CTTĐT - "Páo dung" là hát nói chung nên nội dung của nó vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc. "Páo dung" phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, có sức tố cáo xã hội gay gắt, bênh vực người yếu, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.

Cổng thông tin điện tử tỉnh - "Páo dung" là hát nói chung nên nội dung của nó vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc. "Páo dung" phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, có sức tố cáo xã hội gay gắt, bênh vực người yếu, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi. I. Khái quát về tộc người Dao ở tỉnh Yên Bái. Trong 12 tộc người có dân số tương đối đông sinh sống ở Yên Bái, người Dao có khoảng 64.000 người, chiếm 9,1% dân số toàn tỉnh. Địa bàn cư trú của người Dao chủ yếu ở rẻo giữa – nơi tiếp giáp giữa vùng thấp và vùng cao. Đồng bào sống tập trung đông nhất ở huyện Văn Yên, chiếm đến hơn 30% tổng số người Dao ở Yên Bái, sau đó đến các huyện Yên Bình, Lục Yên, Văn Chấn và Trấn Yên. Người Dao ở Yên Bái có nhiều tên gọi khác nhau như: người Động, người Xá, người Mán, ... Người Dao tự gọi mình là “Kiềm miền” (tức là người ở rừng). Người Dao hiện sinh sống ở tỉnh Yên Bái có 4 nhóm chính là: Dao Đỏ (còn gọi là Dao Sừng, Dao Đại Bản), Dao Quần Chẹt (còn gọi là Dao Nga Hoàng, Dao Sơn Đầu), Dao Quần Trắng và Dao Làn Tuyển (còn gọi là Dao Tuyển). Để phân biệt các nhóm Dao, chủ yếu dựa vào sự khác nhau trong bộ trang phục của phụ nữ. Các nhóm Dao cũng có sự khác nhau ít nhiều về tiếng nói song đều thuộc nhóm ngôn ngữ Hmông – Dao (nằm trong ngữ hệ Nam Á). Hình thái kinh tế chủ yếu của người Dao ở Yên Bái là sản xuất nông nghiệp với hai loại hình: lúa nương và lúa nước. Trong đó lúa nước chiếm tỷ lệ ít hơn. Ngoài ra, đồng bào còn trồng một số loại cây hoa màu như ngô, sắn, ... Rau của người Dao có các loại bầu, bí, mướp đắng, các cây họ đậu, khoai, củ từ, dưa gang, .... Đặc biệt ở người Dao Yên Bái phát triển mạnh 2 loại cây công nghiệp đó là cây quế và cây chè. Ngoài cây lúa, hoa màu, quế và chè đồng bào còn có thu nhập thêm từ chăn nuôi trâu, bò, lợn, gà... Người Dao có các nghề thủ công truyền thống phong phú, đa dạng và phát triển rất sớm, trong đó nổi bật là làm giấy dó, dệt vải, nhuộm chăn, in và thêu hoa văn trên vải, đan lát các đồ đựng bằng tre, nứa, giang, mây song, nghề rèn. Nghề rèn của đồng bào Dao cũng phát triển, chủ yếu là các nông cụ như: dao, cuốc, cào cỏ, lưỡi cày. Nghề làm đồ trang sức bằng bạc, sanh căng và bằng đồng làm thành vòng cổ, vòng tay, khuyên tai, nhẫn, xà tích. Đồng bào Dao thường dựng nhà gần các con suối và ở tập trung thành từng bản riêng biệt hoặc xen cư với các tộc người khác. Ở người Dao Yên Bái hội tụ đầy đủ 3 loại hình nhà ở đó là: nhà sàn của nhóm Dao quần trắng, nhà đất của nhóm Dao Đỏ và nhà nửa sàn nửa đất của nhóm Dao Quần Chẹt và Dao Tuyển. Hiện nay, những gia đình người Dao có cuộc sống khá giả đã xây nhà theo kiểu mới. Trang phục truyền thống của người Dao Yên Bái đặc sắc và nổi bật ở nghệ thuật trang trí trên quần áo với mô típ hoa văn cây cỏ, động vật, hình người, hình chim, kết chữ Hán được cách điệu rất sinh động. Trang phục đàn ông thường có hai loại: áo ngắn mặc hàng ngày và áo dài mặc trong lễ hội, lễ cấp sắc hay đám cưới. Trang phục nữ phong phú hơn với những trang trí hoa văn truyền thống, đầu đội khăn. Văn hoá ẩm thực của người Dao đơn giản, thức ăn chính của người Dao là cơm tẻ, thực phẩm hàng ngày chủ yếu là các loại rau hái trong rừng, măng, mộc nhĩ và các loại thảo mộc khác. Ngày nay, đồng bào đã trồng nhiều loại rau khác nhau ngay tại vườn nhà để phục vụ nhu cầu hàng ngày khi không vào rừng hái rau.  Các loại gia súc, gia cầm được nuôi chủ yếu để phục vụ  nhu cầu sinh hoạt của gia đình cũng như những tín ngưỡng dân gian của đồng bào. Các món ăn chủ yếu của người Dao trong ngày thường được chế biến theo kiểu luộc và xào, thỉnh thoảng cũng nướng và lam. Các hoạt động sinh hoạt xã hội – gia đình của người Dao ở Yên Bái cũng rất phong phú và đa dạng. Các nhóm Dao đều thờ cúng tổ tiên và thờ Bàn Vương. Thờ cúng tổ tiên là việc thờ cúng chủ yếu trong gia đình. Bàn Vương được coi như thủy tổ của các dòng họ nên cũng cúng bái chung với tổ tiên. Cùng với phong tục cúng Bàn Vương thì người Dao còn có nghi thức “cấp sắc”. Đây là một tục lệ phổ biến và bắt buộc đối với tất cả đàn ông Dao. Một trong những nghi lễ rất quan trọng phải nhắc đến đó là "Tết nhảy” (Nhiàng chầm đao). Nghi lễ này nhằm mục đích cúng Bàn Vương và luyện binh tướng (âm binh) để bảo vệ cuộc sống và sinh hoạt gia đình. Hôn nhân của người Dao Yên Bái có nhiều nghi thức độc đáo và đặc sắc, nhiều hình thức sinh hoạt truyền thống được thực hiện trong đám cưới đặc biệt là hát đối đáp giữa nhà trai và nhà gái. Đây là một nghi thức sinh hoạt truyền thống vẫn còn được lưu giữ đến ngày nay. Tục cưới xin của người Dao phải trải qua nhiều nghi lễ khá phức tạp, mỗi nhóm có những nghi lễ riêng. Thường thì hôn lễ của người Dao được tiến hành qua các bước sau: nhà trai đến nhà gái xin so tuổi đôi nam nữ; nhà trai báo cho nhà gái biết kết quả so tuổi của đôi nam nữ; định ngày cưới và dâng lễ; lễ cưới và lại mặt. Người Dao thường có tục ở rể 3 năm, sau đó mới được ở riêng hoặc về nhà trai ở hẳn. Tang ma là một trong những nghi lễ rất quan trọng của vòng đời người Dao phản ảnh  nhiều tục lệ từ xa xưa. Đồng bào Dao quan niệm rằng con người có phần hồn và phần xác, khi nào phần xác bị hại nặng quá thì người bị chết. Một đám tang của người Dao thường có các các nghi lễ sau: Lễ khâm niệm, lễ xôi gà và lập bàn thờ (lễ cấp thủy và dâng rượu, gia súc); lễ làm chay, lễ nhập quan yểm bùa, lễ đưa đám, lễ hạ huyệt và lễ cúng cơm. Hầu hết các nhóm người Dao ở Yên Bái không có tục cải táng người chết.  Đồng bào rất kiêng kỵ việc dựng vợ gả chồng cho con hay làm nhà mới, trồng cấy, gieo hạt giống trùng với ngày mất của người thân. Lễ làm chay cho người chết diễn ra sau nhiều năm, thường được kết hợp với lễ cấp sắc cho một người đàn ông nào đó đang sống trong gia đình. Người Dao Yên Bái đều có vốn thơ ca dân gian rất phong phú, đồng bào hát "Páo dung" (Pá dung, Pả dung) gợi nhớ lịch sử, xã hội tộc người, ca ngợi tình yêu lứa đôi, yêu thiên nhiên, thế giới động vật, ca ngợi sản xuất dưới nhiều hình thức sinh hoạt phong phú và còn gắn vào những bài hát giáo lý, xã hội, gia đình. Người Dao có rất nhiều chuyện cổ tích kể về mọi hiện tượng xảy ra trong xã hội, thiên nhiên. Các câu chuyện đều mang tính giáo dục sâu sắc, anh em phải sống hòa thuận, yêu thương nhau.          Ngày nay truyền thống văn hóa dân gian luôn được bảo tồn, khai thác, phát huy trong sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, cùng với các tộc người khác trong tỉnh tộc người Dao cũng đang góp phần to lớn trong công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quốc và phát triển quê hương Yên Bái ngày càng giàu đẹp hơn. II. Khái quát về người Dao ở huyện Văn Yên. 1. Khái quát chung về huyện Văn Yên. Văn Yên là một huyện vùng núi nằm về phía Bắc của tỉnh Yên Bái, được thành lập từ tháng 3 năm 1965. Huyện Văn Yên nằm trong tọa độ địa lý 104º23' đến 104º23' độ kinh đông và từ 21º50'30 đến 22º12' vĩ độ bắc, phía Đông giáp huyện Lục Yên và Yên Bình, phía Tây giáp huyện Văn Chấn, phía Nam giáp huyện Trấn Yên, phía Bắc giáp huyện Văn Bàn và huyện Bảo Yên (tỉnh Lao Cai). Theo số liệu thống kê năm 2009, tổng diện tích đất tự nhiên 1.391,54 Km­­2, cách trung tâm tỉnh lỵ Yên Bái 40 km về phía Bắc. Toàn huyện có 26 xã và 1 thị trấn, bao gồm: Mậu A, An Thịnh, Lang Thíp, Châu Quế Thượng, Châu Quế Hạ, Lâm Giang, An Bình, Quang Minh, Đông An, Phong Dụ Hạ, Phong Dụ Thượng, Xuân Tầm, Tân Hợp, Đông Cuông, Mậu Đông, Ngòi A, Yên Thái, Yên Hưng, Yên Hợp, Xuân Ái, Hoàng Thắng, Viễn Sơn, Mỏ Vàng, Nà Hẩu, Đại Sơn, Đại Phác, Yên Phú. Cả huyện có 8 xã đặc biệt khó khăn vào diện đầu tư chương trình 135. Dân số trung bình đến năm 2009 là 116.000 người, mật độ dân số trung bình 83 người/km2. Trong đó: người Kinh: 65.117 người (56,33%); người Tày: 17.573 người (15,2%); người Dao: 26.487 người (22,91%); người Hmông: 4.480 người (3,87%); các tộc người khác: 1.957 người (1,69%). Địa hình huyện Văn Yên tương đối đa dạng và phức tạp, đồi núi liên tiếp và cao dần từ Đông Nam lên Tây Bắc thuộc thung lũng sông Hồng kẹp giữa hai dãy núi cao là Con Voi và Púng Luông. Hệ thống sông ngòi dày đặc với các kiểu địa hình khác nhau như vùng núi cao hiểm trở, vùng đồi bát úp lượn sang nhấp nhô xen kẽ với các thung lũng và các cánh đồng phù sa nhỏ hẹp ven sông. Sự chênh lệch địa hình giữa các vùng trong huyện rất lớn, đỉnh cao nhất là Pú Luông cao 2985m., nơi thấp nhất là 20m so với mặt nước biển. Do đặc điểm địa hình như trên nên Văn Yên là huyện có nhiều tiềm năng về rừng. Rừng ở Văn Yên chủ yếu là loại rừng á nhiệt đới và nhiệt đới núi cao với các loại cây gỗ quý như pơ mu, thông, nghiến, táu, lát hoa, chò chỉ, ... Huyện Văn Yên nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm. Nhưng khí hậu Văn Yên tương đối ổn định, ít đột biến phù hợp với trồng trọt và chăn nuôi, trồng các loại cây lương thực, thực phẩm, cây công nghiệp dài ngày như chè, quế. Quế Văn Yên được cho là giống quế tốt nhất Việt Nam, có hàm lượng tinh dầu cao thứ 2 ở Việt Nam (sau quế Trà My), đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Diện tích trồng quế ở Văn Yên lên tới 16 nghìn hecta. Cây ăn quả, cây công nghiệp ngắn ngày như sắn, lạc, đậu đỗ các loại. Những nơi có khí hậu mát ở vùng cao còn cho phép trồng nhiều dược liệu quý và chăn nuôi gia súc có sừng như bò, dê, hươu, nai. Các tài nguyên thiên nhiên khá phong phú và đa dạng, ngoài tài nguyên rừng còn tài nguyên khoáng sản. Tài nguyên khoáng sản của Văn Yên tương đối đa dạng và phong phú với các kim loại quý hiếm như vàng, sắt, đồng, graphit, ... Đây là những tài nguyên có trữ lượng lớn hứa hẹn cho ngành công nghiệp khai khoáng ở Văn Yên có cơ hội phát triển. Sản xuất nông - lâm nghiệp là thế mạnh của Văn Yên. Là một huyện được  xác định có tiềm năng về kinh tế nông - lâm nghiệp với các đặc thù và thế mạnh riêng, những năm qua địa phương đã từng bước hình thành cơ cấu kinh tế nông, lâm, công nghiệp - dịch vụ và sản xuất. Đặc biệt kinh tế trang trại ở Văn Yên khá phát triển, đã góp phần làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nông nghiệp độc canh đã chuyển sang chuyên canh gắn liền với kinh doanh tổng hợp theo hướng sản xuất hàng hóa. 2. Người Dao ở huyện Văn Yên. Tính đến năm 2009 người Dao ở huyện Văn Yên là 26.487 người chiếm 22,91% dân số toàn huyện. Huyện Văn Yên hiện có 4 nhóm chính là: Dao Đỏ (còn gọi là Dao Sừng, Dao Đại Bản), Dao Quần Chẹt (còn gọi là Dao Nga Hoàng, Dao Sơn Đầu), Dao Quần Trắng và Dao Làn Tuyển (còn gọi là Dao Tuyển). Phần lớn người Dao ở đây sống tập trung ở các xã Xuân tầm, Mỏ Vàng, Viễn Sơn, Đại Sơn, Châu Quế Thượng, Lang Thíp. Họ cư trú thành các bản riêng biệt, khoảng cách thưa thớt. Họ có hai loại hình cư trú phân tán và tập trung tương ứng với nhóm du cạnh hoặc định canh sống xen kẽ với các dân tộc khác. Nguồn sống chính của họ là lúa nước và lúa nương, chăn nuôi, trồng cây ăn quả , cây đặc sản. Nhìn chung đời sống của người Dao còn nhiều khó khăn. Riêng ở xã Đại sơn nhờ có thu nhập từ cây quế nên đời sống kính tế trở nên khá giả hơn. Người Dao ở đây còn lưu giữ được nhiều nét bản sắc truyền thống  như cấp sắc, đám cưới, tang ma, ... III. Khái quát về người Dao ở xã Đại Sơn, huyện Văn Yên. 1. Khái quát về xã Đại Sơn, huyện Văn Yên. Xã Đại Sơn là xã thuộc vùng II của huyện Văn Yên, được thành lập vào năm 1973. Xã nằm ở tọa độ địa lý là 21º49'17"B đến 104º34' 35"Đ, phía Bắc giáp xã Đại Phác, phía Đông giáp xã Yên Phú, phía Nam giáp xã Mỏ Vàng, phía Đông Nam giáp xã Viễn Sơn, phía Tây giáp xã Nà Hẩu (đều của huyện Văn Yên). Từ thành phố Yên Bái theo tỉnh lộ 151 lên thị trấn Mậu A (40km), qua cầu Mậu A đi về hướng Tây Nam khoảng 10km là đến xã Đại Sơn. Xã có diện tích 83,75 km², dân số là 2376 người, mật độ dân số đạt 28 người/km². Sản xuất nông - lâm nghiệp là thế mạnh của xã Đại Sơn. Đồng bào ở đây thường trồng các loại cây lương thực như lúa, ngô, khoai, sắn và trồng các loại cây công nghiệp mang lại giá trị kinh tế cao như keo, bồ đề mỡ. Đặc biệt vùng đất Đại Sơn nổi tiếng với việc trồng quế, cây quế đã đem lại cho đồng bào cuộc sống no đủ, nhiều nhà đã trở nên giàu có nhờ cây quế, kinh tế Đại Sơn khởi sắc hơn một số xã khác trong vùng cũng nhờ cây quế. 2. Một số đặc điểm kinh tế, văn hóa - xã hội của người Dao xã Đại Sơn. *  Lịch sử di cư của người Dao ở Đại Sơn, huyện Văn Yên Theo khảo sát ở những địa phương có người Dao sinh sống thì người Dao có nguồn gốc xa xưa ở đảo Hải Nam (Trung Quốc) họ bắt đầu di cư sang Việt Nam vào thời Lê (vào khoảng cuối thế kỷ 17), với hai hướng chính là đường bộ và đường biển. Người Dao di cư vào Việt Nam theo nhiều đợt sớm nhất từ thế kỷ XIII, các nhóm Dao ở tỉnh Yên Bái chủ yếu di cư từ các tỉnh Quảng Ninh, Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên Quang và Cao Bằng sang. Xã Đại Sơn, huyện Văn Yên hiện chỉ có nhóm Dao Đỏ sinh sống. Họ thường sống thành bản riêng biệt, khoảng cách thưa thớt. Nguồn sống chính của người Dao ở Đại Sơn là trồng lúa nước, lúa nương. Những năm gần đây, người Dao ở xã Đại Sơn rất phát triển chăn nuôi bò, lợn, gà ... Ngoài ra, còn phát triển trồng cây ăn quả, cây đặc sản như chè, đặc biệt là cây quế. Ở đây còn có các nghề thủ công như đan lát, rèn đúc, nghề dệt nhưng những nghề này chỉ chủ yếu đáp ứng nhu cầu tự cung tự cấp của các gia đình. * Một số đặc điểm về văn hóa vật chất của người Dao ở Đại Sơn Đại Sơn là địa bàn sinh sống chủ yếu của nhóm Dao Đỏ, vậy nên nhà đất là loại hình nhà ở chủ yếu của đồng bào. Đó là loại nhà hình chữ nhật, thường có hai mái, trong nhà thường có từ ba đến năm gian, bộ sườn nhà được chế tạo khá đơn giản. Nguyên vật liệu làm nhà thường kiếm ngay tại chỗ, chủ yếu là cây rừng. Phần gian nhà bên phải dành đặt giường ngủ của khách, buồng ngủ của chủ nhà đặt ở phía bên phải bàn thờ, giường ngủ của con trai thường đặt sau giường của khách, còn phòng ngủ của con gái thường đặt phía trong gần bếp. Bàn thờ được đặt ở gian giữa, nhà thường có hai bếp (một bếp ở gian ngoài để sưởi ấm vào mùa đông dành cho đàn ông và khi có khách đến). Nhà của người Dao thường được bố trí: bếp là nơi tập trung của cả gia đình vào mùa đông, là nơi rộng nhất trong nhà. Nhà ở của người Dao có ít cửa ra vào, đặc biệt là ít của sổ, đa số chỉ có một cửa sổ đặt ở giường nằm ngủ. Đây là loại nhà tổng hợp bếp, chuồng gia súc, các công cụ sản xuất và sinh hoạt đều thuộc phạm vi nhà ở.  