Người Dao đỏ Yên Bái vốn có bản sắc văn hóa riêng biệt và độc đáo, nên Tết của người Dao đỏ cũng mang rất nhiều nét đặc trưng cho đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc mình.
Chị em phụ nữ Dao đỏ làm bánh truyền thống - bánh lưng gù đón Tết
Cũng giống như người Kinh và nhiều dân tộc khác, người Dao đỏ đón Tết cổ truyền theo lịch âm. Họ quan niệm rằng, Tết là dịp để cả nhà nghỉ ngơi, sum họp sau cả năm lao động sản xuất và cúng báo với tổ tiên mọi thành quả lao động, mọi chuyện vui, buồn xảy ra trong năm. Bởi vậy, ngay từ khoảng tháng 8 âm lịch, bà con đã bắt đầu nuôi lợn, nuôi gà và để dành những thúng thóc nếp ngon nhất cho những ngày Tết. Đến khoảng ngày 20 tháng Chạp, hầu hết các gia đình đều gác lại công việc làm ăn để chuẩn bị đón Tết.
Người Dao đỏ Yên Bái cũng có tục cúng ông Công, ông Táo như người Kinh, nhưng không cúng vào ngày 23 tháng Chạp mà làm chung với lễ cúng tất niên. Chiều 30 Tết, người Dao đỏ làm lễ quét nhà, lau dọn bàn thờ tổ tiên, quét đi những điều không may mắn của năm cũ. Cả gia đình cùng tập trung dọn dẹp, làm cơm để cúng tất niên. Mâm cỗ ngoài bánh chưng, loại bánh gù đặc trưng của người Dao, thịt lợn, thịt gà, rượu, thường có thêm đĩa bánh dày, bánh rán hoặc bánh nếp gói trong lá chít. Trên bàn thờ người Dao đỏ lúc nào cũng có nước, rượu và hương đốt liên tục. Tất cả quần áo, đồ dùng trong ngày tết đều phải lấy ra ngoài trước đêm giao thừa. Nếu thứ gì quên không lấy ra, ngày Tết sẽ không được lấy ra. Theo tục của người Dao đỏ để lại, trước Tết, người ta sẵn sàng san sẻ, giúp đỡ nhau, nhưng trong 3 ngày Tết không bao giờ cho ai thứ gì ngoài mừng tuổi trẻ con và mời ăn uống tại nhà. Ba ngày tết phải kiêng không được mở rương hòm, vì người Dao quan niệm, làm như vậy, mới giữ lại được những thứ mình làm ra. Họ bắt đầu ăn Tết từ ngày 25 tháng Chạp, anh em trong họ thay phiên nhau ăn Tết mỗi nhà một ngày khác nhau.
Người Dao đỏ đặc biệt coi trọng việc chọn giờ và hướng xuất hành đầu năm. Từ chiều 30 Tết, sau khi chọn được giờ và hướng xuất hành hợp với họ nhà mình, người Dao đỏ chuẩn bị một bó hoa tươi, thường là hoa đào hoặc hoa mơ, hoa mận đem đặt sẵn trên đường theo hướng sẽ xuất hành vào sáng hôm sau. Sáng mùng một, các thành viên trong gia đình đều phải đem theo một tờ tiền vàng, hàng mã để đốt ngay khi ra khỏi nhà với quan niệm đốt đi tất cả rủi ro, không may mắn. Trên đường về, chủ nhà sẽ lấy bó hoa hôm trước đồng thời nhặt thêm vài viên đá nhỏ với ý niệm tượng trưng cho của cải, tiền bạc, hoa tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở sẽ theo về trong năm mới.
Việc thờ cúng tổ tiên được người Dao đỏ ở Yên Bái đặc biệt quan tâm. Bàn thờ tổ tiên được đặt ở một góc trái gian chính nhà giữa nơi sạch sẽ và gọn gàng nhất. Người Dao đỏ coi tổ tiên trong nhà như thần hộ mệnh luôn theo sát và che chở cho họ. Để mỗi gia đình, dòng họ, thế hệ cháu con, nhất là ông trưởng họ luôn nhớ về nguồn gốc, lịch sử truyền thống của dân tộc mình, họ đã dùng chữ Hán nôm để ghi chép lại tất cả những gì diễn ra trong đời người.
