Sau 10 năm triển khai xây dựng nông thôn mới (XDNTM), Yên Bái đã tạo nên những “kỳ tích” khi có gần 50% số xã và 2 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn NTM, góp phần thay đổi diện mạo nông nghiệp, nông thôn và nâng cao thu nhập của nhân dân.

Sau 10 năm triển khai xây dựng nông thôn mới (XDNTM), Yên Bái đã tạo nên những “kỳ tích” khi có gần 50% số xã và 2 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn NTM, góp phần thay đổi diện mạo nông nghiệp, nông thôn và nâng cao thu nhập của nhân dân.Tuy nhiên, chặng đường "cán đích” NTM của các xã còn lại, nhất là những xã vùng sâu, vùng xa, đặc biệt khó khăn dự báo sẽ gặp rất nhiều gian nan, đòi hỏi nỗ lực lớn và giải pháp đặc thù.  Thành quả 10 năm Dù xuất phát điểm gặp nhiều khó khăn do địa bàn rộng, nhiều thành phần dân tộc, trình độ nhận thức không đồng đều nhưng đến nay, huyện Văn Chấn đã có 6/21 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, 2 xã đạt 11 - 15 tiêu chí, còn lại đạt từ 6 - 10 tiêu chí.  Nhờ NTM, diện mạo nông thôn và đời sống người dân trên địa bàn huyện đã có nhiều đổi thay; trong đó, kết cấu hạ tầng, đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân tại các xã vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã có nhiều cải thiện.  Còn tại huyện vùng cao Mù Cang Chải, chương trình XDNTM được triển khai thực hiện tại 13/13 xã và 93 thôn (bản) cũng đã thu được những thành quả bước đầu khi huyện đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị tỉnh công nhận 1 xã (xã Nậm Khắt) hoàn thành XDNTM vào cuối năm 2020. Hiện tại, bình quân toàn huyện đạt 9,6 tiêu chí/xã, không có xã đạt dưới 5 tiêu chí.  Theo Chi cục Phát triển nông thôn, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến nay, toàn tỉnh đã có 70/150 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 46,67%; trong đó, 10 xã đặc biệt khó khăn của các huyện: Trấn Yên, Văn Chấn và Trạm Tấu đã hoàn thành 19/19 tiêu chí NTM.  Ngoài ra, hiện đã có 3 xã: Tuy Lộc, Âu Lâu và Minh Bảo của thành phố Yên Bái đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2020 và 2 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn NTM là huyện Trấn Yên, thành phố Yên Bái.  Đặc biệt, thông qua XDNTM, diện mạo nông thôn đang thay đổi xanh, sạch đẹp, hệ thống chính trị ở cơ sở ngày càng vững mạnh; nhận thức của người dân về triển khai thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia về XDNTM đã có chuyển biến rõ nét "từ tự phát đến tự giác”, "từ yêu cầu trở thành nhu cầu và từ hy vọng trở thành khát vọng”.  Điều này, được thể hiện thông qua việc người dân tại các xã đã tích cực tham gia hỗ trợ công tác giải phóng mặt bằng, hiến đất làm đường mở rộng giao thông nông thôn; góp công sức, cát sỏi cùng với Nhà nước đầu tư các công trình giao thông và vệ sinh môi trường, tu sửa nhà cửa.  Các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất, đào tạo nghề cho lao động nông thôn... đã từng bước phát huy hiệu quả, góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.  Còn nhiều gian nan Bên cạnh kết quả đạt được, chặng đường XDNTM ở các xã, huyện vùng cao trên địa bàn tỉnh còn nhiều gian nan, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) việc thực hiện các tiêu chí như: môi trường, thu nhập, cơ sở vật chất văn hóa, hộ nghèo là không hề đơn giản.  Đơn cử như tại huyện Văn Chấn, mức hoàn thành tiêu chí XDNTM bình quân của huyện đạt 11,57 tiêu chí/xã nhưng ở các xã đặc biệt khó khăn chỉ đạt 6 - 9 tiêu chí, đặc biệt tại các xã vùng cao như: Nậm Mười, Nậm Lành, Suối Quyền, An Lương, Nghĩa Sơn, Sùng Đô… mới chỉ đạt 6 - 7 tiêu chí.  