Trang phục của người Dao đỏ: Trong các nhóm Dao thì trang phục của người dao Đỏ thường được làm cầu kỳ và sử dụng nhiều màu sắc hơn cả. Đối với trang phục nam giới không có gì khác biệt lắm so với trang phục nam giới trong các ngành Dao. Đàn ông Dao đỏ thường đội mũ nồi hoặc vấn khăn dài, áo chàm được may theo lối cổ khoanh bí, áo dài gần trùm mông, vạt áo may thẳng có cài khuy lộn dọc từ ngực xuống bụng, sau lưng áo có miếng vải hoa văn hình bùa chú. Quần của đàn ông là quần thụng vải đen, may kiểu chân què bổ đũng dài gần chạm cổ chân và cạp quần luồn dây rút bằng sợi vải hoặc sợi gai. Trang phục của nữ giới Dao Đỏ được tạo điểm nhấn bằng những gam màu đỏ của vải hoặc sợi trên nền vải đen và thường được may công phu hơn, gồm có các bộ phận: khăn, áo, thắt lưng, quần, xà cạp cùng đồ trang sức bằng bạc như vòng cổ, vòng tay…. Để  tạo thành bộ y phục đẹp phải có vải đen làm nền để thêu hoa văn, chỉ thêu gồm 5 màu cơ bản: đỏ, trắng, đen, xanh, vàng, nhưng chủ yêu là màu đỏ. Người Dao đỏ thích dùng mầu đỏ tươi rực rỡ để trang trí: khăn đỏ, ngực áo, cổ áo đỏ, khăn đỏ, tua đỏ, yếm đỏ, nẹp ngực áo đỏ, yếm lưng đỏ... Văn hoá ẩm thực của người Dao đơn giản thức ăn chính của người Dao là lúa nước và lúa nương, thực phẩm hàng ngày chủ yếu là các loại rau hái trong rừng, măng, mộc nhĩ, các loại rau trồng trong vườn nhà và các loại thảo mộc khác. Cùng với đó là các thức ăn từ gia súc gia cầm. Các món ăn chủ yếu của người Dao trong ngày thường được chế biến theo kiểu luộc và xào, thỉnh thoảng cũng nướng và lam. Người Dao rất thích ăn ớt, gừng, riềng, lá sả, hạt dổi, lá chanh, các thứ rau thơm và các thứ nước chua. Hàng ngày đồng bào uống nước chè, nước vối, nước từ các loại cây thuốc... Người Dao cũng uống các loại rượu cất từ gạo, ngô, khoai, sắn và các loại cây có bột như: báng, móc. Men rượu đều chế biến bằng các thứ lá và rễ cây rừng. 3. Một số đặc điểm về văn hóa tinh thần của người Dao ở Đại Sơn * Tiếng nói - chữ viết: Tiếng Dao nói chung và Dao Đỏ nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Hmông - Dao, nằm trong ngữ hệ Nam Á. Chữ viết của người Dao còn trong một số tài liệu lưu giữ được là chữ Hán và chữ Nôm Dao. * Một số nghi lễ truyền thống - Lễ Cấp Sắc:  Đây là một nghi lễ truyền thống độc đáo có tính lịch sử lâu đời trong đời sống sinh hoạt xã hội - gia đình của người Dao công nhận sự trưởng thành cả về vật chất lẫn tinh thần của người đàn ông. Theo quan niệm của người Dao thì cấp sắc là để được thánh thần công nhận, được âm binh và có thể làm nghề cúng bái. Nghi lễ của lễ cấp sắc rất mở, có thể là một, hay nhiều cá nhân của một gia đình, dòng họ hay cả một tập thể của nhiều gia đình, nhiều dòng họ, nhiều bàn làng khác nhau tổ chức.  Lễ cấp sắc có rất nhiều bậc, bậc đầu tiên họ được cấp 3 đèn và 36 binh mã, bậc hai được cấp 7 đèn và 72 binh mã, bậc ba được cấp 12 đèn và 120 binh mã. Lễ cấp sắc 3 đèn và 7 đèn được tổ chức thường xuyên trong cộng đồng tùy thuộc vào nhu cầu và điều kiện của các gia đình, dòng họ. Riêng nghi lễ cấp sắc 12 đèn có quy mô lớn hơn hai nghi lễ trên nên phải hai, ba mươi năm mới có một lần. Nội dung chính của lễ cấp sắc tiến hành theo trình tự sau:  lễ lên đèn, lễ ban mũ thầy cúng, Lễ trình diện Ngọc hoàng, Lễ cấp tinh, Lễ hạ đèn và giao quân, lễ qua cầu, lễ đặt tên. Các nghi thức trong lễ cấp sắc đều nhằm mục đích hướng thiện, giúp con người trưởng thành hơn, đạo đức hơn, sống tốt hơn và quan trọng là những lời giáo huấn này được thực hiện bằng những lời thề trước sự giám sát của tổ tiên và nhiều quan binh nên càng làm tăng tính giáo dục. Đây là một nghi lễ giao tiếp có tính kế thừa, kết nối các giá trị văn hóa giữa các thế hệ chứa đựng nhiều thành tố quan trọng của bản sắc văn hóa Dao. Đồng thời lễ cấp sắc cũng là dịp để cộng đồng cùng thưởng thức các hoạt động văn hóa văn nghệ, nhảy múa hết sức hấp dẫn. Các điệu múa trong lễ cấp sắc rất đặc sắc. Múa ở đây có sự đan xen hòa quyện giữa yếu tố lao động trần thế và tôn giáo thể hiện sự giao hòa giữa hai thế giới, điệu múa đặc trưng, đặc sắc, vui nhộn nhất là Múa Rùa. Múa Rùa diễn ra trong không khí vui tươi, những động tác múa nhịp nhàng, khỏe khoắn của các chàng trai miêu tả lại việc đuổi  rùa, tìm rùa, bắt rùa, giết rùa. Múa Rùa là một nét đẹp, thể hiện tính phồn thực và mối giao hòa trong cộng đồng dân tộc. - Tết nhảy: Đây là tết riêng của mồi gia đình, cũng mang tính dòng họ. Tết này này nhằm mục đích luyện âm binh cho bộ tranh Đại đường để thờ phụng các thần linh, bảo vệ cuộc sống gia đình. Vì vậy nó mang màu sắc tín ngưỡng tôn giáo rất rõ rệt. Tết nhảy được tiến hành vào tháng chạp, năm nào cũng tổ chức nghi lễ này cứ ba năm làm thành một chu kỳ. Chỉ có gia đình nào có bàn thờ tổ và đã sắm tranh Đại đường thì mới có tết nhảy. Tết nhảy đòi hỏi một quá trình chuẩn bị khá lâu, phải nấu rượu, nuôi lợn, thanh niên luyện tập các điệu múa, chuẩn bị dao, gươm bằng gỗ. Quá trình của tết nhảy trải qua các bước sau: lập đàn tẩy uế, làm lễ khấn các thần thánh. Nội dung chính của nghi lễ là nhảy múa và khấn tụng được tổ chức liên tục trong suốt những ngày đêm làm tết. Mỗi người múa tay đều cầm cờ, trống chiêng, sập sèng... múa theo điệu quay vòng. Rồi sau đó là nhiều điệu múa truyền thống được trình diễn như: múa kiếm, múa dạo (lạp miên a dạo), múa nhảy rùa (Pẻo tộ)... Tất cả những động tác của các điệu múa này đều được thực hiện một cách liên tục với sự khéo léo và tinh tế của người trình diễn. Những điệu múa, lời hát trong Tết nhảy thường hướng đến những điều tốt lành, hạnh phúc. Lễ "nhìang chầm đao" chủ yếu phục vụ cho tôn giáo tín ngưỡng, nhưng ít nhiều có mầu sắc văn nghệ, toát lên ý nghĩa văn hóa truyền thống tốt đẹp của người Dao sống đoàn kết, thủy chung, tình nghĩa. - Một số lễ tết khác của tộc người trong năm: + Tết Nguyên Đán: Khác với dân miền xuôi, người miền núi lại có phong tục đón tết rất đặc trưng mang đậm nét văn hóa dân tộc mình. Với người Dao cũng vậy họ cũng có cách đón năm mới rất riêng của mình. Đồng bào Dao đón tết đơn giản nhưng lễ nghi lại cầu kỳ và độc đáo. Với người Dao, tết nguyên Đán là mở đầu cho một năm mới đã bận rộn chuẩn bị từ 27, 28 tháng chạp. Từ 27/12 nhân dân đã chuẩn bị mọi thứ cho việc đón tết như: gạo, bột, lá gai, củi, rau, bò, lợn, trang trí nhà của và đặc biệt sắp đặt quần áo. Ngày 30 tết nhà nào cũng phải nấu một nồi nước thơm thật to để ai cũng phải tắm. Theo quan niệm của người Dao thì tất cả mọi người phải tắm rửa sạch sẽ để rũ bỏ mọi xấu xa, bẩn thỉu của năm cũ bước vào năm mới sạch sẽ, trong lành. Chiều 30 tết nhà nào cũng lập đàn cúng để mời gia tiên và các thần linh về ăn tết với con cháu. Bao giờ cũng vậy tối 30 tết mọi người trong gia đình quây quần bên nồi bánh trưng để trò truyện về năm đã qua. Các thứ bánh được người Dao cúng trong ngày tết ngoài bánh trưng còn có các thứ bánh khác như bánh dầy, bánh gai, bánh bột nếp....Cũng giống người kinh trên bàn thờ của mỗi gia đình người Dao có thêm cành đào, trong chén lúc nào cũng có rượi và nước, hương được đốt liên tục. Ngoài ra người Dao còn quan niệm kiêng không mở hòm trong 3 ngày tết nên phải lấy sẵn quần áo và đồ dùng trước giao thừa. Trong 3 ngày tết cũng không được san sẻ hay cho ai bất cứ thứ gì. Đêm giao thừa người Dao có tục thay nước đầu năm mới trên bàn thờ. Từ đêm giao thừa đến mùng một, họ kiêng không ăn rau chỉ ăn cơm, các loại bánh và thịt động vật. Sau khi cúng giao thừa song mọi người trong gia đình quây quần vui vẻ, ăn uống, ca hát và chúc tụng nhau những lời chúc tốt lành cho năm mới. Sáng mùng một sau khi song xuôi mọi thủ tục ở gia đình, mỗi nhà một người nam giới mặc trang phục truyền thống tạo thành một đoàn đi chúc tết tất cả các nhà.Tết cũng là dịp trai, gái trong bản rủ nhau đi chơi hội ngày xuân. + Tết cùng năm: Đây là tết của gia đình, dòng họ. Dòng họ nào cũng tổ chức tết này vào tháng 12 âm lịch, nhưng tập chung nhất vào các ngày 15 đến 25 tết. Các gia đình luân phiên nhau tổ chức tết, luân phiên mời nhau.Mục đích của tết này trước là để lập đàn cúng tạ ơn gia tiên, các thần linh đã phù hộ cho gia cho, dòng tộc một năm may mắn thành công...Sau là ngày xum họp của anh em ruột thịt, họ tộc, bạn bè thân thiết để trò chuyện thông báo cho nhau về một năm qua. Lễ vật chuẩn bị cho tết năm cùng khá đầy đủ với thịt lợn, gà, bánh dầy. Bánh dầy là một trong những lễ vật không thể thiếu được trong tết năm cùng. + Tết cơm mới: Đây là một trong những lễ cúng quan trọng của mỗi gia đình Dao được tổ chức tại nhà.Cúng cơm mới là để tạ ơn tổ tiên đã phù hộ cho mùa màng tốt tươi, lúa ngô có thể thu hoạch được. Lễ cúng được tổ chức trong nhà. Khi lúa sắp được thu hoạch, người ta chọn ngày tốt, gặt lấy ít thóc đầu mùa đem phơi khô, lấy gạo nấu cơm cúng. Nếu lúa chưa chín  họ lấy gạo cũ về thổi cơm, ngắt lấy vài bông bỏ vào nồi cơm để có hương vị cơm mới và coi đó là cơm mới. Đàn cúng gồm: 5 bát cơm, 5 chén rượi, 1 chén nước, 1con gà luộc, một ít tiền ma, một bát hương. Chủ nhà đứng trang nghiêm trước bà thờ kế công ơn cử tổ tiên và cầu mong tổ tiên tiếp tục phù hộ mãi mãi về sau để công việc làm ăn ngày càng gặp nhiều may mắn. Sau lễ này, đồng bào chuẩn bị những dụng cụ cần thiết để thu hoạch lúa mới. 4. Các tập quán xã hội và tín ngưỡng - Các tập quán theo chu kỳ đời người + Sinh đẻ: Người Dao đẻ ngồi và đẻ ngay trong buồng ngủ, không được đẻ ở nơi khác, do mẹ chồng, mẹ đẻ hoặc chồng đỡ cho. Khi đứa trẻ lọt lòng mẹ, người ta chờ khi nào nó khóc mới bế mới bế lên, tắm rửa bằng nước nóng. Người ta cắt rốn bằng dao nứa. Ngay từ khi đẻ sản phụ được ăn các thức ăn nấu với gừng và rượi. Trẻ sinh được ba ngày thì gia đình lập giàn cúng mụ gọi là làm lễ "nam khan". Sau khi sinh khoảng từ 3 đến 7 ngày, họ chọn ngày tốt để làm lễ để đặt tên cho trẻ. Tên của bé cũng được chọn rất kỹ, không được trùng với tên của gia tiên, ông bà, chú bác, anh em nội ngoại gần xa. Người Dao Đỏ thường đặt tên con đầu là: Cấu, San, Lộ... Con trai út lại thường đặt tên là: Lai, Lĩu... + Cưới hỏi: Lễ cưới của người Dao Đỏ có nhiều nét đọc đáo, trước ngày cưới khoảng một năm bên nhà trai phải trao các khoản thách cưới bằng tiền để cô dâu chuẩn bị cho ngày cưới. Suốt thời gian một năm ấy, cô gái phải dành thời gian để thiêu thùa, sắm sửa trang phục, chuẩn bị của hồi môn.