I. Khái quát về tộc người Tày ở tỉnh Yên Bái.

Người Tày ở Yên Bái có khoảng 120.000 người, chiếm 17% dân số toàn tỉnh. Đồng bào Tày sống tập trung đông ở 7/7 huyện, thị trong tỉnh (trừ 2 huyện Trạm Tấu và Mù Cang Chải). Trong đó đông nhất là các huyện: Lục Yên 53,18% dân số; Văn Chấn 16,09%; Yên Bình: 15,56%; Văn Yên: 15% dân số toàn huyện.

Từ lâu, người Tày đã cư trú tập chung thành bản, thường ở ven các thung lũng và những nơi có điều kiện sản xuất nông nghiệp và thuận lợi giao thông. Tuy vậy, cũng có nơi người Tày sinh sống ở các xã vùng cao, do đó còn gặp nhiều khó khăn trong việc lưu thông hàng hóa, phương tiện đi lại khó khăn, đời sống còn nghèo.

Tên gọi dân tộc Tày là tên gọi chung và phổ biến nhất. Người Tày có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái (dòng ngôn ngữ Nam Á). Kinh tế chính của người Tày ở Yên Bái là nền kinh tế nông nghiệp, người Tày làm ruộng nước kết hợp với săn bắt và chăn nuôi. Với truyền thống lâu đời cùng với sự cần cù, sáng tạo trong lao động và tiếp thu khoa học kỹ thuật mới rất nhanh nên nông nghiệp của người Tày phát triển tương đối cao. Cùng với việc thâm canh tốt 2 vụ lúa, đưa giống mới vào sản xuất, tăng vụ ngô đông, người Tày phát triển mạnh chăn nuôi gia súc, gia cầm; tích cực phát triển nghề rừng và trồng mới các loại cây công nghiệp như: chè, quế, sắn. Trong quá trình giao lưu văn hóa, người Tày đã sáng tạo ra những tác phẩm kiệt tác như Khảm hải (Vượt biển), các bài Khắp, Cọi, hát quan làng (hay hát đón dâu) có giá trị nhân văn sâu sắc.

Nhà ở truyền thống của người Tày là nhà sàn, mỗi bản có khoảng 15 đến 20 nóc nhà, người Tày dùng vật liệu xây dựng sẵn có ở địa phương như lá cọ hoặc cỏ giang để lợp nhà. Sàn nhà được dát mai, diễn hoặc ván, cửa làm bằng phên nứa hoặc lịa bằng gỗ. Nhà của người Tày thường có từ ba đến năm gian, hai trái. Trên sàn nhà chính, gian trung tâm thường là gian giữa (nếu số gian nhà là lẻ), nhà có số gian chẵn thường chọn gian trung tâm là gian thứ hai kể từ cầu thang ngoài vào và bếp được đặt ở gian giữa.

Trang phục của người Tày chủ yếu là vải bông nhuộm chàm đen cho cả nam và nữ. Phụ nữ Tày thường mặc áo ngắn với váy hoặc quần, áo ngắn may không cổ kiểu giống áo bà ba. Vào những ngày trọng đại như dịp cưới, ngày lễ và tết thì phụ nữ Tày thường mặc váy và áo năm thân có thắt lưng bằng vải chàm gấp lại buộc phía sau kèm theo khăn vuông gấp chéo được nhuộm màu chàm. Đàn ông mặc áo tứ thân cổ tròn có khuy vải hoặc cúc và quần lá tọa và chỉ đội khăn xếp dịp lễ tết, đặc biệt là lễ đón dâu, hoặc đi ở rể.

Người Tày có nghề thủ công phong phú, đa dạng và được phát triển rất sớm, trong đó nổi bật là nghề dệt thổ cầm, nghề trồng bông để dệt vải và nghề nuôi tằm lấy tơ dệt dây dao Slaicha cũng có mặt trong văn hoá của người Tày nơi đây từ lâu. Hoa văn dệt trên vải thổ cẩm phong phú, đa dạng, riêng dây dao gồm hai mươi bảy hình tượng, mỗi hình gắn với một truyện dân gian có nội dung giáo dục tình người sâu sắc. Nghề làm giấy dó, nghề đan lát, nghề mộc, nghề rèn, nghề đục đá phát triển khá cao.

Hình thức Hắt tồng (tức kết bạn) rất phổ biến của đồng bào Tày, những người bạn trai, bạn gái hợp nhau về tính nết cùng trang lứa, mang lễ vật một con gà, một chai rượu đến nhà nhau, xin bố mẹ hai bên cho kết tồng (kết bạn). Khi bố mẹ hai bên đồng ý thì họ coi nhau như anh em ruột thịt.

Hôn nhân của người Tày được tiến hành qua nhiều nghi thức độc đáo và đặc sắc, nhiều hình thức sinh hoạt văn hoá truyền thống được thực hiện trong đám cưới là hát quan làng. Đây là một trong những nghi thức sinh hoạt đặc sắc nhất vẫn còn được lưu giữ cho tới ngày nay. Lễ cưới truyền thống của người Tày được trải qua các bước quan làng (ông mối); xem ngày qua thầy cúng (lễ bốn gà); lễ cưới, lễ lại mặt, tết quan làng, các bước này tiến hành trong một thời gian dài, thậm chí có khi đến mấy năm. Tang lễ của người Tày có nhiều nghi thức và chịu ảnh hưởng nhiều của Tam giáo. Nhiều giá trị nhân văn được thể hiện thông qua tang ma truyền thống của đồng bào Tày. Hiện nay, tang lễ truyền thống của người Tày ở tỉnh Yên Bái đang tích hợp nhiều giá trị nghệ thuật dân gian đặc sắc như nghệ thuật tranh cắt giấy (qua nhà táng), nghệ thuật trình diễn dân gian, nghệ thuật trang trí…Tuy nhiên, ở những bản xa các trung tâm xã, đời sống của nhân dân còn nhiều khó khăn thì tang lễ của người Tày lại chịu ảnh hưởng nhiều đến kinh tế và sản xuất của gia đình.

Ngày nay truyền thống văn hoá dân gian luôn được bảo tồn, khai thác và phát huy trong sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, cùng với các tộc người khác trong tỉnh người Tày ở tỉnh Yên Bái đang góp phần to lớn của mình trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển quê hương Yên Bái.

II. Khái quát về tộc người Tày ở huyện Lục Yên.

1. Khái quát chung về huyện Lục Yên.

* Đặc điểm tự nhiên: Vị trí địa lý: Huyện Lục Yên là huyện miền núi của tỉnh Yên Bái, nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Yên Bái. Huyện Lục Yên nằm trên toạ độ địa lý: từ 21⁰55’30’’ đến 22⁰03’30’’ vĩ độ Bắc; từ 104⁰30’ đến 104⁰53’30’’ kinh độ Đông, Phía Bắc và phía Đông giáp huyện Hàm Yên (Tuyên Quang), huyện Quang Bình, huyện Bắc Quang (Hà Giang), phía Tây Bắc giáp huyện Bảo Yên (Lào Cai); phía Tây và phía Nam giáp huyện Văn Yên, huyện Yên Bình. Lục Yên nằm trong tiểu vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, thích hợp với sự phát triển nông, lâm nghiệp. Theo thống kê năm 2008 thì tổng diện tích tự nhiên của huyện là 80.870 ha, trong đó đất sản xuất nông nghiệp là 9.826,35 ha, đất lâm nghiệp là 59.417,33 ha còn lại là các loại đất khác. Toàn huyện có 23 xã và 1 thị trấn, bao gồm: An Lạc, An Phú, Động Quan, Lâm Thượng, Liễu Đô, Khai Trung, Khánh Hòa, Khánh Thiện, Mai Sơn, Minh Chuẩn, Minh Tiến, Minh Xuân, Mường Lai, Phan Thanh, Phúc Lợi, Tân Phượng, Tân Lập, Tân Lĩnh, Tô Mậu, Trúc Lâu, Trung Tâm, Vĩnh Lạc, Yên Thắng, thị trấn Yên Thế.

Dân số của toàn huyện Lục Yên  năm 2008 là 105.104 người. Mật độ dân số bình quân là 1130 người/km²năm. Toàn huyện có 16 dân tộc anh em cùng chung sống gồm: Kinh, Tày, Nùng, Dao, Mường, Thái, Cao Lan, Dáy, Ngái, Pa Cô, Pa Dí, Xá, Tu Dí, Lô Lô, Mông...

Địa hình của huyện bị chia cắt bởi 2 dãy núi chính chạy dọc theo hướng Tây Bắc -  Đông Nam, tạo ra các thung lũng, bồn địa bằng phẳng là nơi dân cư tập trung sản xuất và sinh sống từ lâu đời. Phía hữu ngạn sông Chảy là dãy núi Con Voi chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, có độ cao trung bình 300 – 400m, đỉnh cao nhất 1,148m, đỉnh tròn, sườn thoải, độ dốc trung bình 40⁰. Phía tả ngạn sông Chảy là dãy núi đá lớn chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, đỉnh cao nhất 1.035m, có độ dốc lớn, đỉnh nhọn, sườn núi bị cắt xẻ. Vùng đất thấp bằng phẳng được xen kẽ giữa 2 dãy núi và triền sông Chảy đất đai phì nhiêu màu mỡ. Đất ở đây có thể phân ra thành hai hệ đất chính: đất phù xa do sông chảy bồi đắp và hệ đất Feralit phát triển trên nền địa chất đa dạng của địa hình đồi núi.Với địa hình và đất đai như trên rất thuận lợi cho phát triển cây lâm nghiệp, cây công nghiệp và nông nghiệp. Cùng với đó Lục yên còn có tài nguyên khoáng sản rất lớn với các loại khoáng sản quý hiếm như: phôtphorit, pirit, đá quý, đá bán quý, đá hoa trắng, đá xây dựng,  than, sỏi, cát…

Do điều kiện địa hình đồi núi dốc mạnh, lượng mưa lớn và tập trung nên tạo cho Lục Yên một hệ thống ngòi suối khá dày đặc, có tốc độ dòng chảy lớn và lưu lượng nước thay đổi theo từng mùa.

2. Người Tày ở huyện Lục Yên.

Ở tỉnh Yên Bái, người Tày cư trú chủ yếu ở huyện Lục Yên, nơi đây người Tày có lịch sử cư trú lâu đời. Đồng bào cư trú đan xen với các tộc người khác như: Nùng, Dao, Kinh trong các bản làng truyền thống ở hầu khắp các xã trong huyện.

Tính đến năm 2000, người Tày ở huyện Lục Yên có 12.246 người, chiếm 15% dân số toàn huyện. Đây chính là cư dân bản địa, có mặt ở địa phương đã vài ngàn năm nay. Người Tày ở đây sống chủ yếu ở các xã vùng sâu có các bồn địa và ven suối lớn. Họ sống tập trung thành bản và sống xen kẽ với các dân tộc khác. Sản xuất nông nghiệp của họ khá phát triển, bao gồm trồng trọt các loại cây trồng như lúa, ngô, khoai, sắn; làm thủy lợi và phối hợp sử dụng các loại phân. Họ còn giỏi làm nương đồi, nương tràn bãi, nương ven rừng và làm vườn. Họ quan tâm tới việc trồng, tu bổ và bảo vệ rừng, gìn giữ nguồn nước và khu đồng cỏ cho chăn nuôi. Các gia đình còn thông thạo việc thu hái lâm sản, săn thú nhỏ và đánh cá ở sông, suối. Nhiều nghề thủ công như đan lát, làm đồ gỗ, ép và chưng cất dầu, dệt vải, nuôi tằm có điều kiện phát triển. Ở một số nơi người Tày huyện Lục Yên còn giỏi cả buôn bán, trao đổi hàng hóa. Nhà ở của họ thường là nhà sàn rất rộng thường có ba, bốn thế hệ sinh sống. Nhưng ngày nay do kinh tế của người Tày ở đây phát triển đã xây nhà đất để tiện sinh hoạt.  

Họ cư trú thành các bản riêng biệt, khoảng cách thưa thớt. Họ có hai loại hình cư trú phân tán và tập trung tương ứng với nhóm du canh hoặc định canh sống xen kẽ với các dân tộc khác. Nhìn chung đời sống của người Tày vẫn còn nhiều khó khăn nhưng người Tày ở đây vẫn còn lưu giữ được nhiều nét bản sắc truyền thống của phong tục tập quán.

Người Tày cư trú ở huyện Lục Yên có nền văn hóa lâu đời và được duy trì bền vững trong đời sống cộng đồng. Từ những giá trị văn hóa vật chất như những nếp nhà sàn truyền thống, các giá trị ẩm thực, những bộ trang phục màu chàm với dây dao “slaicha” đến các yếu tố văn hóa tinh thần độc đáo như các lễ hội, các nghi lễ trong chu kỳ đời người, hệ thống tri thức dân gian, tiếng nói, chữ viết, … Tất cả những yếu tố văn hóa này đều được duy trì phổ biến trong cộng đồng với những nét tiêu biểu đáng được bảo tồn, phát huy trong điều kiện xã hội có nhiều biến đổi như hiện nay.

III. Khái quát về tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.

1. Khái quát về xã An Phú, huyện Lục Yên.

Xã An Phú nằm ở phía Đông Nam huyện Lục Yên. Theo số liệu thống kê năm 2013 xã An Phú có tổng diện tích tự nhiên 4.266,37 ha, trong Dân số của xã có 4.963 nhân khẩu, với 1.698 hộ, gồm 5 dân tộc (Tày, Nùng, Kinh, Dao, Giáy), cư trú tại 14 thôn bản: Nà Hà, Nà Dụ, Làng Xóa, Khau Ca, Nà Lại, Lũng Đảy, Khau Cuồng, Cao Khánh, Khau Sén, Tân Lập, Đồng Dân, Tổng Khuyển, Khau Vi, Mỏ Cao.

Địa hình xã An Phú không bằng phẳng, có độ dốc lớn, bị chia cắt mạnh bởi núi cao, khe suối, ngòi. Khí hậu chịu ảnh hưởng chung của đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa (gió Lào khô nóng và gió mùa đông bắc lạnh giá). Đất đai của xã Hưng Khánh được thiên nhiên ưu đãi, độ phì cao. Với những điều kiện địa hình, khí hậu, đất đai như vậy nên ở Hưng Khánh phù hợp cho phát triển các loại cây như: lúa, ngô, chè, quế, mía, bưởi và các loại cây công nghiệp khác.              

2. Một số đặc điểm kinh tế, văn hóa - xã hội của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.

* Lịch sử di cư của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên: Theo kết quả khảo sát tại các địa phương thì người Tày là cư dân bản địa ở Việt Nam, có nguồn gốc từ lâu đời. Hiện nay người Tày đang cư trú trên địa bàn rộng lớn và chiếm số đông tại các huyện Lục Yên, Văn Yên, Yên Bình.

Trước năm 1945 một số người Tày ở huyện Văn Yên có nguồn gốc từ tỉnh Lạng Sơn di cư sang. Người Tày ở huyện Văn Chấn và Trấn Yên có nguồn gốc di cư từ các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Nghệ An lên Yên Bái. Đối với người Tày ở vùng Lục Yên mang nhiều giá trị văn hoá độc đáo riêng biệt so với người Tày ở vùng Văn Chấn, Trấn Yên và khác biệt so với người Tày ở vùng Đông Bắc Việt Nam.

* Một số đặc điểm về văn hóa vật chất của tộc người Tày xã An Phú:Với kho tàng văn hóa dân gian phong phú và tập tục có nhiều nét đặc trưng còn lưu giữ được như trường ca Khảm hải, lễ hội Lồng tồng, những điệu xòe cổ… người Tày đã chứng tỏ họ là những cư dân bản địa ở vùng sông Chảy và nhà sàn của người Tày vùng Đông hồ là một không gian văn hóa rất đặc biệt. Cầu thang giữ một vai trò quan trọng không thể thiếu. Trong đời sống tâm linh của người Tày, 7 hay 9 bậc cầu thang là sự thể hiện số lượng con vía. Vía chính là sợi dây nối sự sống và cái chết của con người. Bởi vậy, bậc cầu thang chính là cầu nối giữa hai thế giới bên trong và bên ngoài của ngôi nhà. Số lượng bậc thang và vị trí cầu thang có thể ở bên phải hoặc bên trái ngôi nhà tùy theo thế đất và vị trí dựng nhà, nhưng số bậc cầu thang nhất định phải là số lẻ.

Khi bước vào sàn ngôi nhà của người Tày, phía trước ngôi nhà là một bàn thờ nhỏ, đó là ban thờ ông tổ bảy đời của người Tày và trong quan niệm tâm linh của họ thì những người đời trước khi mất đi sẽ trở thành người canh cửa, bảo vệ cho con cháu khỏi những điều xấu từ bên ngoài vào. Gian ngoài gần cửa vào là nơi tiếp khách. Với người Tày bao giờ chủ nhà cũng ngồi ở phía trên cùng, bên trong, để tiện rót nước và tiện bao quát cả không gian ngôi nhà. Nhà sàn của người Tày có rất nhiều cửa sổ, thường là dãy cửa sổ nối tiếp nhau chạy bao quanh ngôi nhà. Những cửa sổ này vừa để đón gió, vừa mang ánh sáng vào ngôi nhà sàn của người Tày tạo nên sự thoáng mát và chan hòa với thiên nhiên.

Gian chính là nơi quan trọng nhất trong ngôi nhà sàn người Tày, vì đây là nơi cả gia đình quây quần tụ họp đông đủ, cùng ngồi trò chuyện hoặc sum vầy bên mâm cơm ấm cúng. Ban thờ tổ tiên của người Tày luôn có vị trí trang trọng nhất ở gian chính và lúc nào cũng phải đặt cùng phía với cầu thang lên nhà. Đây là một nét độc đáo riêng biệt so với kiến trúc nhà sàn của các dân tộc khác.

* Một số đặc điểm về văn hóa tinh thần của tộc người Tày ở xã An Phú.

- Tiếng nói - chữ viết: Tiếng nói của người Tày xã An Phú có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái, nằm trong ngữ hệ Nam Á. Người Tày sử dụng chữ Nôm Tày trong các văn tự cổ của mình. Đến nay chỉ có các bậc cao niên trong xã là có thể sử dụng các tài liệu này.

- Thờ cúng tổ tiên: Thờ cúng tổ tiên là nghi lễ tín ngưỡng cơ bản của người Tày, đây là việc thờ chính trong nhà, nhằm giáo dục, nhắc nhở con cháu luôn hướng về tổ tiên, cội nguồn, giữ gìn truyền thống gia tộc, dòng họ. Bàn thờ tổ tiên luôn được đặt ở gian chính giữa nhà là nơi trang trọng nhất và được trang trí đẹp. Trên bàn thờ tổ tiên người Tày thường đặt ba bát hương. Một bát thờ nguồn gốc tổ tiên; một bát thờ lộc mệnh (gia phả dòng họ); một bát thờ hàm (các chức sắc của tổ tiên). Dòng họ nào, gia đình nào có người làm thầy Tào, làm Bụt thì cũng có thêm một bát để thờ. Hàng tháng đến này mùng một, ngày rằm (âm lịch), gia đình thắp hương kèm theo hoa, quả, rượu. Trong các ngày tết, ngày giỗ hay có việc đại sự quan trọng như: đám cưới, làm nhà mới hay sinh con…các gia đình đều thắp hương mời tổ tiên về chứng giám. Đặc biệt vào ngày 30 tết, chủ nhà làm nhiệm vụ sửa sang bàn thờ, quét sạch bụi bẩn, rửa sạch ấm chén rót nước đặt bên dưới mỗi bát hương một chén. Trước các bát hương, bày khay ngũ quả vào chính giữa, gồm một nải chuối và các loại quả có hình thù đẹp (kiêng vị đắng, chua, cay); hai bên đặt bánh chưng, bánh khảo, mứt, kẹo...

Do tính chất thiêng liêng và trang trọng như vậy, nên người Tày thường nghiêm cấm phụ nữ nhất là con dâu, cháu dâu, những người lạ không được tới gần bàn thờ. Ở gia đình người Tày, mỗi người con dâu đều có một buồng riêng, đều có một bà mụ riêng cho con của mình. Có bao nhiêu con dâu có trẻ con thì có bấy nhiêu bàn thờ mụ.

Người Tày có quan niệm về ông Công, ông Táo rất gần với người Kinh, họ coi ông Táo không chỉ là thần Bếp mà còn là vị thần bảo vệ người và gia súc trong gia đình. Nơi thờ Táo quân rất đơn giản, chỉ là một ống tre được dán giấy đỏ làm ống hương. Nếu gia đình có việc đại sự, hoặc xảy ra những vụ việc như có người đau, ốm, gia súc bị bệnh dịch, mất trộm thì cúng thần bếp để xin phù hộ. Hàng năm cứ đến ngày 30 tháng chạp (âm lịch) người Tày xã An Phú đều làm lễ tiễn đưa Táo quân về trời. Do đặc điểm cư trú ở vùng rừng núi, khí hậu lạnh, sẵn củi rừng nên bếp của người Tày quanh năm không bao giờ tắt lửa. Người Tày quan niệm bếp không có lửa thì không gặp được điều lành.

- Một số nghi lễ truyền thống.

+ Lễ hội “lồng tồng” hay “xuống đồng”: Đây là lễ hội dân gian truyền thống của người Tày, được tổ chức với mong ước một năm mới mưa thuận, gió hoà, mùa màng bội thu, mọi nhà ấm no hạnh phúc. Trong tiết trời se lạnh đầu năm, người Tày xã An Phú nô nức chuẩn bị cho lễ hội “Xuống đồng” cầu cho một năm mới mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, bội thu, thóc đầy bồ, lợn, gà đầy chuồng, mọi nhà được bình an, mạnh khoẻ.

Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức vào những ngày đầu xuân năm mới khoảng thời gian từ mùng 4 đến mùng 10 tháng riêng. Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức 2 phần phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi thức cúng thần nông, thành Hoàng làng cầu mong cho cả năm mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn; các gia đình mạnh khỏe. Phần lễ được bắt đầu từ tục rước đất, rước nước. Kiệu rước được trang trí sặc sỡ nhiều mầu theo biểu tượng âm dương ngũ hành và được hai đôi nam, nữ (chưa vợ, chưa chồng) khiêng kiệu rước. Đi đầu đoàn rước là thầy cúng, người được dân bản giao trách nhiệm là sứ giả để giao tiếp với thần linh, trên tay thầy cầm cây nêu biểu tượng của sự sinh sôi, nảy nở. Đi sau là kiệu rước nước, nước được đựng trong hai ống bương to một ống bố và một ống mẹ.

Sau kiệu rước nước là kiệu rước đất, đất thiêng được lấy từ trên núi cao gọi là đất mẹ. Sau đó là các mâm lễ để dâng các vị thần linh. Lễ vật gồm một mâm quả còn (bên trong các quả còn có đựng các hạt giống); mâm xôi 7 màu, bánh dày ngũ sắc và thủ lợn, gà luộc, hoa quả... Đội chiêng trống đi hai bên thầy cúng nổi chiêng trống để thầy cúng giao linh với thần linh. Khi đoàn rước về đến địa điểm làm lễ, thầy cúng ra hiệu cho đội nhạc lễ tấu lên ba hồi kèn trống vang vọng cả núi rừng, trời đất, tiếp đó thầy cúng thực hiện nghi lề cúng. Thầy khấn và phun nước làm phép để xua đuổi ma quỉ, xua đuổi điều không may, rồi thầy tung lộc (là các hạt giống) của thần linh cho dân bản.

Sau phần lễ là phần hội, phần hội được bắt đầu bằng các điệu múa và các tiết mục văn nghệ dân gian đặc sắc của người Tày như : múa quạt, múa khăn, múa gậy, hát đối, hát giao duyên....Nhưng nổi bật nhất, vui nhất, nhiều người tham gia nhất là những màn xoè, khi tiếng kèn trống vang lên các cô gái tày mở đầu màn xoè với những động tác xoè duyên dáng, điệu nghệ mời mọi người tham gia, vòng xoè cứ rộng mãi đi đều trong tiếng kèn, tiếng trống dập dìu. Khi các màn xoè kết thúc cũng là lúc mọi người tham gia các trò chơi. Các trò chơi ở đây đa số là trò chơi dân gian như: ném còn, đẩy gậy, kéo co, đánh quay…

3. Một số lễ tết trong năm của người Tày.

- Tết Nguyên đán: Khác với người dân miền xuôi, người miền núi lại có phong tục đón tết rất đặc trưng mang đậm nét văn hóa của dân tộc mình. Với người Tày xã An Phú cũng vậy họ cũng có cách đón năm mới rất riêng của mình. Với người Tày, tết Nguyên đán là mở đầu cho một năm mới và họ bắt đầu ăn tết từ ngày 28/12 (âm lịch). Trước và trong ngày Tết, trên bàn thờ các gia đình được trang hoàng dán giấy đỏ, trai gái trong bản nô nức trang trí lại nhà cửa, quét dọn sạch sẽ và sắp xếp lại đồ đạc trong nhà để cho căn nhà thêm mới mẻ và ấm cúng hơn. Bước sang ngày 29 tết đàn ông người Tày bắt đầu mổ lợn và chế biến ra những món ăn như: giò, chả, thịt luộc, thịt nướng và lạp sườn... Phụ nữ tổ chức gói bánh và làm chè lam, bánh khảo. Sang đến ngày 30 tết tất cả các gia đình đã chuẩn bị xong mọi việc để đón năm mới và không quên cất các đồ đặc như dao, cày, bừa…vì theo quan niệm người Tày thì đó là các vật dụng đã gắn bó với con người suốt một năm lao động vất vả nên chúng cũng cần nghỉ ngơi.

Đêm giao thừa là dịp mà các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau để trò chuyện, cùng nhau thưởng thức những món ăn đặc biệt hơn ngày thường và chúc nhau những lời chúc năm mới hạnh phúc, thịnh vượng. Tết là dịp trai, gái trong bản rủ nhau đi chơi xuân với những bộ quần áo mới nhất, còn người già và trẻ em thì đi xem các lễ hội đầu xuân như: Tung còn, múa và trao cho nhau những điệu hát Sli, hát lượn thật hay, thật tình tứ.

- Tết Thanh minh: Được bắt nguồn từ Trung Quốc nhưng đến nay ở Việt Nam, ngày tết Thanh Minh đã trở thành một ngày lễ đặc trưng trong văn hóa Việt. Mỗi địa phương, mỗi vùng miền lại có một phong tục đón tết riêng. Với đồng bào Tày xã An Phú, ngày tết Thanh Minh được coi là dịp lễ thiêng liêng, thể hiện lòng thành kính của con cháu với tổ tiên. Vào ngày này, từ sáng sớm các gia đình người Tày đã chuẩn bị các lễ vật đi tảo mộ. Mâm lễ cúng tảo mộ được chuẩn bị chu đáo, gồm có: Gà luộc, xôi ngũ sắc, rượu, hoa, quả và các loại bánh như: bánh trứng kiến, bánh lá ngải, bánh mật, bánh gai…. Ngày tết Thanh minh là dịp duy nhất trong năm đồng bào dân tộc nơi đây sửa sang, quét dọn mộ phần của gia đình, dòng họ mình. Bên cạnh lễ tảo mộ, gia đình người Tày còn làm một mâm cơm gồm: Thịt lợn, xôi, hoa, quả và bánh trái, xôi, thịt, hoa quả để cúng gia tiên cầu mong bình an trong cuộc sống.

- Tết Đoan ngọ: Tết Đoan ngọ ở Việt Nam còn gọi là "ngày giết sâu bọ", theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5 (âm lịch). Các loại thực phẩm được sử dụng nhiều để "diệt sâu bọ" thường là đào, mận, dưa hấu, dứa và một món ăn không thể thiếu đó là món rượu nếp cẩm. Với người Tày cũng vậy, tục ăn rượu nếp và hoa quả vào sáng sớm trong ngày mùng 5.5 (âm lịch) đã trở thành lệ, ngoài ra vào ngày này người Tày còn đi hái các loại lá cây vào buổi trưa (giờ Ngọ) đem phơi khô để làm lá uống cho cả năm. Vì theo quan niệm, ngày Tết Đoan ngọ thì trời đất phong quang, lòng người sáng sủa, trăm loại cây lá đều tốt lành, có thể đun nước uống, vừa mát ruột, vừa trừ độc giúp cho lòng người thanh thản.

Ngày nay người Tày xã An Phú có tục lệ khảo cây, tức là mang dao đến chặt vài nhát vào các loại cây ăn quả (đối với các cây ít hoặc lâu năm mới ra quả, quả không tốt hay thối hỏng…). Vừa chặt họ vừa hỏi với vẻ doạ nạt rằng tại sao lười ra quả hoặc ra quả không tốt. Chặt xong, họ khuyên bảo, vỗ về cây hãy chịu khó ra quả tốt, quả đẹp thì mùa sau sẽ không bị đánh đau nữa. Đặc biệt trong ngày này người Tày còn ăn các loại bánh và không thể thiếu được bánh tro, đây là loại bánh truyền thống của họ.

- Tết Xíp Xí: Cùng với ngày Xá tội vong nhân (Tết Vu Lan) của người Kinh, Tết rằm tháng bảy của người dân tộc Tày ngoài ý nghĩa thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn đây còn là dịp để gia đình, dòng họ xum họp, con cái thể hiện lòng biết ơn, tình cảm và lòng hiếu thuận đối với cha mẹ. Cứ đến tháng bảy âm lịch hàng năm, đồng bào Tày ở nơi lại nô nức chuẩn bị cho cái tết lớn thứ hai sau tết Nguyên đán Tết rằm tháng bảy (người Tày gọi là Tết Slip slí). Vào những ngày này, người Tày thường gác lại các công việc khác, tất cả dồn vào chuẩn bị cho ngày tết. Phiên chợ ngày trước tết Xíp Xí bao giờ cũng náo nhiệt hơn với các mặt hàng đặc trưng như: Lá bánh, đỗ xanh, củ chuối rừng…và một món ăn không thể thiếu đối với người Tày trong rằm tháng bảy đó là thịt vịt.

Theo tục lệ, cứ đến rằm tháng bảy hàng năm, người Tày sẽ làm bánh trưng nhân cá lá gừng (bánh “Pẻng Tải”), làm bún tươi để ăn thịt vịt…để thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn, cầu chúc sức khỏe, an lành đến với tất cả các thành viên trong gia đình, dòng họ. Ngoài bánh “Pẻng Tải” người Tày còn làm bánh “Pẻng Hó” – bánh trưng được gói bằng lá dong rừng với nhân cá chép. Những loại bánh này được cúng tổ tiên, thổ địa để cầu chúc những điều may mắn, tốt đẹp cho gia đình.

Trong những ngày này, người dân tộc Tày còn có phong tục con rể của gia đình sẽ đem biếu bố mẹ vợ một đôi vịt để tỏ lòng biết ơn, kính trọng và hiếu thuận, cảm ơn công dưỡng dục vợ mình. Ngày 14, 15 tháng bảy (âm lịch), đại gia đình sẽ quây quần cùng nhau ăn bữa cơm sum họp. Đây là một nét văn hóa đặc sắc của người Tày, thể hiện tình cảm yêu thương, gắn bó và lòng hiếu thuận của con cái đối với cha mẹ.

- Tết Cơm mới: Đã thành thông lệ, đến cuối tháng 9 đầu tháng 10(dương lịch) hàng năm, khi những cánh đồng tràn ngập một màu vàng óng của lúa chín. Khắp các bản làng của người Tày lại rộn rã tiếng giã gạo làm cốm, làm khẩu rang chuẩn bị cho lễ "ăn cơm mới" - một nghi lễ nông nghiệp truyền thống, một nét văn hóa độc đáo của người Tày. Ngay sau khi thu hoạch vụ lúa mùa, lúc ngô, lúa đã chất đầy bồ thì đó cũng là thời điểm để bà con người dân tộc bước vào mùa Tết "cơm mới" với ý nghĩa tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.

Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có "ma nhà", có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng "cơm mới". Mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Ngay từ sáng sớm mỗi người trong gia đình dậy sớm để chuẩn bị các đồ lễ cúng. Đồ lễ cúng trong mâm là những sản vật do người dân tự chăn nuôi, trồng cấy, được như: gà, vịt, ngô, gạo... được làm chín, bày trên cỗ lá. Ngoài ra, mâm cỗ cúng cần có đầy đủ khoai lang, khoai sọ, mía và quả cọ. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được hai món ăn truyền thống của người Tày trong lễ "ăn cơm mới" là cốm và khẩu rang. Cốm được làm từ thóc nếp non sau khi thu hoạch về có thể luộc hoặc rang vừa chín tới, sau đó để nguội rồi đem giã, sàng sẩy để loại bớt vỏ trấu rồi đem bỏ vào cối giã, tiếp sau đó đem đồ lên ăn có vị dẻo và thơm.

Lễ cúng "cơm mới" của người dân tộc Tày thường được tổ chức vào cuối buổi chiều và vai trò của thầy mo là rất quan trọng. Thầy mo phải là người chủ của gia đình, hoặc là những người cao tuổi, có kinh nghiệm, được chủ nhà và bà con trong bản tín nhiệm. Bài cúng "cơm mới" có nội dung cầu chúc một năm mới gặp nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Các bài cúng thường kéo dài trước sự chứng kiến của cả gia đình và hàng xóm láng giềng. Thầy mo mặc quần áo truyền thống của người dân tộc Tày và sử dụng một chiếc quạt khi mo.

Tết "cơm mới" không chỉ là lễ tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, mà còn là dịp để anh em, họ hàng bạn bè gặp nhau cùng trao đổi kinh nghiệm trong sản xuất.

4. Các tập quán theo chu kỳ đời người

- Sinh đẻ: Theo phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc Tày khi trong nhà sắp có người sinh nở bao giờ những người trong gia đình cũng thể hiện một mối quan tâm đặc biệt. Khi có người sinh thì họ kiêng có người lạ đến chơi nhà vì sẽ làm hồn vía đứa trẻ bị ảnh hưởng. Để báo hiệu cho khách lạ không được vào nhà họ thường lấy cây chổi quét nhà đốt đi một nửa ở phần dưới, sau đó dựng ngược ngay chân cầu thang, với hàm ý báo hiệu gia đình có người sinh nở và không tiếp khách lạ. Một tháng sau khi đứa trẻ sinh đồng bào mới làm thủ tục đặt tên cho đứa trẻ theo đúng tục lệ truyền thống. Gia đình sẽ mời ông bà mo tới làm lễ đặt tên, sau khi thầy cúng xong đứa trẻ được tắm bằng cây lá thuốc trong rừng. Việc đặt tên đứa trẻ bao giờ cũng được ông trưởng họ tộc quyết định. Sau khi làm lễ đặt tên cho đứa trẻ xong gia đình chủ nhà mời khách uống rượu, những bài khắp ru đứa trẻ được cất lên, chào đón một thành viên mới của bản.

- Cưới hỏi: Hiện nay đám cưới của người Tày xã An Phú đã có nhiều thay đổi, không còn tục đi ở rể như ngày trước nữa, nam nữ bình đẳng. Hai bên gia đình thường bàn bạc với nhau sao cho đám cưới được diễn ra đầy đủ thủ tục nhưng gon nhẹ. Trai gái tự do tìm hiểu có quyền quyết định đến hôn nhân, khi đó họ sẽ thông báo cho hai gia đình. Gia đình nhà trai sẽ nhờ bà mối đến dạm ngõ. Khi bà mối đến nhà gái cầm theo hai phong trầu, một phong gồm 6 miếng trầu đã têm, còn phong kia gồm 12 miếng, đây chính là dạm ngõ “khát mác pu”.

Khi nhà gái đồng ý thì bà mối về thông báo cho gia đình nhà trai chuẩn bị lễ ăn hỏi “khát căm” với ý nghĩa việc cưới xin đã được thống nhất giữa hai gia đình. Lễ vật nhà trai mang sang gồm: 5 lít rượu, 2 kg gạo, một đôi gà sống, cùng một miếng trầu đã têm. Ông trưởng họ cùng bà mối sẽ sang nhà gái, sau đó về nhà trọn ngày lành tháng tốt để báo cho nhà gái tổ chức đám cưới và thống nhất lễ vật trong đám cưới. Lễ cưới chính thức “kinh khẩu luông”. Lễ đón dâu được tiến hành vào buổi chiều ngày diễn ra lễ cưới chính thức. Các thủ tục bên nhà gái kết thúc cũng là lúc cô dâu chính thức bước vào nhà chồng. Đám cưới là mốc quan trọng của một đời người, nó là sự bắt đầu cho một cuốc sống mới của người phụ nữ Tày xã An Phú.

- Tang ma: Khi trong nhà đồng bào Tày có người mất, người nhà sẽ đun một nồi nước thơm để rửa cho người mất, sau đó đặt ngườ`i quá cố lên một chiếc chiếu tại gian giữa của ngôi nhà. Nếu người mất là nam sẽ đặt 7 lớp vải màu trắng và cuốn vào thi thể với 4 lớp ở dưới và 3 lớp ở trên, với người mất là nữ sẽ cuốn bằng 9 lớp vải trắng với 5 lớp ở dưới. Sau đó người nhà sẽ đánh 3 hồi trống cụt báo hiệu gia đình có người mất.

Gia đình sẽ mời ông mo về để làm các nghi lễ cần thiết. Khi chuẩn bị mọi thứ xong xuôi, người quá cố được đặt trong quan tài, mọi thủ tục tiếp tục được ông mo hướng dẫn gia đình. Trước khi đưa người mất chôn cất thầy cúng sẽ làm mâm cơm cúng thổ địa, thần linh. Khi chôn cát người mất xong tuyệt đối không ai được  khóc. Sáng ngày hôm sau, toàn bộ những người thân chuẩn bị mâm cơm để đưa cơm cho người đã mất.

5. Văn học dân gian:

Tộc người Tày vốn có một lịch sử và một nền văn hóa lâu đời, một nền văn học nghệ thuật và những tri thức dân gian rất phong phú. Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, truyện thơ Tày là một là một thể loại có số lượng rất phong phú và đặc trưng, nhiều truyện thơ nói lên những giá trị tâm hồn thơ mộng của tộc người Tày, nhưng cũng có truyện thơ phản ánh về đời sống hiện thực trong xã hội. Đó cũng chính là một thực thể văn hóa, một nét đặc thù riêng của tộc người Tày.

6. Tri thức dân gian:

- Y học dân gian: dân tộc Tày đã tích lũy được nhiều vốn y học cổ truyền quý giá. Các vị thuốc chủ yếu hái lượm ở rừng, ít khi trồng sẵn. Có loại lấy rễ, có loại lấy lá hoặc vỏ, cũng có loại lấy  quả hoặc hoa ... . Có vị thuốc sắc uống để chữa bệnh đường ruột, đau xương ...; có vị giã nhỏ để rịt hoặc bó hư chữa gẫy xương, vết thương nhỏ... ; có vị đem đun lấy nước tắm gội, rửa như các bệnh ngứa, lở loét, phù thũng... Nhìn chung có thể chia làm ba loại thuốc chính: thuốc bổ, thuốc trị bệnh và thuốc độc giết hại thú rừng.

IV. HÁT QUAN LÀNG TRONG ĐÁM CƯỚI CỦA NGƯỜI TÀY, XÃ AN PHÚ, HUYỆN LỤC YÊN, TỈNH YÊN BÁI.

1.  Sơ lược về hát “Quan làng” trong đám cưới của người Tày.

Hát “Quan làng” là điệu hát được dùng trong đám của dân tộc Tày đã có từ xa xưa ở vùng Sông Chảy. Đó là những bài hát tồn tại trong dân gian một cách dân dã, cũng có nhiều người biết đến và thuộc các bài hát quan làng, nhưng không thể diễn xướng một cách tự do, tùy tiện mà phải theo trình tự thủ tục, nghi lễ nhất định. Trong đám cưới của người Tày, người được cử làm quan làng, ông đưa, bà đưa, phù dâu, phù rể đều thuộc các bài hát quan làng. Hầu hết các đám cưới của người Tày họ chỉ dùng lời hát của mình để đối đáp, giao tiếp giữa hai bên gia đình, hát để họ nhà gái phải bỏ tất những thử thách, chướng ngại vật nhà gái đưa ra chắn lối vào nhà. Khi lên khỏi cầu thang lại gặp phải vô vàn thử thách cho đoàn nhà trai, sau đó vào nhà lại hát để người trải chiếu, mời nước, mời trầu.... Gặp hoàn cảnh nào thì ông quan làng phải đối đáp kịp thời trong lời hát của mình. Nội dung chính của lời hát làng là cách chỉ bảo, dăn dậy hướng dẫn con người có lối ứng xử tinh tế và tao nhã, lời hát trong đám cưới thay cho lời chào xã giao và thể hiện tình cảm chân trọng nhau.

Lời hát “Quan làng” được truyền miệng từ đời này sang đời khác nhưng cũng có những câu hát phải ứng tác kịp thời, do đó những người được gọi để hát quan làng trong đám cưới phải là những người thông minh, khéo léo trong ứng xử, giàu tri thức và thực sự am hiểu sâu sắc về phong tục tập quán của dân tộc Tày. Người dẫn đầu đoàn nhà trai và giao tiếp với nhà gái bằng lời hát của mình trước khi vào đón dâu. Tiếng hát cất lên cũng là lúc mọi người tham dự đám cưới bị cuốn hút vào cuộc, những điệu hát trầm bổng có ý nghĩa dăn dạy con cháu, nhớ đến công ơn sinh thành của cha mẹ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, đã tạo nên một không khí vui vẻ cho cả bản làng.

Hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí không thể thiếu trong đám cưới của người Tày. Nội dung của hát quan làng vô cùng phong phú, nó phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt, bày tỏ tình cảm, thể hiện sự trân trọng với công sinh thành của tổ tiên, ông bà, cha mẹ, thể hiện sự răn dạy con cháu sống sao cho phải đạo dâu hiền rể thảo, ca ngợi những con  người miền núi thật thà, chất phát, răn dạy đời người về lối ứng xử và đạo lý làm người, sự trân trọng đối với người phụ nữ, và những ước mơ, những lời chúc tụng lứa đôi hạnh phúc.

Hát “Quan làng” được coi là nét văn hóa độc đáo, thể hiện sự tinh tế trong dân ca nghi lễ đám cưới truyền thống của dân tộc Tày. Đây là một thể loại dân ca được thể hiện trong hoàn cảnh rất đặc biệt, đó là không gian và thời gian của một đám cưới, cũng chỉ trong đám cưới của đồng bào Tày, những bài hát quan làng mới thể hiện hết được những giá trị vốn có của nó.

2. Giá trị của hát “Quan làng”.

Có thể nói “Quan làng” là một món ăn tinh thần không thể thiếu của cộng đồng người Tày nói chung cũng như người Tày Yên Bái nói riêng. Với vai trò và ý nghĩa như vậy, "Quan làng" mang trong mình những giá trị bền vững không thể phủ nhận.

Hát “Quan làng” trong đám cưới người Tày ẩn chứa tính nhân văn, lòng nhân ái và là hình thức để giao lưu gắn chặt tình đoàn kết cộng đồng, nét văn hóa độc đáo đặc sắc này cần được lưu truyền để cho thế hệ con cháu sau này luôn nhớ và gìn giữ, góp phần làm phong phú thêm cho kho tàng dân ca đám cưới của dân tộc Tày.

Giá trị nghệ thuật thể hiện trong ca từ, thể hiện sự sáng tạo của cộng đồng trong việc đưa ngôn ngữ đời thường vào thi ca, những giai điệu, tiết tấu của "Quan làng" cũng thể hiện sức sáng tạo độc đáo, mang bản sắc riêng của tộc người.

