Có lẽ không sai khi nói rằng, Xuân Lai là
“miền quê Then, Coọi”. Bởi đây là nơi sinh sống, quần tụ bao đời nay của cộng
đồng dân tộc Tày - một trong những dân tộc có mặt đầu tiên ở vùng sông Chảy với
kho tàng văn hóa dân gian phong phú và tập tục có nhiều nét đặc trưng còn lưu
giữ được như: Trường ca Khảm hải; Then, Khắp, Coọi, Phong slư… mượt mà, tình
tứ; những váy, áo, khăn nhuộm chàm thân thuộc...
Từ xa xưa, trong văn hoá giao tiếp, người
Tày vùng sông Chảy có hát Khắp, hát Coọi; trong đám cưới có hát Quan làng; gửi
thư cho bạn có hát Phong slư; khi giao tiếp với tổ tiên có hát Pựt, trong hát
Pựt lại có hát Khảm Hải (nghĩa là Vượt biển)… Với người Tày sông Chảy - Đông hồ
nói chung, người Tày ở Xuân Lai nói riêng; những điệu Then, Coọi, Khảm hải, hát
quan làng, Phong slư… là tinh hoa văn hóa cha ông để lại và có ý nghĩa vô cùng
quan trọng trong đời sống tinh thần. Trong lao động sản xuất, trong lễ hội,
trong đám cưới đều có hát Then, hát Coọi, hát Quan làng… Nhiều đôi trai gái đã
hát đối đáp đến say mê, hát hẹn ước để rồi nên vợ nên chồng, yêu thương nhau
bền chặt.
Trong nhịp sống hiện đại và ảnh hưởng của
sự giao thoa văn hóa mạnh mẽ, đồng bào dân tộc Tày ở Xuân Lai vẫn luôn ý thức
gìn giữ và phát huy nét đẹp dân tộc mình. Những điệu Then, Coọi không chỉ là
niềm tự hào, đam mê của lớp người cao tuổi mà giờ đây, lớp trẻ mới ở cái tuổi
“ăn chưa no, lo chưa tới” cũng đã biết hát Then, đàn tính; thích mặc váy áo chàm
và đeo vòng bạc. Đó là điều thật đáng mừng trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát
huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời đại mới.
Có được kết quả ấy là nhờ tâm huyết và sự
cố gắng không mệt mỏi của những nghệ nhân cao tuổi say mê văn hóa dân tộc Tày
như Hoàng Tương Lai, Đặng Vũ Kim, Nông Đình Lai, Hoàng Ngọc Thành… và các cấp
chính quyền xã Xuân Lai. Họ đã cùng nhau lập ra Câu lạc bộ (CLB) văn nghệ xã
Xuân Lai để sưu tầm, phục dựng những điệu hát cổ của dân tộc mình và truyền dạy
cho lớp trẻ. Dù mới hoạt động được gần 4 năm, nhưng CLB đã nhiều lần tham dự
hội diễn nghệ thuật quần chúng các dân tộc trong tỉnh và đều để lại ấn tượng
đẹp với người xem.
Chia sẻ về tâm huyết gây dựng, duy trì CLB
văn nghệ xã Xuân Lai, nghệ nhân Hoàng Tương Lai, hiện là Chủ nhiệm CLB Văn nghệ
xã Xuân Lai (Yên Bình) cho biết: “Hát Then, Coọi, Quan làng… là nét đẹp truyền
thống của Xuân Lai. Xưa kia, dù cuộc sống nhiều khó khăn nhưng các cụ cao tuổi từng
hát thâu đêm suốt sáng rất say mê. Giờ đây, cuộc sống hiện đại hơn thì những
nét văn hóa đó lại dần mai một nên tôi rất tiếc và thấy mình có trách nhiệm
phải khôi phục lại, gìn giữ, truyền dạy cho thế hệ trẻ. Vì thế, tôi đã bàn với
các cụ cao tuổi và chính quyền xã lập ra CLB Văn nghệ xã Xuân Lai. Ngoài các
thành viên cao tuổi, CLB còn có hơn 10 thành viên nhỏ tuổi, tầm từ 8 đến 16
tuổi cũng rất yêu thích vốn văn hóa dân tộc. Sau một thời gian được chỉ dạy,
các cháu giờ đây đã đi biểu diễn, nhưng đáng mừng hơn là niềm đam mê của lớp
trẻ chính là động lực để chúng tôi tâm huyết với CLB hơn nữa…”.