Người Dao đỏ không tự làm lễ mà mời thầy cúng, hoặc những người cao tuổi có uy tín trong cộng đồng về nhà hành lễ. Thầy cúng thay mặt gia chủ làm lễ cúng giải hạn, để xua đi tất cả những điều rủi ro, không may mắn trong năm cũ, cầu xin sức khỏe, bình an cho gia đình, cầu cho mùa màng tươi tốt, trâu, bò, lợn gà đầy đàn và mời “ma nhà” là ông bà, tổ tiên cùng những người đã khuất của gia đình mình về ăn Tết.
Sau bữa cơm tất niên, người Dao đỏ tắm rửa bằng nước được đun với lá và rễ cây với ý nghĩa rũ sạch bụi bẩn, những điều xấu xa của năm cũ để bước vào năm mới sạch sẽ, may mắn hơn. Nếu là những bộ quần áo mặc thường ngày thì người Dao đỏ không quá chăm chút, nhưng lễ phục thì lại rất cầu kỳ, công phu với nhiều màu sắc rực rỡ. Chiếc áo lễ phục được xẻ ngực, nẹp áo được thêu, cài bằng khuy bạc, hai ngực áo đính nhiều bông len đỏ. Cổ áo phía sau đính nhiều chuỗi hạt màu. Hai ống quần được thêu hoa văn từ đầu gối trở xuống. Dây lưng được làm từ mảnh vải dài khoảng hai sải tay. Những bộ lễ phục như thế thường là tốn rất nhiều thời gian nên người phụ nữ chỉ làm khi rảnh rỗi và các cô gái đến tuổi cập kê thì phải chuẩn bị cho mình. Chuẩn bị đón giao thừa, các thành viên trong gia đình thay cho mình những bộ quần áo mới nhất để đón chào năm mới với mong muốn mọi điều an lành, may mắn và khoẻ mạnh. Sau đó đợi đến giờ xuất hành, mỗi thành viên trong gia đình cầm trên tay một mảnh giấy cùng tìm đến một gốc cây to. Chủ nhà sẽ chém ba nhát dao lên thân cây rồi lần lượt từng thành viên nhét những tờ giấy vào thân cây với những lời nguyện ước: Gửi cho cây những điều xui xẻo của năm cũ qua đi, cầu cho năm mới mọi thành viên trong gia đình ai cũng mạnh khỏe, làm ăn phát tài, lợn gà đầy chuồng, thóc gạo đầy bồ…”. Đêm giao thừa để đón giờ khắc thiêng liêng bước sang một năm mới, cả gia đình người Dao đỏ cùng nhau quây quần, chúc tụng nâng chén rượu mừng xuân, cầu chúc cho nhau ngày càng làm ăn phát đạt, cháu con khỏe mạnh.
Sáng ngày mồng một Tết, mọi gia đình Người Dao đỏ Yên Bái đều chuẩn bị 1 bữa cơm tươm tất để làm lễ cúng đầu năm mới, sau đó mỗi thành viên trong gia đình đều phải đem theo 1 tờ tiền vàng hàng mã để đốt ngay khi ra khỏi nhà, với tâm niệm đốt đi tất cả những điều rủi ro, không may mắn. Họ cũng có tục “xông đất” như người Kinh, nhưng người Dao đỏ đón khách xông nhà bằng rượu, không chỉ uống một chén lấy lệ mà khách và chủ nhà phải uống liền 6 chén rượu. Trước tiên chủ nhà rót 4 chén tượng trưng cho tứ quý trong năm, chủ và khách cùng uống để cầu chúc những điều tốt lành trong năm mới, sau đó rót tiếp 2 chén để mời và chúc nhau sức khỏe, những điều may mắn, tốt lành.
Trong ngày mùng một Tết, người Dao đỏ cũng thường dành thời gian để đi thăm hỏi, chúc Tết mọi gia đình trong họ tộc và những nhà thân cận. Người Dao đỏ đặc biệt coi trọng việc chọn giờ và hướng xuất hành đầu năm. Trong những ngày tết, người Dao kiêng những người đang có tang, phụ nữ mới đẻ hoặc mới cưới đến nhà; kiêng nói to, nói tục, nói bậy, nói đến những điều không hay như ốm đau, mất mát và kiêng nói lóng đòi nợ… ngày tết chỉ được nói những lời hay, ý đẹp, những điều may mắn tốt lành thì năm mới làm ăn mới phát đạt.
