Trong kỷ nguyên độc lập của Nhà nước Đại Việt, nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái đã không tiếc xương máu để bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc. Dưới triều nhà Trần, khi quân xâm lược Mông – Nguyên tiến vào giày xéo nước ta, nhân dân các dân tộc địa phương đã tập hợp dưới ngọn cờ của trại Quy Hóa là Hà Khuất và chủ trại Thu Vật là Hà Bổng chặn bước tiến của kẻ thù. Khi quân xâm lược Mông – Nguyên kéo sang Đại Việt lần thứ 2, nhân dân Lục Yên và Yên Bình còn sát cánh cùng Trần Nhật Duật chặn đánh kẻ thù dọc tiền sông Chảy. Nhiều dân binh ở Lục Yên do thủ lĩnh Hoàng, họ Mã lãnh đạo đã lập nên những chiến công hiển hách.

Yên Bái trước khi trở thành một đơn vị hành chính cấp tỉnh là một địa bàn nằm trong tỉnh Hưng Hóa – một tỉnh lớn về diện tích, trải rộng khắp vùng trung du và thượng du Bắc Kỳ (khu vực Tây Bắc). Tỉnh Yên Bái ngày nay bao gồm thành phố Yên Bái, thị xã Nghĩa Lộ và 7 huyện: Yên Bình, Lục Yên, Văn Chấn, Văn Yên, Trấn Yên, Trạm Tấu, Mù Cang Chải.

Ở vị trí cửa ngõ miền Tây Bắc của Tổ quốc, tỉnh Yên Bái là điểm dừng chân của các dòng người thiên di từ đồng bằng Bắc Bộ lên, từ phương Bắc xuống sinh cư lập nghiệp. Hiện nay, vùng đất Yên Bái là nơi quần cư của 30 dân tộc anh em với dân số trên 780.000 người, trong đó dân tộc Kinh chiếm 54%, dân tộc Tày chiếm 17%, dân tộc Dao chiếm 9,1%, dân tộc Mông chiếm 8,1%, dân tộc Thái chiếm 6,1%.

Tỉnh Yên Bái thuộc khu vực miền núi Bắc bộ nằm sâu trong lục địa. Lãnh thổ Yên Bái nằm trên toạ độ địa lý từ 21o 24’40” đến 22o 16’32” độ vĩ Bắc, từ 103o56’26” đến 105o03’07” độ kinh Đông, nằm trải dọc theo hai bờ sông Hồng và nằm trên khu vực chuyển tiếp giữa miền Tây Bắc và miền Đông Bắc, đồng thời cũng là khu vực chuyển tiếp giữa khu vực Tây Bắc với trung du Bắc Bộ.