Giá trị lịch sử thể hiện rõ nét trong những lời ca thể hiện sự khao khát tự do, mong ước về một tình yêu vĩnh cửu của những đôi trai gái yêu nhau. Đó là những giá trị hiện thực đã từng tồn tại trong lịch sử xã hội tộc người được phản ánh trong thơ ca mà chúng ta cần khai thác và tìm hiểu.

"Quan làng" còn thể hiện rất rõ giá trị văn hóa của tộc người. Từ lời hát, cách hát, giai điệu, tiết tấu, âm nhạc đến nội dung đều thể hiện những nét văn hóa riêng, độc đáo của tộc người.

Giá trị giáo dục cũng được thể hiện rất rõ trong "Quan làng". "Quan làng" khuyên người ta chăm lao động, hướng tới cái thiện, không làm việc xấu, ghi nhớ công ơn mẹ cha, vợ chồng sống phải hòa thuận, yêu thương nhau, chăm sóc con cái cẩn thận, sống tốt với cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của tộc người.

Đến nay ở xã An Phú, hát "Quan làng" vẫn tồn tại trong đời sống của đồng bào một cách phổ biến và dường như được giữ nguyên vẹn cả về hình thức cũng như nội dung. Tuy nhiên, số người biết hát "Quan làng" ngày càng ít. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy làn điệu hát “Quan làng” là cần thiết trong điều kiện hội nhập và phát triển hiện nay.

3. Thời gian và địa điểm tổ chức hát “Quan làng”.

Thời gian tổ chức: 2 ngày,  ngày 11, 12 tháng 12 năm 2014. Chương trình "Quan làng" được tổ chức tại nhiều địa điểm từ nhà trai đến nhà gái cho phù hợp với nội dung các bài hát: địa điểm chính được tổ chức tại nhà sàn của hai bên gia đình tổ chức đám cưới, ngoài ra còn tổ chức hát ngoại cảnh trên đường đi từ nhà trai đến nhà gái và từ nhà gái về nhà trai.

4. Công tác chuẩn bị cho nghi lễ.

Để chuẩn bị cho chương trình "Quan làng", phải tổ chức mời các ông quan làng đại diện cho hai bên gia đình và những người phụ giúp. Đồng thời, các lễ vật cũng phải được chuẩn bị đầy đủ, mời cộng đồng tới tham dự, mời các thành viên tham gia hát, nhờ người giúp việc bếp núc, nội trợ, trang trí giấy, nước uống, quét dọn trong quá trình diễn ra đám cưới.

- Chọn ngày, giờ và chọn quan làng: Thời gian được chọn là ngày 11 và sáng ngày 12 tháng 12 năm 2013.

Các ông quan làng gồm có:

1. Ông Sầm Văn Hạnh – thôn Đồng Dân, xã An Phú
2. Ông Nông Văn Sách – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

-  Lễ vật chuẩn bị cho nghi lễ: Vào chiều ngày hôm trước diễn ra lễ xin dâu, nhà trai phải cho người mang lễ vật tới nhà gái. Các lễ vật được đặt trong một gánh bằng sọt đan (đầu đòn gánh buộc lạt màu đỏ, nếu nhà có tang thì buộc lạt màu xanh). Trong gánh gồm có: Một đôi gà; Hai chai rượu; Hai lễ trầu cau, ba gói trầu để đặt trước ban thờ; Bánh, kẹo, hoa quả; Hai mét vải hoa để đặt lên ban thờ; Một gói chè; 200 ngàn đồng tiền mặt. Ngoài các lễ vật đặt trong gánh, còn có các lễ vật mang theo bên ngoài, gồm có: Gạo tẻ: 20kg; Gạo nếp: 20kgp; Rượu: 20 lít; Lợn: 1 con khoảng 80kg; Tiền thách cưới: 2 triệu.

- Danh sách các nghệ nhân tham gia hát "Quan làng"

1. Mã Văn Tiến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

2. Triệu Văn Phòng – thôn Làng Xóa, xã An Phú

3. Lộc Thị Hạnh – thôn Tân Lập, xã An Phú

4. Lộc Văn Hà – thôn Lũng Đảy, xã An Phú

5. Dương Diệu Thúy – thôn Đồng Dân, xã An Phú

6. Triệu Hồng Nhung – thôn Đồng Dân, xã An Phú

7. Triệu Việt Đức – thôn Nà Lại, xã An Phú

8. Nông Văn Ái – thôn Làng Xóa, xã An Phú

9. Nông Văn Sang – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

10. Lộc Thị Liên – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

11. Hoàng Thị Thi – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

12. Lương Xuân Hồng – thôn Nà Hà, xã An Phú

13. Hoàng Văn Thái – thôn Nà Dụ, xã An Phú

14. Nông Thái Nguyên – thôn Khau Vi, xã An Phú

15. Nguyễn Văn Luyến – thôn Khau Vi, xã An Phú

16. Triệu Thùy Linh – thôn Khau Ca, xã An Phú

17. Nguyễn Thị Hòa – thôn Tân Lập, xã An Phú

18. Lộc Văn Thơm – thôn Làng Xóa, xã An Phú

19. Lộc Văn Hướng – thôn Nà Dụ, xã An Phú

20. Mã Văn Sự - thôn Nà Dụ, xã An Phú

21. Mã Văn Độ - thôn Nà Dụ, xã An Phú

22. Mã Thị San – thôn Lũng Đảy, xã An Phú

23. Mã Thị Liên – thôn Lũng Đảy, xã An Phú

24. Nông Tuấn Anh – thôn Lũng Đảy, xã An Phú

25. Lý Văn Hậu – thôn Đồng Dân, xã An Phú

26. Hoàng Văn Kim – thôn Đồng Dân, xã An Phú

27. Hoàng Văn Thái – thôn Đồng Dân, xã An Phú

28. Hoàng Văn Khuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

29. Dương Thị Tuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

30. Dương Ngọc Bích – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú

5. Tiến trình hát “Quan làng”.

Đây là đám cưới được tổ chức tại xã An Phú, đám cưới được tổ chức theo phong tục tập quán của dân tộc Tày với đầy đủ các nghi lễ, trong đó hát quan làng là làn điệu dân ca được hai bên đối đáp với nhau trong suốt quá trình diễn ra đám cưới.

Đoàn nhà trai gồm hai chánh phó quan làng, rể chính và rể phụ, bà đón, các cô đón, những chàng trai mang lễ vật gánh những đôi sọt hoa đựng trầu cau và một số lễ vật khác... Dù biết đoàn họ nhà trai hôm nay đưa lễ vật gồng gánh cùng rể đón dâu, nhưng họ nhà gái vẫn cho là khách đường xa. Khi đến cổng nhà gái, nhà trai đã gặp phải thử thách đầu tiên đó là cổng nhà gái họ lấp ngọn tre chắn lối, hai mảnh vải lụa xanh đỏ cùng nhiều sợi lạt buộc ngang chắn lối. Quan làng phải thuyết phục bên nhà gái bằng 10 bài hát của mình thì nhà gái mới mở đường cho nhà trai đưa rể vào đến chỗ máng nước rửa chân.

1. Hát xin vào nhà.

Đại diện bên đoàn nhà gái cất lời.

Nhình

Xo trình mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ

Va xe kẻo khàu mà bặng hội

Lước còi hăn chỏi chỏi bặng tiên

Háp ham còi mì luyên cằm cảng

Lụ cần pây puốn pản hâư mà

Lụ cần pây du hoa lỉn nguyệt

Bọn khỏi so xam siết chắc tin

Soong bưởng đảy chính minh thuận vá

Tý nạy là thực thá quan nghiêm

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!

Cất cằm khỏi so kể luyên lu

Kể từ nội vằn xưa cần chắc

Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây

Vằn cón mì tin pay thông téo

Sử điệp bên khảm kéo thông tin

Nam nự hợp hôn nhân giá thú

Mín là việc thông sự tởi cần

Khỏi lẩn truyện lưu trần, khỏi quá mà thôi nỏ!

Nhình

Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!

Cất tiểng khỏi so chào chủa khách

Khóa hồng, sửa lụa bạch phượng va

Chúp cần thủm soong kha tốt tưởng

Báo sao kẻo soong bưởng văn vi

Ham háp khảu tu hâư

Tu nạy bấu khảu đảy

Cất tiểng khỏi dặng nạy so chào

Việc lăng dặng nocooc sân thả cón, cần nỏ!

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!

Khỏi chiềng mừa soong á thân đây

Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé

Lườn cần mì nạu bióoc hom van

Bióoc cần rủng mà tha

Va cần rủng mà hả

Rủng bặng đao síp hả đương xuân

Bọn khỏi chắng mà thâng thím sự

Vằn nạy mì việc lệ nghinh hôn

So cần khay tu lườn khỏi quá, thôi nỏ!

Nhình

Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ

Họ khỏi nẳng pác táng đảy đu

Chắng hăn cần ham mu mà quá

Bọn khỏi mà chực thả thư tu

Mà thư tu dú noọc

Mà chằng thoóc kha tàng

Việc lăng cần cỏi gạ khỏi mà

Khỏi là cần thư tu chắng lụ, mà thôi!

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!

Mửa cón khỏi vạng lai pây tẻo

Bấu hăn cần chực kéo thư tu

Giơ nạy hắt dướng rừ lại cẩm

Xo ău cằm va thuận giao ngôn

Tởi hâư tạo hắt bạn thư tu

Bấu thúc khỏi pây tẩư puốn cưa

Bấu thúc khỏi pây nưa puốn lảo

Bọn khỏi mà tiến kháo cằm đây

Khỏi là cần chính ngay thực thá

Bọn khỏi là tiền lệ quỷ xuân

Chiềng cần giá sam thâng tu khỏi

Cần lại sẳm mạy pháy lập tàng

Cần lại sẳm lụa làng piến nhác

Cần giá ău thoóc tác khoáng tàng, cần nỏ!

Nhình

Chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Tu khỏi tu mạy ngỏa

Khỏa khỏi khỏa teeng toòng

Soong mừ hòn bấu đảy

Soong mừ cạy còi đai

Bấu lai cụng ỷ noọi

Soong quan tặt lý loọi lồng bôm

Khỏi chắng khay tu ngần oóc hẩư, cần nỏ!

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!

Khuyên nàng khay tu quảng khỏi quá

Khay tu cải khảu lườn

Chèn khỏi mì cần beéc

Ngần khỏi cần cân

Tỏi ău chèn noọc sân rừ đảy

Ău chèn tặt văn tự oóc mà

Khỏi tặt hâư tói tha quan quý

Bấu mì khỏi khảu đai, mà thôi!

Nhình

Xo trình mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Cần pây hâư mà quá giờ đây

Hăn lạ lác tu khay oóc dóm

Khéc tàng quây se tỏn pắt ău

Đồn điếm nhằng cắt gác nghiêm trang

Cần khéc hay cần gian lụ sấc

Tý nạy là kin lặc bấu nhằng

Tu khỏi vận khừn vằn hen mắn

Việc nhăng hẩư khỏi chắc

Việc nẩư rụ việc nắc

Ăn đây khỏi khay tu hẩư khảu

Việc xẩu nẳng noọc sân thả cháu, mà thôi!

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương, cần nỏ!

Cất tiểng khỏi so kể đuổi cần

Vằn cón mì tin pay thông tẻo

Phục Hý cần tạo tặt truyền mà

Bióoc cần rủng mà tha hom ón

Noọng khỏi rú táng chổn nhằng đàn

Vằn nạy phượng cắp loàn hội quá

Việc lăng cần mà cảng vẩn ngôn

Các việc nhựng háp còn liềm lại

Lệ vật mà kính tổ nghinh hôn

Chiềng cần khay tu luông khỏi quá

Se khỏi tiển lệ vật khảu mừa

Thâng lườn đảy chồm khua gia té

Lạy khóp tằng pó mé đông xuân

Lạy khóp tằng đẳm xuân đẳm táng

Củ tin khỏi khảu láng dào kha, cần nỏ!

Dịch nghĩa:

Bên gái

Xin trình tới khách lạ đường xa người ơi!

Thấy xe hoa kéo về như hội

Mới nom thấy rực rỡ tựa tiên

Người gồng gánh có duyên tươi rói

Hay người buôn từ tới đâu về

Hay là người du thoa hưởng nguyệt

Cho chúng tôi cùng biết được không

Để hai bên thuận lòng đẹp đẽ, người ơi!

Bên trai

Ông quan làng nhà trai đáp

Xin trình tới bản hương người nhé!

Cất tiếng tôi xin kể lân la

Kể từ chuyện ngày xưa người biết

Xưa én nam nhạn bắc đông tây

Từ ngày có tin bay qua lại

Ong bướm bay vượt núi đến tìm

Nam nữ hợp hôn nhân giá thú

Đó là việc thông sự của đời

Lưu Tần truyện người ơi có biết!

Bên gái

Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Cất tiếng tôi xin chào quý khách

Quần hồng áo lụa bạch như hoa

Nón người đội hai hàng như phượng

Gái trai cùng nối bước qua đây

Gồng gánh đến cửa nào

Cửa này tôi chẳng cho vào

Cất tiếng tôi ra chào quý khách

Có việc gì đứng ngoài sân chờ đợi, mà thôi!

Bên trai

Tôi trình tới bản hương người ơi!

Trình tới hai gái nhỏ đứng đây

Em tôi nở nơi xa còn lẻ

Biết nhà người có nụ hoa tươi

Hoa người nỏ đẹp mắt

Nở đẹp cả ngày mai

Đẹp như tựa trăng rằm đương xuân

Chúng tôi mới đến đây dạm hỏi

Hôm nay mang lễ hội nghinh hôn

Xin người mở cổng để tôi vào, mà thôi!

Nhà gái

Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Chúng tôi ngồi dạo mát cửa nhà

Thấy gồng gánh đi qua trước cửa

Tôi thấy lạ bèn đóng cài vào

Lấp cành tre

Giăng lạt chắn

Nếu vào người hãy bảo cho hay

Người hãy nói cho đây được biết, mà thôi!

Nhà trai

Xin trình tới bản hương, người ơi!

Ngày trước còn vãng lai qua lại

Chẳng thấy ai chặn lối cổng nhà

Hôm nay có người ra cấm lối

Tôi cất lời xin hỏi bản hương

Đời nào tạo công môn ngoài cửa

Ai cử người cắt giữ công môn

Không phải tôi đi trên buôn muối

Càng không phải người bán thuốc lào

Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp

Chúng tôi làm việc thật tốt hay

Quý xuân đợi chúng tôi trình lễ

Xin người đừng đứng giữa cổng nhà

Đừng có sắm cành trà chắn lối

Đừng có giăng lụa tốt chặn đường

Đừng đem hạt giăng ngang trước cổng

Bên gái

Trình tới khách đường xa, người ơi!

Cổng tôi cổng cây ngõa

Khóa tôi đinh đồng

Hai tay đẩy không ra

Hai tay cậy chẳng hé

Chẳng có nhiều thì ít

Hai quan tiền xin đặt xuống mâm

Tôi sẽ mở cửa bạc ra cho!

Bên trai

Tôi trình tới bản hương người ơi!

Khuyên nàng mở cửa rộng tôi qua

Mở cổng ra tôi vào

Tiền tôi có người vác

Bạc tôi có người cân

Hỏi lấy tiền ngoài sân ai cử

Lấy tiền viết văn tự ra đây

Đích thực tôi cho ngay quan quý

Không là tôi chỉ vào không, mà thôi.

Bên gái

Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Người đi đâu về qua sự ấy

Giữa đường mắt trông thấy phải ra

Khách lạ đâu về qua thì bắt

Đồn điếm còn cắt gác nghiêm trang

Chẳng biết khách, người gian hay giặc

Nơi đây dù cướp giật không còn

Việc gì xin cho tôi được biết

Việc nặng hay việc nhẹ

Việc tốt hay việc xấu

Việc lành hay việc dữ

Việc tốt tôi mở cửa cho vào

Việc xấu đứng ngoài kia chờ đã, mà thôi!

Nhà trai

Xin trình tới bản hương, người ơi!

Cất tiếng tôi xin kể với người

Ngày trước tin đôi nơi qua lại

Thói đời đã tạo đặt truyền về

Hoa người nở vườn kia thơm ngát

Em tôi ở nơi khác đơn thân

Loan với phượng được gần hội ngộ

Việc gì người lại khó nặng lời

Gồng gánh đã đến nơi trước cửa

Lễ vật này kính tổ nghinh hôn

Xin mời mở cổng để chúng tôi vào được

Để tôi mang lễ vật vào trong

Để cả nhà chờ mong vui vẻ

Lễ mọi đường cha mẹ họ hàng

Lễ khắp cả tổ đường tổ nội

Xin người được bước tới chỗ rửa chân, mà thôi!

2. Hát xin nước rửa chân.

Tiếng hát “Quan làng” bên nhà trai vừa dứt, chẳng cần quan tiền nào thì họ nhà gái đã mở cổng rộng để đoàn nhà trai vào. Nhưng đến chân cầu thang, nơi đặt máng nước để rửa chân thì chỉ có chiếc gáo, chẳng có giọt nước nào và có khay rượu đặt trên máng. Ông quan làng cất lời hát hỏi nhà gái:

Chài

Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!

Vằn nạy vằn thiên khai đại xá

Mà tàng quây chập xá nặm phân

Kha khỏi tẻo pét đin sẳm quả

Tàng lộc thuổn tằng xá pét đin

Mà thâng nặm làng tin liền bốc

Ngòi bấu hăn sắc đấc ca lình

Chiềng mừa các tàng thinh noọng á

Lườn cần chái phục thả se đai

Kha khươi lẹo pét sài cưa sáy

Hắt rừ khỏi nẳng đảy đâư lườn

Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi

Cạ các a sao nọi phân minh

Ău nặm lồng làng tin khỏi đuổi

Dếp nọi khỏi xo phuối thật thà

Kha khươi khẩn lườn tằng đin rừ đảy, cần nỏ!

Nhinh

Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!

Vằn nạy đảy vằn đây đại xá

Canh Ngọ niên khắc vạ Bính Thân

Kỷ pi phạ lẹng hâng đại hạn

Bởi vằn cón vua Hán cheng công

Lưu Đài cắp Hán Xuân nhằng lé

Chít hương khẩn cầu nghịa mường bân

Đại hạn đảy sam xuân u ảm

Lẹng hâng bấu mì nặm dào kha

Bởi toọng xẩu nam Nga kiện phạ

Hắt khổ hẩư thiên hạ tằng lai

Tan cần mà dặng đai tẩư láng

Lục sao kẻo vội váng tung gia

Ău nặm mà dào kha hẩư khoái

Quan làng dặng kha nái đại hâng

Ău lảu tan cần dào đón, cần nỏ!

Chài

Khỏi chiềng mừa pả mé, cần nỏ!

Khuốp pi síp soong bươn vận quá

Tởi cón tặt nặm tả dào kha

Lườn cần ău lảu chà mà vái

Lảu cần se thiết đại khẩn lồng

Quý vật cúa kim ngần nẳng tẩư

Đại vật cúa khảu lảu nẳng mưa

Khảu lảu mừa chầu vua Ngọc Váng

Lảu cần ău lồng láng dào kha

Thuổn nặm ău nhù hà mà sứt

Khảu lảu là quý vật cần kin

Mà thể nặm làng tin rừ đảy

Các nàng nghị đâư sảy cỏi đu

Ơn cần khảu mừa hẩư khỏi,mà thôi!

Nhình

Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!

Pi quá phạ lẹng lai

Nặm bốc tả se đai khô thuổn

Tu khỏi cũng lo khổn cà lình

Bấu mì nặm làng tin xẩu quả

Bởi chưng tách mé phạ bấu phân

Bấu cạ là tan cần cụng chắc

Tý khỏi khỏ nặm cắt cà lình

Mì tối lảu thủy tinh thịnh vượng

Quan làng cổ liều lượng cỏi đu

Mặc dào kha dào mừ cụng đảy

Công cần mà thâng nạy siết sa

Chìm sắc chẻn hắt da nắt nưới, mà thôi!

Chài

Khỏi chiềng mừa soong tan pả mé, cần nỏ

Khuốp pi síp soong bươn tu tẩư

Cần hâư cạ ău lảu dào kha

Dếp nọi bấu cạ mà bấu chắc

Việc lăng cần củ pay hẩư khoái

Bọn khỏi tải khươi khảu pây

Lập hẩư khươi tàng quây trình tổ, à thôi!

Nhình

Xo trình mừa các tan cần nỏ

Vằn nạy vằn lảu chè hý hạ

Quan làng cần táng xạ mà thâng

Bấu phuối là tan cần bấu chắc

Tý khỏi khỏ nặm cắt dào kha

Chắng nội ău lảu chà mà vái

Quan làng cần bấu ái ca lình

Khươi xếp cần lèo chin chắng đảy

Công cần mà thâng nạy khỏ lai

Chin lảu bấu lao thai chắng chử

Bấu sử khỏi thiết sứ hẩư cần.

Chài chổi lảu dào kha

Kính trình mừa pả mé, cần nỏ!

Khỏi pền cần tàng quây cách lặm

Củ tin khảu bển nặm phắng thông

Kha khỏi lẹo pét đin dào đoạn

Củ tin khảu tu ảng suôn chang

Ơn cần lảu dào kha thâng khỏi

Sự nạy khỏi chắc chổi dướng rừ

Chin khảu pây tèo thư thất luật

Tửu nhập tè ngôn xuất quả đa

Củ tối lảu dào kha hẩư khỏi, mà thôi!

Nhình nai lảu dào kha

Kính chiềng mừa các tan, cần nỏ!

Tàng quây thêm quặt quẹo pây mà

Khửn pù thêm nhả khà lặn lội

Tạc khốp thêm lượt dọi siết sa

Tối lảu nạy dào kh khươi xếp

Khươi xếp chổi pác phuối bấu chin

Dếp nọi cuốn cà lình dá ngại

Tan cần ái dặng mại lụ lăng

Bọn khỏi mong tền công vằn nạy, mà thôi!

Dịch nghĩa.

Nhà trai

Xin trình tới bản hương, người ơi!

Hôm nay ngày đẹp đẽ thiên khai

Đường dậm gặp mưa dài đất dính

Chân lấm đất biết tính sao đây

Máng rửa chân lại cạn

Không giọt nào đại hạn hay sao?

Trình tới các gái tân em nhỏ

Nhà người đang chải chiếu chờ mong

Chân rể nay đi đường lấm đất

Bao giờ mới được bước lên nhà

Ơn người hãy thương qua tôi với

Bảo các noọng, em nhỏ phân minh

Chóng lấy nước rửa chân, tôi rửa

Giờ đây tôi xin nói thật thà

Chân dính đất rể lên nhà làm sao được, người ơi!

Đến lúc này vẫn chưa có đổ vào máng rửa chân. Một người con gái bưng khay có bốn chén đã rót đầy rượu. Một cô khác cất tiếng.

Trình tới hỡi các người, người ơi!

Hôm nay thật ngày lành đẹp đẽ

Canh Ngọ năm khắc với Bính Thân

Cũng đã lâu gặp năm đại hạn

Bởi ngày xưa Hán tranh công

Lưu Đài và Hán Xuân còn lẻ

Thắp hương lén cầu nghĩa mường trời

Ba năm hạn khắp nơi u ám

Hạn lâu chẳng đủ nước rửa chân

Bởi bụng xấu Nam Nga mới kiện

Làm khổ cả hạ giới con người

Mọi người đã tới nơi dưới bãi

Các em nhỏ mau mau gấp bước

Nhanh lên đi lấy nước rửa chân

Quan làng đứng chờ đợi đã lâu

Lấy rượu về cho người rửa trước, mà thôi!

Đứng trước khay rượu của bên nhà gái, ông quan làng hát:

Tôi trình tới bá mẹ, người ơi!

Cả năm mười hai tháng chuyển qua

Đời tạo ra nước để mà rửa chân

Rượu là thứ dành phần thết đãi

Để mời khách người lại người qua

Quý vật cùng bạc vàng ngồi dưới

Đại vật cả cơm rượu ngồi trên

Cơm rượu để chầu vua Ngọc Hoàng

Rượu sao đem xuống bãi rửa chân

Hết nước lấy rơm lau cũng được

Cơm rượu là quý vật thết người

Sao đem thay nước để rửa chân

Trình tới các nàng xuân hãy nghĩ

Ơn người đem cất rượu vào trong, mà thôi!

Thấy quan làng không nhận rượu mà lại hát. Đại diện bên nhà gái nâng khay rượu lên trước mặt ông quan làng và cất lời.

Xin trình tới các người, người ơi!

Năm trước trời nắng hạn

Khắp suối sông  đều cạn đều khô

Chúng tôi cũng thật là lo lắng

Máng không nước, thật chẳng ra sao

Bởi chưng trời nắng lâu đại hạn

Không nói người đã biết cả rồi

Thật thà chỗ chúng tôi thiếu nước

Đôi chén rượu cất được từ lâu

Quan làng tính trước sau lo liệu

Không rửa chân xin hãy rửa tay

Công người đã đến đây khó nhọc

Nếm chén này làm thuốc chữa mỏi, mà thôi!

Nhà trai

Xin trình đôi bá mẹ, người ơi!

Mười hai tháng là năm trần thế

Ai đem rượu ra để rửa chân

Nếu không được phân trần thật khó

Việc này quan biết rõ thì nguy

Xin người hãy cất đi cho sớm

Để bọn tôi đưa rể vào trong

Kịp giờ kính tổ đường cùng xuân họ, người ơi!

Nhà gái

Xin trình tới các người, người ơi!

Hôm nay vui rượu chè hỷ hả

Quan làng người khác xã đến đây

Không nói không bảo ngay ai biết

Chỗ chúng tôi thiếu nước rửa chân

Mới đem rượu trong ngần mời khách

Nếu quan làng không thích thật thà

Thì phù rể hãy nâng lấy chén

Công vất vả đã đến nơi đây

Uống rượu ai chết ngay mà sợ

Chúng tôi không định thử người đâu!

Nhà trai

Xin trình tới bá mẹ, người ơi!

Tôi là người đường xa cách dặm

Bước đến đây gặp bến bờ sông

Chân lấm đất nước không để rửa

Mỗi bước dừng trước cửa nhà ta

Ơn người rượu đem ra thết đãi

Rượu rửa chân tôi ngại lắm thay

Sự này biết chối sao đây, hỡi người

Nếu uống sợ phạm nơi thất luật

Tửu nhập là ngôn xuất lắm lời

Đôi chén rượu người ơi hãy cất

Nhà gái

Kính trình tới các người, người ơi!

Đường xa thêm lặn lội đi về

Qua suối, qua bao khe vất vả

Vắt cắn bao nhọc khó xiết bao

Đôi chén rượu nào phù rể dám chối

Không nhận xin đưa tới tận môi

Hay người muốn đứng đây mãi mãi

Chúng tôi muốn đền công vất vả, mà thôi!

Phù rể không còn cách nào khác cùng người bạn gái đại diện họ nhà gái nâng chén rượu cùng uống. Lúc này các em nhỏ mới xách ống nước ra đổ vào máng rửa chân.

3. Hát xin cất vật chắn lối.

Quan làng dẫn đoàn nhà trai bước lên khỏi cầu thang để vào nhà thì gặp ngay chiếc chổi quét nhà để ngang trước lối đi. Khi đã bước lên nhà, ông quan làng hát để bên nhà gái cất những thứ đó đi. Lời hát của họ nhà gái chỉ thưa gửi với khách lạ đường xa, còn ông quan làng chỉ thưa gửi với bản hương, ông quan làng cất lời:

Quan làng tuộng nhù quét

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà pền khéc

Lước còi hăn nhù quét tặt khoang

Liềm mừ chiềng quỷ quan xuân họ

Khỏi chiềng mừa nặm bó tàng thinh

Khỏi bấu dảm cất tin khảm quá

Lo phít toọng tái tá quả ưa

Củ khỏi khảu mừa bấu đảy

Xo cần ău pây vạy hoỏng chang

Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!

Nhình pía cằm

Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Khỏi chiềng mừa quý khéc văn vi

Đếch nọi mền tờ nghị bấu thâng

Nhù quét mà khoang tàng pền lội

Khỏi ngám quét nả nưa chắng giá

Lục đếch mền lạc lóa oóc pây

Khỏi tè ău pây vạy hoỏng chang

Se tiển háp ham khảm quá, mà thôi!

Quan làng tuộng đó phày

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà thâng sích

Đảy hăn mì cao cách ỷ hay

Tu khỏi dú tàng quây mà quá

Đó phày khâư pây tả pác tu

Củ tin khỏi khảm mừa bấu đảy

Xo cầu ău pây vạy hoỏng chang

Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!

Quan làng tuộng sày

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà thâng các

Đảy hăn cúa lạ lác ỷ hay

Lụ cạ nặm noòng luây mà bạn

Lụ cạ cần mà thảng té cha

Củ tin khỏi khửn mà hăn lác

Hăn mì ngà cắp pác đảy đu

Sày cần thảng pác tu khảu oóc

Tu nạy bấu thúc thống luông nặm hải

Sày cần pây thảng ngoại tu luông

Xo cần củ khảu lườn khỏi quá mà thôi!

Dịch nghĩa

Quan làng hát

Tôi trình tới trong nhà người ơi!

Bước chân tôi tới đây thành khách

Nhác trông thấy chổi quét đặt ngang

Khoanh tay trình quý quan xuân họ

Trình về tới gốc họ cội nguồn

Chổi để vậy tôi không dám bước

Lo ngoại xuân biết được chẳng vui

Xin người hãy cất nơi chỗ khác

Để chúng tôi cất bước cùng lễ vật lên nhà, mà thôi!

Nhà gái

Xin thưa với khách lạ đường xa, người ơi!

Tôi trình tới khách lạ đến đây

Thật lòng phải trách ngay bọn trẻ

Chổi quét tha về để ngang đường

Chổi vừa quét gian trong bên ấy

Trẻ nhỏ nó vừa lấy ra đây

Tôi xin được cất ngay chỗ khác

Để gánh gồng cất bước vào trong, mà thôi!

Họ nhà gái đã cất chổi, nhưng vẫn còn đầy những chướng ngại vật khác như: một gộc củi, một chiếc nắn đo cá để trước lối vào cửa nhà. Ông quan làng hát:

Tôi trình tới trong nhà, người ơi!

Chân đưa tôi cất bước lên đây

Ngập ngừng lại gặp ngay sự lạ

Thân tôi vượt đường xá xa xôi

Gộc củi ai bỏ nơi ngoài cửa

Trộm nghĩ mình chẳng thể bước qua

Xin người hãy cất đi nơi khác

Để gánh gồng cùng cất bước vào trong, mà thôi!

Chẳng phải đợi nhà gái phân bua, ông quan làng hát tiếp:

Xin trình tới trong nhà người ơi!

Chân đưa tôi cất bước lên sàn

Lại gặp phải gian nan sự lạ

Hay nước lũ ai thả về đây

Hay là người hôm nay đo cá

Bước chân tôi lên đây thấy lạ

Nắn cùng hom đặt ra nơi cửa

Nắn người đo đơm giữa lối đi

Suối chẳng phải làm gì có nước

Nếu đo cá đơm đặt cửa ngòi

Xin người dọn để tôi cất bước vào trong, mà thôi!

4. Hát mừng nhà đẹp.

Khi hát đối đáp ở cửa xong. Đoàn nhà trai cất bước vào nhà, ông quan làng hát đổi cách thưa gửi từ trình bản hương thành trình với trong nhà. Ông quan làng hát bài mừng nhà:

Quan làng chầm lườn

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Khửn lườn khỏi chầm lườn piết ỷ

Xưa mì thầy địa lỷ mà phân

Kẻn đảy hưởng càn khôn piết miạc

Sinh lục luồng đâư các an khang

Tồn pây khóp bắc nam viện lộ

Chầm mừa mạy nả đán kim dao

Thiên cao mạy vàng tâm thiết mộc

Khứ lườn chạm chữ đức va đình

Pha lườn chạm kỳ lân chỏi chỏi

Lườn cần mùng đôi luồng đôi hạc

Mạy mười mà chắc phạc liền phiêng

Lườn cần mùng ngỏi la nạp máng

Lườn cần síp soong hoỏng khỏi chầm

Táng nâng là kim ngần bắng pẻng

Táng nâng là bióoc hẹn đang nở

Táng nâng là vật vớ đuổi lồm

Táng nâng là sao châm lỉn loạn

Táng nâng là báo bản son văn

Táng nâng là hợp căn tu thể

Táng nâng là kết nghĩa pây mà

Ỷ như mèng tom va bươn nhỉ, mà thôi!

Dịch nghĩa :

Ông quan làng hát bài mừng nhà.

Xin trình tới trong nhà người ơi!

Lên nhà nhìn thấy nhà hết ý

Xưa có thầy địa lý đến xem

Chọn được hướng càn khôn tuyệt đẹp

Sinh con rồng trong gác an khang

Xa gần khắp bắc nam đều biết

Nom thấy cột vách đã kim dao

Nhìn thấy cột vàng tâm thiết mộc

Xà nhà chạm chữ đức hoa đình

Vách nhà chạm kỳ lân sáng chói

Mái lợp dáng đôi rồng đôi hạc

Diễn ngươi đem làm giát trải nhà

Mái nhà lợp ngói hoa ngói máng

Nhà người mười hai hoỏng tôi mừng

Chỗ giành cất bạc vàng đầy ống

Nơi giành cho hoa nở đương thì

Chỗ hóng mát vân vi gió thổi

Có chỗ cho gái trai chuyện trò

Chỗ thì để trai bản luyện văn

Có buồng để hợp hôn chồng vợ

Có gian để kết nghĩa anh em

Hệt như bướm cùng hoa tháng hai đương nhụy, mà thôi!

5. Hát xin chiếu để ngồi.

Sau khi hát xong bài mừng nhà. Đoàn họ nhà trai vẫn đứng, quan làng  phải cất lời xin chiếu để ngồi. Riêng bài hát xin chiếu có 6 đoạn với các nội dung: nhà trai hát xin chiếu để ngồi nhưng khi nhà gái mang chiếu ra lại trải lồng hai chiếc vào nhau, quan làng phải hát xin gỡ chiếu ra nhưng nhà gái lại trải đè lên nhau, quan làng lại hát xin trải lại nhưng rồi nhà gái lại trải chiếu trái, quan làng lại phải xin trải lại. Cho đến khi có chiếu đẹp để ngồi, quan làng phải hát bài mừng chiếu mới và xin phép ngồi:

Quan làng xo phục

Củ tin khỏi khửn mà pền lác

Phục cần vạy tềnh các mì lai

Thân khỏi lục pó chài nan giảo

Ơn cần mì toọng thảo thương qua

Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy

Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần

Phục cần vạy quả sung nưa các

Khỏi pền cần lạ lác siết sa

Khỏi bấu giảm ău mà lồng chái

Lo thất toọng tá tái quý xuân

Khỏi hác chái pền cần cao cách

Khỏi chiềng mừa soong phúc thông gia

Và các á lương nga chái oóc, mà thôi!

Nhình pía cằm

Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Kỷ khi cần đảy mà lườn khát

Phục khỏi tả khửn các quả sung

Củ tin khỏi ău lùng bấu đảy

Chiềng cần nghị đâư sảy còi đu

Củ tin khỏi khửn mừa ău lồng, mà thôi!

Họ nhà gái cho người lấy chiếu xuống, nhưng họ dựng chiếu vào vách nhà. Ông quan làng hát tiếp bài.

Quan làng tuộng phục tẳng

Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc

Lước còi hăn phén phục inh pha

Phục cần tẳng hằng nga vô số

Lước còi bặng tẩm lụa cần keo

Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc

Lo pền cần tăn phoóc quả đa

Vàn các á hương nga chái oóc, mà thôi!

Nhình pía cằm

Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Phục khỏi phén tẳng thêm phén chái

Đệch nọi mền bấu quai sắc ỷ

Cần ké khỏi tờ nghị bấu thâng

Củ tin khỏi khửn mừa chái oóc, mà thôi!

Chài tuộng phục

Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà pền lác

Khỏi hăn phục chái cặp mì đôi

Tu khỏi lục pó chài nan giảo

Ơn cần mì toọng thảo thương qua

Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy

Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần

Vàn các á lương quân chái téo

Phén tẩư chái lồng tẩư

Phén nưa chái khửn nưa

Soong bưởng đảy chầm khua vui sủ, mà thôi!

Quan làng tuộng phục chái tắp tiếng

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà pền lác

Phục cần chái tắp tiếng nghinh ngang

Phén tẳng thêm phén khoang vô số

Lước còi bặng tẩm lụa hàng Keo

Thân khỏi bấu giảm điêu khay oóc

Lo pền cần tăn phóc quả đa

Vàn các á lương nga chái téo mà thôi!

Quan làng tuộng phục chái pẻ

Khỏi xo chiềng tung gia cần nỏ!

Khỏi chiềng mừa quan viên quý chức

Soong khỏi chiềng các chức bằng an

Bân sinh lồng thế gian khôn khẻo

Cần hâư chắng tặt tạo pi bươn

Bấu luồn hăn tơ hồng mì cốc

Tởi hâư hăn phén phục chái ngai

Thân khỏi lục pó chài bấu giảm

Từ Bàn cổ sơ sinh lẹ nghệ

Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày

Tha khỏi ngòi bấu đây sự tải

Nẹp sửa tam bưởng soại vô duyên

Liềm mừ so chiềng gạ quỷ xuân

Khỏi chái téo pền cần coa cách

Thân khỏi dú cách biệt khảm mà

Vàn các á lương nga chái tẻo mà thôi!

Nhình pía cằm

Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Noọng khỏi te hậu sinh chắng mả

Cải mà bấu cần cạ cần son

Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé

Bấu chắc lệ tởi ké nết na

Khéc khửn mà vội váng

Chái phục lồng soong háng bấu pền

Giá tách tỷ, náu sim boong khỏi

Noọng khỏi là nhằng nọi ỷ điêu

Phù là phục pò Keo hắt hẩư

Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa

Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo mà thôi!

Quan làng chầm phục

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin mà thâng láng dào kha

Lườn cần mì phục va oóc chái

Phén luông thêm phén cải mì đo

Mì phén lài bàn cờ phượng hạc

Soong bưởng luồng té pác giao ca

Khỏi chầm mừa phục chái đa đa

Phục phượng thêm phục va lồng lót

Chái thuổn tằng chường nọc chường đâư

Chái lẹo tằng chường sung chường tắm

Chường sung quý họ nẳng

Chường tắm khỏi so ngơi

Phục phượng chái pền đôi liền lạ

Chạ ơn mừa các á chùa tai

Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!

Nhình mời quan làng nẳng

Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!

Bấu tuộng là bất nhân siêu lỷ

Tuộng mà là siên lỷ cách phương

Đây miạc khảu thâng lườn cần ké

Cầu phúc hẩư pó mé phong lưu

Cần mì việc mà thâng hại nẳng

Toọng cần mà an giản tàng lăng

Quý khéc cần hại nẳng chin chè

Mời quý khéc nẳng lồng phưới truyện, mà thôi!

Quan làng so phép nẳng

Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Khỏi là cần biệt lân chủ quý

Sơn bản tương giao

Báo sao mà hội

Xét mưu pền  nghịa

Phục hý tạo tặt

Giao vả lưu hành

Tùy hành vạn tuế

Mì tệ bấu sai

Tái ta pó mé

Pền tối pay lai

Ơn bái phu thê

Ná chê khỏ khắt

Phục sát nghinh ngang

Phục loan phục phượng

Phục phượng trái thả quan

Phục loàn chái thả khỏi

Tu khỏi năngr pền chin cộ lườn vua

Bấu nẳng téo lại lo cần tách

Khỏi pền cần cao cách bấu đây

Kính chiềng mừa tung gia dá tách

Dá tách tua cần ngu

Dá khua tua cần lại

Chiềng khỏi vô phép nẳng mà thôi!

Dịch nghĩa:

Ông quan làng hát bài xin chiếu :

Cất bước tôi lên nhà thành lạ

Chiếu nhà người cất cả trên cao

Thân tôi là nam giao khó nói

Ơn người có lòng thảo thương qua

Mới cho được người nhờ trông cậy

Tôi mới về đến đấy nhà người

Chiếu để cao ở nơi trên gác

Tôi là người nơi khác đến đây

Chẳng dám đem xuống này để trải

Lo phiền lòng các vãi quý xuân

Tự khác trải thành người cao cách

Xin trình tới hai phúc thông gia

Xin các noọng dương nga ra trải chiếu, mà thôi!

Nhà gái

Xin thưa cùng khách lạ đường xa, người ơi!

Mấy khi người được về nhà rách

Chiếu chúng tôi lại cất trên cao

Giờ này biết làm sao lấy được

Trình người, người hãy biết vậy cho

Bước lên tôi xin trải chiếu, mà thôi!

Ông quan làng hát

Xin thưa tới trong nhà người ơi!

Bước chân tôi lên đây không biết

Nom thấy chiếu dựng xếp vách nhà

Dựng san sát chiếu hoa đẹp lắm

Mới nom như lụa tấm người Kinh

Tôi không giám tự mình đem trải

Sao làm thế, người lại chửi cho

Xin các em đi ra trải chiếu, mà thôi!

Đại diện họ nhà gái hát trả lời việc dựng chiếu.

Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Chiếu nhà tấm dựng cạnh tấm trải

Trẻ con nhà còn dại chưa khôn

Cả người lớn cũng còn chưa biết

Giờ xin được trải chiếu ra, mà thôi!

Họ nhà gái đã đem chiếu xuống trải, nhưng lại lồng cả đôi chiếu lên nhau. Quan làng hát :

Xin trình tới trong nhà, người ơi!

Bước chân tôi đến đây thành lạ

Chiếu nhà người trải cả lồng đôi

Thân tôi là con người nam giới

Ơn người xin nghĩ tới thương qua

Mới cho được lên nhà thưa chuyện

Việc lớn tôi mới đến nhà người

Xin các em tới nơi trải lại

Tấm dưới trải xuống dưới

Tấm trên trải lên trên

Để hai bên xum họp vui vẻ, mà thôi!

Họ nhà gái đã có người ra trải lại chiếu, nhưng họ lại trải tấm nọ đè lên tấm kia. Ông quan làng hát :

Xin thưa cùng trong nhà, người ơi!

Bước lên nhà tôi thật ngỡ ngàng

Chiếu người trải nghênh ngang chồng chéo

Tấm dựng, tấm trải kiểu khác nhau

Nom như tấm lụa châu hàng chợ

Sợ người trách ăn ở chẳng ngay

Tôi không dám đưa tay trải giúp

Xin các em ra trải lại, mà thôi!

Họ nhà gái đã có người ra trải lại, nhưng lại trải trái. Quan làng hát:

Tôi xin thưa tới trong nhà, người ơi!

Nhất trình tới quan viên quý chức

Hai tôi trình thức bình an

Trời tạo đặt thế gian khôn khéo

Ai là người tạo đặt tháng năm

Mấy khi thấy tơ hồng có gốc

Đời ai trải chiếu ngược bao giờ

Mắt trông thấy lòng chưa dám nói

Gấu áo đơm bên trái vô duyên

Giơ tay trình quý xuân ngoại họ

Tôi là người khác sứ lên nhà

Nếu trải người cho là cao cách

Xin các gái nhỏ xinh trải lại, mà thôi!

Trước khi trải lại chiếu, đại diện nhà gái hát:

Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Em tôi là hậu sinh mới lớn

Ăn đến chẳng nghĩ đến thật lòng

Ngày ngày ở nhà trong với mẹ

Chẳng hiểu gì tục lệ nết na

Khách lên nhà vội vàng

Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong

Xin đừng trách đau lòng con trẻ

Mới lớn em còn nhỏ chưa khôn

Chiếu này của người Kinh bán lại

Nó còn chưa biết trải ra sao

Cất bước tôi xin trải lại mà thôi !

Những tấm chiếu đã được trải lại ngay ngắn để họ nhà trai ngồi. Quan làng hát bài mừng chiếu:

Xin trình tới trong nhà, người ơi!