Trong những ngày Tết, sau khi đi chúc năm mới những người trong họ và hàng xóm láng giềng thì già trẻ, trai gái lại nô nức kéo nhau về nơi tập trung sinh hoạt cộng đồng, thường là bãi đất rộng (nay là nhà văn hóa thôn bản). Tại đây, bên chén trà đầu xuân, người lớn tuổi cùng nhau ôn lại truyền thống và những phong tục, bản sắc văn hóa của dân tộc mình, lớp thanh niên thì chia thành tốp để ca hát, nhảy múa, chơi các trò chơi dân gian…Đặc biệt, đây cũng chính là dịp để những chàng trai, cô gái Dao gặp gỡ, tìm hiểu rồi ướm lời nhau qua những bài hát tỏ tình, giao duyên. Đã có rất nhiều đôi đã nên nghĩa vợ chồng từ những buổi đi chơi Xuân như thế.
Ngày nay, thực hiện nếp sống văn hóa, người Dao đỏ chỉ ăn Tết từ 3 - 5 ngày chứ không như trước đây Tết kéo dài tới 15 ngày. Họ cũng tục hóa vàng như người Kinh, sau khi chọn được ngày tốt, họ lại sắm sửa một mâm cơm cúng, đốt tiền vàng mã tiễn “ma nhà” về với cõi âm. Sau đó, mỗi gia đình chuẩn bị một mâm cơm để cúng làng, tại đình làng là nơi tập trung thờ cúng của cả bản. Thầy cúng có uy tín nhất được giao trách nhiệm quản lý và trông coi đình làng sẽ lần lượt làm lễ cúng cho từng nhà, sau đó là lễ cúng chung cho cả bản. Sau lễ cúng này, nhà nhà đều lấy dao, lấy cuốc, cái cầy, cái bừa ra để mài cho thật sắc, tra lại cán cho chắc tay để lên nương, ra đồng với khí thế hăng say và hy vọng một năm mới đầy đủ, no ấm.
4125 lượt xem
Ban Biên tập
Người Dao đỏ Yên Bái vốn có bản sắc văn hóa riêng biệt và độc đáo, nên Tết của người Dao đỏ cũng mang rất nhiều nét đặc trưng cho đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc mình. Cũng giống như người Kinh và nhiều dân tộc khác, người Dao đỏ đón Tết cổ truyền theo lịch âm. Họ quan niệm rằng, Tết là dịp để cả nhà nghỉ ngơi, sum họp sau cả năm lao động sản xuất và cúng báo với tổ tiên mọi thành quả lao động, mọi chuyện vui, buồn xảy ra trong năm. Bởi vậy, ngay từ khoảng tháng 8 âm lịch, bà con đã bắt đầu nuôi lợn, nuôi gà và để dành những thúng thóc nếp ngon nhất cho những ngày Tết. Đến khoảng ngày 20 tháng Chạp, hầu hết các gia đình đều gác lại công việc làm ăn để chuẩn bị đón Tết.
Người Dao đỏ Yên Bái cũng có tục cúng ông Công, ông Táo như người Kinh, nhưng không cúng vào ngày 23 tháng Chạp mà làm chung với lễ cúng tất niên. Chiều 30 Tết, người Dao đỏ làm lễ quét nhà, lau dọn bàn thờ tổ tiên, quét đi những điều không may mắn của năm cũ. Cả gia đình cùng tập trung dọn dẹp, làm cơm để cúng tất niên. Mâm cỗ ngoài bánh chưng, loại bánh gù đặc trưng của người Dao, thịt lợn, thịt gà, rượu, thường có thêm đĩa bánh dày, bánh rán hoặc bánh nếp gói trong lá chít. Trên bàn thờ người Dao đỏ lúc nào cũng có nước, rượu và hương đốt liên tục. Tất cả quần áo, đồ dùng trong ngày tết đều phải lấy ra ngoài trước đêm giao thừa. Nếu thứ gì quên không lấy ra, ngày Tết sẽ không được lấy ra. Theo tục của người Dao đỏ để lại, trước Tết, người ta sẵn sàng san sẻ, giúp đỡ nhau, nhưng trong 3 ngày Tết không bao giờ cho ai thứ gì ngoài mừng tuổi trẻ con và mời ăn uống tại nhà. Ba ngày tết phải kiêng không được mở rương hòm, vì người Dao quan niệm, làm như vậy, mới giữ lại được những thứ mình làm ra. Họ bắt đầu ăn Tết từ ngày 25 tháng Chạp, anh em trong họ thay phiên nhau ăn Tết mỗi nhà một ngày khác nhau.