Đến ngày cưới nhà trai cử người đến đón dâu, tùy theo giờ tốt, người ta đưa cô dâu vào nhà chồng theo các hướng theo quy định. Khi ăn cỗ, họ nhà trai ngồi riêng, nhà gái ngồi riêng. Người Dao Đỏ còn có tục bất kỳ ai trong họ nhà trai cũng như nhà gái đến dự đám cưới đều có phần thịt, bánh mang về. + Tang ma: Ngay sau khi người chết tắt thở, người ta bắn ba phát súng, nếu là người trưởng tộc hoặc được cấp sắc 7 đèn trở lên thì chọc thủng nóc nhà bắn chỉ thiên báo cho Ngọc Hoàng và báo cho dân làng biết. Đám ma cử người Dao Đỏ cũng tiến hành tất cả các thủ tục như các nhóm Dao khác. Mồ mả người chết được chôn vĩnh viễn. Đồng bào quan niệm đám ma chỉ là bước đem người chết đi cất giấu để không cho ma xấu bắt hồn và làm nhục thể xác. + Làm nhà mới: Việc làm nhà mới với người Dao Đỏ là rất quan trọng. Việc chọn địa điểm làm nhà là quan trọng hơn cả. Đồng bào thường làm ở nơi khuất gió, cao ráo, gần khe suối, gần ruộng nương thuận tiện cho việc lấy củi, hái rau.Nghi lễ chon đất cũng rất được coi trọng, đồng bào quan niệm nếu gặp được điền lành khi chọn đất làm nhà thì sẽ gặp nhiều may mắn làm ăn gặp nhiều thuận lợi. Sau khi dựng nhà song, theo giờ tốt đã chọn, đồng bào sẽ làm lễ vào nhà mới như sau: một cụ già cầm  đuốc đi trước, theo sau là chủ nhà và những người trong gia đình đem theo bàn thờ tổ tiên và một số đồ vật tượng trưng. Sau đó họ làm cơm để kính báo và mời tổ tiên về nhà mới cùng con cháu. 5. Một số tín ngưỡng thờ cúng dân gian - Thờ cúng tổ tiên: Cũng như người Kinh, thờ cúng tổ tiên là một việc thờ cúng chủ yếu trong gia đình đồng bào người Dao, nhằm giáo dục, nhắc nhở con cháu luôn hướng về tổ tiên, cội nguồn, giữ gìn truyền thống gia tộc, dòng họ. Theo quan niệm của người Dao tổ tiên là loại ma lành phù hộ con cháu, tuy nhiên nếu không thờ cúng cận thận tổ tiên cũng có thể bắt tội làm con cháu ốm đau bệnh tật. Thường người Dao thờ tổ tiên chín đời. Điều này thể hiện rõ trong các nghi lễ lớn như cấp sắc, tảo mộ hoặc trong các dịp tết của gia đình. Việc lập bàn thờ tổ phải tuân thủ theo quy định rất nghiêm ngặt. Bởi vậy nó thể hiện bề dày truyền thống gia đình và cũng là niềm tự hào của truyền thống gia đình. Bàn thờ tổ luôn được đặt ở gian giữa nơi tôn nghiêm nhất trong nhà. Đằng trước hay bên cạnh bàn thờ người ta treo một cái trống bằng dây thừng hay da thú, dây này buộc lên thượng lương của nhà. Ngay trên vách cạnh bàn thờ người ta treo hai ống nứa hay hai túi vải đựng hai bộ tranh "Tam thanh lớn" và "Tam thanh nhỏ". Vì bàn thờ tổ là nơi tôn nghiêm nên phụ nữ đặc biệt là các cô dâu ít được gần nhà thờ, đặc biệt là không bao giờ được thắp hương hoặc bê lễ vật lên bàn thờ cúng. Ngay từ khi quét nhà người ta luôn luôn chú ý quay mặt về phía bàn thờ mà quét quay lui trở ra, quay lưng về phía bàn thờ bị coi như là một thái độ thiếu tôn kính đối với tổ tiên. Việc thờ cúng tổ tiên thường là do chủ gia đình hoặc con trai trưởng chủ trì. Nếu nhà không có đàn ông thì đến ngày lễ tết, đốt hương ở phen thờ, cúng lễ cũng phải nhờ đàn ông khác trong họ đến cúng. - Thờ cúng Bàn vương "Chẩu đàng": Thờ cúng Bàn vương là một tục lệ khá điển hình trong sinh hoạt của người Dao. Bàn Vương được đồng bào coi là thủy tổ của dòng họ nên việc thờ cúng Bàn Vương được người Dao coi như một việc làm có liên quan đến vận mệnh của mỗi người, mỗi dòng họ và của cả dân tộc. Thường ngày, Bàn Vương được thờ cúng chung với tổ tiên của từng gia đình, từng họ. Trong các nghi lễ lớn lễ cấp sắc, tết nhảy... đều phải cúng Bàn Vương. Ngoài việc cúng Bàn Vương hàng ngày còn có những lễ cúng bàn vương riêng với các nghi lẽ chính sau: Lễ khuất, lễ cúng Bàn Vương, lễ tiễn đưa.Việc thờ cúng Bàn Vương không phải chỉ là sự chung thủy uống nước nhớ nguồn, nhớ công ơn của tổ tiên, mà còn là yếu tố văn hóa quan trọng được lưu truyền qua nhiều thế hệ của người Dao. 6. Văn học dân gian: Dân tộc Dao vốn có một lịch sử và một nền văn hóa lâu đời, một nền văn học nghệ thuật và những tri thức dân gian rất phong phú, phản ánh lên cuộc đấu tranh dũng cảm và bền bỉ của người Dao. Trong các sáng tác dân gian của dân tộc Dao, văn học dân gian ( Truyện cổ, thơ ca, câu đố, Hát, Múa, Tực ngữ, Vẽ...) chiếm phần lớn. Dân tộc Dao không có văn tự riêng nhưng họ sử dụng chữ Hán đã Dao hóa. Cùng với các tác phẩm truyền miệng còn có các tác phẩm khuyết danh bằng chữ nôm Dao. Các sáng tác bằng truyền miệng được diễn đạt bằng ngôn ngữ bình dân nên phong phú và khá phổ biến. Nội dung của văn học dân gian chủ yếu đề cập đến nguồn gốc của dân tộc Dao, ca ngợi thiên nhiên, tình yêu trai gái,đề cao lao động, kinh nghiệm cuộc sống. 7. Tri thức dân gian - Cách tính thời gian dân gian: Đối với người Dao, việc tính tớn thời gian rất quan trọng và phải tiến hành thường xuyên để biết thời vụ sản xuất, biết ngày tốt, ngày xấu, ngày cho phép khởi điểm các công việc có tính chất đặt nền móng, biết được những ngày kiêng kỵ không đi làm nương. Song đồng bào không có hệ thống lichj riêng mà chỉ dựa hoàn toàn theo cách tính lịch Trung Quốc. Cách tính tháng hoặc năm, người ta dựa vào chu kỳ mặt trăng như cách tính thời gian theo lịch âm của người Việt, cũng theo lục giáp ( 10 can, 12 chi ) và gọi tên theo tên 12 con vật. - Cách phán đoán thời tiết, khí hậu: Đồng bào Dao có một số kinh nghiệm phán đoán thời tiết, khí hậu để sản xuất cho kịp thời vụ. Những kinh nghiệm đó đã được đúc kết, tích lũy từ lâu đời trên cơ sở nhận xét sự thay đổi của các hiện tượng tự nhiên như: khi thấy " xâu kỉa piáo" ( kiến dọn tổ ) thì báo hiệu trời sắp mưa, nếu kiến ở bờ suối dọn tổ thì sắp có nước lũ. Hoa " xấu dòng phăng" ( rau muống rừng) nở đỏ rực, báo hiệu không lo rét trở lại , cấy lúa sớm...... - Y học dân gian: dân tộc Dao đã tích lũy được nhiều vốn y học cổ truyền quý giá. Các vị thuốc chủ yếu hái lượm ở rừng, ít khi trồng sẵn. Có loại lấy rễ, có loại lấy lá hoặc vỏ, cũng có loại lấy  quả hoặc hoa ... . Có vị thuốc sắc uống để chữa bệnh đường ruột, đau xương ...; có vị giã nhỏ để rịt hoặc bó hư chữa gẫy xương, vết thương nhỏ... ; có vị đem đun lấy nước tắm gội, rửa như các bệnh ngứa, lở loét, phù thũng... Nhìn chung có thể chia làm ba loại thuốc chính: thuốc bổ, thuốc trị bệnh và thuốc độc giết hại thú rừng. IV. Nghệ thuật “Páo Dung” của người Dao xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. 1. Sơ lược về hát "Páo dung" của người Dao. "Páo dung" (hay còn gọi là "Pá dung" hay "Pả dung") là một lối hát trên cơ sở giai điệu, tiết tấu có sẵn, cố định để ca ngợi tình yêu lứa đôi, yêu thiên nhiên, yêu thế giới động vật, yêu lao động sản xuất, yêu quê hương, đất nước hay ôn lại quá trình lịch sử - xã hội tộc người. Đây là nhu cầu sinh hoạt văn nghệ phổ biến của cộng đồng Dao từ xưa đến nay. Đồng bào quan niệm "Có sừng dài mới đi vào được làng" (mài chong đáo chính pịa tú lảng), nghĩa là phải biết hát và hát đối giỏi mới được vào làng. Theo thông lệ của đồng bào, đã là khách muốn vào làng phải biết hát. Do vậy, người Dao nói chung, ai cũng có nguyện vọng là muốn hát và hát giỏi. "Páo dung" là hát nói chung nên nội dung của nó vô cùng phong phú. Nó phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt, có thể kể về quá trình lịch sử - xã hội của tộc người như: "Người Dao vượt biển" (Phìu dìu khói dung), muốn hát "người Dao vượt biển" đòi hỏi phải thuộc mới được hát. Có thể người này thay người kia hát nhưng phải tiếp nối nhau cho trọn bài vì đồng bào quan niệm nếu dừng lại giữa chừng thì quá trình vượt biển của tộc người không đến nơi đến chốn, lênh đênh, lưu lạc ngoài biển cả. Khi không thuộc một đoạn nào đó thì phải có người nhắc hoặc phải có sách để xem. Hát trai gái chưa vợ chưa chồng (Páo dung tòi tồm dòi lủng) hát ca ngợi tình yêu đôi lứa, hát đối đáp, giao duyên. Trai gái có thể hát mấy đêm liền. Họ hát để tỏ tình yêu đương với nhau. Khi hát thường có các cụ già giúp đỡ đặt lời ví đối khẩu. Hát những người có vợ có chồng (Mài piáo tồm tòi páo dung). Những cuộc hát này có mục đích chính là thưởng thức tài văn nghệ của nhau nên nội dung các bài hát chủ yếu ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi thiên nhiên tươi đẹp, hỏi thăm sức khỏe, thăm công việc đồng áng, thăm gia đình con cháu của nhau. Họ không hát tỏ tình như trai gái chưa vợ chưa chồng nên thời gian hát ngắn hơn, thường chỉ một vài giờ là kết thúc. Hát uống rượu (Páo dung hốp tiu): khi uống rượu vui vẻ thì đồng bào hát với nhau. Nội dung bài hát thường phù hợp với ý nghĩa của tiệc rượu. Ví như trong đám cưới, người ta hát những bài khuyên nhủ vợ chồng làm ăn hòa thuận, đông con nhiều cháu; trong tiệc rượu mừng nhà mới, người ta hát những bài chúc sức khỏe, sản xuất tốt, làm ăn gặp nhiều may mắn, ... Trong tiệc rượu, ai muốn hát cũng được, không phân biệt trai gái, không phân biệt tuổi tác. Hát ru (Háo ton dung). Làn điệu hát ru rất nhẹ nhàng, êm dịu, bay bổng. Loại hát này thường được mở đầu và kết thúc bằng câu "Ối í a, mây dỏm hô lìn dòng" (Ối a, ngủ ngon, ngủ ngoan con nhé). Khi ru, các bà, các chị thêm vào những câu hát dành riêng cho trẻ em, kể về những câu chuyện của trẻ em. Hát có thể phản ánh một phần thực trạng xã hội tộc người trong lịch sử như "Người làm dâu" (Nhỉ nhàng dung), hát mời rượu, hát mừng cô dâu chú rể, hát ca ngợi sản xuất, hát hỏi thăm, hát chúc mừng năm mới, hát giữ khách, hát khuyên răn, gần đây là những sáng tác mới ca ngợi Đảng, ca ngợi Bác Hồ, ca ngợi đất nước, quê hương đổi mới. Phần lớn các bài hát đều do người hát tự sáng tác tùy theo khả năng của mình. Do vậy, đề tài rất đa dạng nhưng có đặc điểm là không được ghi chép để truyền tụng từ đời này sang đời khác. Tuy nhiên, cũng có nhiều bài hát với các thể loại khác nhau được ghi chép bằng chữ Nôm Dao được phổ biến trong cộng đồng. Đó là các bài hát với các chủ đề: hát chào (chíp khé dung), hát tiễn đưa (phúng khé dung), hát mời rượu (hốp tiu dung), hát tình yêu (phây quyển dung), ... cũng không ít thơ ca được ghi thành truyện thơ dài như bài ca vượt biển (chúa khói dung), truyện thơ Lương Sơn Bá -Chúc Anh Đài (inh tòi dung), ... Những bài hát cổ ghi trong sách phổ biến là thể loại 7 từ (thất ngôn), có thể là khổ 4, khổ 8, 12 hoặc trường thiên. Những sáng tác mới mang tính tự do về ngôn từ hơn. Thơ và ca gắn liền với nhau. Thơ là lời của bài ca, vậy nên muốn có nhiều bài ca thì đồng bào phải sáng tác nhiều bài thơ. Trong "Páo dung", đồng bào chia ra ba hình thức hát. Thứ nhất là hát hát (Páo dung), ở hình thức này, người ta hát ngân dài hơi nhất (còn gọi là hát rên); thứ hai là đọc hát (Tộ dung) là hình thức hát ngân trung bình, không lấy nhiều hơi như "Páo dung"; thứ ba là nói hát (Coóng dung), đây là hình thức hát nhanh nhất, gần như nói chuyện với nhau, đôi chỗ có ngâm, có kéo dài giọng nhưng rất ít. Trong ba hình thức này, đồng bào chủ yếu chỉ sử dụng hai hình thức hát "Páo dung" và "Tộ dung". Khi "Páo dung" mà người hát cảm thấy mệt, người ta tự chuyển sang "Tộ dung" để đỡ mất nhiều hơi hơn mà không ảnh hưởng gì đến lời hát. Chính bởi thế, cùng một nội dung bài hát nào đó, người ta vừa có thể "Páo dung" vừa có thể "Tộ dung". Hát "Páo dung" có thể hát đơn hoặc hát đối đáp, trong đó hát đối đáp được sử dụng rộng rãi hơn. Trong hát giao duyên nam nữ, những người cùng tông tộc không hát với nhau bởi ngoài việc thi tài, trai gái còn hát để làm quen, tìm hiểu, yêu nhau rồi lấy nhau. Với những nội dung và đặc điểm như trên nên "Páo dung" có thể được hát ở bất cứ nơi nào, có thể tại nhà, tại một khu đất rộng trong những lễ hội đầu xuân, tại đám cưới, tại những đêm trăng giao lưu, tại ruộng, tại nương hay ngay cả trên đường đi. "Páo dung" không chỉ hát vào dịp đầu xuân hay khi có lễ hội, có các cuộc vui mà người ta hát bất cứ khi nào cảm thấy thích hát, muốn hát như trên đường đi nương, đi ruộng, khi cắt lúa, khi gặp nhau trên đường, khi khách tới chơi nhà, khi mời khách, giữ khách, tiễn khách, ... nhưng nhiều nhất là các dịp trai gái đến chơi làng, hát trong đám cưới, hát vào nhà mới hay những ngày hội làng, hội bản. Ở người Dao, từ trẻ đến già hầu hết đều biết hát và sáng tác thơ ca. Hát "Páo dung" là loại hình nghệ thuật thu hút sự tham gia của mọi đối tượng trong cộng đồng, nam có, nữ có, thanh niên có, trung niên có, cao niên cũng có. Trong những cuộc vui lớn thì số lượng người hát cũng như độ tuổi tham gia hát đều không hạn chế. Mỗi đối tượng hát những thể loại khác nhau phù hợp với tuổi tác, tâm tư, tình cảm của mình: thanh niên thì hát giao duyên, trao đổi tâm tình, hẹn hò, kết bạn. Người trung tuổi thì hỏi thăm nhau sức khỏe, gia đình, anh em, chuyện làm ăn, chuyện con cái. Người già thì ôn lại chuyện xưa, kể chuyện con cháu. "Páo dung" là một hình thức nghệ thuật giải trí không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Dao. Đó là phương tiện để bày tỏ tình cảm, trao đổi  tâm tình, ôn lại quá trình lịch sử, làm cho con người gần nhau hơn, củng cố tình đoàn kết cộng đồng. Người ta hát khi kết thúc một năm lao động vất vả, mệt nhọc, hát để lấy lại tinh thần bước vào một năm mới với mong ước sức khỏe, mọi điều may mắn, hạnh phúc. Trai gái hát để tâm tình, tìm hiểu, yêu nhau rồi lấy nhau. Người già hát để kể cho con cháu nghe về lịch sử di cư của tộc người mình. Bạn bè hát để chúc nhau hạnh phúc trong ngày cưới, hát để mời nhau chén rượu mừng, hát để hỏi thăm nhau, chia sẻ cùng nhau, ... 2. Giá trị của hát "Páo dung". Có thể nói "Páo dung" là một món ăn tinh thần không thể thiếu của cộng đồng người Dao nói chung cũng như người Dao Yên Bái nói riêng. Với vai trò và ý nghĩa như vậy, "Páo dung" mang trong mình những giá trị bền vững không thể phủ nhận. Giá trị nghệ thuật thể hiện trong ca từ, thể hiện sự sáng tạo của cộng đồng trong việc đưa ngôn ngữ đời thường vào thi ca, những giai điệu, tiết tấu của "Páo dung" cũng thể hiện sức sáng tạo độc đáo, mang bản sắc riêng của tộc người. Giá trị lịch sử thể hiện rõ nét trong những lời ca kể về lịch sử di cư của tộc người hay những lời ca than thân, trách phận, thể hiện sự đấu tranh chống lại lễ giáo phong kiến, thể hiện sự khao khát tự do, mong ước về một tình yêu vĩnh cửu của những đôi trai gái yêu nhau. Đó là những giá trị hiện thực đã từng tồn tại trong lịch sử xã hội tộc người được phản ánh trong thơ ca mà chúng ta cần khai thác và tìm hiểu. "Páo dung" còn thể hiện rất rõ giá trị văn hóa của tộc người. Từ lời hát, cách hát, giai điệu, tiết tấu, âm nhạc đến nội dung đều thể hiện những nét văn hóa riêng, độc đáo của tộc người. Giá trị giáo dục cũng được thể hiện rất rõ trong "Páo dung". "Páo dung"  khuyên người ta chăm lao động, hướng tới cái thiện, không làm việc xấu, ghi nhớ công ơn mẹ cha, chăm chỉ học hành, vinh danh đỗ đạt, sống tốt với cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của tộc người. Đến nay ở xã Đại Sơn, hát "Páo dung" vẫn tồn tại trong đời sống của đồng bào một cách phổ biến và dường như được giữ nguyên vẹn cả về hình thức cũng như nội dung. Tuy nhiên, số người biết hát "Páo dung" ngày càng ít. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy làn điệu Páo dung - văn hóa phi vật thể độc đáo này là cần thiết trong điều kiện hội nhập và phát triển hiện nay. 3. Thời gian và địa điểm tổ chức "Páo dung": Thời gian tổ chức: 2 ngày,  ngày 11, 12 tháng 6 năm 2013. Chương trình "Páo dung" được tổ chức tại nhiều địa điểm cho phù hợp với nội dung các bài hát: địa điểm chính được tổ chức tại nhà sàn cộng đồng tại Ủy ban nhân dân xã Đại Sơn, ngoài ra còn tổ chức hát ngoại cảnh như bên rừng quế, bên nhà đất truyền thống của người Dao Đỏ, ... 