ thờ Mẫu (3/3 âm lịch): Theo dân gian, “Tháng tám giỗ Cha, tháng ba giỗ Mẹ”. Lễ thờ Mẫu là ngày lễ quan trọng nhất của đền Gò Chùa. Hàng năm cứ đến “Mùa Trôi nước” nhằm ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch, người dân Đại Phác (nay xã An Thịnh) thường làm bánh trôi, bánh chay để cúng mẫu Thượng Ngàn, bà chúa nghề trồng dâu nuôi tằm được dân gian tôn sùng là Nam phương Thánh mẫu của Việt tộc. Sau khi làm các nghi lễ cúng tế xong, nhà đền tổ chức hầu bóng. Hầu bóng là một nghi lễ không thể thiếu trong ngày giỗ Mẹ vào tháng ba. Cũng trong ngày lễ giỗ Mẫu (3/3 âm lịch), ngoài các nghi lễ cúng tế trong đền, còn tổ chức rước kiệu và các hoạt động trò chơi, trò diễn như hát chèo, chầu văn, kéo co, đẩy gậy, đấu vật, chọi gà… Lễ giết sâu bọ (5/5): Theo quan niệm dân gian, ngày 5/5 âm lịch, ăn hoa quả để giết sâu bọ, không làm hại mùa màng và con người; đốt kiến và dùng chổi quét lên người nhằm không để kiến vào nhà, không lên rôm trên người. Tết hạ điền (1/6) và Lễ xá tội vong nhân (15/7): Theo tín ngưỡng dân gian: Ngày rằm tháng bảy hàng năm thì mọi tội nhân cõi Âm, trong đó có những vong linh của gia đình, họ tộc mình đang bị giam cầm nơi địa ngục được xá tội và ra khỏi Âm Phủ lên Dương Gian. Bởi vậy, nhân dân ở Đại Phác (nay là xã An Thịnh) làm cỗ, vàng mã cúng gia tiên và lên đền cúng, cầu siêu độ trì cho những người đã khuất. Lễ vật gồm có: Hương, hoa, rượu, xôi và mâm cỗ mặn với nhiều món ăn ngon, vàng mã, quần áo, hài giấy... Lễ cúng chúng sinh gồm các lễ vật: Bánh đa, bỏng, ngô, khoai lang luộc, trứng luộc, kẹo bánh, xôi chè và cháo hoa. Vàng mã, tiền giấy, quần áo chúng sinh... Lễ Đức Thánh Trần (20/8 âm lịch): Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn mất ngày 20/8 năm Canh Tý, Hưng Long thứ 8 (năm 1300), tại tư dinh của mình ở Vạn Kiếp, nay thuộc thị xã Chí Linh (Hải Dương). Sau khi mất, ông đã được vua Trần phong tặng: "Thái sư thượng phụ quốc công Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương”, nhân dân đã tôn ông là Đức Thánh Trần và lập đền thờ ở nhiều nơi, trong đó có đền Gò Chùa. Theo suốt chiều dài lịch sử từ thế kỷ XIV đến nay, phong tục thờ Đức Thánh Trần đã và vẫn đang được bảo tồn, gìn giữ trong đời sống tâm linh của các thế hệ người Việt Nam. Cũng như các đền khác trong nước, đền Gò Chùa, xã An Thịnh cứ vào ngày 20/8 (âm lịch) lại tổ chức thờ Đức Thánh Trần, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam. Lễ mừng cơm mới (10/10): Khi lúa vào thời kỳ chín, người dân trong xã gặt lúa từ ruộng của đền hoặc của gia đình để giã cốm, một phần nấu xôi, phần nướng lam, dâng lên đền làm lễ để tỏ lòng thành, tạ ơn trời-đất, thần-thánh và cầu cho cuộc sống ấm no hạnh phúc. Đóng cửa rừng (25 tháng Chạp): Kể từ ngày này, không ai được lên rừng chặt cây. Đến tháng giêng tổ chức lễ mở rừng mọi người mới được lên rừng chặt cây, làm nương. Đền Gò Chùa, xã Đại Phác (nay xã An Thịnh), huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái xây dựng khoảng thế kỷ XIX, đền thờ Công chúa La Bình (Thánh Mẫu Thượng Ngàn). Tín ngưỡng thờ Mẫu là một tín ngưỡng bản địa của tộc Việt đích thực, người dân xã Đại Phác xây dựng đền thờ Mẫu đánh dấu mốc lịch sử quan trọng trong tiến trình phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu trên vùng đất vùng biên viễn của nước Đại Việt và đồng hành cùng vùng đất Đại Phác trong xây dựng và phát triển. Thông qua truyền thuyết, thần tích, các hoạt động văn hóa, lễ hội, nghi lễ thờ Thánh Mẫu đã thể hiện rõ ý thức lịch sử và xã hội vùng Đại Phác-Trấn Yên xưa, trường tồn, gắn bó với cội nguồn và lịch sử dân tộc và trở thành một biểu tượng của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, một