Người Dao đỏ đặc biệt coi trọng việc chọn giờ và hướng xuất hành đầu năm. Từ chiều 30 Tết, sau khi chọn được giờ và hướng xuất hành hợp với họ nhà mình, người Dao đỏ chuẩn bị một bó hoa tươi, thường là hoa đào hoặc hoa mơ, hoa mận đem đặt sẵn trên đường theo hướng sẽ xuất hành vào sáng hôm sau. Sáng mùng một, các thành viên trong gia đình đều phải đem theo một tờ tiền vàng, hàng mã để đốt ngay khi ra khỏi nhà với quan niệm đốt đi tất cả rủi ro, không may mắn. Trên đường về, chủ nhà sẽ lấy bó hoa hôm trước đồng thời nhặt thêm vài viên đá nhỏ với ý niệm tượng trưng cho của cải, tiền bạc, hoa tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở sẽ theo về trong năm mới.
Việc thờ cúng tổ tiên được người Dao đỏ ở Yên Bái đặc biệt quan tâm. Bàn thờ tổ tiên được đặt ở một góc trái gian chính nhà giữa nơi sạch sẽ và gọn gàng nhất. Người Dao đỏ coi tổ tiên trong nhà như thần hộ mệnh luôn theo sát và che chở cho họ. Để mỗi gia đình, dòng họ, thế hệ cháu con, nhất là ông trưởng họ luôn nhớ về nguồn gốc, lịch sử truyền thống của dân tộc mình, họ đã dùng chữ Hán nôm để ghi chép lại tất cả những gì diễn ra trong đời người.
Người Dao đỏ không tự làm lễ mà mời thầy cúng, hoặc những người cao tuổi có uy tín trong cộng đồng về nhà hành lễ. Thầy cúng thay mặt gia chủ làm lễ cúng giải hạn, để xua đi tất cả những điều rủi ro, không may mắn trong năm cũ, cầu xin sức khỏe, bình an cho gia đình, cầu cho mùa màng tươi tốt, trâu, bò, lợn gà đầy đàn và mời “ma nhà” là ông bà, tổ tiên cùng những người đã khuất của gia đình mình về ăn Tết.
Sau bữa cơm tất niên, người Dao đỏ tắm rửa bằng nước được đun với lá và rễ cây với ý nghĩa rũ sạch bụi bẩn, những điều xấu xa của năm cũ để bước vào năm mới sạch sẽ, may mắn hơn. Nếu là những bộ quần áo mặc thường ngày thì người Dao đỏ không quá chăm chút, nhưng lễ phục thì lại rất cầu kỳ, công phu với nhiều màu sắc rực rỡ. Chiếc áo lễ phục được xẻ ngực, nẹp áo được thêu, cài bằng khuy bạc, hai ngực áo đính nhiều bông len đỏ. Cổ áo phía sau đính nhiều chuỗi hạt màu. Hai ống quần được thêu hoa văn từ đầu gối trở xuống. Dây lưng được làm từ mảnh vải dài khoảng hai sải tay. Những bộ lễ phục như thế thường là tốn rất nhiều thời gian nên người phụ nữ chỉ làm khi rảnh rỗi và các cô gái đến tuổi cập kê thì phải chuẩn bị cho mình. Chuẩn bị đón giao thừa, các thành viên trong gia đình thay cho mình những bộ quần áo mới nhất để đón chào năm mới với mong muốn mọi điều an lành, may mắn và khoẻ mạnh. Sau đó đợi đến giờ xuất hành, mỗi thành viên trong gia đình cầm trên tay một mảnh giấy cùng tìm đến một gốc cây to. Chủ nhà sẽ chém ba nhát dao lên thân cây rồi lần lượt từng thành viên nhét những tờ giấy vào thân cây với những lời nguyện ước: Gửi cho cây những điều xui xẻo của năm cũ qua đi, cầu cho năm mới mọi thành viên trong gia đình ai cũng mạnh khỏe, làm ăn phát tài, lợn gà đầy chuồng, thóc gạo đầy bồ…”. Đêm giao thừa để đón giờ khắc thiêng liêng bước sang một năm mới, cả gia đình người Dao đỏ cùng nhau quây quần, chúc tụng nâng chén rượu mừng xuân, cầu chúc cho nhau ngày càng làm ăn phát đạt, cháu con khỏe mạnh.
