Với nhiều cố gắng nỗ lực của các cấp các ngành trong những năm qua tỷ lệ tăng dân số tự nhiên đã được khống chế, duy trì ở mức 1,2%; Từ một tỉnh có mức sinh cao so với cả nước, năm 2012 tỉnh đã đạt mức sinh thay thế, tổng tỷ suất sinh (số con bình quân của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) là 2,08; các vấn đề về chất lượng dân số đã bước đầu được đề cập và triển khai thực hiện.
Từ năm 2011, từ nguồn kinh phí chương trình mục tiêu quốc gia dân số - kế hoạch hóa gia đình, tỉnh Yên Bái đã được triển khai thí điểm mô hình can thiệp làm giảm tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống tại 15 xã vùng cao của 04 huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải, Văn Chấn, Văn Yên. Kết quả, số cặp tảo hôn giảm từ 31,1% năm 2011 xuống 11,7% năm 2014, số cặp hôn nhân cận huyết thống giảm từ 05 cặp xuống còn 02 cặp, tỷ lệ cặp vợ chồng có đăng ký kết hôn tăng từ 51,4% lên 87% năm 2014, khắc phục tình trạng học sinh bỏ học lấy vợ, lấy chồng và các hệ lụy khác.
Một số chính sách của tỉnh đã tỏ ra khá hiệu quả đối với vùng cao vùng đặc biệt khó khăn như hoạt động truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản cho 85 xã đặc biệt khó khăn, chính sách bồi dưỡng người triệt sản...
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, hiện nay Yên Bái là tỉnh có quy mô dân số trung bình so với cả nước, song mức sinh không ổn định, nhạy cảm, dễ bị tác động tăng sinh trở lại nếu không có biện pháp quản lý, có chính sách dân số hợp lý và bền vững, chất lượng dân số còn thấp so với cả nước. Cụ thể là mức sinh còn chênh lệch khá lớn giữa các vùng, những địa bàn vùng cao, vùng khó khăn tỷ suất sinh thô còn trên 25%o (huyện Mù Cang Chải khoảng 25%o, huyện Trạm Tấu khoảng 27%o). Tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên cao. Riêng hai huyện Trạm Tấu và Mù Cang Chải tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên luôn ở mức trên 20% và chiếm gần 40% số trẻ là con thứ ba trở lên trong toàn tỉnh.
Tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng giống nòi nhưng hiện nay vẫn tồn tại và diễn ra khá phổ biến tại vùng cao, vùng đồng bào thiểu số.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trên, chủ yếu là do phong tục tập quán lạc hậu, trình độ dân trí của người dân còn thấp, chậm chuyển đổi, muốn có đông con; muốn có con trai để nối dõi tông đường... còn rất nặng nề. Đặc biệt là tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, việc sinh đẻ tại nhà vẫn tồn tại khá phổ biến tại các xã vùng cao, vùng đồng bào thiểu số (trọng điểm là ở hai huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải).
Bên cạnh đó tình trạng kết hôn sớm, kết hôn chưa đủ tuổi còn diễn ra phổ biến là nguyên nhân trực tiếp làm cho mức sinh tăng. Bình quân mỗi năm có gần 3.600 phụ nữ bước vào độ tuổi sinh đẻ thì chỉ có 1.200 phụ nữ bước ra khỏi tuổi sinh đẻ, với tỷ lệ là 3 vào 1 ra.
Hơn nữa, điều kiện tiếp cận với các biện pháp tránh thai lâm sàng còn khó khăn, địa hình phức tạp, đường giao thông liên thôn liên xã không thuận tiện, khu dân cư không tập trung, các hộ gia đình sinh sống rải rác, có những nơi khoảng cách từ thôn bản đến trạm y tế xã cách xa 10 - 30 km. Gây khó khăn trong việc tư vấn vận động, đưa đón hướng dẫn cung cấp các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình.
Trước những hạn chế của công tác dân số kế hoạch hóa gia đình trong thời gian qua, giai đoạn 2016-2020 tỉnh Yên Bái đặt mục tiêu thực hiện giảm sinh nhanh, giảm thiểu tình trạng tảo hôn, không còn hôn nhân cận huyết thống tại 72 xã đặc biệt khó khăn nhằm góp phần duy trì mức sinh thấp hợp lý, cải thiện chất lượng dân số trên địa bàn toàn tỉnh. Thực hiện hoàn thành mục tiêu dân số - kế hoạch hóa gia đình giai đoạn 2016 - 2020.
Mức giảm tỷ lệ sinh hàng năm 0,4%o, trong đó 2 huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải 0,6%o. Tỷ suất sinh thô là 18,5 %o. Tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên năm 2020 dưới 1,2%. Tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên dưới 12%. Tỷ lệ tảo hôn tại hai huyện vùng cao Trạm Tấu, Mù Cang Chải giảm bình quân 2%/năm. Phấn đấu đến năm 2020 không còn tình trạng hôn nhân cận huyết thống. Tỷ lệ các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ thực hiện biện pháp tránh thai hiện đại: 68%.
Trong thời gian tới tỉnh Yên Bái tăng cường công tác công tác tuyên truyền các chủ trương, chính sách pháp luật về dân số và tuyên truyền vận động về chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Nâng cao hiệu quả chiến dịch truyền thông lồngghép cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình và các hoạt động tư vấn, vận động nhóm, tuyên truyền tại hộ gia đình.
Củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ dân số, nhất là cấp cơ sở. Năm 2016 bổ sung 22 biên chế cho 22 xã đặc biệt khó khăn. Chú trọng áp dụng công nghệ thông tin và hoàn thiện hệ thống các chỉ báo, chỉ tiêu, cung cấp đầy đủ, chính xác, kịp thời các thông tin, số liệu phục vụ sự chỉ đạo, điều hành, quản lý công tác dân số.
Tạo điều kiện và môi trường thuận lợi cho mỗi gia đình, mỗi người dân thực hiện chính sách dân số. Tổ chức cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình an toàn, thuận tiện, nhất là các biện pháp tránh thai đạt hiệu quả cao (triệt sản, đặt vòng, thuốc tiêm tránh thai). Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ y tế, đảm bảo cơ sở vật chất, trang thiết bị để người dân dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản/kế hoạch hóa gia đình.
Thanh Thủy (Nguồn: QĐ 28/2015/QĐ-UBND)