4. Công tác chuẩn bị cho nghi lễ: Để chuẩn bị cho chương trình "Páo dung", phải tổ chức mời thầy Mo và những người phụ giúp. Đồng thời, các lễ vật cũng phải được chuẩn bị đầy đủ, mời cộng đồng tới tham dự, mời các thành viên tham gia hát, nhờ người giúp việc bếp núc, nội trợ, trang trí giấy, nước uống, quét dọn trong quá trình thực hiện chương trình. * Chọn ngày, giờ và chọn thầy, đón thầy: Thời gian được chọn là tối ngày 11 và sáng ngày 12 tháng 6 năm 2013. Các thầy gồm có: Thầy Mo (chủ lễ): ông Đặng Tiến Vượng (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái);  Hai thầy phụ: Ông Triệu Tiến Vượng (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) và Ông Đặng Nho Hín (xã Mỏ Vàng, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái). Các thầy này chỉ phục vụ cúng lễ trong bài hát "Người Dao vượt biển" (Phìu dìu khói dung), những bài hát không liên quan đến nghi lễ cúng tế. Sáng ngày 10/6 đón thầy Mo trước, kế đó mới mời thầy phụ. Các thầy đã được thông báo trước, tới ngày này, các thầy chủ động báo cáo và xin tổ tiên nhà mình, khi được sẽ chuẩn bị đồ dùng trong nghi lễ, có người đến đón là các thầy đi tới nơi làm lễ luôn. * Lễ vật chuẩn bị cho nghi lễ:  Gạo tẻ: 20kg; 2 con lợn từ 40 đến 50kg/con; Rượu: 20 lít; Giấy màu (7 màu); Vàng, hương, dầu hỏa, đèn dầu; Hoa quả, bánh kẹo; 1 thuyền làm từ tre, gỗ, nứa, lá; 1 bàn thờ thấp có trải vải đỏ và một ghế ngồi cho thầy khi làm lễ; 1 bàn gỗ để đặt lễ trong quá trình cúng tế. * Các thầy chuẩn bị: 2 bộ trang phục thầy cúng, 2 mũ vải đỏ; Tranh thờ (1 bộ 3 tranh Tam thanh); 1 sách cúng; 5 bộ vòng cổ bạc; 5 bộ phá nữ; 1 chuông; 1 gông; 1 lanh; 5 chuông; 2 chũm chọe; 1 trống; Bộ xin âm dương. *. Danh sách các nghệ nhân tham gia hát "Páo dung": 1. Ông Đặng Nho Vượng (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 2. Ông Triệu Tiến Vượng (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 3. Ông Đặng Nho Hín (xã Mỏ Vàng, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 4. Bà Bàn Thị Ton (xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 5. Bà Phùng Thị Chạn (xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 6. Bà Phùng Thị Lai (xã Mỏ Vàng, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 7. Bà Lý Thị Ba (xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 8. Bà Triệu Thị Sính (xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 9. Ông Đặng Tòn Liếu (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 10. Ông Đặng Tòn Phạn (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 11. Ông Bàn Hữu Đông (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 12. Ông Bàn Phúc Thiên (xã Đại Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) 5. Tiến trình hát "Páo dung": Như trên đã nói, "Páo dung" là hát của tộc người Dao nói chung nên nội dung của nó vô cùng phong phú. Trong điều kiện cho phép, chương trình quay phim bảo tồn này chỉ chọn lọc và thực hiện được những làn điệu và bài hát tiêu biểu nhất để làm nội dung cho kịch bản. Trước hết là quá trình chuẩn bị nghi lễ và ca khúc hát vượt biển. Trước khi vào hát chính thức, công tác tổ chức được làm rất cẩn thận. Các thầy tự chuẩn bị những vật dụng cần dùng trong quá trình làm lễ, để ngay ngắn trên bàn ngồi làm lễ. Những người giúp việc thực hiện việc cắt giấy màu dán vào bàn thờ đặt lễ vật, xung quanh khu vực làm lễ, bày biện các đồ lễ vật theo sự chỉ đạo trực tiếp của ông thầy cả. Chiếc thuyền đã được chuẩn bị từ trước, đem ra đặt ngay cạnh con lợn cúng trên ban thờ đặt lễ. Khi công tác chuẩn bị đã được hoàn tất, thầy cả yêu cầu người giúp việc thắp hương, đốt đèn, rót rượu vào các chén để thầy chuẩn bị làm lễ. Những người phục vụ hương, đèn, rượu này không được phép vắng mặt trong suốt quá trình làm lễ và cũng không lúc nào được để hương tắt, đèn tắt hay rượu hết. Xong việc, thầy Mo bắt đầu thỉnh chuông và cúng khấn mời tổ tiên về chứng giám và nghe khúc ca ôn lại lịch sử di cư của tộc người mình trong lịch sử. Đây là một trường ca dài kể về lịch sử của tộc người, từ khi không mặc áo quần, không biết chồng vợ, cho đến khi gặp trận đại hồng thủy, cỏ cây, con người chết hết, chỉ có hai anh em nhà nọ nhờ nương tựa trong quả bầu (trong truyện là hồ lô) mà thần sấm ban cho nên sống sót, đi khắp thế gian tìm người kết duyên, gặp con rùa, rùa bảo anh em lấy nhau để duy trì nòi giống nhưng hai em không tin, đánh vỡ mai rùa, rồi tiếp tục đi tìm nhưng thực là không còn một bóng người. Cuối cùng, hai anh em đành lấy nhau, sinh con đẻ cái, rồi sinh ra loài người. Số con đó một nửa lên non, một nửa xuống biển tạo thành 12 họ của tộc người như hiện nay. Nhưng do cuộc sống khó khăn, đoàn người quyết vượt biển đi tìm kế sinh nhai. Công cuộc vượt biển thật gian nan, vất vả nhưng với quyết tâm, với ý chí nghị lực phi thường, cuối cùng cũng hoàn tất đến bến bờ an toàn. Rồi các họ tộc cùng nhau cày cấy, vui chơi, hát ca, hưởng cuộc sống an bình, hạnh phúc đến muôn đời. Cốt truyện tuy giống với nhiều tộc người khác nhưng trong nội dung, ý thơ, lời hát, phong cách nghệ thuật trình diễn vẫn mang những nét bản sắc văn hóa của tộc người rất rõ nét. Đến khi đã lên hương, lên đèn đầy đủ, thầy cả bắt đầu ca: PÌU DÌU KÍA KHÓI DUNG (CA NGƯỜI DAO VƯỢT BIỂN) Luồng kít nin kên kỳ chấy phúi Slía luốn tồng siho chảng lít tầu Chía kiếu chùn nghìn sũ dặm líu Một kết một dằng buốn dặm biêu Chẳng kết nhần mằn dặm ấy vạ Liềm đía thó xanh kía tsliêu Slin pết pé lụa chiệp phấy phíu Xin chảng thút pầy duấn nụn tàu Chảng kít nin kên vùi phấy dác Dặm vụa túa sam sin tsluất mầu Dùn xanh pham pé lụa chiệp phấy phúi Mậu khuýa giăng mềnh dùn óm âu Hạ kít nin kên khắng vui va Ói kếnh sính chuần dặm híu tầu Mụa kít nin kên vủi háu suôn Thống nin dìa nhàng khấu mọn sliêu Ù cá sính hùng phính sluất sấy Chấy sluất tại dùa dung chuống châu Kạp cháng dùn xanh lụa chiệp phíu Duồi tậy thó xanh cánh chuống phíu Dần Mão nhị nin kín tại quấy Ù lìu ghịa tậy chám tìn pậu Ù lìu chảng thin chùn một kiếu Luồi nhà phộng pá một xong châu Hai nhuần ếnh kiếu ù trừ vạ Sbếp chuống luồi nhà chảng muột pâu Duồi tậy lậu luồng khoa gọi sluất Duồi luồng kết cháy tại hầu cầu Siêu puốn hầu lâu duốn pụa ố Phiêu duấn muồn puống pụa ố châu Kình tỉnh dùn nin bồng súi phát Hai phần tó mạnh chắn hầu lầu Sluân xanh nạn tỏ bò nò vạ Dâu día nàn hò kháu bói châu Sluất chiu sliết día mậu mềnh nhụt Sên bang síu duốn miền thin hầu Đắp chảng thin tòng mậu thin khấu Thin muồn thin đía síu pành pâu Súi đía dằng luồng tài púng súi Bầu lầu thoái tặng súi tình liều Có pú nhị nhần phụ bây hộ Tồ hoang kháu sấy muận ka kiều Sluất sấy tồ hoang bầu lầu nọi Pầu đầu thin đía siệu dàu dầu Pá quấn bành dầu khán thin đía Thin đía chiệp miêu mậu có châu Pầu dầu kía chiêu thác pết cúa Tú kín ùa quây làn lầu tầu Ù quây khoi khấu chùn nghìn búa Thin đía nhần mằn phấy líu hiêu Dặm sáng bành dầu chiềm ngõ nịm Chậy kắp hông đay vầy xấy phiêu Phụ hây chấy mụi dặm siến va Dậu quẫy lụn nghìn ká hoắng châu Tá pó ù quây làn lậu chói Chiên chía mậu nhân mạn cắp châu Hành dầu chiệp chiêu mâu ngõ mịn Siến chía ù quấy chiền vạ phiêu Vụi sính duấn pâu phấy làng vạ Cắp chánh ù quây dùa hắng phiêu Kết chảng cắp chằng chiệp nhị cúa Sin chảng trùn dùn hắng kiệu pâu Phụ hây phang cắp pin phang cắp Ếch khấu ù duồi phang cắp phiêu Khói ngọn siêu hang đàu púi sấy Găng mềnh chậu đía kết xong phiêu Nhụt tàu kía thin vầy chong chếnh Tậy ghịa còng bò choang chếch phiêu Thin pun tậy pái chằng huân líu Thất chịu khoa tó chảng nhằng pâu Xanh ghịa hủn pùn mậu mềnh phích Nhất có tông qua bìa muột châu Mậu kế pun mềnh pé phính bộ Khuýa chiến nhụt nhiêu pắn tồ phiêu Phật chảng sbinh sên chằng nhân phích Phật ghịa pành tín pé phích châu Sbế pến nhân mằn chắn thin đía Dặm tác pun mềnh pé phích châu Sluất xấy sính lùng chấy liệp tỉnh Xanh ghịa lục nàm lục phiêu châu Pun pái lục nàm chằng lục phích Lục nhiêu pun mềnh lục phích châu Pun ghịa ngũ diêm cuộng lục kún Nhất phích xanh nàn nhị phích phiêu Khống chú sính hồng chấy sâu dặng Dùn búa pun mềnh thin đía tầu Chấy liệp họ tòng tộ sâu dặng Chùn gáo nhân mằn thông biếu phiêu Hoang tàu liều pham chấy ka khúa Sìu dìu thin đía khuýa quân dầu Chiêu hùng chấy chiêu có dịa tập Tại mua liền bằng miễn tậy pâu Túa hùng chấy khuýa pàn nhân sáy Khuýa súi tàng chầy chắn mịn pâu Pẹ mãi dùn tài tầy nhất kếch Sâu dặng chùn tài tày nhị phiêu Hái nhân tộ sâu chằng quấy cháy Hái cô phiêu slun chằng quấy châu Tộ sâu chía dặng cuôn mềnh bộ Nhất cúa chìn làng nhị cúa phiêu Chấy tỉnh nhất sên púi nhất súi Thin đía nhất bò púi nhất chiêu Chấy nài nhất nám púi nhất nhiêu Nãm nhiêu chằng xong khú quấy phiêu Nàn tong chiệp pết tếnh ca dạy Nhiêu tong chiệp pết ká đào phiêu Dần Mao nhị nin chạ mã phán Pẹ nhính dạ dầu cuôn dạ dâu Mềnh hùng sluất sấy phán thin đía Sết pại nhân mằn pé nhính châu Piền hùng sluất sấy pành on cúa Thính chụ mềnh hùng phán pại chiêu Say tông ừ kề pành mã khiếu Duồi bô sết xanh pé phính châu Miền mằn piu kía nàm kinh ngọn Piền hùng nghìn hin kía tàng sliêu Dần mao nhị nin thin tai hán Ké mua sluất in chiu mụa khâu Phấy có luồng muần mậu sún diến Pết sluấn siêm tòng mậu có nhiều Cuôn sbong mậu mãi dàu hoang chiến Pẹ phích mậu làng hoang lụn dâu Mậu sbấu số xanh mậu kế nọi Pìu dìu kía khói khiếu tông chiêu Phín liệp kía sên piền hùng póng Bố liệp sâu liềm kía khói tàu Cắp chằng tại dùn piu kía khói Thất có tại chùn síu mịn biều Quá khí hồng kề chùa chuống nọi Ừ kề pành mã bin chùn biêu Kắng quất lầy táu síu lầy cậu Scâm ghịa lầy tầu síu lầy tầu Danh thán piến than nàn phan duấn Dùn tuông dân vắng dặm vần biêu Tong chói chùn triêng pham pé nhất Mậu kế nọi bò síu mịn biều Dậu día luồng hùng tài káo kít Puồng slui sín lọ khói nàn hầu Kiềm lầu síu diếm bêu ghịa khói Nạn pé luồng muồn síu đía biêu Chuống tắn nhần mằn dàu hoang chiến Chùn chuông phấy chụ sính hùng tầu Só sbính thin say tài muộn quá Tín sluất lìn chiêu pụa mịn tầu Kía khói piền hùng chiệp nhị phích Khúng día chày pun dặn kếch tàu Dặm ếch chày phun kía tại khói Súi lâu dặm thông chùn dặm biêu Liềm chày biếu nhụn chùn tuông nọi Ếch pú nhân tinh kía khói tàu Ừ kề pành má mài lình sính Vùi panh duốn pậu búa lìn chiêu Phan chiu tú kín chùn buây khiếu Chùn hành thán ngạn khẳng quân dần Piu chiến phấu nọi lò sbăng quyện Duồi sên canh cuống kía tàng sliêu Tông quấy phộng vuof chiền ên nhụn Pun dán hây tầu có phính phiêu Nhất chùn kía khói có kế nọi Tam chùn kía khói phấy chùn biều Phấy chùn đắp thán rằng phay tố Pham chùn kằng pá kắng chìu chiêu Phấy chùa đắp chang ù quấy tây Pết mạn sên tàu kắng quất chiêu Pặng sên dung manh sống kía sấy Kháu sính vầy ên sliêu kía sliêu Nhất sên chám pại mậu canh chuống Dậu kía nhị hang kháu nhị chiêu Ông dìa chầy liệp sềnh chông chấu Háu suận sính chiền phiêu chính tầu Nhất kếnh ông dìa mịn quân hấy Nhị kếnh sính chiền phiêu chính tầu Pham kếnh bang tàn có cố tại Tậu lây pành phiên pành pín phiêu Tặng ka lây phính nhất dặng kế Dậu púng phó muần liềm đía kiều Có phính thính vần pháy khán dặng Chiệp dặng phô muần liềm đía kiều Tá kế dòi chùn on cọ lúi Dặm dàu hái lậu khuốn phiêm dâu Dịch nghĩa: Sinh sống trước công nguyên kể lịch sử Trước công nguyên con người sinh sống chưa có Gia đình chồng vợ sinh sống trong rừng hỗn loạn Người sống trước thượng nguyên thọ một nghìn tám trăm năm Thân thể mặc đầy lông lá, không mặc áo quần Đến trung nguyên ba trăm sáu mươi tư tuổi không lửa quang minh Còn tối tăm, người sống hạ nguyên chưa tiếng nói Muốn kính thánh thần không biết từ làm từ đâu Mãi đến mộc cát niên gian mới biết hiếu thuận Mới biết nghĩa vụ phải sinh con Các thánh vương mới xuất thế Chế ra cây búa dưỡng nhân gian Mệnh sống con người sáu mươi tuổi Dựa đất dưỡng sinh biết làm ăn Bại đến Dần Mão hai năm trời điềm báo thần sấm hạ trần gian Thần sấm trên trời truyền bá lại thần nhỏ rằng Thần sấm có dặn hai anh em Hai anh em nhớ lời dạy bảo Mang răng đi cấy mọc hồ bô Cây bầu phát triển them năm tháng Ra hoa kết trái thành hồ bô Thu hái hồ bô đem về cất Hồ bô cất để trong nhà Mừng tám tháng tư năm kinh định Hồng thủy dâng ngập tận thiên đường Anh em chui vào hồ bô ở Bảy ngày bảy đêm không ánh nắng Sơn bở nước ngập dâng tận trời Dâng đến tận trời không lối thoát Nghe nói thiên hạ nước ngập đầy Nước dưới con sông mới sả thủy Hồ bô đến đất nước ngừng dâng Anh em hai người không thấy ai Nhờ có hồ bô cứu được mạng Du hành thiên hạ thấy buồn sầu Cầm gậy du hành khắp thiên hạ Thiên hạ thập châu không có người Du hành nhiều châu đến tám nước Thấy được con rùa ở giữa đường Con rùa mở miệng đã cho biết Thiên hạ nhân dân không còn ai Không cần du hành tìm hạnh phúc Tự kết hôn lễ chế nhân dân Anh em chưa tin câu chuyện ấy Con rùa mở miệng nói dối thôi Đánh vỡ con rùa để ở đáy Thật sự không ai thể ghép liền Du hành mười châu tìm hạnh phúc Mới tin con rùa nói thật thà Hai anh em lúc này mới bàn bạc Ghép mai con rùa ở thành nguyên Kết trái ghép thành mười hai miếng Ghép lại tuần hoàn như cũ luôn Ghép lại thành liền như cũ Ứng khẩu con rùa trở lại nguyên Hai bên bờ biển cùng nhóm lửa Khói lửa bay lên vẫn kết liền Nguyện đầu quá thiên cùng làm chứng Dưới đất cỏ sông cùng chứng minh Trời xe duyên phận thành chồng vợ Bảy ngày bảy đêm đã có bầu Sinh ra quả dưa vô danh họ Sinh ra quả dưa chửa thành người Không cách phân minh thành ra họ Chín trâu ngọc nữ mới phân chia Leo lên thành sơn thành dân tộc Đi xuống đồng bằng vạn họ dân Hóa thành nhân dân khắp thiên hạ Chưa được phân chia thành họ nào Xuất thế thánh hoàng được phân định Phân thành sáu nam sáu nữ danh Phân cho sáu nam thành sáu họ Sáu nữ phân thành sáu nữ danh Phân xuống ngũ âm cộng lục quyển Nam nữ hai họ mới thành duyên Khổng tử thánh hoàng chê thơ chữ Truyền bá thế gian cùng học chung Chế lập học đường để học chữ Truyền giáo nhân dân cùng hiểu hay Hương đầu lưu tam chê ca nhạc Vui chơi ca hát được hân hoan Vương triều được lập để cai quản Cây cao bóng cả che mọi người Trúc vương chế hỏa thế gian dụng Thủy hỏa trường kỳ phải có luôn Ngũ cốc lúa gạo quý thứ nhất Thơ chữ tính quý thứ nhì Nhị nhân đọc thơ thành quý tử Người nào canh tác thành quý nhân Dùi mài kinh sử thành quan chức Nhất quản triều đình nhị quản dân Chế định nhất sơn với nhất thủy Thiên hạ nhất hà với nhất châu Sinh được nhất nam với nhất nữ Nam nữ thành đôi thành gia đình Nam đương mười tám biết xây dựng Nữ đương mười tám biết cầu hôn Dần Mão hai năm giặc kinh loạn Nhân dân cũng lo quan cũng lo Minh hoàng ra đời phạm thiên hạ Sát hại nhân dân trăm họ người Bàn Vương xuất thế bình an quốc Nghe thấy minh hoàng phạm lại triều Sai đông ngũ kỳ binh mã khổ Tại sao sát sinh trăm họ dân Nhân dân hoảng sợ chạy toán loạn Bàn Vương nhỏ lệ quá trường thu Dần Mão hai năm thiên đại hán Cây cối ra khói chuối cũng khô Bốn bể xung quanh đều không nước Tư sử sông hồ vô hữu ngư Quan dân vô thực buồn sầu thảm Nhân dân nghèo đói loạn buồn sầu Vô thực dưỡng sinh chịu nạn đói Liều mình vượt biển ra biển Đông Tiên lập quá sơn Bàn Vương bảng Hậu lập sách lâm quá hải tờ Ghép thành thuyền bơi sang biển Đông Bảy chiếc đại thuyền trôi trên biển Mênh mông nhiều ngày nhiều hải lý Nước sâu sóng dữ rất khó đi Chèo đến lưng chừng khó quay lại Trong thuyền quỷ quái khó lòng qua Lênh đênh sóng biển ba mươi ngày Đành chịu khó khăn ngoài biển khơi Lại sợ Long Vương gây ra họa Phong ba bão táp thuyền bị chìm Bát hương bát nước ném xuống biển Vạn bách long môn dưới thủy lưu Trong thuyền mọi người cùng hoảng sợ Trong thuyền quy nghĩ ra nhiều điều Có được thiên sư đến xem quẻ Đoán ra liên châu tam miếu thần Quá với Bàn Vương mười hai họ Bỏ rơi không thờ thần thánh đường Thần không phù hộ cho vượt biển Thủy bộ bất thông thuyền khó đi Trong thuyền cầu khấn ngay lập tức Phù hộ các con vượt biển đường Ngũ kỳ binh mã linh thần thánh Hồi binh về bộ báo liên châu Ba ngày được thấy thuyền hành khổ Thuyền cũng bơi được đến bến bờ Triều châu phủ bộ cùng các huyện Cùng bàn canh tác dựa rừng gò Đông quý tạ hoàn thân ơn khấn Phân chia từng họ tự khác làm Mỗi họ sang biển có một kế Ba thuyền sang biển bốn thuyền hay Bốn thuyền cập bến Triều Châu phủ Chia ra bát hương tự khác lo Hai thuyền cập bến Quảng Tây đảo Ba thuyền Quảng Bác Quảng Triều Châu Bốn thuyền cập bến u quáng địa Tám vạn rừng gò rông phán châu Nhất sơn chém trém trụi sang nơi khác Bại đến nhị nơi dựa nhị phương Ông cha thành lập thừa tông tổ Hiếu thuận thánh đi đúng đúng đường Nhất kính ông cha toan hoan hỉ Nhị kính thánh Bàn đúng đường phương Họ Đặng họ Lý cùng một kế Lại làm bẫy khóa cài ở rừng Các họ nghe thấy cũng bắt chước Mười dặm kiểu kế di kiếm cầu Bàn xong các kế ổn định hết Không phải tơ vương nghĩ kế gì             Khi đã sang tới bến bờ an toàn, làm ăn may mắn, sinh sống hạnh phúc, thóc lúa đầy kho, gia súc đầy chuồng, người an vật thịnh, để cảm tạ sự phù hộ của các bậc thánh nhân, đúng theo lời hứa, từng họ của tộc người Dao làm lễ trả ơn. Bài ca "Trẩu đàng ý tría" và "Cú dung" thể hiện cụ thể nội dung đó: TRẤU ĐÀNG Ý TRÍA (HOÀNG ÂN CẢM TẠ) Ká lỳ hóp lù trống sếnh ngoày hóp lù trồng san Trống san trống sếnh trống vuậy sàn mềnh Hoàn bào trí trói hoán chói ỳ kiông hoàn hoan Trói boòng kỳ vuậy có co báp nghỉ thếnh sêng Tạn thếnh dất mềnh tồng trị siên thông voàn nhụn Siáng dềnh ý tría mó thểnh tông phang côồng dồ Bòi tsếng miến thểnh say phang sía trọng bòi ngềng Chói bọ hiàng đắn tạn thếnh siếu siếu dáng sỳ sáo Hom tồng bềnh bềnh nhắp muồn siang tsếnh bò cú huồn huồn Ý tría bềng bềng sáo trông triếp truổn ón siáng Siàng ngềng quối bọ trống sếnh đằn thềnh Ý tría biàng biàng sáo trông triếp truổn ón siắng Trống sếnh đắn tsiàng ý tría bồng bồng quấy bọ Trống sếnh đằn trồồng hòi háo kiếp nghí siền thống Voàn nhủn mà đào trói vuậy nhắp muồn siang tsếng Si áng dềnh ý tría phàn mềnh trống sềng duồn hiồng Tsếng há coóng phú hiàng đắn tà dắt tsếng san Tố ố ố tà nhị tsếng sếng tồ ka hiàng hoa Triếp bếng tráp trói hiàng đằn lí nuối tà sam Nhị sam tsếng sếng pịa pú dòi bàm Tsếng san tố ố tsếng sếnh tsếngồ cà bày san trói vuậy Bày sếng trói kiông hoan trói ý kiông tsếng tạn thếnh siếu Siếu mềnh xỳ tái thông sam đào biang ký cà trí Tồng tsao ý bòi còn nhuần bài lụ siắng dềng ý Tría trếnh vọa pạ xuất siắng dếng ý tría sểng siắng Pạ chi cá diềm vọa pí thiên siắng tsặt sêng Nàn trí tí hía kăng cú nàn hì sam kăng chía Trếnh día trếnh sam cằng thái dàng bó liếu thái Yêm duổn siặng tsặt sêng doán huấn pạ táu duồn hàng Nhần mằn quôi ố ngào mà quôi bàn cay dí đàu Bồng piếu dí đàu bàm cà trí đàu xỳ tsếng Tá siếu siếu dàng xy huấy nhần pạ tsếng tsếng Nhần pạ huấy pị nhần siang tsếng pạ pị hiàng Đàn bí nuối pạ pị dí mủ tò hàng pạ pị Tsêng thiên nhất pạ pị thài dàng tsắt triếu pạ pị I ố bi thái yêm tsắt triếu pạ pị yềm bọ tị Nhụa pạ pị sí piên đào pạ lù xy pạ pị xý piên Coong xuôi tsiàng bào pạ pị xý piên tại mụa Dìa bàm pạ pị sý piên hù xăng miên siếu pạ Pị sếng voàng vuầy tại hiàng đằn bi nuối Pạ kám pị yêm pạ kám pị dàng siếu xy bọ Siếu tại tám quội bọ trống sếng kiêm ón đòi diền Siếu si bọ siếu háo trông tsía mạn yêm si tái Lý hàng diều dàng si tái lì hàng háo kháu Mộng trống trống yêm si dắt mềnh tồng trị tráo piên Tsếng tsắt sàn diền tồng trí dạu piên tsếng tsắt Hố pá siên xy siáng dềnh ý tría phông tsếng mí Sí tsếng phổng pạ mí sì pạ phông tsuội luồi San cói điến phông của cù san tại mua bàm Bàm pạ trám pạ tuốn siếu mụa pạ trống pạ xằng Tồng trông pạ tá pạ hiàng bò cú pạ tá pạ sênh ỳ tría Pạ suất pạ tsêng ngìn vọa pạ pú pạ mềnh tồng Bềnh khềng khêng hòi háo phàm mềnh siếu Duồn siếu vuậy pạ ám sêng trao pú huận dất kuông Ý tría của biểu nhị kuông si áng dềnh ý tría dấu Hòi trếnh tong sềnh trao pú huấn ý tría bềng Bềnh sềng trao pú huấn sêng voàng cói điện cói Của mú niên mú nhụt mú nhắt ý bòi hì bù Tsắt húa hì ghi thuấy trạ diền hí múa trao mú Khú mú huấn mú sía mú tsông tị tsí Lỳ đào tồng tso ý bòi mú nhần bòi tố puốn phang Tì niệm dất đồng cà trị duân trói kcậu phang Tì niệm sàn đào trám pại san kúa trám hoong Mú t sý kằng tsuôn kê ngọ nàn tong ông Ùa thái trú cà siên muồn diền siếu mủ lạp tá Tsiên niên bềnh điền xuối thú ố puối siếu mủ lạp Tá mán tại t siềng biàu dấu dì sân pặng san Vuầy bệ khau sếng vuầy an hếch biếu dất San bào của nhị san kếch biếu dất xuối bào Của nhị xuấy thếnh vuồn nhần duồn mú tsí lì đào Sàn đào dả hú san mí duồn coong xuôi Dã bềnh mú nhần dất đồng cà trị hì lù san Húa hì ghi thuẩy trạ thuẩy vuậy trụ trông hiàng Húa tò tái kiềm bù xuối voán tsi kiông nàm ní Duối trói kậu phang tì miện bào duốn cúa hói bào Lụ cúa kai bào san cúa bếng boi tố mú tsí Đào sàn đào dả hú san mí dả duồn coong xuấy Dả bềng tría muộn puồn phang tị trí quân nhần Hoi tám san đào tá hội voàng này tri thú Bạp hí sí cáo mào phàng bạp hí bồng ghi Ố trá siáng cói thiên đòng ỳ xuẩy trông cói Tại đằn trú trông hiang húa hạ cói nhần Tềng cói cúa ngòa dìn kúa há dáng muột Tri dòi cày dòi niên dả cao suấy suấy Cao niên cao cúa mú niên mú nhạt mú nhất Mú yêm mú nhần tồng t si mú sỉ tría cà Muồn đào siặng hiàng đằn lí nuối siêu hí Dất lù nhị bù sam lù mềnh hiang hiang Si pạ diên tại công siếu dí pá diên hò ý phồng Dềnh diên vuậy tồng tsoo ý bòi hồng xuối phát Há thiên đáy biau dấu dì sân siều hiang Kếnh phộng trú trông hiang húa liền trào pham Miệu sềng voáng buồn voàng dì sân pạng san San vuầy bệ kháu sếnh vuầy an kháu mộng Yêm kan pú trếnh yếu cúa biàng mằn nhụt đào Tsoo tsắt triếu há bàn kan sạp nhị sếng Biàu dấu dì sân siều hiang kếnh phộng yêm Phú tềnh kan voàn nhủn đồ tsiang siên Thông siắng dềng ỳ tría trống sếng kam tri Ngũ si pạ cám cù sêng khí kiếp sêng Boòng khí tải siếu si phú mú thóc xăng bào Dòng họ tị nhần bồ tẩu nụm tồng bềng hòi Háo suất vỏa phàn mềnh siên thông cà trí Voàn nhủn tri dí tồng tsao ỳ bòi buôn cú Sếng voàng hoi thiên bạp tí mạm cú duồn diền Tsềng duồn dằng dằng cói cúa thiên đoòng ngũ Buồi kiấu sêng duồn mủ óm há thiên đoòng Thiền đềng phát ý hồng xuối yếm hí Thiên piên coong xuối dào dào tsắt trói sàn Nhuồn xuối piếu u hác óm ý cù voàng trí Thiên bềng trí tí thiên trí si phang tị trí Pát coó trí bay sàn nhuần xuối piếu trí dáu Yềm dàng san sếng trí đáu pạ nhị nhần Màn trí dáu trí dáu vùa miều điền đoòng trí Dáu ngũ cú vùa miều mí biàng pạ nhị sếng Biàu dấu dì sân duồi niên kăng trống trí dáu Trí dáu t sắt seng mềnh nhụt triếu há Bàm kan sếnh niên kan siắng duồn cáp Dí nhân xăng dật tsiên pát pá lụ sạp Sí xuấy hàng hiang duồn muồn ý biệu Diếu mụ phú dí yềm phú tềng can dấu bòi Cao cưa trông duồn káp dí nhần săng Sam pá lụ sạp sì xuẩy hàng hiang duồn Muồn ý biệu siếu mụ phú dí yêm phú tiềng Can dấu bòi cáo của hạ duồn cáp Dí dật pá nhị sạp xì xuội hang hiang duồn Muồn ý biệu siếu mủ phú dí yềm phú tềng Kan dấu bòi cao của kềng tệng duỗn miên sí Nhuật tso pát trông trì nhất hồng xuối phát Há gyàng gyáng duồn mú dằng dằng yếm hí Thiên đàng yếm sí thiên ha nhần mằn cói Diện thiên há nhần mằn trộng dáu phụ kihi Tría mấy nhị nhần duồn trói hù lù tú muội Tồô hoang tsắt sấy bào hàng thiên há tá kiến Mú có nhần mằn trếnh bòi vuầy huân phấy Họp phù tsi trí tsắt sạp nhị sếng biáu dẩu Di sân biàng mằn pạ sếng duồi san kăng trống Dấu bòi cao của mụa cít miền kan nhầm Xăng bụ sạp káp dí pẹng mạn liều bìm Trếnh bòi phú dí tại đằn trú trông Hiáng húa biền trao sam miện sểng voàng Sếng voàng tsắt sáy trí bạp kiềm bắn sểng Điện xăng há lụ màn lụ ný nàm trí đào căn Ní trí bềnh pán tráp xa voàng soo co dào lả Boòng trí co bào sam trí hiố trao voàng trí mụa Ngũ bo trí  hoa đồng voàng trí diền túa voàng Trí húa lù pan trí ố khống chú trí mầy San họ đòong tộ xi siắng kháo quoán trế Trí lạp trao phú huân muồn quoán há nhần Mằn pạ sểng trí dáu ngũ cú san nồng Voàng tái tri tsắt ngũ cú mí bìang tsố Tsắt cù hoa mí tráo ngũ cú bồng chiang còong Trông dáu tráo bềnh trông huấn sếng sàn Mềnh biền tại sếng lềng đòi bềnh on Dậu lòi cáo của mềnh trìu tại voàng tsắt sáy Phán pại thiên há nhân mằn cói trìu diện Cúa buần voáng sếng trí tsay dáu ngũ ghì Pêng mà duồi hồ guếu săng sếng voàng Chói bọ kiềm băn điện siăng San tsên tsắt pá lụ sạp sì xuấy kap dí Hàng hiang duồn muồn liệu lụ nàm dềng Lủ sếng lủ ní phan dềng lủ sểng phan dềng Sạp nhị sếng bìau dấu dì sân phân dềng Siến yêm nàm ní phan dềng  kiông yêm Nàm ní phan dềng trí yêm nàm ní phan  Dềng cóo yên nàm ní phan dềng ngũ yên lụ Chún tại sếng bềng voàng trí dáu của San póong trọong sạp nhị sếng triang tô mà Dày kiúa dấn sạp nhị miến bao pá sạp Nhị sếng biàu dấu dì sân sềnh tểnh vuồi Nú kháu san vuầy lệ kháu sổng vuồi an Sếng voàng quây điện trí dáu biền trao sam Miệu sếng voàng pụa coong tại voàng ngũ ghì Pếng má dấu bòi cao của hông ú niên can Phán pại  thiên há nhần mằn cói diện quân Voàng sát trìu pại trế sap nhị sếng bìau Dịch nghĩa: Hoàng ân cảm tạ đại thân phụ mẫu Ngày xưa, dân tộc Dao còn sinh sống tại bên kia bờ biển. Họ tộc người Dao cũng thờ phụ mẫu Thờ thần linh và những vị thánh cao thượng đế Để phù hộ cho gia đình thịnh vượng Có sức khỏe dồi dào, hòa thuận, hạnh phúc Cho con cháu biết kính trên nhường dưới Biết thể hiện đạo lý làm người Người Dao vẫn canh tác nương rẫy Cuộc sống phụ thuộc vào thiên nhiên Cuộc sống cứ thế trở thành truyền kiếp Kéo dài từ năm này qua năm khác Kéo dài từ đời này qua đời khác Đến hai năm là năm Dần, Mão Không may bị hạn hán mấy năm liền Đến nỗi lá chuối bốc thành lửa Cây cối ra khói, ra than tro hết Con người không còn lương thực để ăn  Sông suối không còn nước cho con người uống  Khe suối cạn kiệt không còn nước Con cá không còn nơi sinh sống  Mười hai họ của người Dao lòng đầy âu lo Lo lắng cho sự sinh tồn của dân tộc mình Họ bèn họp nhau lại cùng bàn Nhằm nghĩ ra cách cứu sống dân tộc mình Họ đồng tâm liều mình một phen Nhất quyết vượt biển tìm kế sinh nhai Mười hai họ cùng nhau chuẩn bị Chuẩn bị một con thuyền rất to Sắp xếp hành lý cùng lên thuyền Lương thực còn sót lại mang theo Đồ thờ phụng khá cũng đầy đủ Thế rồi cùng nhau vượt biển Vượt sóng muôn trùng đẩy ra khơi Đi được tròn bảy ngày bảy đêm Lênh đênh trên biển vô bờ bến Bỗng đánh rơi một bát nhang to Để thắp hương thờ Phật phù hộ Bát hương đã rơi xuống biển sâu Thế là phạm ý trời ý Phật Trời bỗng nổi cơn thịnh nộ Bốc sóng lên cao vút tầng mây Sấm chớp cùng dông tố dữ dội Mười hai họ chưa từng thấy bao giờ Mười hai họ Dao trong thuyền kinh hoàng, sợ hãi Tới lúc này mọi người mới nghĩ ra Do đánh rơi bát nhanh thờ Phật Bảo bối thờ Phật muôn đời nay Nên thần Phật không còn linh thiêng nữa Mới xảy ra họa lớn thế này Mười hai họ cùng họp nhau lại Cùng ngồi trong thuyền cầu khấn Phật tiên Mong các vị thánh thần linh phù hộ Cho chúng con qua được cơn sóng này Được sóng yên gió lặng muôn trùng Chúng con vượt biển được an toàn Sang cập được bến bờ bên kia Chúng con xin hứa