Hoặc tại huyện Mù Cang Chải, những tiêu chí về giao thông, thu nhập, hộ nghèo, môi trường và an toàn thực phẩm hiện mới chỉ có 1/13 xã đạt, hay tiêu chí giáo dục và đào tạo cũng chỉ có 2/13 xã đạt.  Theo ông Hoàng Văn Nguyên - Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Mù Cang Chải, nguồn vốn ngân sách của Trung ương, của tỉnh hỗ trợ cho huyện còn hạn chế trong khi nhu cầu đầu tư xây dựng hạ tầng NTM cao, khả năng đóng góp của người dân vùng DTTS và miền núi còn hạn chế đã ảnh hưởng nhiều đến tiến độ XDNTM.  Mặt khác, việc chú trọng đầu tư nhiều cho cơ sở hạ tầng gây áp lực lớn về ngân sách tỉnh, trong khi đó vấn đề quan trọng nhất là sinh kế, đời sống của người dân ở vùng cao và miền núi chậm thay đổi; lợi thế của địa phương về sản vật, cảnh quan, văn hóa chưa được khai thác hết tiềm năng.  Hơn nữa, trình độ dân trí của người dân tại địa bàn các xã không đồng đều còn thấp, năng lực của cán bộ cơ sở còn hạn chế; quy mô sản xuất tại các xã còn manh mún, nhỏ lẻ, năng suất, sản lượng một số cây trồng, vật nuôi chưa cao; sản phẩm nông nghiệp mang tính tự cung, tự cấp còn phổ biến; việc ứng dụng khoa học - công nghệ, thay đổi tập quán canh tác, áp dụng giống cây trồng, vật nuôi mới vào sản xuất tuy đã được cải thiện song còn nhiều hạn chế,...  Bên cạnh đó, cấp ủy Đảng, chính quyền ở một số xã chưa năng động, chưa khai thác và phát huy được sức mạnh của các tầng lớp nhân dân, vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của tỉnh. Đây đều là những lực cản không nhỏ trong tiến trình XDNTM ở các xã, huyện vùng cao, đặc biệt khó khăn như Mù Cang Chải.  Thực tế XDNTM ở vùng cao thời gian qua cho thấy, một trong những tiêu chí được đánh giá khó đạt là tiêu chí môi trường, tiêu chí này gây khó khăn đối với cả những xã đã đạt chuẩn và xã đang xây dựng đạt chuẩn NTM. Hiện nay, tình trạng môi trường sống đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, chủ yếu do hoạt động của con người gây ra như chất thải sinh hoạt, chất thải chăn nuôi.  Chăn nuôi gia súc theo hướng hàng hóa, góp phần mang lại thu nhập cho người dân vùng cao. Tại những địa phương ở vùng sâu, vùng xa bà con DTTS vẫn thường xuyên thả rông gia súc, vứt rác thải bừa bãi, không có hệ thống công trình vệ sinh, hố rác, đặc biệt là bao bì, vỏ thuốc bảo vệ thực vật; còn ở các khu đông dân cư, đô thị hệ thống cấp, thoát nước chưa được đồng bộ và đầu tư…  Một tiêu chí nữa, khó có thể thực hiện trong XDNTM ở vùng cao là tiêu chí thu nhập. Theo quy định của Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016 - 2020, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đến năm 2020 đạt từ 36 triệu đồng/người/năm.  Tuy nhiên, tại những xã vùng cao dù đã áp dụng khoa học, kỹ thuật đưa các mô hình mới vào sản xuất, chăn nuôi nhưng hiệu quả kinh tế vẫn không cao, mức thu nhập của người dân chỉ đạt khoảng hơn 20 triệu đồng.  Ngoài ra, tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa cũng là một tiêu chí khó đạt, bởi một số thôn, xã trên địa bàn tỉnh vừa sáp nhập lại với nhau, nhà văn hóa không đủ diện tích, chỗ ngồi để phục vụ bà con nhân dân tham gia sinh hoạt.  Tiêu chí về hộ nghèo cũng là một bài toán khó, tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh vẫn còn cao với trên 37.600 hộ dân, chiếm tỷ lệ 17,68%, chủ yếu ở hai huyện vùng cao Trạm Tấu và Mù Cang Chải. Cần giải pháp đặc thù Giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh phấn đấu có 48 xã đạt chuẩn NTM; trong đó, có 43 xã vùng cao, đặc biệt khó khăn. Cụ thể, huyện Trạm Tấu 1 xã; huyện Mù Cang Chải 1 xã; huyện Văn Chấn 10 xã; huyện Văn Yên 10 xã; huyện Lục Yên 13 xã; huyện Yên Bình 8 xã.  