Rửa chân tôi vừa bước lên nhà

Người đã trải chiếu hoa đón đợi

Chiếu rộng người trải khắp kín sàn

Tấm thì vẽ đôi loan đôi phượng

Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau

Tôi mừng chiếu trước sau trải khắp

Chiếu phượng loan trải đẹp kín sàn

Trải khắp cả giường trong giường ngoài

Trải hết cả giường cao giường thấp

Giường cao quý họ ngồi

Tôi xin ngồi giường thấp

Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá

Chúng tôi xin cảm tạ ơn người

Trải rộng chiếu để chúng tôi được ngồi, mà thôi !

Nhà gái hát mời khách ngồi vào chiếu

Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !

Chẳng chào thành cách nhau nghìn dặm

Chào rồi như ngìn dặm cách xa

Tốt đẹp mới đến nhà đến cửa

Cầu phúc cho bố mẹ phong lưu

Có việc xin mời ngồi xuống chiếu

Lòng người xin thông cảm hiểu cho

Ngồi xuống, uống nước chè chuyện trò, người ơi !

Quan làng xin phép ngồi:

Xin trình tới trong nhà, người ơi!

Tôi là người đường xa mới đến

Núi bản tương giao

Gái trai về hội

Gặp nhau nên nghĩa

Phục Hý đặt về

Giao thoa lưu hành

Đời đời vạn tuế

Có lễ mới đúng

Ông bà nội ngoại

Ơn bái phu thê

Chẳng chê khó rách

Chiếu trải thành hàng

Chiếu phượng chiếu loan

Chiếu phượng trải chờ quan

Chiếu loan trải chờ khách

Dược ngồi như trước cỗ nhà vua

Không ngồi xuống lại lo người trách

Tôi thành người cao cách không hay

Kính trình tới người ơi đừng trách

Đừng trách con người ngu

Chớ cười con người dại

Vô phép xin được ngồi xuống chiếu, mà thôi!

6. Hát mời nước, mời trầu.

Sau khi nghe đại diện bên nhà trai xin phép ngồi. Quan làng và đoàn nhà trai đã ngồi vào chiếu. Lúc này đoàn nhà gái vẫn coi họ là những khách lạ đường xa nghỉ lại. Đại diện nhà gái hát mời uống nước, ăn trầu. Sau đó tiếp tục cất lời hát hỏi khách có việc gì cần thưa gửi gì với gia chủ không. Lúc này ông quan làng hát xưng danh mình là quan làng đưa rể cùng lễ vật đến cho việc hôn lễ của nhà ta hôm nay:

Nhình nai nặm chè

Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!

Kỷ thi cần đảy mà lườn khỏi

Mì việc lăng chắng lội mà thâng

Phân tốc thêm mươi lồng lý lặm

Lườn khỏi thật khổ lẳm ca lình

Chợ thì xa, nhà chẳng có

Khỏ lai chin gióc sả tang chè

Cảng mà lao cần chê mọi ỷ

Chè Tàu dú siên lỷ nước Nùng

Khỏ lai bấu mì ngần pây sự

Tam chin chè lịch sự đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!

Quan làng chầm nặm chè

Khỏi chiềng mừa tung gia, cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa

Tha hăn moóc đông tây nam bắc

Tứ phương moóc loạn lạc đa đa

So ết cắp síp hả pền phân

Bươn nhí nặm luây lồng lai láng

Bươn hả nặm toỏng phắng phòng ba

Sam pi nặm vận mà tỷ cáu

Cầu làu hăn nặm mấư luây mà

Sao đếch pây háp mà vui thứ

Lườn cần khẻo pây chợ hàng phiên

Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa

Chè nạy thực hom tỏa síp phân

Chắng soi các sao tiên tẳng mỏ

Ău nặm mà liền ló lồng pây

Sao ón chắng đăng phày khảu tẩư

Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai

Nặm phật cần liền lải khảu ẩm

Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt

Tắt oóc mà mùi tuyết hôm van

Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ

Khỏi pền cần táng xạ quả ưa

Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận, mà thôi!

Nhình nai nhàu mác

Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Pi quá phạ lẹng lai

Pi chai phạ lẹng quá

Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi

Mác làng chúc chang suôn thai dá

Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím

Khéc lạ dú viện đính mà thâng

Cằm cảng nhựng quang minh cao giá

Mời cần tạm chin nhá sắc không

Tạm chin nhá sơn lâm sắc miểng

Đảy là ău ăn tiểng mà thôi!

Quan làng chạ ơn

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa

Khỏi chầm mừa nhàu nhá tung gia

Nhàu cần chúc tềnh phia nả đán

Nhàu cần chúc nả táng suôn chang

Nhàu dép cắp mác làng piết lạ

Vua chúa tằng bản xạ cụng chin

Cúa nạy cúa bân đin tạo lại

Sao đếch đảy kết ngại pây mà

Báo sao đảy kết khỏa hội luyên

Bươn sam nhàu phông ban buốt ón

Nhàu cắp loàn chin cón minh mông

Chập ău nhàu cắp mác thiết căn

Báo sao đảy hội vằn piết miạc

Bạn bè đảy cảng pác cằm vui

Nhàu cần tiêm têm cơi liền lạ

Ău mà tặt tó nả giường chang

Đảy thiết khéc bắc nam boong khỏi, mà thôi!

Dịch nghĩa

Nhà gái hát mời nước:

Tôi trình tới khách lạ đường xa, người ơi !

Mấy khi được người đến nhà tôi

Có việc lớn chắc người mới tới

Mưa rơi thêm lặn lội dặm ngàn

Nhà tôi thật khó khăn mọi thứ

Chợ thì xa, nhà chẳng có

Mời người uống hoa vối thay chè

Nói đến người đừng chê mọi thứ

Chè Tàu là ở xứ nước Nùng

Tiền chẳng có nên không mua được

Tạm uống chè lich sự cùng xuân họ chúng tôi, mà thôi !

Trước khi nhận chén nước chè nhà gái mời. Quan làng hát:

Xin trình tới trong nhà, người ơi!

Bước chân tôi đến cửa đến nhà

Thấy mây kéo đông tây nam bắc

Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia

Rằm, mồng một tức thì mưa lớn

Tháng hai nước lai láng chảy về

Tháng năm là nước lũ chàn khe

Ba năm nước lại về chỗ cũ

Người ta thấy nước lũ hả hê

Gái trẻ ghánh nước về trước cửa

Nhà người khéo đi chợ hàng phiên

Lựa mua được chè tiên lịch sự

Hương chè thơm thơm đủ mười phân

Mới bảo các gái tân nhóm lửa

Bắc kiềng lên, nước đổ xuống nồi

Mấy tý nước đã sôi lắp bắp

Ngồi gần được thưởng thức hương thơm

Pha chè người đem lên mời khách

Nhà người sắm được cỗ chén bịt

Nước rót ra hương tuyết thơm ngon

Thơm những vị thủy tiên là lạ

Tôi là người khác xứ thật ưa

Chè người pha thật vừa, tôi xin nhận, mà thôi !

Đại diện họ nhà gái hát bài: mời trầu

Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !

Năm ngoái trời nắng nhiều

Năm kia trời hạn lắm

Trầu nhà trồng hai búi chết sương

Cau tôi trồng trong vườn rụng quả

Đành lên rừng hái lá trầu hôi

Cau khỉ tìm mọi nơi khắp búi

Khách lạ hôm nay tới cửa nhà

Lời nói tựa như hoa cao giá

Mời người ăn tạm quả cau rừng

Trầu hôi của sơn lâm một miếng

Được ăn chỉ lấy tiếng, mà thôi !

Trước cơi trầu của họ nhà gái. Quan làng hát:

Xin trình tới trong nhà, người ơi!

Chân đưa tôi cất bước lên nhà

Mừng trầu người đem ra mời khách

Trầu người trồng vách núi tốt thay

Búi liền búi ở ngay vườn trước

Trầu bên cau người đặt lên cơi

Vua chúa cả dân bản cùng ăn

Của này của đất trời tạo đặt

Gái cùng trai tìm gặp lưu luyên

Cùng kết nghĩa nên duyên vợ chồng

Tháng ba trầu xanh dây nảy lộc

Loan với trầu tha thiết cùng nhau

Rủ nhau xuống bãi cát chói hồng

Đem trầu cau ra cùng thết đãi

Gái trai nên ân ngãi từ đây

Bạn bè có được ngày vui vẻ

Trầu người têm đã để đầy cơi

Đem đến đặt ở nơi gian giữa

Được thết khách bắc nam chúng tôi, mà thôi!

7. Hát xưng danh.

Đã uống nước, nhận trầu, ăn uống xong.  Đại diện nhà gái cất lời hỏi:

Nhình sam quan làng

Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!

Khỏi xo chiềng các tháy phân minh

Cằm khỏi cạ bất nhân chi lý

Lụ cần pây táng tỷ viện phương

Khéc quan khảu tố lườn tu khỏi

Mì việc lăng xo gạ hẩư ngay

Khỏi gạ hẩư sao ón đăng phày tẳng mỏ hung hang

Khéc quan chin pây tàng mì việc

Lụ cần pây lỉn nguyệt hâư mà

Lụ cần pây du va hâư lại

Cần kẻ hẩư khỏi khắm khỏi sam

Việc lăng cần khay cằm cạ hẩư khỏi, mà thôi!

Quan làng cá xưng danh

Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!

Cất tiểng khỏi xo kề lân la

Kể từ nội vằn xưa bấu chắc

Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây

Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé

Khửn mà xo khảu ké sắc căm

Ău vạy se hắt phằn pi nả

Pền kin hẩư thiên hạ cần tồn

Đảy kin bấu lùm ơn pó mé

Cần tồn cạ khảu ké đây lai

Đăm lồng cụng bấu thai sắc cốc

Lồm pặt cụng bấu tắc sắc co

Quý họ mì toọng lo ău hẩư

Bấu thúc cần pây tẩư puốn cưa

Bấu thúc cần pây nưa puốn lảo

Tu khỏi mà tiển kháo cằm đây

Khỏi là cần chính ngay thực thá

Khỏi là quan làng các ca lình, mà thôi!

Dịch nghĩa:

Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!

Xin trình tới các thầy phân minh

Lời nói thành bất nhân nhiều lý

Được đón người khách quý phương xa

Khách quá bộ lên nhà tôi nghỉ

Có việc gì tỏ cùng tôi

Để còn bảo gái nhỏ rửa nồi nhóm bếp nấu cơm

Để khách đi ăn đường có việc

Hay là người du nguyệt đâu về

Hay là người du hoa đâu lại

Người già bảo tôi tới hỏi thăm

Việc gì mở lời cho tôi được biết, mà thôi !

Lúc này ông quan làng mới xưng danh

Quan làng hát:

Tôi thưa tới trong nhà người ơi !

Cất tiếng tôi xin kể lân la

Kể về chuyện ngày xưa ai biết

Còn én nam nhạn bắc đông tây

Em tôi ở chốn này còn lẻ

Đến nhà xin giống lúa vài bông

Đem về để cấy trồng năm tới

Được ăn khắp thiên hạ người đồn

Được ăn quả quên ơn cha mẹ

Người đồn giống lúa quý tốt thay

Cấy xuống lúa xanh cây ngăn ngắt

Bão lay vẫn đứng chắc trổ bông

Quý họ đã có lòng thương đến

Không phải tôi đi trên buôn muối

Càng không phải người bán thuốc lào

Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp

Tôi là người chính thực thẳng ngay

Quan làng chính là đây xin có lời chào quý họ, mà thôi.

8. Hát trình lễ, nộp gánh, nộp lễ.

Sau khi hát bài xưng danh được họ nhà gái chấp nhận. Ông quan làng  hát thưa gửi cùng cha mẹ cô dâu và các bài: trình lễ, bài nộp gánh sau đó là bài xin nộp lễ «ướt khô» (lằm khấư). Lúc này ông quan làng đã đặt lên mâm : hai chai rượu, hai quân vải « lằm khấư », hai gói trầu cau gói lá dong buộc lạt đỏ, trên đĩa còn có gói giấy đỏ có chiếc vòng tay bằng bạc để trả ơn mẹ sinh thành. Ba bài này được trình bày trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ và những lễ vật cùng họ hàng nội ngoại ngồi hai bên. Ông quan làng hát:

Quan làng trình lệ

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!

Lệ bấu phít tha kế

Lệ bấu chê bàn cổ

Gia thú nghi gia

Phầm phụ tiểu nhi

Phong sư ngọc hạp

Nhật cát kỳ lương

Hảo lương đâu miạc

Bác khỏi chắng hẩư khỏi khửn mà

Lận nạp cáp kỳ, nam nhi, nam tài

Cằm chào cạ khuổi nọi bầu mì pia

Ău pia sảm mà thể pia tất

Mường cặp bấu mì cần

Ău lục đếch mà thể cần ké

Lận lệ mà thâng lườn

Khảu lảu cắp cáy mu lai nọi

Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà

Sư tha bấu thông

Phàm phụ lụ chin bấu lụ phuối

Cảng oóc mà lo lội sai va

Kính chiềng mừa tung gia dá tách

Dá tách tua cần ngu

Dá khua tua cần lại... mà thôi!

Quan làng nộp háp

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Khỏi là sử tiến thông tham kháo

Toọng khỏi nhằng hộn háo páy thông

Bấu chắc tằng khửn lồng thượng hạ

Toọng khỏi nhằng vất vả quả lai

Lườn cần chắng sinh mì nự nhí

Bàn cổ chắng sinh mì nhật nguyệt

Thập mao nhi âm viết thượng cao

Nhằng chin dú báo sao lộn lạo

Bấu chắc tàng khẩn lống dướng rừ

Nhằng chin dú lạ cư biệt sử

Ău bâư mạy nhặp sửa che kình

Béc mốc pây xa chin cầm thú

Ơn cần xưa bàn cổ truyền se

Ău căn mì phu thê giao ước

Ău căn mì lệ lược cưới xin

Bác khỏi sinh cửu nhất nam chi tử...

Lườn cần tẳng mẻn hưởng đây lai

Sinh sản lục nhình chài đâư thóa

Tồn pây khóp thiên hạ tử phương

Tồn pây thâng lườn chương bác khỏi

Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà

Sam lùng, sam pả, sam khủ, sam nà

Cần ná chê noọng khỏi

Mà hội đuổi căn

Hợp mính nhằng tình phăn đua cón

Pó mé nòn mon phòng giường mây

Khảu nòn chắng phăn đây phăn miạc

Phăn hăn tối phượng hạc pỏn mèng

Soong bưởng thuận vả

Gia thú thuận căn

Lại phăn hăn tha vằn khửn mấư

Phăn hăn đao bắc đẩu rúng quang

Phăn hăn đao bưởng nam rủng thóng

Ẻn nhạn bên lồng chầu

Loàn cung hầu thượng đế

Càm bióoc lồng tu thể soong loàn

Nguyệt lạo se bắc nam mà hẩư

Se pây hẩư bấu vừa

Se mừa nưa bấu hợp

Se mà tốc noọng khỏi pền lườn

Pó mé dú lườn chương lụ chắc

Chắng lặc cạ đuổi căn

Chắng củ tin pây pỏi

Tặt chèn lồng lý lọi tin thư

Thầy liền đoản tự như hạ đáng

Quẻ nhất oóc gia sơn an nhạc

Quẻ soong oóc đâư các an khang

Quẻ sam oóc bằng an phu phụ

Lục mì chin họ nội

Còi giò cáy cụng khoa

Còi kha cáy cụng hợp

Tạch lục giáp cụng thư

Xe khỏ mừ cụng đảy

Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc

Pác giờ cạ giờ nạy đây lai

Giơ thiên khai đại xá

Xo cần mà khảm quá háp còn

Chung hẩư tối lục luồng pền các

Soong bưởng bặng chức nự- ngưu lang

Đắt lệ đảy bình an khoái lạc, mà thôi!

Quan làng nộp lằm khấư

Khỏi chiềng mừa phụ mận sơ sinh

Lẹo thâng giờ nguyệt tiên thiên đức

Lẹo thâng giở ngụ phúc lâm môn

So quý họ càn khôn nhận lệ

Hẩư phượng hoàng kết nghịa chiêm công

Lượng bạn đắc tưởng thông thớ hý

Chấp càn khôn tý vị nẳng thân

Thứ nhất khỏi nộp ngần cản thấp

Tuyết đông thiên thu thập hàn sâm

Chắng tặt mì lệ ngần lằm khấư

Bưởng lằm là mé chấư

Bưởng khấư lá lục nòn

Liệng lục kin bấu ngon đuổi lục

Lệ vật khỏi xo túc thâng cần

Thứ soong khỏi nộp ngần đại lệ

Báo cù lao pía nghịa càn khôn

Công liệng lục tông như sơn như thủy

Từ vằn pà noọng nhí ngàu bươn

Thân mé hăn súc lương xẩu nả

Khừn vằn hác lới lả tin mừ

Khim may bấu tươn thư nhặp nhọm

Cảu bươn pà mính noọng là nàng

Chắng sinh mì khảo bang noọng á

Khừn vằn dú đâư thóa tung gia

Lục hảy mẻ lại tứn tía đa

Mì lúc nòn inh pha hắc đắc

Đảy khuốp noọng chắng chắc tứn pay

Pó mé chắng son đây cằm cạ

Học hành đảy thông lụ mọi tàng

Pó mé tạy gia môn phép tắc

Síp hả noọng chắng chắc chướng đang

Síp pét mì cần sam thâng thóa

Pó mé chắng khai khá mính nàng

Mong tốc lườn giàu sang phú túc

Đắc vinh thêm đắc lộc đa đa

Giờ đây vàn hẩư cần oóc mà thu xếp

Các công hiệu cản đa lư sổ

Lệ sinh cắp lệ sổng can can

Đa tiểu khỏi xo vàn thu xếp

Xo cần thu lệ vật khảu mừa

Đắt lệ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!

Dịch nghĩa

Hát trình lễ

Kính trình tới tổ tiên, cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi !

Lễ không qua mắt được người già

Lễ phải trình đến tổ

Gia thú có đôi

Chữ nghĩa chẳng hay

Phàm tục con trẻ

Phong thư Ngọc Hạp

Ngày đẹp giao tương

Kỳ thanh văn chương

Muôn điều tốt đẹp

Bác tôi mới nhờ tôi đến đây

Lận nạp cáp kỳ, nam nhi nam tài

Câu người nói suối nhỏ chẳng có cá

Lấy cá Bống đi thay cá Chầy

Mường hẹp chẳng có người

Đem con trẻ đi thay người lớn

Lặn lội đến đây

Gạo rượu cùng gà lợn mang theo

Bác tôi mới cho tôi sang đây

Chữ nghĩa chẳng hay

Ăn được chẳng nói được nên lời

Cất lời chỉ sợ lỗi nên lo

Kính trình tới trong nhà đừng trách

Đừng trách con người ngu

Chớ cười con người dại, người ơi !

Nộp gánh

Kính trình tới cha mẹ họ hàng cùng nội ngoại, người ơi !

Tôi là người từ xa mới đến

Lòng bộn bề lo lắng chưa thông

Chẳng hiểu được ngõ đường cao thấp

Biết nhà người có nữ nhi xinh đẹp

Đời xưa đã đặt về nhật nguyệt

Thập mao nhi âm viết thượng cao

Còn ăn ở lẫn lộn gái trai

Chẳng biết đường rộng dài cao thấp

Còn ăn ở lạ cư biệt xứ

Lấy lá cây làm áo che thân

Miệng nuốt sống tìm săn cầm thú

Ơn đời xưa Bàn Cổ truyền về

Lấy nhau có phu thê giao ước

Lấy nhau có lệ lược cưới xin

Bác tôi sinh chín lần nhưng chỉ đậu một nam nhi

Nhà người dựng được hướng tốt thay

Sinh nam nữ đủ đầy xinh đẹp

Tiếng đồn khắp thiên hạ bốn phương

Tiếng đến bác nhà tôi

Bác tôi mới nhờ tôi sang đây

Hỏi bác, hỏi bá, hỏi cậu, hỏi dì

Người chẳng chê em tôi

Về hội cùng nhau

Hợp mệnh đợi chiêm bao nghe mộng

Cha mẹ ngủ trong phòng gối mây

Đêm ấy gặp mơ hay mộng đẹp

Mơ thấy đôi phượng hạc mớm mồi

Hai bên thuận hòa

Gia thú hợp nhau

Lại mơ thấy mặt trời mọc đẹp

Mơ thấy sao Bắc Đẩu sáng trong

Mộng thấy sao phương nam rực sáng

Én nhạn bay xuống chầu

Loan cung hầu thượng đế

Ngậm hoa xuống hạ thế thành đôi

Nguyệt lão se cho người nam bắc

Hỏi đám dưới chẳng vừa

Yêu đám trên chẳng được

Gặp được em người đẹp nên duyên

Cha mẹ ngồi giường trên đã biết

Mới trộm mừng với nhau

Mới bước đi xem bói

Đặt tiền xuống dí dọi nhờ thầy

Thầy liền phán sự này tuyệt đẹp

Quẻ nhất được gia sơn an nhạc

Quẻ nhị ra nhà cửa an khang

Quẻ ba được bình an chồng vợ

Ăn nên nhờ họ nội

Xem chân gà cũng hay

Coi giò gà cũng hợp

Giở lục giáp cũng nên

Bấm đốt tay cũng tốt

Mười giờ bảo giờ này tốt lắm

Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều

Giờ thiên khai đại xá

Xin người đến kiểm lại gánh gồng

Mong cho đôi con rồng nên cửa

Hai bên như Chúc Nữ Lưu Ngang

Nộp lễ được bình an khoái lạc, người ơi!