sẽ tạ ơn Mỗi họ bằng hai con lợn to Bằng nhiều hũ rượu thơm gạo mới Bằng gạo nếp thơm nhiều cân Bằng bánh trái hoa quả dâng lên Trai trẻ, gái trẻ dâng lễ vật Có mời ba thầy để mời thần linh Mời phụ mẫu đến từng gia đình Đến từng họ nhận lễ tạ ơn Đó là lòng thành của chúng con Sau khi cầu khấn được như vậy Các vị thần thánh rất linh thiêng Trời tự nhiên sóng yên gió lặng Trời quang, mây tạnh sáng bừng lên Đoàn người vào được bờ an toàn Từ đó, mười hai họ tộc người Dao Không bao giờ vong ân bạc nghĩa Đời đời, kiếp kiếp xin được trả ân Hoàn ân trả nghĩa với phụ mẫu linh thiêng Cứ như vậy thành lệ lưu truyền Mỗi đời người tạ ơn một lần             "Cú dung" cũng là một đoạn ca thể hiện sự đền đáp công ơn đối với các bậc thần thánh của tộc người. Đoạn ca vừa thể hiện lịch sử tộc người, vừa thể hiện truyền thống tín ngưỡng, tôn giáo vừa mang tính giáo dục sâu sắc:  U CÚ DUNG              (TRẢ LỄ VƯỢT BIỂN) Dấu dì sân thuối há kiềm bằn sêng điện Pan hí trìu trao phú bọ tsiang huấn nàm San pát phang san dào duồi san kăng Trống dấu lòi cao của diền mào nhị niền Thiên trí tại hàn sam miền sí sí xuống quaon Tsoong mú mái pạ sếng mù biàng nhần Mằn bào luộn mủ ký nọi hò triu ụp Tsắt húa ké mụa tsắt diên coong hò Mụ xuối siềm đòng mù nhì bềnh điền mụ Xuối sạp nhị sếng biàu dấu dì sần niền Niên kê ngỏ mủ líang tham hếch mủ kế Nọi hò trếch bòi phiáo dào của hói dất Tsiên tsắt pá hói lí sam có nhụt đào Dàng san nàm pú sếng nụng nàn tồô sạp Nhị căn hìang lù bao há ngũ hói bồng Muồn sếng voàng ú nú trói san trếnh lòi Hác óm duồn trông t sắt ýa duồn hàng siếu Mủ tố ngản mà háng siếu mủ tố hiang San lú pạ thông xuối lú pạ hòi dấu bói Tá kiến quay treeng tại phông dả tố tại Ý dả bói thếch vuần hói đáy bồng muốn Sếng híang dậu phá tại phông tại ý Tsuối bọ ngũ hói bồng muốn có nhần San hoang dàu ýa kêng hoang kháu thiên Mủ bệ kháu sêng mủ an si lìang Sí tróc muồn lụ mú nhần vuầy cô vuầy tại Trì nhần trộng dáu trụ trông hiang húa Dia tí ngũ ghì pêng mà diền bói sết phẩy hồ Bói guếu săng guêu tá sam miên mủ con tri Tsố guếu tá sí nhất mú mẹng trì nhần trếnh Lòi duồn trói duồn trông li nuối kầu huấn Trụ trông hiang húa ngũ ghì pềng má nàm Họng puốn trú cà siên vuầng đào Du oán miến hí siáng san an liàng nhụn sọ             Pú nhần têng mí kêng sam trao dất tsắt Duồn hàng tố ngản mà hàng tố hiang Duồn đào phiu siáng quoang tông đó tsiáo trao Phú bọ tsiang huấn nàm phang sàn đào lạp hí Bồng ghi ố trá duồi san kăng trống ngũ cú Phộng voàng tại sộc tsắt nhụt sạp nguc chông Chì nhất sạp nhị sểng biàu dấu dì san Trếnh bói voàn an tạp trỉa tại san phú mú San an biáng nhụn duồi muốn ý biệu Dất tọi của biểu nhj tọi sềnh trông nhị Của biếu sam tọi sềnh trông tsiệp trú Tếnh tái hiàng diều dì sâu kiáo đồng mạn Tọi y trông tsiệp chú y cú tái lạy phú dí Yềm phú tềng kàn dất niên sí ký siêu dìn Siếu vụi dất niên si cý sam ngà sí tráy Tsuối trắn ngàn tsiền của biếu dất niên si cý Vuồi bòi sọ pú nhần tềng sọ pú nhần hảo Sọ pú ngòa dìn kúa há dáng muột chi dòi Cay dòi ca ly quoàn bù thóng dán ngoáy Bý pạ háo thóong hoi dất đồng cà trí tsiền Ý bói duôn trói mú niên mú nhuột mú nhất Ý bói tsắt san hí siáng hò siáng vèng trị Yùi si liáng nhụn siáng đằn tsếng tsắt hí Nhủn tồng trí há đằn tsếng tsắt pá nhủn Puần quân hi siáng pù si trói ơn dất Hí nhị poong pù si liàng nhủn pạ tuẩn Hò niên pạ tuấn hò nhụt nhuẩn tuẩn sạp Niên tá siáng nhị sạp niên ta há dáu San hi nhủn dáu san phổng voàn pù si             Hoòng hoòng áp trói tua đồng lì nuối soo Doòng tú hóa ngàn tsiền pụa bày sao Bênh sao nọp tsếng phúa có nhân tsắt sáy Hoàn kuông vuầy phộng dất soong Dậu trụ kiáng mú nhất poong liáng piên troó dảu nhủn đầu dòi Dịch nghĩa:  TRẢ LỄ VƯỢT BIỂN Bản cổ sơ khai phân thiên địa Chế lập năm họ chế loài cây Chế sơn đầu nhân dân được ở Chế lập cung điện thánh nhân an Chế được thánh điện chế ngũ cốc Chế được ngũ cốc dưỡng nhân dân Ngũ cốc xuất thế phân lương huyện Xuất tại phân lương phân quốc triều Khai thiên lập địa ngũ âm họ Chế được nhân gian vô vàn người Kinh dịch nguyên niên phát hồng thủy Gò bở nước dâng đến cửa trời Bảy ngày bảy đêm không ánh nắng Nước ngập đến trời khó mà lường Hồng thủy ngập trời biến bại dạng Thiên hạ không người chuyền cổ ngôn Chỉ còn hai anh em còn tồn tại Hồ lô trôi nổi đến cửa trời Bảy ngày bảy đêm hồng thủy ngập Anh em hai người đi khắp nơi Đi khắp các nơi không có ai Còn lại anh em hai người thôi Đi đến ba suối khe thật dốc Gặp được con rùa ở trên đường Anh em hai người mở miệng hỏi Con rùa xuất khẩu không còn ai Tay cầm gậy sắt lại đi tiếp Đúng là thiên hạ chẳng còn ai Đi khắp các nơi không ai cả Lại ghép con rùa mai thành liền Liễn biên thắp hương khói liên kết Đành phải lấy nhau nối tông đường Đẻ ra con người không gì dưỡng Ngũ cốc đại vương anh mới thương Thần nông hoàng đế chế ngũ cốc Lưu danh thiên hạ dưỡng nhân dân Ngũ cốc chính thức là bảo ngọc Cứu được mọi người sống ấm no Chuột chúa sang biển tha giống lúa Con rồng phun nước tưới lúa xanh Thanh minh cốc vũ cho mưa xuống Được thấy cây lúa xanh tốt tươi Thần lúa thổ địa quan ngũ cốc Hoa tiến tiển nàng quản lúa cây Lúa hoa chị em chuyên chăm sóc Ngũ cốc đại vương cho lúa kho Lúa tẻ đến dùng làm cơm bữa Lúa nếp để dùng làm rượu thơm Ngũ cốc đúng ba đường nhân ngọc Trăm họ nhân dân cũng phải cầu Thứ nhất cung kính các vị vua Thứ hai là để cứu dân cư Cao Vương ở trời chế thiên địa Bình vương ở đất chế suối sông Chế được sông suối vô vàn khúc Lại chế đại thuyền mặt nước đi Thiên tư hạ giáng thiên ban điện Lưu tam chế được vạn bài ca Long cung truyền phép chém quỷ kiếm Đàn tiền cầu phép diệt trừ yêu Kèn cũng khẽ thổi trống khẽ đánh Kinh phí chín bậc không bước nhầm Thiên thượng nhất tinh du thiên quá Nghìn dòng sông suối chảy về đông Giữ yên gia đình toàn lương nguyện Kế tài vượng quá đại thiên nga Người thầy đương thiên chiêu hòa đến Hòa ông hòa mẫu nhập hòa kho             Bên cạnh câu truyện cổ được phổ biến rộng rãi như trên, trong "Páo dung", đồng bào còn rất nhiều thể loại khác nhau. Có cả những truyện thơ sao chép từ Trung Quốc như "Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài" nhưng nó thể hiện tâm tư, tình cảm của cộng đồng, được ghi chép cẩn thận và lưu truyền rất rộng rãi: ÈNG TÒI CẤU GHÌN DUNG (LƯƠNG SƠN BÁ - CHÚC ANH ĐÀI) Pham pé nìn cô hắng chìn khiếu Èng tòi chói hố thó sâu ngìn Khấu tháu họ tòng tộ sâu hỏng Chiệp puân quyênhấy tộ sâu ngìn Nhị nhân giòi chuộng chiệp họ quyện Dất lấy chuộng hèng día chuộng ngìn Phía dẳng nhị nhân chuổng péng pắt Tòi thiên tộ sâu chuộng nhất pin Nhị nhân chói lọ tòng lấy Tộ sâu phía dẳng tú tam nin Tộ chiến kinh sâu trin pé puấn Èng tòi phấy pháng diếm cha vìn Nhất tài phây chụ lòng día chía Nhị mộc dàu día mẩu xong lìn Chai tàu mái tú gằng dầu chấy Èng tòi phía suất mạn sầu ngìn Chệ pệ phìn sanh lòng quây khấu Nhị nhân thau siếu sluất muồn chìn Thau siếu nhệ miền pịn nàn sía Làng tam phang púng kía chai pin Phúng tráu lậu tàu dặm sía líu Nhị thiên thau siếu tún kiêm ngìn Èng tòi búa kiếu làng pham dé Nin hô sin mạn tháu cha vìn Phúng tháu lầu tàu có chấy khấu Nhị nhân sau siếu có cha vìn Pham pé kiệu quôi họ tòng lấy Èng tòi quây duốn chậy muồn chìn Día lấy dìa nhàng phiêm quyên hấy Tú kín èng tòi tháu mịn chìn Sin thiên ây xam kháng tút líu Chuộng có nhâu nhân nin kía nin Tam tứ quê tháu họ tòng lấy Phiêm tuông dàu día dẫu khoi ngìn Khấu pịn tộ sâu phiêm pị pháng Pliêm tuông dã ói duấn cha vìn Tam tứ phây làng phiêm phây duốn Sâu phang siêu khí thuất mần chìn Quê tháu èng tòi nhuần chìn chói Huống chìn khói khấu muộn pao ngìn Èng tòi thính chụ làng tam tứ Nhân sin chong có thính chai pin Tam tứ tháu siêu dặm phang chía Èng tòi thau siếu thính khoi ngìn Tòi thiên tộ sâu pin tử mui Tam tứ phiêm tuoonng dặm siến ngìn Dặn siến khoi phang tiệp sâu tói Làng tam thính siến mui chiên ngìn Tòi thiên nhị nhân tòi sâu dặng Làng tam thính siến mụi chiên ngìn Pin muộn hái chiêu hái quyện khé Diền hò tài tháu ố vìn pin Pịn chấy chuộng chiêu làng tam tứ Èng tòi tú chuộng chói tam nin Èng tòi búa chiêm mụi dìa chía Dìa chía thính nhàng suất diết sing Nhị nhân chuộng chói họ tòng lấy Chuộng hèng chuộng chuội sâu pìn Tam tứ thục sinh sính chiên mụi Nhị nhân thính híu mụi chiên ngìn Dìa nhàng thính chụ dìa chía vủa Cha tưng siu khí phộng chà chìn Èng tòi thó chà tam tứ diếm Họp pùm tò chịa thó tòi pìn Dặm siến pòng chìn tam tứ khiếu Èng tòi phang pháng suất mần chìn Èng tòi pín búa làng tam tứ Búa lòng pháy thính mụi kiêm ngìn Dàng sấy lậu tàu mạn tú lìn Èng tói búa chiên làng tam tứ Quôi cha ý día quá phiêm pìn Chói dụa kiêm phây chính lìn khấu Dặm pây mạn púi chía tàng nin Làng tam phiem tuông tồ dàu día Khấu tuông gom luổi lạ lìn lìn Dìa día tủ kín làng tam tứ Dìa nhàng tú kín luổi lìn lìn lo Cha lấy dìa nhàng muộn tam tứ Tuông vẩy hái día dàu phiêm pin Dầu hò lọ líu mịn khé khiếu Vuẩy hò dàu día hái pin pin ngìn Chói lọ họ tòng vuẩy hái chảy Vuẩy hái diền dầu dàu día pin Tam tứ thính chụ dìa chía vủa Khấu dẻ khoi ngìn luổi dả lìn Piên tuoonng tồ dàu dẳm vuẩy hái Dìa chía mịn chìn thính pháy ngìn Chuộng chói cha tuông khiếu họ quyện Vuẩy chụ èng tòi tháu lẩu pin Nhị nhân lẩu ngũ phang tún tỉnh Khống chú tộ sâu chuộng nhất pin Sín puống nhị nhân chuộng pá sin Dất lấy chuộng hèng día chuộng ngìn Tộ sâu tam min dẳm phang chía Duối nhất thính pấy chiên quá ngìn Dìa nhàng thính híu dàu phiểm líu Dặm tú èng tòi tháu siếu lìn Dìa nhàng thính chụ tam tứ chủa Ý dụa tồ dàu hái dặng ngìn Hố nhất dìa nhàng khiếu phang muận Hố nhất mài tin chổng tú lìn Tam từ dìa nhàng hắng khấu muộn Pin muổn àng tòi dìa chía ngìn Èng tòi dìa chía vủa khò phí Tăm tứ mẩu dùn khùng quá ngìn Léng líu mái cha thình chà phiến Tam tứ mạu dùn khùng hẳn sin Tam tứ ói lìn dẳm điểu vủa Dùn thín mái chạ tỉnh líu chìn Mai chạ diếu mộc tú lìn khiếu Khò phí hàng mùi khung hặm pin Tam tứ mài chìn pết sấu muổn Dẳm hẳn èng tòi dặm tú lìn Èng tòi thính chụ hèng mùi pin Búa riếu hèng mùi thính mụi ngìn Quây cha búa kiếu làng tam tứ Ý hẳn èng tòi quá tậu ngìn Diếu tài tam mộc tú lìn mùi Dìa chía sẩy kiêm leng nữ chìn Nhị nhân chụ mẩu tài puẩn Liều gia chiền phiêm hố sấy lìn Bèng mùi thính chụ èng tòi vả Khấu tuông vậy vả pin nàn lìn Hanh mình búa chiếu dặm tú púi Diếu tài than siếu suất muần chìn Èng tòi mài ngìn dặm khú vả Sin ngũ ấy xam thút dết pin Ây xam phía chàng siền siếu phiến Chúy búa hàng thôi quây duấn vìn Quê cha pin pá tam tứ tộ Pháy khoi tộ khán mủi tam ngìn Mái cha dàng thủ tú lín khiếu Nhị nhân diêm thôi mạn mộc lìn Tam tứ kín sâu thán siếu lây Dẳm pây diêm sấy siếu cha vìn Pin pá ầy xam tham cếnh phấy Chà tuông dàu día dẳm pây thiên Dìa nhàng tú kín tam tứ phẩy Chiệp puân khò phí dẩu khò liền Lòng chía phiêm phây liều dẳm duẩn Động dỳ tô cháy tủm con xin Khấu chính phin sanh tài tạp tậy Cháng chói tồm chiêu tại lẩu pin Cháng trói tồm chiêu tại lẩu phấu Pin pá èng tòi hặm siếu lin Èng tòi hàng chá tại lậu kía Tú kín làng tam châu cháng in Hèng kía mỉn chìn khoi chía kiếu Tam tứ mài dình khoi chấu lìn Tứ lình tứ sín phân mú khai Ử lìn ư sín má kha thai Ỷ pín tân kho pài lồng huấy Ỷ pín cao quan siếu páo thài Tam tứ mài lình pịn khoi chấu Díp tú èng tòi tháu siếu lìn Tồng tho nhị nhân vả kín Khiếu nhân tự mộc pịn tú lìn Tam tứ tú lìn èng tòi khiếu Pêu giạ mái cha chói sấy min Nhị nhân oeens chằng in dang tử Buôi ngũ thiên tông dòi tú lin Mã cha piên tú nhàng chin chúa Thập hẳn èng tòi dăm thôi lìn Pịa chây èng tòi làng tam tứ Buôi ngũ thiên tòng hắng họp chìn Mái cha dẳm siến đam thiu vết Pến tòi in dang buôi ngũ thiên Seng chấy nhị nhân chuổng pếnh pắt Phấy chấy nhị nhân chuổng họp chìn Siếu thôi diêm phây thính tú púi Chố chấy cấu ngìn chùn thôi min Tam tứ thôi cúi tú lìn khiếu Nhị nhân dau siêu ngũ chinh thiên Buôi kía mái cha muồn chìn nhịa Mái cha tư kín luổi lìn lìn Dịch nghĩa: LƯƠNG SƠN BÁ - CHÚC ANH ĐÀI Sơn Bá niên cao hướng tiến khổ Anh Đài đi sau tiền học đường Đi đến học đường đọc thư viện Cảm thấy vui vẻ được đến trường Người cùng trường học chung một lớp Ngày thì chung đọc ngủ cùng giường Viết chữ hai người chung chiếc bút Cùng bàn đọc sách cùng một trang Hai người cùng học ở trường đấy Đọc sách viết chữ được ba năm Dùi mài kinh thư trăm nghìn quyển Anh Đài suy nghĩ muốn về nhà Thứ nhất nhớ mẹ hai nhớ bố Lại lo sau này không có duyên Đoạn đầu mua được quang dầu đấy Anh Đài viết ra ý rất nhiều Tạm biệt tiên sinh còn phải về Hai người chào chúc cùng chia tay Hai người chia tay khó mà được Sơn Bá tiễn đưa một đoạn đường Tiễn đến đầu đường nói khó hết Bắt tay hứa hẹn rất rất nhiều Anh Đài khẽ bảo Lương Sơn Bá Sau này Sơn Bá phải đến nhà Tiễn đến đầu đường chia hai ngả Hai người tay vẫy cùng chào nhau Sơn Bá quay lại về trường học Anh Đài về đến bố mẹ nhà Bố mẹ Anh Đài rất mừng vui Được thấy con mình đã tới nhà Thay hết nam nhi bộ trang phục Trang phục con gái thật là xinh Sơn bá về đến nơi trường học Tâm tư buồn chán khó học bài Buổi sáng buồn không muốn rửa mặt Trong lòng buồn chán muốn về nhà Miệng thì đọc sách tâm suy nghĩ Tại sao mình cứ muốn về nhà Sơn Bá tâm tư càng nhung nhớ Thu xếp sách vở rồi lên đường Về đến gia đình Anh Đài thấy Trước mặt Anh Đài hỏi mấy lời Anh Đài nghe chuyện Sơn Bá nói Hai người khẽ bước chân ra ngoài Sơn Bá giơ dơ tay xin phét hỏi Anh Đài giơ tay xin trả lời Cùng trường đọc tính là muội Sơn Bá trong lòng chưa dám tin Nếu như không tin cho xem sách Sơn Bá thấy thế thì đúng rồi Đối chữ trên