Từ vài ngày nay, mẹ con bà Hoàng Thị
Văn ở phường Tân An, thị xã Nghĩa Lộ tất bật xuống chợ mua sắm nhu yếu phẩm để
làm mâm cơm cúng thần linh, tổ tiên trong ngày tết Xíp xí. Tết này, gia đình bà
vui lắm vì lúa năm nay được mùa, con cháu về ăn tết đông vui. Bà Hoàng Thị Văn
phấn khởi cho biết: Tết Xíp xí có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần
của người Thái chúng tôi, chuẩn bị cho Tết Xíp xí gia đình tôi mua vịt, gà, mua
lạc, vừng về làm bánh, mua gạo về thổi xôi và chuẩn bị mâm cơm cúng gia tiên.
Người Thái Nghĩa Lộ thường mổ vịt
vào Tết Xíp xí với quan niệm xua đi những đen đủi trong năm
Cũng giống như gia đình bà Văn, hộ
gia đình ông Hoàng Văn Chiên ở tổ Tông Co 3, phường Tân An hôm nay cũng dọn dẹp
lại nhà cửa, gói bánh xíp xí, đồ xôi ngũ sắc. Đích thân ông Chùm, con trai cả
của gia đình mặc áo chàm đen truyền thống của người Thái dọn dẹp lại bàn thời
tổ tiên, bên nội, bên ngoại, thắp hương mời thần linh tổ tiên về ăn cơm mới. Không khí của ngày Tết lan tỏa khắp
thôn bản, người già, trẻ con trong nhà ai nấy đều phấn khởi vui tươi.
Đối với phường Tân An, năm nay được
chọn làm điểm tổ chức Tết Xíp xí cho hơn 650 hộ người Thái trên địa bàn đón tết
Xíp xí an toàn, vui tươi, tiết kiệm. Đặc biệt là giữ gìn bản sắc văn hóa truyền
thống của dân tộc. Ông Nguyễn Khắc Diện – Phó Chủ tịch UBND Phường Tân An cho
biết: Phường đã sớm lên kế hoạch với các hoạt động trong phần lễ và phần hội.
Phần lễ diễn ra tại 5 nơi gồm: Gầm sàn cúng vía con trâu, Bàn thờ ngoài cúng ông
bà ngoại, cúng tổ tiên, thần linh, thần đồng. Phần hội diễn ra với nhiều phong
tục, trò chơi dân gian và mùa xòe. Đồng thời, chỉ đạo các tổ dân phố, đặc biệt
là 10 tổ dân phố nông nghiệp thực hiện tổ chức quy mô hộ gia đình, tổ chức các
hoạt động vui chơi ở cấp tổ như các môn thể thao kéo co, tó mắc lẹ, ném còn,
chơi chuyền
Để chuẩn bị cho Tết Xíp xí, bắt đầu
từ ngày 10 - 13/7 âm lịch, các gia đình đều chuẩn bị
đầy đủ lá chuối rừng, gạo nếp, thịt gà, lạc... để làm món bánh xíp xí hay
còn gọi là Pảnh xíp xí. Bánh này gồm 2 loại: “Pảnh cuổi” làm bằng gạo
nếp nghiền với chuối tiêu, gói bằng lá chuối, đồ chín; “Pảnh cáy” có nhân bằng
bột đỗ xanh, thịt gà băm nhỏ và lạc được gói bằng lá chuối, đồ chín. Đồng bào
gói 2 chiếc “Pảnh xíp xí” trên một tàu lá chuối sau đó xoắn giữa cặp đôi 2 chiếc vào với nhau, dùng
một dây lạt buộc ở 2 đầu. Bánh này vừa để dùng cúng ma nhà,vừa để làm quà biếu cho bà con, anh em trong dòng họ, khách quý…
Theo quan niệm của đồng bào, tết Xíp xí là thời điểm
kết thúc một vụ mùa, để cầu xin cho con trâu cày được khoẻ mạnh, cây lúa được
tốt tươi, người người được hạnh phúc, gia đình nào cũng mổ một vài con vịt để
xua đi những đen đủi trong cuộc sống. Rượu, thịt và các món ăn khác đều được
đồng bào chuẩn bị chu đáo để thiết đãi bạn bè, khách khứa trong dịp lễ tết này.
Bước vào ngày tết Xíp xí là lễ cúng tổ tiên (co lo hóong) của gia chủ. Chủ nhà cúng khấn mời tổ tiên,
các ma nhà về dự Tết chung vui cùng con cháu. Lễ cúng này được diễn ra ngay tại
gian thờ “co lo hóong” bao gồm xôi ngũ sắc, bánh Xíp xí và một thủ lợn.
Nghi thức tiếp theo trong ngày tết Xíp xí là lễ cúng ruộng “Tam tế ra”. Mâm cúng xôi và thịt gà được đặt ngang đầu
ruộng của gia đình. Thầy cúng ngồi trước thửa ruộng cầu xin ma bản, ma làng, tổ
tiên thần thánh về phù hộ và chăm sóc cho cây lúa của gia đình không bị con
sâu, con thú về phá hoại, lúa lên nhanh, hạt to, chắc, mẩy. Kết thúc lễ cúng,
lễ vật sẽ được thả xuống ruộng như minh chứng về sự cầu xin thành khẩn của gia
đình trong ngày Tết.
Mâm cúng trâu gồm có gạo, xôi, gà, muối, lá trầu không, rượu và một chút cỏ
lá mía đặt dưới gầm sàn. Trâu được buộc trước mâm cúng, thầy cúng thay mặt gia
đình cúng với đại ý cầu xin cho trâu luôn được khỏe mạnh, vía trâu ở lại mà
không đi mất để trâu giúp gia đình làm ra nhiều thóc lúa hơn.
Kết thúc tết Xíp xí cổ truyền là nghi thức cúng Then và xòe Then. Mọi người từ khắp nơi tập trung
lại đây. Các điệu xòe Then như: xòe gậy, xòe khăn, xòe quạt, xòe hoa... được
đồng bào thể hiện trong suốt đêm hội để mời các thần Then về dự tết và chung
vui cùng trai làng, gái bản. Cùng với đàn tính và chùm sắc nhạc rung lên liên
hồi làm cho không khí của ngày hội càng rộn ràng.
Tết Xíp xí được tổ chức sẽ góp phần
khơi dậy nét sinh hoạt văn hóa văn nghệ dân gian của đồng bào dân tộc Thái
nhân dịp tết cổ truyền. Qua đó động viên tinh thần nhân dân thi đua phấn đấu thực
hiện hoàn thành các mục tiêu phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội của
địa phương, khuyến khích nhân dân gìn giữ, phát huy nét đẹp văn hóa truyền
thống dân tộc. Đồng thời góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống, xây dựng thiết
chế văn hóa, thể thao và phát triển du lịch, từng bước xây dựng xây dựng thị xã
văn hóa, du lịch Nghia Lộ trong tương lai./.