Đây là nhiệm vụ được dự báo sẽ gặp nhiều trở ngại bởi các xã, huyện vùng cao có địa hình, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu, con người, văn hóa, lối sống đặc thù như vậy thì việc triển khai chính sách NTM nói chung, thực hiện các tiêu chí nói riêng, nhất là tiêu chí về giao thông, trường học, y tế, nhà ở, thủy lợi, thu nhập, giảm nghèo... là hết sức khó khăn.  Do đó, muốn tháo gỡ khó khăn nêu trên, Nhà nước cần có chính sách đặc thù cho các địa phương này. Chẳng hạn, với cơ cấu huy động nguồn vốn cần phải linh hoạt hơn, cơ cấu vốn đầu tư từ Nhà nước phải chiếm tỷ lệ cao hơn, giảm gánh nặng cho phía người dân, nhất là đối tượng người nghèo DTTS. Từ những vướng mắc trong cơ chế huy động vốn đối với các xã, huyện vùng cao tỉnh Yên Bái cho thấy, Nhà nước cần có cơ chế chính sách để lồng ghép các nguồn vốn từ những chương trình mục tiêu quốc gia, nguồn hỗ trợ có mục tiêu từ ngân sách Trung ương, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, các chương trình, dự án hỗ trợ có mục tiêu khác trên địa bàn.  Huy động vốn cần phát huy yếu tố nội lực của cộng đồng, vận động nhân dân đóng góp sức người, sức của, hiến vật kiến trúc, cây lâu năm, quyền sử dụng đất, các công trình trực tiếp phục vụ phát triển sản xuất, phục vụ nhu cầu thiết thực cuộc sống của người dân.  Việc huy động vốn theo Quyết định 1600/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 19/10/2018 là hết sức khó khăn.  Theo quy định thì vốn huy động từ doanh nghiệp và cộng đồng chiếm tỷ lệ khá cao trong cơ cấu huy động; thế nhưng, huy động nguồn lực từ cộng đồng dân cư là khó khăn, bởi đời sống người dân còn nghèo, thu nhập thấp và không ổn định, nhiều xã khó khăn trong bố trí kinh phí đối ứng để thực hiện chương trình.  Về cơ chế quản lý, phân bổ các nguồn vốn, cần có quy định rõ ràng, hợp lý, quy trình đơn giản hơn và rút ngắn thời gian. Theo ông Nhâm Xuân Trường - Chi cục trưởng, Chi cục Phát triển nông thôn, Chánh Văn phòng điều phối XDNTM tỉnh, để phát triển sản xuất, không ngừng nâng cao thu nhập của người dân, cần hoàn thiện và triển khai một số cơ chế, chính sách khuyến khích để doanh nghiệp có thể đầu tư vào sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp trên địa bàn các xã, huyện vùng cao của tỉnh Yên Bái, chú trọng giải quyết việc làm cho người lao động.  Tùy tình hình thực tế có thể phát triển các làng nghề truyền thống - ngành, nghề có thế mạnh của địa phương gắn với Chương trình OCOP và xem đây không chỉ là giải pháp vừa mang tính trước mắt (giải quyết bài toán thu nhập và lao động nông thôn) mà còn có tính lâu dài (chuyển đổi dần cơ cấu ngành nghề, phát triển làng nghề bền vững).  Bên cạnh đó, thời gian tới, ngành nông nghiệp tỉnh tiếp tục phối hợp với các cơ quan, đoàn thể tổ chức các buổi tình nguyện thu gom rác thải; tuyên truyền, vận động người dân hạn chế vứt rác thải bừa bãi, chăn thả gia súc trong khu dân cư, khuyến khích mỗi hộ gia đình xây dựng một hố xử lý rác thải…; đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp để từng bước nâng cao thu nhập cho người dân. Đồng thời, lồng ghép chương trình XDNTM với các chương trình, dự án khác như: Chương trình 135, chương trình giảm nghèo để hỗ trợ người dân phát triển kinh tế; đẩy mạnh phát triển cây trồng mũi nhọn như quế, cây ăn quả có múi, dâu tằm, chè, sơn tra, để tăng thu nhập, góp phần cải thiện đời sống cho người dân, tạo sự chuyển biến, nâng cao ý thức của nhân dân trong việc vệ sinh môi trường sống, thay đổi diện mạo vùng nông thôn.