thứ chủ nghĩa yêu nước đã được tín ngưỡng hóa, tâm linh hóa mà trong đó người Mẹ-Mẫu là nhân vật trung tâm. Đền Gò Chùa nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng-tâm linh của cộng đồng các dân tộc xã Đại Phác xưa (nay xã An Thịnh) và trong vùng, là nơi con người ký thác những mong ước, khát vọng về đời sống trần thế của mình, đạt tới sức khỏe và tài lộc (Phúc-Lộc-Thọ). Còn là nơi bảo tồn, lưu truyền những nét đẹp văn hóa truyền thống các dân tộc ở địa phương, gắn kết cộng đồng cùng nhau bảo vệ và xây dựng quê hương, đất nước vững mạnh, giàu đẹp; phát huy truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam. Trải qua những thăng trầm, biến cố của lịch sử, tín ngưỡng thờ Mẫu có lúc suy, lúc thịnh nhưng đền Gò Chùa luôn là một điểm sinh hoạt quan trọng trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng-tâm linh của nhân dân, góp phần đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của nhân dân trong và ngoài địa phương. Các hoạt động văn hóa tín ngưỡng-tâm linh tại đền Gò Chùa diễn ra phong phú, hấp dẫn. Đền Gò Chùa gắn với văn minh sông Thao (sông Hồng) có từ hàng ngàn năm, tạo nên khu vực này dày đặc những di tích, kiến trúc, tín ngưỡng dân gian, kiến trúc tôn giáo… Nhà bác học Lê Quý Đôn thế kỷ XVIII nhận xét: “Một dải sông Thao, dân tục thuần hậu, biết lễ phép văn tự” và ông gọi vùng đất này là “Linh Tích” (dấu vết linh thiêng). Ngày nay, đền Gò Chùa là nơi sinh hoạt văn hóa, tâm linh, nơi bảo tồn, lưu truyền văn hóa dân tộc, giáo dục con người luôn có ý thức hướng về cội nguồn, “uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh những người có công với dân, với nước. Ngày 16 tháng 7 năm 2014, Chủ tịch UBND tỉnh đã ký Quyết định số 1119/QĐ-UBND xếp hạng đền Gò Chùa là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, là cơ sở pháp lý tạo điều kiện cho việc bảo vệ và phát huy giá trị của di tích. Đây không chỉ niềm tự hào, vinh dự của nhân dân xã An Thịnh, huyện Văn Yên mà còn là sự đóng góp làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa của dân tộc. Lễ đón nhận bằng di tích lịch sử cấp tỉnh Đền Gò Chùa 5. Thông tin liên hệ Liên hệ đơn vị tổ chức lễ hội: UBND huyện Văn Yên; Điện thoại: 0216.3834.181. - Liên hệ Công ty Lữ hành: Công ty Cổ phần Du lịch Quốc tế Yên Bái - Điện thoại: 02163.893.985; Giám đốc Công Ty: Ông Đặng Minh Khôi - điện thoại: 0919.855.220 -  0976.079.266. - Cơ sở Lưu trú: - Khách sạn Thiên Hương - Khu phố 2, Thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; Điện thoại: 0912.109.476. - Nhà nghỉ Mai Lan - Thôn Cầu Khai, xã Mậu Đông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; Điện thoại: 0293832588. - Nhà nghỉ Quế Hương - Khu phố 1, Thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; Điện thoại: 0979138654. - Nhà nghỉ  Hoàng Anh - Thôn Đồng Bưởi, Thị trấn Mậu A,  Xã Đông Cuông - Huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Điện thoại: 01639547278; 01277078666. - Nhà nghỉ  Mai Trang - Khu phố 2, TT Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; Điện thoại: 0983297208. - Cơ sở ăn uống: - Nhà hàng Bến Sông - Thôn Hồng Hà, đường vành đai, huyện Văn Yên; chuyên món ăn tổng hợp; Điện thoại: 0989417888. - Nhà hàng Cường Hoài - Khu phố 2, đường Tuệ Tĩnh, Thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; chuyên món ăn tổng hợp; Điện thoại: 0943183992. -  Nhà hàng Mạnh Oanh - Thôn Đại An, Đầu Cầu An Thịnh, Thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; chuyên món ăn: Cá sông, vịt xuối; Điện thoại: 0967945375. - Nhà hàng Biển Xanh - Khu phố 1, đường Thanh niên, Thị trấn Mậu A, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái; chuyên món ăn: Dê núi.