Nộp lăm khâư (lễ ướt khô)

Quan làng phó hát

Trước kính thưa cùng tổ tiên cha mẹ

Sau kính thưa họ hàng, nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt lành đã tới

Giờ tốt phúc lớn mới vào cửa

Mời họ mạc hãy ra nhận lễ

Cho phượng hoàng kết nghĩa chim công

Đôi trẻ như tơ hồng se chắc

Số càn khôn đã hợp hai bên

Thứ nhất dâng chút lễ trả ơn

Thuở ấy ngày hàn xâm đông giá

“Lằm khấư” lệ người đã đặt lâu

Bên ướt mẹ cam nằm

Bên khô giành con ngủ

Công đẻ nuôi nhọc khó xiết bao

Lễ vật này xin trao tới mẹ

Thứ hai xin nộp tiền đại lễ

Báo cù lao trả nghĩa càn khôn

Công nuôi con tựa núi cao biển bạc

Từ buổi mẹ thấy khác trong người

Da dẻ bỗng kém tươi xuân sắc

Chân tay thấy rời rạc nặng nề

Đường kim chỉ đôi khi biếng ngó

Chín tháng trời mới biết mặt con

Mới biết nụ hoa xuân là gái

Suốt đêm dài mẹ ở bên con

Sợ con khóc trên lung mẹ địu

Dựa vách nhà mẹ ủ ấm cho con

Một năm con tập tạy bước đi

Lời cha mẹ vỗ về sớm tối

Lời anh em nội ngoại dạy khôn

Lớn lên học văn chương phép tắc

Mười lăm tuổi mới biết làm duyên

Mười tám tuổi có người kết bạn

Cha mẹ mừng gả gán cho con

Mong gặp phải giàu sang phú quý

Của ăn thêm của để dài lâu

Giờ đây xin người ra nhận lễ

Dù ít nhiều là để thành tâm

Lễ này trả công ơn đến mẹ

Lệ mọn xin nộp đủ tới người

Xin người ra tới nơi nhận lễ

Nhận lễ cho hai bên vui vẻ, người ơi!

9. Hát mời cơm tối.

Trời lúc này đã tối, nhà gái đưa mâm cỗ lên và hát mời hai họ. Quan làng hát mừng mâm cỗ, cảm ơn nhà gái, cứ thế hát đối đáp cùng mời nhau ăn uống:

Nhình nai mời khảu chàu:

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ

Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi

Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần

Tàng quây khảm cao sơn vất vả

Ơn cần mà thâng thóa lẹo an

Y như tiền hàng ngang xuất giá

Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua

Mới cần tạm chin khảu chàu cưa

Đuổi xuân họ khỏi

Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần

Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo

Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng

Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn

Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm

Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!

Quan làng chầm bôm:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc

Béec pác mà chom chin

Lườn cần mì lòng nhân đại đức

Bôm bàn téng mọi thức mì đo

Nựa phia cần téng khắp nả bôm

Thiết đại khéc thành ân vạn bội

Bặng tiển ham khảm hội hồng môn

Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử

Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan

Bôm bàn téng gia sơn thuận cá

Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần

Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy

Lườn cần khẻo son tạy hung hang

Bặng như cộ lườn quan bấu táy

Bôm bàn cần khẻo báy mì đo

Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc

Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen

Mọi vị téng têm bôm bấu siểu

Chè kho thêm pát miển hom hương

Lại tặt pền chử ân chử ái

Tặt pền đồ thiết đại quan làng

Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ

Tặt pền chử hướng phụ yêu đang

Chắng tặt mì sinh nam sinh nự

Lại tặt mì phu phụ tàng sinh

Thân khỏi là chom chin xuân họ

Bặng như cần chin cộ lườn quan

Mùi hom thêm mùi van đo vị

Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng

Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi

Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!

Nhình chạ ơn quan làng:

Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn

Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm

Toong chinh lót ău lồng hắt lệ

Các việc ơn tởi ké tạo mà

Lườn giàu là téng cộ bôm toòng

Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy

Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh

Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm

Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa

Gọi là mì chẻn cưa oóc bái

Phuối oóc mà đu lại tằng lườn

Xẩu lai tằng bản hương họ háng

Xẩu lai tằng bản láng cần khua

Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu

Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài

Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng

Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang

Keo puốn lùm tằng tàng khai sự

Báo đếch tả tằng ủ bấu chin

Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!

Quan làng mời xuân họ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử

Mọi thức cần pay sự đin Nồng

Vằn nạy việc lảu chè hý hạ

Gio cần khẻo cắt quả pền luồng

Toọng cần khẻo lo oóc chính minh

Bôm bàn mì lai vị sổ đa

Pát thử thêm bôm va cao cách

Bôm toòng thêm thú bịt chan chan

Còi bặng cộ lườn quan bấu táy

Lườn cần khẻo lo đảy chính minh

Khỏi xo mời quan viên pó mé

Soong khỏi mời gia té nặm mường

Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân

Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!

Dịch nghĩa:

Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm tối.

Xin thưa đôi quan làng, người ơi!

Rễ cây ngắn rễ người dài

Có công có việc người mới đến

Đường xa vượt núi thẳm đèo cao

Ơn người thật công nào hơn thế

Gồng gánh người đến để hợp hôn

Tựa như gian hàng ngang xuất giá

Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng

Mời người tạm xơi lưng cơm muối

Cùng xuân họ chúng tôi

Để hai bên hợp đôi loan phượng

Tiếng là có cỗ bàn

Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp

Chẳng thức ngon để thết quan làng

Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!

Quan  làng hát mừng mâm cỗ:

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Mấy khi tôi được về làm khách

Vác miệng đến cùng ăn

Nhà người rộng lòng nhân đại đức

Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon

Thịt cá cùng đũa son bát sứ

Như cỗ bàn hội ở hồng môn

Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc

Nhà người nấu ăn thật giỏi giang

Khác gì cỗ nhà quan ngày hội

Chim cá nhỏ xin đội ơn trời

Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức

Thính nem thêm bánh đúc chè kho

Miến hương cạnh món giò đủ loại

Lại xếp thành chữ ái chữ ân

Trước đông đủ ngoại xuân quý họ

Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường

Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị

Tôi là người khác sứ xin mừng

Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!

Nhà gái hát cảm ơn quan làng:

Trình tới đôi quan làng, người ơi!

Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn

Thật chẳng có gì hơn, người nói

Lá dong về lót vội xuống sàn

Nhà giàu mới có bàn có cỗ

Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay

Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ

Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường

Mâm cỗ lót lá dong đựng muối

Nói ra sợ trên dưới làng cười

Thật thà là nhà tôi nghèo lắm

Khó thức ăn thức uống thết người

Hôm nay người tới nơi làm khách

Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay

Trai bưng mâm nhà này còn dại

Người nấu ăn nhà gái chưa khôn

Chúng tôi xin cảm ơn quý khách

Có thất lễ đừng trách chúng tôi

Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!

Quan làng mời hai họ:

Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ

Mọi thứ người mua ở nước ngoài

Hôm nay rượu chè vui hỷ hả

Giờ người cắt khéo quá như rồng

Nhà người thật khéo khôn lo liệu

Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì

Đũa son thêm bát hoa đắt giá

Chẳng khác gì như cỗ nhà quan

Nhất tôi mời quan viên quý họ

Hai tôi mời quan họ trong nhà

Nữa xin mời gần xa xuân họ

Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi!

10. Hát xin mở gánh.

Tuy các lễ vật đã mang từ hôm trước như lợn, gạo, rượu, gà, trầu cau cùng chè thuốc đựng trong đôi sọt đan hoa văn cầu kỳ nhưng đến lúc này bên nhà gái mới hát mừng đôi sọt đẹp và xin mở lễ. Hai bên gia đình hát đối đáp với các nội dung: Nhà gái khen đôi sọt đẹp và xin mở gánh nhưng quan làng chính nhà trai từ chối, ông quan làng phó phải đứng ra hát bài giải. Nhà gái lại tiếp tục hát mừng lễ vật nhà trai và mời nhà trai uống rượu mừng nhưng quan làng từ chối rượu. Nhà gái lại hỏi dao để mở gánh, quan làng cũng từ chối, nhà gái hỏi lại, lúc này ông mới đồng ý. Hai bên cùng nhau uống rượu và mở gánh rất vui vẻ:

Nhình giải vẻ khay háp:

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Tấn tấn noọng thanh ba

Tấn tấn a thinh thảo

Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay

Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ

Giải pây khóp mọi lệ bàn ham

Giải pây tằng quan làng quân gánh

Quân gảnh nẳng táng noọc dá doan

Quan làng nẳng táng chang dá động

Động mền cụng bấu mát

Giải pây tằng ham háp bình an

Ău pây cổng tổ tiên đẳm táng ma thôi!

Lúc này quan làng bị nhà gái dùng cành thanh táo nhúng nước vẩy khắp lượt.

Quan làng chổi giải vẻ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Khỏi chiềng mừa soong á dú khang

Khỏi chiềng mừa soong nàng giải vẻ

Tu khỏi mà tiền lệ lảu chè

Vằn nạy pà khươi mà lạy táng

Khỏi ná mì vẻ váng tàng lăng

Vằn nạy ău khươi mà bái tổ

Phưới oóc mà xấu hổ cần khua

Giải nặm khửn tềnh hua lằm thuổn

Sư nạy khỏi bấu muốn ca lình

Mùa nạy là mùa dân đảng quả

Háp còn nhựng liềm lại cúa đây

Sự lăng nàng oóc pây giải vẻ

Quan làng cắp pả mé cụng đây

Quan gảnh cắp quan làng cụng vậy

Xo cần chước sự nạy hẩư là

Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc mà thôi nỏ!

Quan làng giải vẻ pía:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Tấn tấn noọng thanh ba

Tấn tấn a thinh thảo

Chiếm đếch nhằng dú đạo chin chay

Mới hẩư nàng o óc pây giải vẻ

Nạn đông ké dá băng

Quang đông luông dá loọng

Đếch đâư thóa dá doan

Cáy chang lằng dá loạn

Háp còn mà liệm lạ noọc sân

Tiền lệ mà kính xuân quý họ

Lệ nạy mà kính tổ gia tiên

Giải vẻ mừa soong luyên noọng á

Vằn ngòa noọng liều lỏa bưởng đông

Ẻn nhạn bên khửn lồng cụng vẻ

Giải vẻ hẩư sổng ké siên xuân

Ău phua đảy khang ninh tàng thọ, mà thôi!

Nhình ău pừn lảu chầm háp:

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Ham háp còi liền lạ thay thay

Tu khỏi lước hăn đây tờ dóm

Cuôi cần san soóc ón mạy làng

Cần khẻo san soong hàng pền bióoc

Pác cuôi tẻo uổn khúc bặng luồng

Toong chinh mà lót lồng hắt sửa

Pác cuôi muộn va dửa va sen

Soong bưởng tẻo nhằng têm tắp tiếng

Ỷ như cộ pây tiển nhằng vừa

Ỷ như cộ lườn vua nước Hán

Quan làng khảu tẩư láng dào kha

Quân quan kẻo nọc mà tăm tắp

Kẻo bặng luồng uổn khúc pé chang

Ý như gian hàng ngang xuất giá

Pó mé đảy rủng nả bặng đao

Công liệng lục cù lao chắng đảng

Giờ nạy đo họ háng khỏi chầm, mà thôi!

Quan làng chổi lảu khay háp:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh!

Cần lại mì lảu mà chầm háp

Bấu đảng lăng cúa nhạc đảy chầm

Kính sự cần cao tâm khẻo báy

Cuôi nạy khỏi nhặt tốc nà chả

Ăn cuôi tốc chang tổng khâư xa

Dòong mu tốc chang nà khâư tuộng

Cần tẻo còi thúc toọng thúc tha

Vạn sự chẻn lảu mà bấu chổi

Chin khảu mừa lộm đuổi cần khua

Tu khỏi hắt dướng rừ giờ nạy

Vàn các a cười chua củ tẻo mừa thôi!

Nhình sam pịa khay háp:

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Thoóc là thoóc mạy làng

Càn là càn mạy poóc pước

Thoóc đăm cần lại lược hẩư khao

Chắng pền lằm khăn đào đẹp ý

Lịp mừ ỷ chỉ bấu thâng

Hẩư khỏi xo pịa mậu đàn khay háp, mà thôi!

Quan làng chổi pịa khay háp:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Tởi ké mì bàn cổ tặt mà

Tặt mì pịa đẳm ngà khay háp

Vội váng tứn đâư các lùm pay

Chợ háng cụng dú quây khỏ lắm

Tu khỏi bấu đảy sẳm ău mà

Giờ nạy bấu chắc xa hâư đảy

Pó mé cần cói nghị thương qua

Vằn lăng khỏi đảy mà cỏi pía, mà thôi!

Nhình sam pịa khay háp:

Chiềng mừa tối quan làng cẩn nỏ!

Thoóc là thoóc mạy làng

Càn là càn mạy lịa

Lịp mừ chị khỏi bang

Lịp mừ chang khỏi ón

Bít cụng lo mền chọc

Mọc cụng lo mền khát siết sa

Mứa mịn ău lăng da đảy khói

Xong việc cần te vội mừa lườn

Tả khỏi dú lườn chương một mính

Hẩư khỏi xo nậu ngần khay háp, mà thôi!

Chài pía cằm pịa khay háp:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Thoóc là thoóc mạy làng

Càn càn mạy bú

Tởi cón cụng mì lệ tặt mà

Truyền téo thâng tung gia vằn nạy

Cần khay khỏi đảy cậy đảy ơn

Cần thịnh tử thịnh tôn kế thế

Sinh lục lan mát mẻ cam chi

Pò chài khỏi bấu lìa dao kiếm

Tu khỏi cụng mì sẳm ău mà

Chợ háng cụng mì khai cao giá

Ỷ thực mì mạc pịa đẳm toòng

Đích thực mì soong phân khóp đẳm

Tu khỏi cụng mì sẳm ă u mà

Pả mé cần bấu chê giao lại

Mạc cải khỏi bấu mì

Gia tách cần khắt khi hà tiện, mà thôi!

Dịch nghĩa

Lời giải tạp mở gánh của họ nhà gái:

Tôi trình tới đôi quan làng, người ơi!

Dậy dậy cò thanh ba

Dậy dậy cô thanh táo

Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay

Mới cho em ra đây giải tạp

Giải các lễ cho khắp gánh gồng

Giải cho cả quan làng quân gánh

Quân gánh ngồi gian chính chớ run

Quan làng ngồi gian trong đừng động

Động sẽ không được an

Giật mình là chẳng mát

Giải hết khắp gồng gánh bình yên

Đem đến kính tổ tiên trình xuân họ, mà thôi!

Bị ướt quan làng hát chối từ:

Tôi trình tới cha mẹ cùng xuân họ, người ơi!

Xin trình tới hai em giỏi giang

Xin chào tới hai nàng giải tạp

Hôm nay đem lễ vật đến nhà

Đợi giờ tốt rể ra trình tổ

Lễ cha mẹ ngoại họ quý xuân

Người của đều muôn phần sạch sẽ

Giờ vảy nước ướt hết cả đầu

Sự này nào ai đâu có thích

Rét căm căm, cái rét giữa đông

Gồng gánh xếp ngoài sân ngăn nắp

Sự gì phải giải tạp cho hay

Quân gánh cùng đến đây sạch sẽ

Quan làng cùng bá mẹ thơm cho

Xin người hãy nghĩ cho thương đến

Để hai bên được vinh hoa phú quý, mà thôi!

Quan làng phó giải tạp lại nhà gái:

Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!

Dậy thôi em thanh ba

Dậy đi cô thanh táo

Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay

Mới mời em ra đây giải tạp

Hươu ở núi chớ băng

Nai trên rừng không gọi

Trẻ nằm gối chớ run

Gà trong chuồng không động

Lễ vật còn đang đợi ngoài sân

Đợi giờ để trình xuân quý họ

Lễ vật để kính tổ gia tiên

Giờ giải đến hai em gái trẻ

Hôm qua còn vui vẻ phương đông

Én nhạn bay ngoài trong có tạp

Giải cho em cho khắp ngàn xuân

Lấy chồng được khang ninh trường thọ, mà thôi!

Nhà gái có khay rượu hát mừng lễ vật của họ nhà trai:

Xin thưa tới đôi quan làng người ơi!

Gồng gánh người xếp hàng san sát

Tôi thấy lạ thấy khác đến xem

Sọt người đan lạt giang mềm mại

Khéo hai hàng thân lại cài hoa

Miệng sọt thắt như là rồng quấn

Lá dong xanh từ chốn rừng sâu

Người khéo lót điểm màu hoa dứa

Cả hai bên bừng nở hoa sen

Giống như cỗ ở bên nước ngoài

Giờ quan làng đến bãi rửa chân

Quân quan đứng hai bên tăm tắp

Tựa như rồng uốn khúc biển khơi

Giống như hàng chợ nơi phố thị

Đẹp nở lòng cha mẹ như sao

Công nuôi con cù lao cũng đáng

Giờ đây đủ họ hàng tôi mừng, mà thôi!

Quan làng chối rượu mừng lễ của họ nhà gái:

Thưa cùng cha mẹ họ hàng nọi ngoại, người ơi!

Gồng gánh đến có rượu ra mừng

Chút lễ mọn thật không đáng nói

Khéo đặt bày, xin đội ơn người

Sọt này tôi nhặt nơi ruộng mạ

Rơi giữa đồng bỏ chả ai tìm

Lồng lợn chả ai xin ai hỏi

Mang về đây người nói khen hay

Rượu đem rót đầy khay ra thết

Uống vào say lê lết, người cười

Xin các em, người ơi hã cất rượu mà thôi!

Nhà gái hỏi dao mở gánh:

Xin thưa tới đôi quan làng, người ơi!

Lạt là lạt cây giang

Đòn là đòn ống ống bổ

Lạt trắng người nhuộm đỏ hồng đào

Mới thành tấm khăn đào phấp phới

Móng tay nhỏ, trỏ chẳng tới

Cho xin dao mậu đàn mở gánh, mà thôi!

Quan làng hát chối dao mở gánh:

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Từ đời xưa bàn cổ truyền về

Đặt có dao chuôi ngà ở gánh

Vội vàng đi nên chẳng kịp mang

Chợ thì xa, nhà chẳng có

Biết tìm đâu dao nhỏ bây giờ

Xin bá mẹ thương cho tôi mượn

Dịp mai về xin trả ơn sau, mà thôi!

Nhà gái tiếp tục hỏi dao để mở gánh:

Trình tới đôi quan làng, người ơi!

Lạt là lạt cây giang

Đòn là đòn nứa dại

Móng tay trỏ mỏng tang

Móng tay thứ yếu mềm

Bứt lại sợ nó chọc

Móc vào sợ lạt đứt xót xa

Lúc ấy thuốc gì mà chữa khỏi

Xong việc rồi người lại vội hồi quê

Bỏ mình tôi bơ vơ đơn chiếc

Chỉ cho xin nụ hoa bạc mở gánh, mà thôi!

Quan làng hát trả lời việc xin dao mở gánh của họ nhà gái:

Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!

Lạt là lạt cây giang

Đòn là đòn ống bỏ

Từ ngày xưa thành lệ truyền về

Để ngày nay nhà nhà đều biết

Người mở gánh, tôi thật biết ơn

Chúc thịnh tử thịnh tôn kế thế

Sinh con cháu mát mẻ về sau

Đàn ông dám lìa đâu dao kiếm

Thực tình hôm nay đến có mang

Biết chợ xa nhà hàng không có

Đã mang theo dao nhỏ chuôi đồng

Chuôi còn bịt hai phân bằng bạc

Nơi miệng gánh đã đặt đấy rồi

Xin bá mẹ tới nơi mở gánh

Dao to sắc chẳng có

Chỉ có dao nhỏ xin người đừng trách tôi hà tiện, mà thôi!

11. Hát xin đưa rể vào lễ tổ.

Quan niệm cho rằng sau khi đã hát lời giải tạp nhà cửa được sạch sẽ để đưa rể vào lễ tổ. Quan làng xin rể vào lễ tổ trước bàn thờ có họ hàng nội ngoại hai bên cùng chứng kiến. Trên bàn thờ hương đèn rực rỡ. trước mặt hai họ hàng ngồi là mâm để đôi chai rượu, hai chiếc đèn dầu chưa thắp, một bát nước lã có nhành thanh táo, đôi hương chưa thắp để trên miệng bát nước thanh táo. Quan làng hát:

Giải vẻ ham vạ pú chỏ

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung

Tởi ké vua Kim Long tạo oóc

Chắng tặt mì nặm luốc piết sinh

Tặt mì năm tàng sinh giải vẻ

Giải pây khắp mọi lệ bàn ham

Pióng pây thuổn tam quang ngọc váng

Síp soong đình ngụ váng quan âm

Síp soong đình ngụ ngần quan thở

Mường nạy mường tu bổ đọc kinh

Nàng tiên lồng đọc kinh quan thoản

Pắt mé nhình lườn Hản son cằm

Đình quan âm son phép

Đình thải bạch tâm quang

Chổn nạy chổn giàu sang mà tổ

Báo sao pây củng hố mà nòn

Nàng tiên pây hải mòn mà loạn

Lục pật liệng mòn hản may tơ

Chúc đảy cốc thinh thưa táy giảo

Chúc đảy cốc thinh thảo táy lườn

Chắng pìn cảnh vườn hương nả táng

Tặt mì noọng văn ví khao sâư

Tặt mì noọng văn châư khao ón

Tặt mì noọng thanh ba

Tặt mì a thinh thảo

Thinh thảo dú nưa bân thượng đế

Pật hâư lồng tu thể lương gian

Lườn hâư mì lục lan bái tổ

Thinh thảo mà giải vẻ chắng an

Giải mừa bưởng lườn hác

Giải mừa phạc lườn ham

Giải pây khắp tằng đẳm táng soong phương

Giải pây khóp tằng đẳm lườn soong bưởng

Lườn cần đảy thịnh vượng vinh gia

Bấu vẻ lăng nựa pia khảu lộn

Bấu vẻ lăng pí noọng họ hàng

Các vẻ khỏi giải an lẹo giá

Đẳm lườn dú tung thóa lẹo đây

Bấu vẻ lăng piếng phầy vua bếp

Bấu vẻ lăng chất chỏ thư tu

Đẳm lườn dú phong lu khoái lạc

Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy, mà thôi!