Với mong muốn để con cháu luôn nhớ về cội
nguồn; gìn giữ và phát huy vốn tinh hoa văn hóa quý báu cha ông để lại; CLB văn
nghệ xã Xuân Lai đã có nhiều hình thức sinh hoạt, học tập để thu hút nhiều lứa
tuổi cùng tham gia. Không chỉ dạy đàn, dạy hát, các thành viên cao tuổi còn dạy
lớp trẻ từ cách mặc trang phục dân tộc thế nào cho đúng và duyên dáng, đặc biệt
là giúp các em hiểu sâu sắc về ý nghĩa từng lời ca, điệu hát…
Năm nay đã 83 tuổi nhưng ông Đặng Vũ Kim
vẫn luôn say mê và hát tốt những điệu Then, Coọi… Ông hát mọi nơi mọi lúc, hát
bằng niềm đam mê cháy bỏng và niềm tự hào dân tộc. Ông cũng từng tham dự và
giành được giải thưởng tại các hội diễn nghệ thuật quần chúng. Không chỉ thuộc nhiều
làn điệu cổ, ông Kim còn đặt lời mới cho các làn điệu nhằm giáo dục, bảo ban
con cháu. Với vai trò là phó chủ nhiệm văn nghệ, ông Kim đã cùng các thành viên
cao tuổi tích cực truyền dạy cho các thành viên nhỏ tuổi. Với ông Kim, ngày nào
còn hơi thở là ông còn hát, còn truyền dạy cho lớp trẻ.
Để giúp lớp trẻ hiểu biết sâu rộng và có cơ
hội học hành bài bản, CLB Văn nghệ xã Xuân Lai còn mời nghệ nhân đàn tính
Nguyễn Thủy Chung ở xã Thái Sơn - huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang đến truyền
dạy đánh đàn tính. Đàn tính là nhạc cụ quan trọng không thể thiếu trong nghệ
thuật dân ca dân vũ của người Tày từ bao đời nay. Nó có mặt trong tất cả các
ngày vui, ngày trọng đại của đồng bào Tày như lễ hội Lồng tồng, lễ mừng cơm mới,
mừng nhà mới, ngày cưới… Nhưng theo thời gian, người biết làm đàn tính và chơi
đàn tính giỏi ở Xuân Lai không còn.
Tuy nhiên, hồn dân tộc và âm điệu trong
trẻo, tha thiết gửi gắm qua tiếng đàn tính thì dường như không mất đi. Bởi vậy,
lớp học đàn tính đầu tiên mở trong dịp hè năm 2015 do CLB văn nghệ phối hợp với
UBND xã Xuân Lai tổ chức đã nhanh chóng thu hút được hơn 10 bạn trẻ tham dự. Có
những em nhỏ mới 5 - 6 tuổi đã say mê theo học. Niềm đam mê, sự háo hức được
học văn hóa dân tộc đã mang lại một không khí khác lạ cho lớp học đặc biệt này.
Sau lớp học, các em tiếp tục rèn luyện dưới sự chỉ dạy của các nghệ nhân trong
CLB Văn nghệ xã Xuân Lai. Đến nay, nhiều em đã tự đàn và hát Then thành thạo.
Đó là niềm vui, cũng là tín hiệu đáng mừng trong việc gìn giữ, lưu truyền, phát
huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở Xuân Lai.
Mừng xuân mới Bính Thân, CLB Văn nghệ xã
Xuân Lai đã có dịp thể hiện và khẳng định mình trong chương trình cầu truyền
hình mừng Đảng mừng xuân do huyện Yên Bình và Đài PTTH Yên Bái phối hợp tổ
chức. Những lời Then, Coọi, điệu đàn tính ngân vang trong tiết xuân rực rỡ của
vùng đất Đông Hồ xinh đẹp qua sóng truyền hình Yên Bái đã hòa vào không khí đón
xuân khắp mọi miền quê. Đó là niềm vui, cũng là niềm tự hào của những người con
Xuân Lai, Đông Hồ đang ngày đêm tâm huyết gìn giữ điệu Then, Coọi, đàn tính của
dân tộc mình. Đó cũng là một minh chứng rõ nét về sức sống lâu bền của văn hóa
Tày sông Chảy - Đông Hồ.
Việc bảo tồn và phát huy vốn dân ca Tày
truyền thống vùng sông Chảy - Đông hồ bằng tâm huyết, tình yêu và niềm tự hào
của các thành viên CLB Văn nghệ xã Xuân Lai như nghệ nhân Hoàng Tương Lai như:
ông Đặng Vũ Kim, Hoàng Ngọc Thành, Nông Đình Lai… là việc làm thật đáng quý và
trân trọng. Có thể nói, chính sự đam mê, tâm huyết của các nghệ nhân cao tuổi trong
CLB đã góp phần gìn giữ và phát huy vốn tinh hoa văn hóa dân tộc Tày sông Chảy
- Đông Hồ trong đời sống mới; đồng thời đánh thức niềm đam mê của lớp trẻ, khơi
dậy tình yêu và niềm tự hào với bản sắc văn hóa dân tộc. Tin rằng, Xuân
Lai sẽ mãi là miền quê Then, Coọi - nơi để mọi người tìm về với những nét đẹp
vốn có bao đời nay của cha ông.
(Theo Báo Yên Bái)