bài giống nhau hết Lương Sơn mới biết muội là em Cho hỏi ở đâu khách xa lạ Vì sao lại đến trước cửa nhà Anh Đài bảo thật mẹ của muội Bố mẹ của nàng hỏi nàng một câu Chắc rằng đây là Lương Sơn Bá Anh Đài cùng ở cùng học ba năm Chúng cháu học cùng ở trường đấy Cùng đi cùng ngủ sách cùng trang Bây giờ Sơn Bá mới thấy muội Hai người mới biết muội chân tình Mẹ nàng nghĩ thấy chuyện của bố Gia đình đun nước pha ấm trà Anh Đài mời trà Lương Sơn Bá Trà khay đặt xuống để ở bàn Cảm tạ trà thơm chàng được uống Anh Đài tiễn đưa Sơn Bá về Anh Đài bảo cậu Lương Sơn Bá Bảo chàng hãy nghe muội nói vài lời Trần gian vô duyên không lấy được Hai người về âm sẽ thành duyên Anh Đài bảo thật Lương Sơn Bá Về nhà chàng đừng quá buồn sầu Chắc chắn về âm có duyên phận Âm duyên mãi mãi sẽ không già Lương Sơn tâm tư buồn đau khổ Giọt lệ lúc nào cũng trào tuôn Bố mẹ Sơn Bá nhìn chàng khóc Mẹ mà nhìn thấy nhỏ lệ tuôn Bố mẹ gia đình hỏi Sơn Bá Vì sao lại thấy con buồn sầu Vì sao nét mặt luôn đổi sắc Buồn sầu như vậy là vì sao? Đi học ở trường có gì vậy? Vì sao nguyên nhân vì cái gì? Sơn Bá nghe thấy bố mẹ hỏi Miệng cũng trả lời lệ cũng tuôn Trong tâm buồn sầu con suy nghĩ Vì con đã mất Trúc Anh Đài Đã cùng Anh Đài một trường học Mẹ thầy bảo Sơn Bá không lo Chúng con hai người đã hẹn ước Khổng Tử đọc sách chung một trang Quạt mát hai người chung một quạt Cùng học ba năm cũng sống ba năm Bây giờ mới biết thấy xuyến xao Mới biết Anh Đài là con gái Không được cùng nàng thành vợ con Bố mẹ nghe thấy Sơn Bá kể Không phải nghĩ về chuyện này Vài hôm bố sẽ đi dạm hỏi Sẽ cưới Anh Đài thành vợ con Bố mẹ Anh Đài nói rất tiếc Nhưng vì đã có Mã Văn Tài Sơn Bá đến sau không còn phận Đành để chỗ khác hỏi nàng xuân Anh Đài nghe thấy thật tội nghiệp Rất thương Sơn Bá đáng tủi thân Sơn Bá có lòng không đến sớm Bây giờ đến muộn rất là buồn Bố mẹ Anh Đài đã nhận lễ Sơn Bá vô duyên bị đến sau Văn Tài sơn đến được duyên phận Bỏ lại Sơn Bá sống đơn côi Sơn Bá có tiền hỏi phương khác Đừng trách Anh Đài không nhận hôn Anh Đài nghe chuyện người làm mối Gửi lời bà mối về đến nhà Về nhà bảo cậu Lương Sơn Bá Đừng mà nhớ quá Trúc Anh Đài Sớm đến ba hôm chàng sẽ được Nhận lễ Văn Tài rồi khó thoát Ngậm đắng nuốt cay đành chịu thua Hai người trần không lấy được nhau Để lại trân tâm âm thế liền Anh Đài có lời nói không hết Xé áo thân thể viết thành thơ Viết thành ý thơ gửi bà mối Gửi dặn bà mối mang đến nhà Đến nhà đưa cho Sơn Bá đọc Sẽ mở ra đọc ý của nàng Văn Tài dương thế được lấy muội Nhị nhân âm thế sẽ thành duyên Sơn Bá đọc thơ rồi suy nghĩ Chắc gì âm thế đã thành duyên Chàng đọc thơ nàng khóc muốn chết Cả nhà buồn bã không hiểu sao Mẹ chàng nhìn thấy con mình chết Thế bà vừa tiếc lại vừa buồn Bố chàng suy nghĩ không thiết sống Như dao cắt ruột rất là thương Đi đón tiên sinh để xem địa Táng tại đại châu đại lộ biên Táng tại đại châu đại bộ phủ Còn để Anh Đài đến đấy biết Anh Đài xuất đi đến đấy Được thấy ngôi mộ thật đau thương Đi đến trước mộ rồi khẽ gọi Đón được Anh Đài đến kết duyên Hữu binh hữu thiêng khai phần mộ Không binh không thiêng vợ Văn Tài Nhật điểm tân kho bầy long vị Nhất cao quan hưởng ngọc đài Sơn Bá hữu binh khai phần mộ Đón được người tình đến tận tay Trần gian hai người đã hẹn ước Bây giờ về âm ta cùng duyên Sơn Bá được chung Anh Đài nữ Thừa bại Văn Tài ở thế gian Văn tài đón được nàng chân váy Không được Anh Đài đến tận tay Thành đôi uyên ương Anh Đài Lương Sơn Bá Bay tận trên trời háo thành tiên Sống ở trên trời chung chiếc bút Thành tiên hai người giống hộp tiền Văn tài tức giận vác thuổng đao Liền đôi uyên ương bay lên trời             Trong rất nhiều nội dung của "Páo dung", phần phản ánh thực tế lịch sử xã hội tộc người luôn chiếm vị trí quan trọng. Trong cái muôn màu của thực tế đó, có một nội dung luôn được đề cập đó là thân phận của những người phụ nữ trong xã hội cũ, họ lên án cái khổ, cái lễ giáo phong kiến, khát khao tự do. "Nhị nhàng dung" (Khúc hát người làm dâu) là một trong số rất nhiều tác phẩm như thế: NHỊ NHÀNG DUNG (KHÚC HÁT NGƯỜI LÀM DÂU) Diên chói tấu tuông nhân tài muộn Lọ dịa pham chiu nhân tinh chùa Nhất canh tịnh híu chằng long ngó Dia chía sấy kên lánh híu chùn Chiệp nhất chiệp nhị nhân tài muộn Chiệp tam chiệp tứ chính mủi chiển Chiệp pham chiệp phấy chắng lụa ngó Chiệp hứu chiệp của cháu miền ca Chiệp chua nhị chiệp chằng tháu tạy Pùa tàu đam đám siếu khên chày Tai cha vuột co say chía kiếm Tai phấy vuội co say piếm phiệm Siếu nhun dâng cán siếu lìm ố Dây cám pụa dằng dổ pụa dằng Nhất canh tại chén ô vìn lầy Nhị canh tại chói ô vìm pin Tam canh thác mãi giả hò cắp Tứ canh giả cắp mản liều chang Hứng canh pụa vìm cắp chiếu tsói Thinh găng trong pệm tại pé diếm Tại pé sam pùng dân nhụn nhì Thình gắng chong pệm phiu pế diếm Dầu sấu sách nhàng lầy sách chấy Thin gắng chang pện pam pé diêm Pam pé chíp tài bêu ghịa lầy Chây phiu phang in dịa lầy chíp Chíp tài tò duấn pá mụ chầy Tài nhất co câu chuộng lầy sồ Tài nhị co câu bình ên phiêm Tài tam co câu dên hai phấu Tài tứ co câu diên phâu phiêm Tài ngũ co câu dùn nhà ấy Mâu dang man day siếu câu quê Dặm chấy chiu muốn día lấy tắng Tài pé vùi tài giả mà quê Nhị nhấn dịa má pái pham pái Pái thém nhụt chìa nhàng dằm quê Chong tàu mái tói kiêm khoa chậu Kiêu pá lụa lòng tịnh hố tsong Tình tú hớ t sang hắng nhằng dắng Phộng trìu cong súi tố liệu phay Cong súi tố mình dắm tổ duần Ké mụa biên sành nhàng dằm cuôi Dịch nghĩa: KHÚC HÁT NGƯỜI LÀM DÂU Còn ở trong bụng người đến hỏi Lọt lòng ba hôm người định trà Canh một người đã định hôn lễ Bố mẹ lúc ấy nhận đủ tiền Mười một mười hai người ăn hỏi Mười ba mười bốn mới thành niên Mười lăm mười sáu nhận hẹn ước Mười bảy mười tám đến nhà chồng Mười chín hai mươi sống cực khổ Tay cầm chiếc chổi quét rác nhà Trong nhà rác rưởi quét rất nhiều Quét nhà xong hết lại quét sân Canh một trong nhà phải giã gạo Canh hai giã gạo ở ngoài hè Canh ba vo gạo ở ngoài suối Canh bốn bên trõ bắc nồi xôi Canh năm vào vườn hái rau rượu Đến khi trời sáng chín nồi canh Trời sáng sắp cơm xong mời bác Bác cả lấy mâm ném xuống vườn Em thím nhanh tay đến đỡ lấy Không để xóm làng nghe tiếng kêu Sắp mâm thứ hai cho bác hai Bác hai lại chê nước canh đục Lại bị bác hai mắng chửi nhiều Bà cô thứ nhất chê cơm sống Bà cô thứ hai chê gạo đen Bà cô thứ ba chê nàng chậm Bà cô thứ tư chê nàng lười Bà cô thứ năm được nàng ý Dù hay dù dở chờ anh về Em có trong hòm mấy bộ áo Giao cho bà thứ năm dùng Đầu giường có đôi vàng ta dũa Để cho anh chàng hỏi vợ hai Hỏi được vợ hai như nàng ý Mấy dòng suối chảy về nguồn Dòng nước chảy đi quay lại được Lúc đấy thì nàng mới trở về Một nội dung rất quan trọng và chiếm nhiều bài ca trong "Páo dung" của người Dao là những khúc hát giao duyên, hát tâm tình, hát trai gái tìm hiểu nhau, hát mừng hạnh phúc lứa đôi trong các đám cưới. Dưới đây là một số bài hát tiêu biểu: Bài 1: THÁN MIẾN TÒNG DUNG             (HÁT MỪNG ĐÁM CƯỚI) Piền câu khói thin tsấy liệp tậy Chấy dòi thin đía mạn dằng phiêu Liêu pham dậu chấy diềm dùn puận Năm tai tòng ka nhấu ká phiêu Nặm nhân nìm tong chiệp pết chiếm dàu dùn Kiềm min hênh mình muộn quế dặng Ý khếnh sầu tuông dặm khá nhầu Chảng dẳm khá dìa dìa dặm khá chía Nằm tsống nhấu nhụn khú dùn phiêu Năm kha lọ dàng min khắng pịa Sềnh tếnh hồng dìa thái chấu lầu Nhân khoa lọ dàng mịn nhằng nhịa Mệnh ka đàu dùn cuổi sấy phiêu Dăm chấy hái miền tài phang áp Diềm dùn tháu phú cắp chàng song Ông cuốn liềm pham hành chìn thác Bì bện chíp tsiên quê duấn tòng Phàn lụi mùi nhân phúng tsiên thác Phúng to kiêm khoa thán miến tòng Mùi miền tsinh súi cắp huân hí Cháng tsay pến tói phú dùm phiêu Pú phú ìm dang chàng tsay tói Chía hồ đàm dùn chậy nhất tòng Dịch nghĩa: HÁT MỪNG ĐÁM CƯỚI Tổ Bàn Vương khai thiên lập địa Thành thiên hạ trời đất  con người Cuộc sống sung sướng có ăn có ở Sinh sôi nảy nở được hạnh phúc Trai mười tám thì phải lấy vợ Gái mười tám thì phải lấy chồng Đặt trầu cau dạm ngõ ăn hỏi Kế xem sách có hợp nhau không Bố mẹ hai bên cùng hòa hợp Lấy nhau mới nên vợ nên chồng Trai sinh ra thờ cúng tổ tiên Luôn hướng mặt về phía nhà mình Gái sinh ra mặt hướng ra cửa Đi lấy chồng thành con người ta Không ép hai người phải lấy nhau Đến duyên phận phải thành vợ chồng Nhà trai làm bữa cơm tại nhà gái Rồi đón dâu về làm lễ kết hôn Thầy mờ lễ chúc vợ chồng trăm năm hạnh phúc  Làm phép cảm ơn nhà gái đã đưa dâu về đến nhà trai Chúc hai vợ chồng hạnh phúc nên đôi Mãi mãi chỉ chung một đường đi Bài 2: TSUI DUOÁN (HÁT MỪNG ĐÁM CƯỚI) Tsui tsắng kho toòng thin hồng phú Vuồi huân kít cúa tú quyên dầu In dang kít phúi chiằng lộng phộng Gọi khoa kít cháy hịn kiều kiều Dắt soong hín cháy soong soong hin Tồông phiêm tồông ấy tsay cha kiều Mài mại trọn chùn dã dồng hậy Mạn dặng tsin dằng trắn miến phầu Pụa triền kếnh síng tếnh cha dạy Hồ nhất triền tsui mạn dặng phâu Tríp tsiên kho toòng soong quyên hấy Vuồi mộng tría to tsá yền dầu Dậu día tím khóe dẳm tsing tsố Tsá á líu nghìn vuồn dẳm tói tầu Trộng kháu choáng tsiên dòi tsăn ấy Siam siệu púng tàng ý súy âu Dịch nghĩa: HÁT MỪNG ĐÁM CƯỚI Được chàng chung sống thật là vui Được chàng chung sống thật hạnh phúc Cũng bõ công nàng cầu thần khấn phật Cũng bõ công nàng bấy lâu nay Cầu được quý chàng thật như ý Đưa nàng cùng chung hưởng vinh hoa Hai bên giao duyên cùng hẹn ước Hẹn thề giao ước nguyện thành đôi Ta thề ta sẽ không chuyển hướng Đời đời chung sống mãi bên nhau Buồn sầu hoạn nạn cùng nhau chịu Vui sướng bên nhau cũng đủ đầy Sinh con nhiều cháu bề gia thất Không nỡ lòng nào để phôi phai CHIÊN HIANG DUNG  (HÁT GIAO DUYÊN) Pháy khán tồng thin trầy mấy ngạn Thài dàng so chíu kiắng chiên hiang Páy píu phiêm tuông khiắng phây bặm Nàn nỏi lình chiền tsấy phú phang Muồng hín phiêm tuông chúa phây hặn Trị día kìng phin khùng hoắng tan Kình luồng phún siếu lìn trừng puận Tú phiêu phúi mấy dẳm dàu hoang Thính trụ quấy phin kiềm ngin nhấu Tóng thin tsấy phú trịn hoàng than Mộng phim trún tịng kiêm ngin vỏa Mộng hắng coong hò súi pậu tàng Trịn píu mộng phiêu chuộng bày vuội Chuộng có hiàng bầu pụa ón hiang Hùng mấu bò quân chuộng piến diến Dàng kế chuộng đồng diễn chuộng phang Dịch nghĩa: HÁT GIAO DUYÊN Thần không phù hộ nàng tự nguyện Tự có nhiều nàng nguyện kết duyên Không chê nàng xấu cùng vun đắp Đừng như trăng tỏ trăng lại mờ Miễn làm sao chàng không đổi ý Nàng đây giữ lấy tấm lòng son Được trời phù hộ chung duyên phận Sung sướng vui vẻ biết bao nhiêu Nàng tự giữ nguyên như đông hải Trường lưu mãi mãi sẽ không phai Được thần phù hộ chung vị trí Không muốn cách ly một hướng nào Chỉ sợ người tình không giữ ý Để nàng đợi mãi trở thành không Lừa nàng lang thang buồn biết mấy Không được cùng chàng xây đắp chung DÙNG CHẬU MÀI CON, CHÌNH MÀI LẬU (CÂY ĐA CÓ GỐC, TÌNH CÓ LỐI) Chìu chiu chin mụi phiêm phẩy thảu Mậy híu mìu phiêm phảng hải pin Dùng chậu mài con, chình mài lậu Thúi xuất mài nhuần cắp khói liều Ên dùn mây goi chỏi phiêu khí Ỷ phiên piển lậu bêu lọ pin Tấu lây phỏng phây nàn thảu chiếm Quả hoi phiêm tuang nin quyả nin Tú thin xẩy dịa hòng ên phú Diệm vắng phin ên mui chiếm tú puồng liều Dịch nghĩa: CÂY ĐA CÓ GỐC, TÌNH CÓ LỐI Ngày ngày lòng em nhớ đến anh Chảng biết lòng anh nhớ phương nào Cây đa có gốc tình có lối Nước hợp dòng chảy về biển khơi Số phận không mở tự mình mở Đừng có sử đến giữa chừng thôi Không thể không đến bởi lòng quá nhớ Chẳng lẽ để trong lòng năm qua năm Được trời ban xuống hồng ơn phúc Không uổng nghĩa tình anh đã gặp em              BÀI HÁT GIỮ KHÁCH Liều phàm ca ngìn liều trìng chậu Kiếm xúi thân tàu liễu quấy dang Liều tú quấy giang trậu hiang hoong Mộng hắng thái dâm biến thái dàng Liệp líu phiềm kê liều trìng trậu Liều trìng mậy trậu trịn hoàng hiang Trình hiền dâm trậu phúng trình kiếu Mán mạn thìu tsia quây duán hiang Bậu tàu tsing tsing duán hòng vọong Pị táu tsiết phinh dia chíu dang Búa trìng liều ên quá phiên thán Ý bêu kiêm trậu tún lầy hoang Hái nhất cồng pau hiêu siếu bấy Thìa tsia tài vụi thán duyên bàng Dịch nghĩa: BÀI HÁT GIỮ KHÁCH Lời cổ anh hỏi em Giữ em ở lại chơi vui với anh Muốn giữ anh ở lại với gia đình Mong được tình cảm đẹp như vầng thái dương Giữ mãi anh cũng không thể được rồi Anh phải về mọi thứ đã chuẩn bị rồi Anh từ từ đi cho an toàn may mắn Anh cảm ơn gia đình có lời mời tốt Anh biết chỉ để trong lòng Nhưng anh không thể ở lại được Không phải do anh không ở lại được Mà lần sau gặp lại không chấp nhận anh Sau gặp lại em tình vẫn như cũ Khi nào có được thời gian quý Mời em sang gia đình anh chơi Tạm biệt em anh phải về rồi Bài ca lao động là một nội dung không thể thiếu của "Páo dung", người ta có thể ca khi đang làm trên nương, cũng có thể ca khi đang trên đường lên nương hoặc ca khi cảm thấy mệt ngồi nghỉ dưới gốc cây, bên lán nương, ... Hình thức thường là hát đối đáp, nói chuyện giữa hai bên. Nội dung xoay quanh hỏi đáp chuyện làm nương của mỗi gia đình như lúa có tốt không, có bị sâu bệnh không, năm nay có được mùa không, được bao nhiêu?, ... MUỘN KIẾM (ĐI NƯƠNG)   Liều pham tsêu vần sấy muộn kiếm Muộn kiếm phiếu tsun tría hín dang Muộn kiếm phiếu tsun tría hín trậu Khoi tài pín búa pháy mìu tan Người đáp ca: Liều pham ca ngìn chùn búa kiếm Búa kiếm phiếu tsun pham hín tan Búa kiếm phiếu tsun tan hín píu Phay khoi trùn búa quổi king dang Người hỏi ca tiếp: Liều pham ca ngìn trói phang muộn Muộn kiếm siêu vùa tú tría tsin Muộn kiếm siêu vùa tú tría pé Pháy píu mộng phin pín búa lìn Người đáp ca: Quối píu mậy liền mìu pín búa Pháy phíu vùa mìu mậu tría tsin Triên ngìn vùa búa tú tría triệp Ý tú goi mầy tàn xíu lìm   Dịch nghĩa: ĐI  NƯƠNG Cổ xưa hỏi người đang lao động Hỏi thăm bên ấy có mấy người Hỏi người bên đấy cho xin biết Khai ngôn biến báo tiểu nhân đơn Người đáp lời ca: Cổ nhân chuyền báo cho cùng biết Bên này lao động có ba người Báo chàng lao động ba người đấy Khai ngôn biến báo quý anh chàng Người hỏi tiếp gặt lúa được bao nhiêu Cổ xưa có câu lại hỏi tiếp: Hỏi rằng gặt hái được bao nhiêu Hôm nay gặt lúa được mấy chục Khẽ bảo cho anh được biết cùng Người đáp tiếp bài hai: Quý chàng không chê nàng xin đáp Lúa nàng bị kém chẳng được là bao Chân tình bảo chàng chẳng mấy chục Xin chàng được biết đừng có cười. Lời hát mừng nhà mới là những lời ca vui tươi, đằm thắm nhằm chúc mừng cho gia đình nhà chủ đã cố gắng, giỏi giang, biết làm ăn phát triển kinh tế. Nội dung lời hát cũng chúc tụng cho gia đình, họ hàng, làng bản mọi người đều mạnh khỏe, yên vui và làm ăn phát đạt: Bài 1: NHÓM BỆP CẤY PÁ DUNG TOÒNG         (NHÓM BẾP MỜI PÁ DUNG)   Dất chá tồng pung thái dàng hịn Nhị chá nàm hò xiêm xúi than Pham chá phàm pung quyên dâm tậu Phây pung nhầm quấy xúi vui voan Pịa sên tróm túa kìng tồng tậy Gyịa xúi nghìu chìm kíng tống nhan Pịa hiang tróo síu kìng bố Kìng tồng bồ nhần phiêm lấy hoang Liều pham tsều vuần sấy dụa kiếm Bêu tín gyạ hò sấy dụa nhần Dụa tú bầy nhầu tài khí tíu Sấy dụa ìn dang tầu mậy tầu Dịch nghĩa : NHÓM BẾP MỜI PÁ DUNG Một gép phương đông thái dương hiện Nhị gép nam hà thâm thủy thâm Tam ghép tam phương quoan am đẩu Tứ phương nhâm quý thủy chào lưu Vào gò trém cây kinh động địa Xuống nước bơi đò kinh động giang Vào làng tán tỉnh kinh động báo Kinh động người đã ngủ không yên Lưu tam sao văn thử mời gọi Nhử được con cá cắn đến câu Thấy được cá cắn câu mới dám gọi Không thì lại sợ không dám mời   Bài 2: VUẦY PHÚ TÍU NHI DUNG (HÁT VÀO NHÀ MỚI) Cá chông hiang húa chì trống sềng Ký mềnh tồng trí chống sì côông Dán phú mi tráo duồn muồn biểu Phàn pêng phàn triáng có quây tông Kiêm buần thó tsắt sòng puôi tráo Tại cha p sống phú hú ca trông Sông quôi phụ lụ trí ca côông Nòm nhần sạp pát phống quân trế Ní nhần sáp t pát sái kiềm đòng Sống phú tráo sống phú chiàng Sống quây phụ lụ chi ca miàng Diáng chi muốn làn cú muôn khủ Kiềm ngàn tròi pạ muốn lòng phang Siếu yềm yếm siếu yềm yếm Nàm nhần đắp phó thiêm quản chế Ný nhần đắp phó sống dàng kiêm Siếu òi ói siếu òi òi Tsắt trai pát nạn duồi thiên hí Kiềm ngàn dòi pạ sí phang bói Dịch nghĩa: HÁT VÀO NHÀ MỚI   Gia đình tổ tông cũng phù hộ Các thầy song việc hồi phúc về Đình đám gia đình đã bế mạc Phân binh phân tướng trở về hương Khay vàng giót ra đôi chén rượu Để hồi phúc lộc về gia đình Hồi phúc hồi lộc về gia chủ Hồng phúc hồng lộc đầy gia đình Nam nhân mười tám được quan trức Nữ nhân mười tám đẹp như tiên Rượu này hồi lộc cho bà chủ Hồi cho phúc lộc gia chủ nàng Chăn nuôi lợn gà đầy chuồng trại Ngũ cốc lúa gạo ắp đầy kho Sức khỏe dồi đao được thịnh vượng Tiền tài vàng bạc sếp đầy hòm Nam nhân xông nhà thăng quan trức Nữ nhân xông nhà cho bạc vàng Ốm đau thay cho đã mạnh khỏe Tiền tài vàng bạc tứ phương về   CẤY HỐP TIU (MỜI UỐNG RƯỢU) Cà chí côống cà chí côống Dật nhất si liàng san pạ thồng Tsếng tá siếu xi tố đằn voàn nhụt liểu Dật niên sí ký tá xồng dồng Cà chí miáng cà chí miàng Dật nhất si liàng san li hoang Kiên nhất tsếng tá siếu si tố đằn voàn nhụt liếu Dật niên sí kí tá phồng quoang Dịch nghĩa:   MỜI UỐNG RƯỢU   Gia chủ ông gia chủ ông Một ngày bận rộn rất nhiều việc Suy nghĩ chưa thông suốt cái gì Hôm nay mời được các thầy tới Hoàn ơn song hết cầu chúc may Một năm bốn quý được dồi dào Gia chủ bà ơi gia chủ bà Một năm bốn quý được đàng hoàng Bài hát giáo huấn trong "Páo dung" không nhiều như những nội dung khác nhưng được lưu truyền rộng rãi từ đời này sang đời khác, nội dung cô đọng, xúc tích, mang tính giáo dục cao: BUA TRỤ HÍU TÍA MẢ GIÁO (BÀI HÁT GIÁO HUẤN) Vuậy nhần ói trụ ý hộ nhần luộn bán Trụ trấu kèng tsum trụ hộ chiền Puồng trụ ó nhần ý tú tsáu Día ý mài nhất tụ tìn pùi Kín nhần tìn tậy ý deng máo Phụ quấy yồng vòa dẩm tú tàng Mai công mài tá nhần thán khú Pun mềnh phun phá tú nin tàng Nụn nhần ý síu nhần líu bồ líu Puồng tsui khoa bọ ýa siêm tòng Kiêm nhất dẩm pây mềnh nhất dạy Mậy chiằng nhụt tríu tsíng tài pây Sấy nhần tụ híu dằng kia pẹ Ý tú pàm lùng dậu pàm đau Ý tú phì deng cíu tía mả Ý tú hoắng nhần loòng toọng than Ý tú sết seng mạn hoòng dặng Ý tú phàng thao trấu hỏi nhần Ý tú thàm khoa thàm tầu nhần cha của Ý tú khyú pế hỏi nhần triên Ý quoẳng cuồng nhần căn phú quấy Ý tú día phẩy máo mặng tàng Ý tú píng chiến nhần giáo búa Hỏi trụ quần cằn hỏi cằn Dịch nghĩa: BÀI HÁT GIÁO HUẤN   Vì người không ai được ở không Phải cầy phải cấy phải đi làm Gặp người nhũng nhiễu chớ dòm ngó Chẳng may tới lại phải đền Thấy ruộng đất của người chớ tranh chấp Phú quý vinh hoa chẳng vững bền Trẻ con chớ cười người tóc bạc Hoa rơi đầu vực bị gió đêm Hôm nay chưa biết việc ngày mai Giờ ngọ nắng tới mới biết khổ Đời người phải biết trắng đen Không phạm trên trời không phạm đất Không cãi lời lẽ với mẹ cha Không được lừa gạt với bạn bè Không được sát sinh các thú vật Không được lấy trộm của mọi người Không được tham tài và tham sắc Không được tức giận xúc phạm người Không được tham giầu quên nghèo khổ Không được ham sống sợ chết Không được quên đi lời dạy bảo Luôn ghi luôn nhớ để trong lòng GIÀNG IN PÁ DUNG (BÀI HÁT THUỐC PHIỆN)   Chiếp pát dỉa tòi số cấu vả Trùn diều thin đía chuống chìu vìn Diất nhiều chùn sinh mạn nhiền híu Giàng in lán chái pại chà ting Mài sanh pàng chuồng tu nàn khĩ Tũ kín chía to ngàn luội lìn Giàng in dùn tài pến cú quái Diất nhiều khĩ chụ mạn nhiền lìn Xuân nhiền khĩ in pến pùng diẩu Õ nhiền khĩ chụ kít nhiền vịn Phàm canh piến día tá sanh chế Thao nhiền péng khuya diậm pầy thin Chấu chả diậm luấn siên sễ ố Diệm tsòng tũ pếu chuội choòng ngàn Diậm pháng sai nhầy khòa chây phíu Chấu chả chì nhiền nhụn mìn chìn Mài chìn mái nhụa dòi cha khĩ To phíu píu tài tũ tiêm thoong Ý mải giàng in chậy càn  thĩ Chụ siệu sài nhầy nam nhiều doọng Mài phâu toóng háng mậu phâu giang Váng đam mình giạng siêu khùng song Giàng in chẽ chìn mậu sa sấu Mài chẽ diậm hoàn nhiếm quyá choong Dịch nghĩa: BÀI HÁT THUỐC PHIỆN Cầm bút đặt bàn kể chuyện cổ Truyền bảo thiên hạ khắp mọi nhà Một người truyền tiếng vạn người biết Thuốc phiện lười làm hại gia đình Có chồng nghiện gia đình làm ăn khó Được thấy nhiều người chảy nước mắt Thuốc phiện nguyên lai rất kỳ lạ Một người hút phải vạn người theo Người thuận tình hút nên anh em Kẻ ác hút phải đi ăn trộm Nửa đêm canh ba bàn mưu kế Bất lương đốt lửa chẳng biêt trời Ăn trộm chẳng biết tình anh em Trộm xong no bụng lên giường ngủ Chẳng đoái hoài con thơ vợ dại Mà chỉ biết điều trước mắt Có tiền mua thịt cả nhà ăn Ít nhiều cho nhau được giọt canh Đừng mua thuốc phiện một mình hút Vợ con nữ nam đều căm ghét Có chồng coi như không chồng Gánh nặng mang tiếng chịu ở không Vay nợ bao nhiêu vì thuốc phiện Nợ vay không trả nước mắt ròng Hát ru (Háo ton dung) là những lời ca mượt mà, êm ái nhằm kích thích cho trẻ mau đắm mình trong giấc ngủ. Trong các điệu hát ru, nội dung thường được các bà mẹ sáng tác nhằm giáo dục cho con cái về đạo lý làm người; về tình yêu thương quê hương, hướng cho con ý chí phấn đấu về sau: HÁT BẮU NGÀ PÍ DÒM (HÁT RU CON NGỦ) Ôí àn an ngà bế ói dàm cằn pí chiến mà ôi dòm Te ma trấu công trấu mắn nhặn Ngà xê ói cằn pi chiến dòm, dòm cáu ố ồ ôi Ngà dả tài híu hắm te ma trấu công khấu Ngà trụ cằn quay pi chiến ý dà ôi dàn ôi An án túng tsún ma te oi ối àn an Ngà xê bế ói dòm chiến nà ôi dòm ôi án   Ối í a, mây dỏm hô lìn dòng Chẳm châu lí lút theng tăng đi Miéo tẳn tung noòng txeng tẳng veng Nả là quăng quăng slải thìn gầy Mạy đẳm ơn lò khẳn gẩy cổ Bản dịch: HÁT RU CON NGỦ Hát ru là những lời trầm bổng Thướt tha mượt mà êm ái nhằm kích thích Cho bé ngủ đắm mình giấc ngủ dịu hiền Và có cả lời ca thương yêu dạy dỗ cho Trẻ sau này biết làm người hiếu thảo Cha mẹ biết lễ phép ra vào   Ối í a, ngủ ngon, ngủ ngoan đi Con cóc kêu ở gầm chạn bát Mèo con khều thức ăn trên chạn Mặt trăng còn khuyết ở trên trời Ta nằm nhìn thấy trăng ở xa   Gần đây, là những sáng tác mới ca ngợi Đảng, ca ngợi Bác Hồ, ca ngợi đất nước, quê hương đổi mới được sáng tác rất nhiều. Những bài hát này thường không được ghi lại mà chỉ truyền miệng, hát cho nhau nghe, học nhau để hát. Nội dung của những bài hát này rất phong phú, dưới đây là một số bài hát tiêu biểu cho những sáng tác mới này: HÁ GẮNG CẮNG BÉ (ĐÊM TRĂNG NHỚ BÁC)   Dằn tằn tú kín kênh xiên cấu Cành xiên día cấu dá vần hang Nhớ dạng Bác Hồ mềnh phiêm chái Sín giọ dùn mậu hịn thái dáng Tú kín xiết phinh báy vậy chái Tú kín nhụt mềnh chúi miện hang Tú kín sín sên mậu dùn óm Tẩy tuông òn lọ khú guồn láng Thin chẳng xiết phing gắng dầu lặng Hang lây dáng ba tăng điện quang Pháng chịu chìn hoi dìu miền sấy Chổng choi sến liềm lình cúa hoang Liện kê sấy chẹ sên liềm đía Lậu tằn lậu muội kháu càn nám Sấy kiêm lải lậu thông hành cấu Mình hây mái mại dạ phầy làng Phiếu tham phiếu dấm mài miền búa Mai húa mai miền thắm quế hang Ngó kênh sằng ba mái pậu xiết Kè cóng đùng đuôi gái xuất hang Đại Sơn làm giầu từ cây quế Thâm canh cây lúa pú mềnh hang Mài đặng pé hồ phòng biến sấy Lải ca guần hấy dẩm phây lang Pháng chụ chín hoi phìn khấu sấy Kiêm sấy nhụt mềnh chui miền hang Dằn tằn tú cành xiêm cấu Cành xiêm día cấu thính vần hang Dịch nghĩa: ĐÊM TRĂNG NHỚ BÁC Đêm trăng nhìn trời thêm nhớ Bác Đêm thanh trăng sáng tỏa ngàn hương Nhớ Đảng, Bác Hồ minh tâm chí Xua tan sương gió hiện thái dương Được thấy thất tinh bảy vị chói Được thấy nguyệt minh rọi khắp làng Được thấy thanh sơn vô vàn sáng Bạn chốn an lạc hảo hoan lương Bầu trời trăng thanh sao sáng loáng Thôn bạn lập là đèn điện quang Nghĩ đến tiền sự người Dao ta Trú tại Lâm Sơn hoang dã nhà Du canh dựng nhà nơi xa vắng Đường đi lối lại lắm gian nan Ngày nay đại lộ thông hành khứ Du chợ bán buôn được thanh nhàn Khai xuân khởi sự hữu nhân giáo Mua bán có khách đến tận nơi Trường kỳ kháng chiến ắt thành công Gà trống đung đưa vọng khắp bồng Đại Sơn làm giàu từ cây quế Thâm canh cây lúa chính nuôi thân Có Đảng, Bác Hồ luôn sống mãi Đại gia hoan hỉ bất tơ vương Nhớ đến ngày xưa cực khổ lắm Kim tuế nguyệt minh chiếu sáng ngời Đêm thanh nhìn trời cao ngan ngát Lặng nghe rừng hát vọng vang xa   DÌU MIỀN YÊN BÁI   Dìu miền Yên Bái chúa puẩn pé Hấu pẹ xan tang tá pán nhiền Hải phín dìu miền có trẩy vả Khé giảng chuông tài chỉa khính dồng Dào dìu pun tài pua pĩe phính Tát pán pun tài trấu có hô Tá pán rì nhiền trong trú xí Tào pá xiền ôi chiáng phiếu khoa Hồng pú xai xin triàng puồng cáo Vín vỉu khán tài năng nhụt khoa Xan tang chán chối hấu tráu hệp Pẹ phín phái phơi thíp nhiêu khoa Hấu pẹ kít huân trú hấu pẹ Lui tom pẹ pủ phiếu lìn khoa Phúng thiêu tháo hiang thờ pịa cha Chán trấu phiêu tài trú lui đáo Máo náng diàng  tào triêu khú khan Trang trú vuần khoa náng mô típ Hàng dì hoa tháo mòng di nhiền Màu nhiên liỏng ôi thìàng xì diến Lui nóng thầu còng láo xa ló Tuổi tào chê mài phỏng liến Liến cao liến ai chính hón chê Buổn lào buổn thinh chòn chẩy báo Tá bòn bèo đao bệ bèo dào Phên thí cành thuôm ním nhìn nhình Phẩy bổn xí nhìn nhiến buổn tìm Phuất chẩu phênh liền chiệp bết phùi Quá tăng sành dịp chính dìu miền Nhào nhìm phái sôn thí sơn nhất Phấy lọ nhiên nhìn phẩy nhiềm chê Phiên dịch: NGƯỜI DAO YÊN BÁI   Người Dao Yên Bái chín phần trăm Người Động, Xá, Muồn cùng là Dao Người Dao có tiếng nói riêng Chữ nho chữ hán giống người Hmông Người Dao gồm có ba bốn nhóm Đỏ, Chẹt, Trắng, Tuyển cũng là Dao Dao Đỏ phụ nữ trang phục đỏ Đầu đội khăn thêu yếm cũng thêu Áo thêu quần thụng thắt lưng đỏ Tua nhiều bông đỏ như nhiệt hồng Dao Chẹt phụ nữ ống quần hẹp Bó sát vào chân và rất hẹp Dao trắng tân hôn mặc quần trắng Yếm tà áo trắng thêu nhiều hoa Đưa dâu đến làng phải hát xin Xin vào hát bản xin vào nhà Dao Tuyển thì mặc áo dài Mũ nhỏ bằng gỗ nhìn rất hay Trang trí hoa vải nhiều màu sắc Cỏ cây động vật với hình người Đàn ông gồm có hai thứ áo Địa bàn cư trú phải thuận tiện Giáp ranh vùng thấp với vùng cao Dao Tuyển, Chẹt nhà nửa sàn nửa đất Dao Đỏ nhà đất, Trắng nhà sàn Hình thái sinh sống nông nghiệp chính Lúa ruộng thì ít nương thì nhiều Bản sắc sinh trưởng mười tám tuổi Cấp sắc lên đèn mới là Dao Người Dao khi sống ăn sinh nhật Chết xuống âm phủ mới mát lòng   KẾT LUẬN: "Páo dung" là hát nói chung nên nội dung của nó vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc. "Páo dung" phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, có sức tố cáo xã hội gay gắt, bênh vực người yếu, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi. "Páo dung" được lưu truyền lâu đời trong cộng đồng, có ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, ôn lại quá trình lịch sử tộc người, đề cao đạo lý, tình yêu con người, yêu thiên nhiên, cỏ cây hoa lá. "Páo dung" thể hiện nghệ thuật dân ca, ngôn ngữ của tộc người. Nghệ thuật chuyển tải hiện thực đời sống xã hội vào thơ ca vô cùng đặc sắc, thể hiện trình độ văn học, ý nghĩa khái quát cao của tộc người. Với vai trò và ý nghĩa như vậy, "Páo dung" xứng đáng được nghiên cứu và bảo tồn nhằm phát huy giá trị của nó trong cộng đồng cũng như tới các tộc người khác và bạn bè quốc tế. BAN BIÊN TẬP CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