Sáng ngày mồng một Tết, mọi gia đình Người Dao đỏ Yên Bái đều chuẩn bị 1 bữa cơm tươm tất để làm lễ cúng đầu năm mới, sau đó mỗi thành viên trong gia đình đều phải đem theo 1 tờ tiền vàng hàng mã để đốt ngay khi ra khỏi nhà, với tâm niệm đốt đi tất cả những điều rủi ro, không may mắn. Họ cũng có tục “xông đất” như người Kinh, nhưng người Dao đỏ đón khách xông nhà bằng rượu, không chỉ uống một chén lấy lệ mà khách và chủ nhà phải uống liền 6 chén rượu. Trước tiên chủ nhà rót 4 chén tượng trưng cho tứ quý trong năm, chủ và khách cùng uống để cầu chúc những điều tốt lành trong năm mới, sau đó rót tiếp 2 chén để mời và chúc nhau sức khỏe, những điều may mắn, tốt lành.
Trong ngày mùng một Tết, người Dao đỏ cũng thường dành thời gian để đi thăm hỏi, chúc Tết mọi gia đình trong họ tộc và những nhà thân cận. Người Dao đỏ đặc biệt coi trọng việc chọn giờ và hướng xuất hành đầu năm. Trong những ngày tết, người Dao kiêng những người đang có tang, phụ nữ mới đẻ hoặc mới cưới đến nhà; kiêng nói to, nói tục, nói bậy, nói đến những điều không hay như ốm đau, mất mát và kiêng nói lóng đòi nợ… ngày tết chỉ được nói những lời hay, ý đẹp, những điều may mắn tốt lành thì năm mới làm ăn mới phát đạt.
Trong những ngày Tết, sau khi đi chúc năm mới những người trong họ và hàng xóm láng giềng thì già trẻ, trai gái lại nô nức kéo nhau về nơi tập trung sinh hoạt cộng đồng, thường là bãi đất rộng (nay là nhà văn hóa thôn bản). Tại đây, bên chén trà đầu xuân, người lớn tuổi cùng nhau ôn lại truyền thống và những phong tục, bản sắc văn hóa của dân tộc mình, lớp thanh niên thì chia thành tốp để ca hát, nhảy múa, chơi các trò chơi dân gian…Đặc biệt, đây cũng chính là dịp để những chàng trai, cô gái Dao gặp gỡ, tìm hiểu rồi ướm lời nhau qua những bài hát tỏ tình, giao duyên. Đã có rất nhiều đôi đã nên nghĩa vợ chồng từ những buổi đi chơi Xuân như thế.
Ngày nay, thực hiện nếp sống văn hóa, người Dao đỏ chỉ ăn Tết từ 3 - 5 ngày chứ không như trước đây Tết kéo dài tới 15 ngày. Họ cũng tục hóa vàng như người Kinh, sau khi chọn được ngày tốt, họ lại sắm sửa một mâm cơm cúng, đốt tiền vàng mã tiễn “ma nhà” về với cõi âm. Sau đó, mỗi gia đình chuẩn bị một mâm cơm để cúng làng, tại đình làng là nơi tập trung thờ cúng của cả bản. Thầy cúng có uy tín nhất được giao trách nhiệm quản lý và trông coi đình làng sẽ lần lượt làm lễ cúng cho từng nhà, sau đó là lễ cúng chung cho cả bản. Sau lễ cúng này, nhà nhà đều lấy dao, lấy cuốc, cái cầy, cái bừa ra để mài cho thật sắc, tra lại cán cho chắc tay để lên nương, ra đồng với khí thế hăng say và hy vọng một năm mới đầy đủ, no ấm.