Giải vẻ lạ lườn mì ham:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Khỏi mới mừa noọng thanh ba

Mới mừa a thanh thảo

Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay

Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ

Nộc queng quý dá doan

Loàn phương nam dá động

Vằn nạy mì lệ cổng hương va

Thêm noọng việc lảu chè hý hạ

Đẳm lườn dú đâư thóa bằng an

Giải vẻ hẩư gia sơn tháy tháy

Giải pây thuổn pết cáy mò vài

Giải pây thuổn tằng lai sao báo

Bọn khỏi bấu lộn lạo nhình chài

Đẳm lườn rủng như bióoc va khai

Khỏi biển nhất thiên khai ngọc váng

Giải vẻ hẩư đạo láng cưới xin

Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc

Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!

Xo khươi khảu lạy:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc

Pác giờ cạ giờ nạy đây lai

Giơ phúc sinh lồng làn

Giơ yêu an lồng tỏn

Đèn cảu ngọn lồng chương

Giơ thiên vương đại cát

Phia dạ sinh lục lồng

Phia luông sinh lục nhạn

Phia quảng sinh kỳ lân

Phia ngần sinh nặm bó

Luồng dú phía thái sơn mà hộ

Phia nưa tổ phặc phiền

Nàng tiên đảy kết luyên vạn đại

Giơ đây khỏi xo khươi bái tổ

Trung hẩư đẳm phù hộ bằng an

Cụm cùa hẩư siên xuân tó ké

Va sinh thêm va pẻ nự nam

Lục chài đảy khôn ngoan chức cá

Hắt kin đảy thong thả bằng an

Lục nhình đảy hắt lùa vui sủ

Sinh lục hẩư khôn ngoan

Sinh lan hẩư pền tháy

Pó mé đảy tông cạy vằn lăng

Tàng thọ đảy siên xuân tó ké

Điếp căn hẩư pó mé chầm khua

Tổ tiên cỏi cụm cùa soong bưởng

Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là

Soong bưởng đảy vinh va thong thong thả

Tự so ết síp hả chang bươn

Chắng đảy chít tối hương thờ phượng

Bái tổ hẩư cần cụm soong toàn

Phụ phụ hẩư bằng an khoái lạc

Lục lườn đảy pền các vinh va

Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!

Chúc đèn (chương đèn)

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Khỏi chiềng mừa quang hương bỏng đén

Quang hương từ cổ hiến vằn xưa

Chại đăm vua tức cờ bấu rúng

Chắng sai hẩư sị húng táy pày

Cần tồn khắp đông tây mọi sử

Lườn cần cụng sẳm sửa lo thàu

Ău lăng má hắt dầu tẻm đén

Lý gia chắng pây kẻn la đông

Mác lải tốc lồng đông váng bại

Chọn lọc cắt mác lải than thây

Lý gia nhặt khảu phày chược oóc

Vằn phày kẻo như moóc tỏa phia

Lý gia chắng ău mà thâng láng

Ău mà khảu soỏng háng giảng phày

Toọng cần khẻo lo hay nghị oóc

Ău lồng chọc pây choỏng

Ău lồng loỏng pây tăm

Ău nặm mà hùn căn khẩn nẳng

Cúa nạy cúa thiên vận khắc căn

Nặm nắc nặm lồng tẩư

Dù nẩư dù khẩn nưa

Ău phày mà chít đu liền máy

Sị húng liền tả tảy bấu thư

Đời xưa nàng cười chua thị giảo

Cốc khảu táy ăn xe păn oóc

Mặt coóc táy ăn qua

Bươn síp khác lăn mà khảu giảo

Bởi chưng nàng Thị Giảo cười chua

Mính nàng bấu mì phua lỉn chụ

Chướng thân vằn tốc mự vi hua

Mính nàng điếp sị nho lai ngáy

Vằn vằn oóc tẹp cáy vội vàng

Mừ căm pát liền mang tức thí

Chủ pây lặp thâng tý cỏi mà

Bấu lao súc chang nà thai đỏi

Thế gian hăn cơ nọi chắng toan

Mặt khảu khửn thiên nhan cáo pựt

Cáo pây thuổn mọi thức lẹo đo

Pò pựt đảy nhìn lo đâư toọng

Chắng sai cần lông pióng lương gian

Pắt khoăn nàng mừa giam nưa các

Hâng vằn nàng tả xác đâư đông

Tả xác bấu mì cần hâư hảy

Khoăn nàng biển pền mạy bơ vơ

Mính nàng biển pền co mác lải

Pựt phân lồng hạ giới lương gian

Bươn sam bâư phông ban buốt ón

Bươn síp mác pấn pỏng lấn lồng

Cần làu chắng khảu đông nhặt đảy

Chắng hẳm mạy san xâu

Toóc hắt dầu tẻm đén

Vàn soong noọng oóc mà tẻm khửn, mà thôi!

Chúc hương (tẻm hương)

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung

Tởi cón vua Kim Long tạo oóc

Chắng tặt mì nặm luốc phòng ba

Mì nặm hác mì pia mì khảu

Lại tặt lồng tu tẩư thượng lâm

Bởi chưng vua long quân tẩư

Thâng hẹn phạ nâư cẳm bấu phân

Chắng sai tưởng Hắc Vân lồng tỏi

Múa mịn chắng pắt tội Long Vương

Pắt ău khửn công đường giam tọa

Long Vương chắng liền cạ đuổi vua

Tha tội khỏi lồng mừa phát vụ

Chắng pền nặm lịch sự kỉnh tiên

Vằn nạy việc soong luyên giá thú

Thiết pền đôi phu phụ ơn cần

Mời mừa hương công ngần mạy quể

Mời mừa hương đông ké đời xưa

Lục pựt cụng nhằng ưa mừa nhí

Quỷ thần dú siên lỷ nhằng toan

Phượng hoàng dú tam quang loọng liệt

Loọng xa hương cách biệt nưa bân

Cốc hương dú đông ké

Cốc quế dú đông luông

Cốc mền sung mạy lào

Chai mền khao mạy cưởm

Lục pựt cùng muổn siết sa

Chắng lồng mà hạ thế

Chắng truyền ău pước quể hắt hương

Chắng đảy hắt thể lương thiên hạ

Cần làu chắng beéc chạ khảu làn

Lương gian chắng beéc khoan khảu hẳm

Toọng cần khẻo lo ngậm đảy thông

Poóc ău pước khảu thông mà thác

Phân tốc ău khửn các

Phạ đét ău oóc thác chai chàn

Đoạn thôi cần lo toan đâư mốc

Ău lồng chọc pây choỏng

Ău lồng loỏng pây tăm

Tự nhiên biển pền lằm piết miạc

Ău khửn các mà xâng

Kẻn ău mạy đâư đông lằm ón

Ău mà cần khẻo chọn lầng căn

Áp chai liền tả cốc hắt cản

Thác hảo cần khai háng chợ phiên

Lườn cần khẻo chính tiên lịch sự

Sự đảy tối hương xông

Sự đảy tối hương ngần piết miạc

Liềm mừ khẩn phiêng sác chú hương

Giai hương khửn mừa gạ

Giai lại cỏi mừa thâng

Vàn soong noọng kình châm chít khửn, mà thôi!

Tối hương bỏng miạc

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Khỏi chiềng mừa tối hương bỏng miạc

Lục pật dú đâư các thượng phương

Chiêng chất bấu mì hương tham thiết

Từ đời xưa hoa nguyệt truyền mà

Chắng tặt tối hương sông va quả

Sơn lâm mọi thức nhả mì đo

Chiêm đếch cần lại lo mọi ghế

Chắng pây ău pước quế mà tăm

Mạy lịa mà ché lằm hắt xé

Thôi đoạn ău pây chẻ nặm sâư

Sam mự ău khửn thác

Ău mà áp các thức quý hom

Pước quể mà tăm loòng hắt sửa

Chắng pền hương kính tổ gia tiên

Tổ hiền dú thượng các chắng an

Việc lăng hương nhằng khoang pát nặm

Pắc hương khửn tổ đẳm bằng an

Đảy cụm lục thế gian mát mẻ

Vằn nạy việc gia té cưới xin

Mời hẩư cần oóc mà pắc khửn, mà thôi!

Mời pú chỏ

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Khỏi mới mừa đẳm tổ gia tiên

Đẳm cần cụm bình yên khang thái

Cụm cù lục đảy cải mả luông

Giơ nạy hắt lườn chin đuổi pậu

Chắng tặt mì bôm lảu kính thâng

Mởi đẳm lồng lin chơi từ nạy

Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa

Trong yên ngoài ấm

Năm vuông bảy tròn

Sinh nam đắc nam

Sinh nự đắc nự

Sinh nam như ẻn tử

Sinh nự như phượng hoàng khôn khẻo

Lận lẹo văn khoa

Gia tài phú quý

Sinh lục hẩư khôn ngoan

Sinh lan hẩư pền tháy

Pó mé đảy tông cạy vằn lăng

Niên niên thọ cao tăng tiển chức

Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn

Tàng thọ định tử tôn kế thế

Yêu căn yêu hẩư nắc

Lặc căn lặc hẩư qua

Yêu căn bặng Tư Mạ Văn Quân

Lặc căn hẩư siên xuân tó ké

Yêu hẩư pó mé chầm khua

Tổ tiên cỏi cụm cù soong bưởng

Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là

Cụm từ hẩư pây mà bạt tởi

Phua mìa là chin phuối thuận căn

Mìa đá phua dá dăng sắc ỷ

Phua đá mìa đắc đỉ hắt đây

Thôi đoạn chắng ău phày mà có

Chắng tẳng mỏ hung hang

Chin xong cỏi lo toan hắt việc

Chắng thúc phép phua mìa

Cần tồn pây cách quê mọi tý

Đẳm lườn cụm mì ý đây lai

Sinh sản lục nhình chài đâư thóa

Đửm lườn cụm như đan sổ mí

Mì như nặm, tự như bạch hải

Tặm tác tốc lồng nặm pền pia

Làu hà tốc lồng nà pền khảu

Pò chảu khá lục chảu hắt chin

Cần tồn mì lanh mì tiểng

Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là

Mởi hẩư đẳm lồng mà khươi lạy, mà thôi!

Mời ham

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Liềm mừ khửn phiêng sác

Khỏi mởi mừa ham hác lườn cần

Đẳm lườn cụm dú an

Đẳm lườn ham phù hộ

Pà khươi mà kính tổ lẹo an

Mởi ham lồng giường chang nẳng lin

Nhàu mác tặt bàn tỉn têm cơi

Mởi ham lồng lin chơi giờ nạy

Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa

Ham cần cỏi cụm cùa soong bưởng

Pền chin cỏi thờ phượng lườn là

Cụm cùa hẩư pây mà bạt tởi

Phua mìa là chin phuối thuận căn

Niên niên thọ cao tăng tiển chức

Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn

Tàng thọ định tử tôn kế thế

Phua mìa hẩư sổng ké siên xuân

ỷ như cằm lương quân khỏi mởi

Hẩư lục khươi vạn bội bình an

Mởi ham lồng giường chang khươi lạy, mà thôi!

Mời mè va mè gioóc

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Nhất khỏi mởi mé va

Mới mừa kha mé mụ

Mé mụ dú thiên la

Mé va dú thượng đế

Mé hẩư đảy păn bióoc lống mà

A hâư đảy păn va lồng hẩư

Păn lồng thâng tu tẩư pền đuông

Soong va lồng pền lườn đuổi pậu

Giơ nạy mì bôm lảu kính thâng

Mởi hẩư mé lỉn lồng giờ nạy

Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa...

Lúc nạy quan làng hẩư khươi lạy khửn choòng sí tối pét pải.

Quan làng hát thiếp bài lậy xuân họ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá

Nhược cạ mì lùng pả áo a

Pì noọng dú lai kha bấu chắc

Cần dú nam dú bắc bất minh

Pí chài cắp pí nhình, khủ nà

Gạ hẩư cần oóc mà mà nẳng nạy

Hẩư lan mền tờ lạy khửn mừa

Lan cần đảy chắc nả piết ơn

Mừ lăng chắc cương thường tông cạy

Son hẩư mền đắc đạo

Giảo hẩư mền đắc minh

Soong bưởng đảy vinh hoa khoái lạc

Noọng khỏi nhằng hăn lác páy thông

Xuân họ cỏi nẳng lồng lan lạy, mà thôi!

Lạy pò mè sinh

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá

Thứ soong lạy xuân họ đoạn thôi

Pó mé hâư oóc mà nẳng nạy

Hẩư lục mền tờ lạy khửn mừa

Nhược cạ nhằng lùng pả áo a

Mừa cón đảy ủm đa pà tía

Giơ nạy lạy pía nghịa tền công

Lạy pó mé nhằng mong pây nả

Lục là lục lườn cần

Lan là lan xuân họ

Tởi cón vua bàn cổ phân chia

Hiệu Sào chắng truyền se thiên hạ

Pó mé liệc là dạ là chiềng

Chắng đảy dú bằng yên sơn thủy

Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm

Liệng lục chắng chắc công pó mé

Công cần liệng lai hé hàn cơ

Mưa đếch cần lại lo khảy chếp

Mì mự cần chin khẩu bấu ngon

Mì lục chin bấu ngon đuổi lục

Giơ nạy định mi túc thâng cần

Pó mé hạy nẳng lồng lục lạy, mà thôi!

Quan làng xo khươi oóc chài

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Thứ nhất lạy tổ tiên loạn giá

Thứ soong lạy họ háng đoạn thôi

Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải

Dặng lai mền nất nái khen kha

Vằn nạy mà tàng quây khỏ nhọc

Quý họ nghị đâư mốc cỏi đu

Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải, mà thôi!

Dịch nghĩa

Bài hát giải tạp tổ tiên cùng xuân họ

Xin thưa tới cha mẹ sơ sinh…

Tôi trình tới bát nước thanh trong

Đời xưa vua Kim Long tạo đặt

Đặt tạo nên thứ nước long lanh

Đặt thành nước trong thanh giải tạp

Giải đi khắp chư phật bàn ham

Giải tới cả tam quang Ngọc Hoàng

Mười hai chùa ngũ sắc quan âm

Mười hai chùa bạc vàng quan nghỉ

Mường này mường tu bổ tụng kinh

Nàng tiên xuống đọc kinh quan giữ

Bắt con gái nhà Hán dạy lời

Chùa quan âm học phép

Chàu thái bạch tam quang

Chốn ấy chốn giàu sang nghỉ lại

Đánh tôm hồ trai gái lại qua

Hái dâu nàng tiên về chốn ấy

Nuôi tằ con bụt lấy dây tơ

Trồng được cây thanh sưa bằng bịch

Trồng được cây thanh táo bằng nhà

Mới nên cảnh vườn hoa trước ngõ

Đặt nên em gái nhỏ thanh tân

Mới đặt nên nàng văn trắng đẹp

Đặt nên em thanh ba

Đặt em là thanh táo

Thanh táo là ở nơi thượng đế
Bụt cho xuống giải uế thế gian

Nhà nào có cháu con bái tổ

Thanh táo về giải tạp mới an

Giải sang bên nhà Hác

Giải khắp cả phật (ham)

Giải đi khắp tổ đường hai phương

Giải hết cả tổ nhà hai phía

Nhà người được vui vẻ vinh hoa

Cả thịt cá trong nhà cũng giải

Cả anh em nội ngoại họ hàng

Chả tạp gì bình yên vô sự

Sạch sẽ các cụ tổ trong nhà

Tổ đường được vinh hoa khoái lạc

Bài giải tạp tổ Phật (Ham)

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi mời em thanh ba

Mời đến cô thanh táo

Còn trẻ em theo đạo ăn chay

Giờ mời em ra đây giải tạp

Chim queng quý chớ run

Loan phương nam đừng động

Hôm nay có lễ cống hương hoa

Dự đám cưới trẻ già đông đủ

Kính chúc đến phật tổ bình yên

Giải sạch khắp gia sơn hết thảy

Cả lợn gà cho đến trâu bò

Cả trai gái giải cho sạch hết

Phật nhà như hoa tiết mùa xuân

Ngọc Hoàng cũng dừng chân khai lễ

Giải sạch để vui vẻ cưỡi xin

Giải sạch để hai bên xuân họ

Giờ đây xin rể vào trình tổ, người ơi!

Hát xin rể vào lễ tổ

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!

Mười giờ bảo giờ này tốt lắm

Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều

Giờ phúc sinh xuống đưa

Giơ yêu an đến đón

Đèn chín ngọn thắp lên

Giờ thiên vương đại cát

Núi lớn nở con rồng

Núi cao sinh con nhạn

Rừng rộng sinh kỳ lân

Giếng trong từ núi lớn

Rồng ở núi Thái sơn phù hộ

Phặc phiền nở hoa chầu

Trai gái được yêu nhau mãi mãi

Giờ đây xin rể vào lễ tổ

Lễ tổ, tổ phù hộ bình an

Vợ chồng sống trăm năm trẻ mãi

Gái đầu lòng rồi lại sinh nam

Con học giỏi khôn ngoan chức tước

Đường làm ăn luôn được vui may

Sinh con được khôn ngoan

Sinh cháu làm nên thầy

Để cha mẹ trông cậy về sau

Vợ chồng sống bên nhau trường thọ

Lễ tổ, tổ phù hộ hai bên

Rằm, mồng một thắp hương kính phụng

Lễ tổ, tổ phù họ song toàn

Vợ chồng được bình an khoái lạc

Con cháu được đài các vinh hoa

Giờ đây xin rể vào lễ tổ, mà thôi!

Xin thắp đèn (kể sự tích của đèn)

Xin trình tới cha mẹ người ơi!

Tôi mời về bóng đèn tỏa sáng

Chuyện có từ cổ hiến ngày xưa

Trời tối vua đánh cờ chẳng được

Mới sai người thắp đuốc đứng hầu

Tiếng đồn khắp đông tay mọi xứ

Nhà người mới sắm sửa liệu lo

Lấy gì thắp đèn cho được sáng

Lý gia tìm khắp chốn rừng sâu

Thấy quả lai có dầu rơi rụng

Chọn đem về chất đống đập qua

Bỏ vào lửa dầu ra cháy sáng

Khói trộn mây lãng đãng tỏa non

Lý gia nhặt đem về đầy bãi

Đựng giỏ thưa đem lên gác bếp

Lòng người thật hay biết nghĩ lo

Đem xuống cối mới choỏng

Bỏ vào loỏng mới giã

Trộn cùng nước đem xôi

Thứ này thứ đất trời khắc vận

Nước nặng nước xuống dưới

Dầu nhẹ nổi lên trên

Đem lửa thắp dầu liền cháy sáng

Người hầu từ đấy thôi cầm đuốc

Kể chuyện xưa thời nàng Thị Giảo

Gốc lúa xòe ra tựa cái xe

Hạt lúa bằng quả bí

Tháng mười khác lăn về nhà bịch

Bởi chưng nàng Thị Giảo lẳng lơ

Không chồng luôn giao du khắp chốn

Suốt ngày chỉ éo uốn điểm trang

Ngày ngày mơ đến chàng nho sỹ

Gà mổ thóc thị đuổi vội vàng

Tay ném bát thị nguyền hạt thóc

Từ đây người đi đón hẵng về

Chẳng lo chín rụng giỏ giữa đồng

Thế gian bực quá nỗi mới kêu

Kiện lên chốn thiên triều cửa bụt

Kiện lên khắp mọi chỗ trên trời

Bụt ông mới sai người giáng thế

Bắt hồn nàng lên để cầm giam

Chốn rừng sâu hồn nàng lìa xác

Ngày chết chẳng ai khóc ai thương

Hân biến thành cây rừng “ mác lải”

Bụt phân xuống hạ giới dương gian

Tháng ba nhú chồi non lá mới

Đến tháng mười quả lải rụng rơi

Mọi người từ khắp nơi tìm đến

Mới chặt cây đan sọt

Chế thành dầu thắp sáng

Hôm nay việc hệ trọng vợ chồng

Mời hai em ra thắp đèn lên cho sáng, người ơi!

Xin thắp hương (kể sự tích của hương)

Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!

Xin kể về bát nước xanh trong

Từ đời vua Kim Long tạo đặt

Mới có được giọt nước phong ba

Có nước, có cá là có lúa

Lại đặt xuống cửa dưới thượng lâm

Bởi chưng vua Long Quân dưới nước

Đến hẹn rồi chẳng được hạt mưa

Mới sai tướng Hắc Vân xuống hỏi

Đến đó phải bắt tội Long Vương

Đưa về trên công trương giam tọa

Long Vương liền thưa dạ cùng vua

Xin tha tội cho về chuộc lỗi

Mới có nước lịch sự kính tiên

Hôm nay việc hôn nhân giá thú

Kết nên đôi chồng vợ - ơn người

Mời đến hương muôn đời gốc quế

Mời đến hương rừng già đời xưa

Con bụt cũng còn ưa đến trẻ

Quỷ thần ở ngàn bề còn lo

Phượng hoàng ở non xa thảm thiết

Kêu tìm hương cách biệt trên trời

Gốc hương ở rừng già

Gốc quế nơi ngàn xanh

Cây nó cao hơn diễn

Ngọn trắng tựa cây tram

Con bụt cũng còn muốn thiết tha

Mới xuống trần hạ thế

Mới truyền đem vỏ quế làm hương

Mới truyền dạy muôn dân thiên hạ

Người ta mới cầm dao lên rừng

Mới đem rìu ra chém

Con người thật nghĩ đến liệu lo

Bóc vỏ quế đầy túi về phơi

Lúc mưa đem cất gác

Trời nắng đem phơi thát trên giàn

Đoạn thôi cùng lo toan công việc

Đem xuống cối đi choỏng

Đưa vào loỏng mới giã

Giã lâu biến thành cám đẹp xinh

Đem lên gác liền sang

Chọn cây ống trên rừng bánh tẻ

Lấy về người cắt đoạn bằng nhau

Tẩm ngọn chừa đoạn gốc làm cán

Phơi kho người đem bán chợ phiên

Nhà người thật chính tiên lịch sự

Mua được đôi hương thơm

Sắm được đôi hương bạc

Giơ tay lên ngang chán chúc hương

Hương thơm hương lên thỉnh

Hương thảo hương lên dâng

Xin hai em đẹp xinh thắp hương lên kính tổ, người ơi!

Khi quan làng hát xong bài sự tích của đèn của hương, người nhà gái mới thắp đèn, thắp hương lên nhưng lại để ngang trên miệng bát nước thanh táo trên mâm. Ông quan làng cất lời, lúc này đôi hương đó mới được cắm lên bàn thờ.

Xin được thắp đôi hương

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi trình tới đôi hương cháy rực

Con bụt ở trên gác thượng phương

Rằm, mồng một không hương thương thiết

Từ đời xưa hoa nguyệt truyền về

Mới đặt lễ hoa quả thắp hương

Lá thơm ở trên rừng chẳng thiếu

Gái trai mới lo liệu hái về

Vỏ quế người phơi qua giã nhỏ

Nứa dại người cạo vỏ chẻ tăm

Thôi đoạn người đem ngâm xuống nước

Ba hôm phơi lên gác

Người đem trộn các thức lá thơm

Vỏ quế người trộn cùng làm áo

Mới thành hương kính báo tổ tiên

Việc gì hương để trên miệng bát

Xin người hãy cất bước thắp lên

Thắp lên để tổ tiên phù hộ

Để con cháu mát mẻ về sau

Để rể đón nàng dâu yêu quý

Thắp lên để rể vào kính tổ, mà thôi.

Người nhà gái đã đưa đôi hương thắp lên bàn thờ. Nhờ phù hộ của tổ tiên, của tổ phật, bà mụ cháu gái giờ khôn lớn đi xây dựng gia đình, có mâm rượu này, lễ vật này, vái lạy này là tấm lòng của thành rể mong tổ nhà phù hộ cho đôi trẻ ăn nên làm ra, yêu nhau mãi mãi, sinh nam đắc nam, sinh nữ đắc nữ. Rồi rằm mồng một con cháu lại có nén hương kính lên tổ đường tổ phật. Lúc này quan làng phó đứng cạnh đôi rể trước bàn thờ trình bày hát bài.

Mời tổ

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi mời đến ông tổ gia tiên

Tổ phù hộ bình yên khang thái

Cho cháu con giờ đã lớn khôn

Nay ra đi làm ăn kết bạn

Giờ xin có mâm rượu kính lên

Giờ xin mời tổ tiên an tọa

Trầu cau giờ đặt cả đầy cơi

Mời tổ tiên xuống nơi nhận lễ

Để con rể kính lên

Trong yên ngoài ấm

Năm vuông bảy tròn

Sinh nam đậu nam

Sinh nữ đậu nữ

Sinh nam như én quý

Sinh nữ tựa phượng hoàng khôn khéo

Làu làu văn khoa

Gia tài phú quý

Sinh con được khôn ngoan

Sinh cháu làm nên thầy

Cho cha mẹ trông cậy về sau

Trăm năm sống dài lâu tiến chức

Ngày ngày có lộc phúc vào nhà

Bén nhau được bền lâu

Yêu nhau yêu mãi mãi

Yêu nhau như Tư Mã Văn Quân

Thương nhau đến ngàn xuân mãi mãi

Yêu nhau cho cha mẹ cùng vui

Tổ tiên đời tiếp đời phù hộ

Giờ lễ vật kính tổ gia tiên

Tổ phù hộ bình yên khang thái

Vợ chồng là ăn nói thuận nhau

Vợ có nhỡ nặng câu chồng nhịn

Chồng có chửi vợ nín lặng thinh

Thôi đoạn lại cùng mình thỏ thẻ

Bắc nồi lên nhóm lửa nấu cơm

Ăn xong cùng lo toan mọi việc

Mới phải phép vợ chồng

Tiếng đồn khắp tây đông nam bắc

Tổ phù hộ được thật tốt nhiều

Sinh trai gái cháu yêu mạnh khỏe

Giàu như nước như bề vững bền

Rắc xuống nước làm nên đàn cá

Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn

Bố mẹ gả con đi làm ăn

Tiếng đồn bay quanh năm dài rộng

Làm ăn nên thờ phụng tổ nhà

Mời đến tổ xuống đây rể lễ, mà thôi!

Hát mời Ham (Phật)

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi xin mời tổ Phật nhà người

Tổ nhà được bình yên

Tổ Phật đến phù hộ

Đưa rể vào kính tổ được an

Mời Phật xuống giường trên ngồi nghỉ

Trầu cau đã xếp để đầy cơi

Mời Phật xuống dạo chơi nhận lễ

Cho con rể kính lên

Tổ phù hộ hai bên mát mẻ
Cho suốt đời đôi trẻ yêu nhau

Vợ chồng được tâm đầu ý hợp

Năm lại năm tiến chức hơn người

Ngày lại ngày suốt đời hưởng phúc

Sinh con cháu luôn được khôn ngoan

Dâu rể được bình an vạn bội

Hệt như lời tôi nói, tôi mời

Mời Phật tổ xuống nơi để rể lễ, mà thôi!

Mời mẹ hoa (bà mụ)

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Nhất xin mời mẹ hoa

Mời tới ngả bà mụ

Bà mụ ở thiên la

Bà hoa ở thượng đế

Bà nào được chia hoa xuống trần

Mẹ nào được đem hoa xuống giúp

Chia hoa xuống nay nở đẹp bông

Có mâm rượu kính dâng lên mẹ

Mời mẹ xuống con rể lễ lên

Mẹ phù hộ hai bên mát mẻ, mà thôi!

Đến đây quan làng cho cả rể chính và rể phụ cùng lễ lên bàn thờ bốn đôi thành tám vái lạy. Quan làng hát tiếp bài:

Lễ xuân họ

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong

Mời đến bác bá, ông, cô chú

Là anh chị ở mãi đường xa

Cậu mợ, dì trong nhà mới đến

Mời người đến ngồi đây

Cho cháu rể giwof này kính lễ

Cho mai sau biết để cậy trông

Sống phải phép cương thường gia giáo

Con người, người hãy bảo

Dạy cho con biết đạo

Bảo cháu thành người khôn

Để đôi trẻ sớm hôm gắn kết

Em tôi lạ chưa biết một ai

Mời xuân họ ngồi đây để rể lễ, mà thôi!

Lễ cha mẹ sinh

Tôi thưa cùng cha mẹ... người ơi!

Thứ nhất lễ tiên tổ đoạn xong

Thứ hai lễ quý xuân ngoại họ

Giờ xin lễ cha mẹ sinh thành

Dẫu có cả bác, anh, cô, chú

Lúc nhỏ được dạy dỗ cưu mang

Giờ đây lễ đền công trả nghĩa

Lễ cha mẹ mong để dài lâu

Con giờ con trong nhà

Cháu giờ cháu xuân họ

Đời trước vua Bàn Cổ phân chia

Hiệu Sào mới truyền về thiên hạ

Cha mẹ gọi là dạ là vâng

Mới được ở bình yên tốt đẹp

Công nuôi con bao xiết hàn cơ

Mưa nắng người lại lo đau ốm

Thuở nuôi con mấy bận ăn ngon

Giờ con đã lớn khôn bằng bạn

Cha mẹ mừng gả gán cho con

Cha mẹ hãy ngồi đây rể lễ, người ơi!

Quan làng xin rể ra nghỉ

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong

Thứ hai lễ quý xuân, cha mẹ

Giờ đây xin cho rể nghỉ ngơi

Ngày nay vượt bao nơi đèo núi

Đứng lâu giờ mệt mỏi chân tay

Quý họ: xin giờ đây cho rể

Lễ xong rồi ra nghỉ mà thôi!

12. Hát đối đáp trả ơn.

Khi quan làng hát xong, họ nhà gái cử những bà trung niên cùng các cô gái biết hát đưa khay rượu ra hát mời cảm ơn quan làng cùng rể bạn, để trả công ơn đôi quan làng đã vượt bao núi đồi, sông suối, đạp cỏ, bỏ vắt đưa rể đến trình lễ tổ, lễ xuân họ nội ngoại. Cuộc hát đối đáp cứ xoắn lấy nhau cuộc vui kéo dài rất vui nhộn. Bên nhà gái có hai gái trẻ đưa khay, có bốn chén rượu đặt ra trước mặt quan làng.

Tiếp là đoạn văn chạ ơn tối quan làng khửn bốc tốc phắng, nhằm nhả khả tạc pà khươi mà trình tổ, lạy xuân họ nội ngoại. pạng nhình hẩư soong a sao miạc ău khay mì sí chẻn lảu tặt oóc chang nả choòng, hát pía ơn soong pú quan làng.

Chạ ơn quan làng

Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Ơn quan làng mì toọng thương tham thiết

Lườn cần tả công việc bưởng lăng

Pú già cụng mì cằm thâng thóa

Lếch đây chắng họn pịa soong hùm

Cần khôn chắng hắt cần quan làng

Pà khươi mà thâng lườn gia té

Thứ nhất lạy pó mé công sinh

Thứ soong lạy mà thâng họ khỏi

Xo chúc cần vạn bội mừa lăng

Sinh lục hẩư pìn chin mát mẻ

Phua mìa đảy sổng ké siên xuân

Lục nhình lảy pền nàng công chúa

Lục chài lảy thi độ trạng nguyên

Ỷ như cằm thiếu niên khỏi chúc

Quan làng cần nhân đức ỷ hay

Ău lăng mà tền công đảy đảng

Tối lảu nạy khỏi pía ơn quan làng, mà thôi!

Quan làng xếp pía cằm

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...

Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi

Tiền điệp chắng pền nội thở than

Cằm ví cạ nhập giang tùy khúc

Thân khỏi nhằng phàm phụ quả lai

Ơn cần khẻo khôn ngoan cằm cảng

Bấu nhận là mạn phép quỷ xuân

Vật nhận là mạn tâm màu quả

Củ pác vàn tung thóa giá nai

Dếp nọi thêm tha lài pay chắc

Lụm lằn mạy tè khát khen kha

Bấu thúc khỏi đường xa chổi lảu

Khỏi nhằng mừa quê cáu tàng quây

Củ pác khỏi vàn pây lườn tán

Khỏi xo vàn họ háng dá nai!

Nhình chạ ơn quan làng

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Ăn tiểng mì đẳm tăm pát nặm

Bấu chắc cần đảy nhận lụ đai

Giơ nạy cần mà nai xuân họ

Ơn cần mì công khỏ đuổi căn

Chúc mác hẩư pền ăn tằng tởi

Pía ơn cần cằm phuối cao đê

Giơ mà nạy giá chê lườn khỏi

Ăn tiểng mì lảu cưởi vui lai

Chúc thụ hẩư quan làng tối lảu, mà thôi!

Nai lảu khươi xếp

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Khỏi chiềng mừa pí cá tàng quây

Cằm cảng bặng nặm luây lồng hát

Tha nả ngòi piết miạc bặng tiên

Càng ngòi càng mì luyên đây miạc

Mật mèng thai đuổi pát nặm thương

Cằm cảng nhựng văn chương khôn khéo

Tha nả còi yểu liệu sinh tân

Tối lảu nạy pía công khươi xếp, mà thôi!

Khươi xếp pía cằm

Xo chiềng mừa xuân họ cần nỏ!

Cần đây tè pây Hác

Cần miạc tè pây Keo

Nhằng thân điêu khỏi dú thóa

Tu khỏi cạ bấu mà

Lườn cần xa bấu đảy

Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần

Bấu thúc khỏi tham ău ngần tó nả

Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình

Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo, mà thôi!

Nhình pía ơn khươi xếp

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Khươi chính lạy đẩy mìa đảy mà

Khươi xếp lạy củm nả mừa đai

Ơn cần mà lạy đai nưa phạc

Bấu mì phén phục khát loòng kha

Pú già cần vàn mà pạu lạy

Bấu mì lăng tền công khươi xếp

Khừn nòn giá phăn lâư bái tổ

Bái tổ, tổ phù hộ bằng an

Phù hộ hẩư mừa lăng định thóa

Tạm lạy ău vằn căn cón đạ, mà thôi!

Khươi xếp pía cằm

Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!

Tởi cón mì bàn cổ hồn mang

Sinh oóc tởi thế gian lai thí

Gia thú mì đôi

Cần hâư pây hắt khươi một mính

Lệ tặt mì khươi chính khuy tùy

Thân noọng pây hắt lùa cụng vậy

Khỏi chiềng mừa soong á dú khang

Khỏi chiềng mừa soong nàng tắc lảu

Tắc đo lệ tái tá là thôi

Chiềng cần giá tắc đôi lăng lẳm

Bấu thúc khỏi ău phò mà tẳng

Bấu thúc khỏi ău bẳng mà to

Mọi chẻn mọi lồng hò pây thuổn

Lảu nạy chin ỷ nghẹn màu lai

Vàn các á chùa tai giá tắc mà thôi!

Nhình nai lảu khươi xếp

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Lước còi bặng bỏng nguyệt hằng nga

Táng lăng bặng tiên mà thượng các

Lục cần khẻo van pác vẻ vang

Chắng mà pạu khươi quan bái tạ

Công khỏ mừa pí cá lương quân

Mì khỏ bấu mì công đo đạo

Bặng tu nu khửn giảo còi đai

Công cần hiệu vô tài ích dụng

Cằm phuối khỏi lo cụng siết sa

Tối lảu nạy pía công khươi xếp mà thôi!

Khươi xếp pía cằm

Khỏi chiềng mừa xuân họ, cần nỏ!

Cốc lảu dú hâư oóc

Nhọt lảu dú hâư mà

Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm

Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa

Chắng pền lảu cười chua then tính

Then chin tả tằng tính bấu tàn

Già puốn tả tằng hàng khai sự

Lảu nạy chi vui thú ca lình

Củ pác sam thần sinh noọng á

Tởi hâư tạo lảu khá hom van

Cạ hẩư khỏi bắc nam chắc piết mà thôi!

Nhình kể cốc lảu

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Cốc lảu dú đuổi khá

Gia lảu dú đuổi men

Chắng mì noọng pản chà

Chắng mì a pản lảu

Sam mự dật nặm ỏi

Hả mự dọi nặm thương

Ău lồng mỏ pác phiêng

Tẳng khửn kiềng sam lịn

Ău phừn mạy cật mà có

Ău phừn mạy có mà đăng

Ău toong pục mà pản

Ău toong mản mà loòng

Chắng pền lảu đào lum thiết cần

Chắng pền lảu khao ngần thết khách, mà thôi!

Khươi xếp sam cốc chẻn

Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!

Tởi hâư tạo bôm bàn pát chẻn

Củ pác sam nự hiến soong cằm

Cảng mà pền cần tăn phàm phụ

Bọn khỏi tờ bấu lụ ca lình

Củ pác sam thần linh noọng á

Tởi hâư tạo nặm tả pền chin

Nặm cắp nặm chậư căn rừ đảy

Trình cần nghị đâư sảy nhung đa

Lụ chắc gạ hẩư pí đường xa ơn bái, mà thôi!

Nhình kể cốc chẻn

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Bôm bàn dú đin làu tạo oóc

Pát chẻn dú đin noọc tạo mà

Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể

Cần hâư mì việc lệ lảu chè

Chắng ău mà tắc lảu

Ău mà thết bạn cáu vằn xưa

Soong bưởng đảy chầm khua hý hạ, mà thôi!

Nhình nai lảu khươi xếp

Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!

Khươi chính lạy đảy mìa đảy lục

Khươi xếp lạy chếp đúc mừa đai

Ơn cần mà lạy đai nưa phạc

Bấu mì phén phục khát loòng kha

Pú già cần hẩư mà pạu lạy

Bấu mì lăng pía đảy tền công

Tối lảu nạy ơn công khươi xếp mà thôi!

Khươi xếp chổi lảu

Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!

Tởi mừa vua Nhị Hiến nho sinh

Tắc lảu hẩư vua chin gia đáng

Lảu say sưa mơ máng tượng niên

Chiềng mừa các quan viên quý họ

Lảu nạy lảu tàng sinh tàng thọ

Tàng sinh se quý họ

Tàng thọ se cửu độu lục khươi

Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình

Lảu nạy vạy tàng sinh pây tẻo, mà thôi!

Dịch nghĩa:

Hát trả ơn quan làng:

Thưa tới đôi quan làng, người ơi!

Ơn quan làng có lòng thương thân thiết

Nhà người bỏ công việc đằng sau

Ông bà đã đôi câu nhờ đến

Dao sắc bởi thép tốt luyện nên

Quan làng thực người khôn người giỏi

Đưa rể bao lặn lội đến nhà

Thứ nhất lễ ông bà, cha mẹ

Thứ hai lễ xuân họ chúng tôi

Giờ đây xin chúc người mạnh khỏe

Làm ăn luôn suôn sẻ bình yên

Sinh gái tựa nàng tiên công chúa

Sinh trai được thi đỗ trạng nguyên

Được như lời thiếu niên tôi chúc

Quan làng người nhân đức tốt hay

Lấy gì trả ơn này cho được

Đôi chén rượu trả ơn đôi quan làng, người ơi!

Quan làng phó hát trả lời:

Kính thưa tới cha mẹ cùng... người ơi!

Ơn người có lòng thương đến tôi

Gặp cảnh mới đến nỗi thở than

Câu ví rằng nhập giang tùy khúc

Chúng tôi cũng có lúc nhỡ nhầm

Ơn người buông lời khôn lời khéo

Đâu dám nhận chén rượu quý xuân

Uống vào chân vấp chân lăn ngã

Xin các em các bá cất cho

Chẳng phải tôi đường xa chối rượu

Bởi đường về bao nẻo còn dài

Xin xuân họ đừng mời rượu nữa

Ta chào nhau vui vẻ thế thôi!

Bên nhà gái hát tiếp:

Xin trình tới đôi quan làng, người ơi!

Tiếng là có ống tăm chén nước

Biết người có nhận được hay không

Đoi chén rượu - tấm lòng xuân họ

Trả công người nhọc khó đến đây

Ươm hạt mong tốt cây trĩu quả

Lễ mọn này xin trả ơn người

Xin người chớ chê cười xuân họ

Gọi là có bàn cỗ cưới xin

Chúc quan làng đôi chén rượu, người ơi!

Mời rượu phù rể:

Xin thưa cùng phù rể, người ơi!

Lời nói tựa nước trôi xuống thác

Hình dom nom chẳng khác gì tiên

Càng nhìn càng có duyên xinh đẹp

Con ruồi chết bởi bát nước đường

Lời nói những văn chương khôn khéo

Mỗi bước đi yểu điệu sinh tân

Đôi rượu này trả công phù rể, người ơi!

Phù rể hát chối rượu:

Xin trình tới xuân họ, người ơi!

Người tài phải đi Hác (Tàu)

Người đẹp lại đi Kinh

Chỉ còn mình tôi ở bản

Tôi đã chối không đi

Nhà người tìm chảng được

Tôi mới phải cất bước đến đây

Chẳng phải tôi giờ này tham bạc

Rượu này để thết khách người sang

Tôi không đáng người đem rượu chúc

Rượu này xin chối thật cùng người

Cất đi để thết nơi sang quý, người ơi!

Hát trả ơn phù rể:

Tôi thưa cùng phù rể, người ơi!

Rể chính lễ được vợ đẹp xinh

Rể phụ lễ một mình lui bước

Ơn người đến lễ không trên giát

Chiếu chẳng có tấm rách đặt chân

Ông bà nhờ người cùng bạn rể

Chẳng có gì gọi để trả ơn

Đừng buột miệng đêm hôm ngái ngủ

Đêm nằm chớ bái tổ trong mơ

Bái tổ, tổ phù hộ bình an

Phù hộ cho tình duyên rể bạn

Giúp trước nhau vái lạy, mà thôi!

Phù rể hát trả lời:

Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!

Từ đời xưa Bàn cổ truyền sang

Mới sinh lệ thế gian là thế

Giá thú có đôi

Ai đón dâu một người cho được

Lệ đặt có rể chính rể phù

Mai kia em làm dâu cũng vậy

Nay thưa cùng hai em đẹp xinh

Xin gửi tới hai nàng rót rượu

Rót đủ lễ tiên tổ là thôi

Xin người chớ rót đôi rót nữa

Chẳng phải tôi lấy vò về đựng

Chẳng nhẽ lại lại lấy ống hứng

Mọi chén mọi xuống bụng thân tôi

Chưa uống đã say rồi sao được

Xin các em cất rượu, mà thôi!

Nhà gái hát mời rượu phù rể:

Xin thưa cùng phù rể, người ơi!

Mới nhìn tựa bóng nguyệt hằng nga

Khác gì như tiên sa hạ giới

Nhà người thật khéo nói lời hay

Mời bạn rể về đây lễ tổ

Công người thật nhọc khó xiết bao

Công lớn ấy nghĩa nào trả được

Như chuột vào bồ thóc về không

Mất của lại mất công là thế

Nói nhiều lo bạn rể đau lòng

Đôi chén rượu trả công phù rể, mà thôi!

Phù rể hát trả lời, hỏi nguồn gốc rượu:

Xin trình tới xuân họ, người ơi!

Gốc rượu ở đâu ra

Ngọn rượu ở đâu về

Rượu này ủ trên nhà mấy tối

Mới thành rượu xin cưới nàng dâu

Uống vào mới thành câu vui hát

Then uống bỏ cả tính không đàn

Bà buôn bỏ cả hàng mà ngủ

Rượu này uống vui vẻ thật tình

Cất lời hỏi người xinh người đẹp

Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon

Bảo cho khách bắc nam biết với, mà thôi!

Nhà gái hát kể nguồn gốc rượu:

Tôi thưa cùng phù rể người ơi!

Gốc rượu ở nơi riềng

Thuốc rượu là ở men

Mới có em vun trà

Mới nhờ cô ủ rượu

Ba trưa ngọt nước mía

Năm ngày rỏ nước đường

Bỏ xuống nồi miệng bằng

Đặt lên kiềng ba lưỡi

Đem củi cật về nhóm

Lựa củi sồi vào đun

Hái lá dáy về ủ

Lấy lá mản xuống lót

Mới thành rượu hồng đào thết người

Mới thành rượu trong ngần thết khách, người ơi!

Phù rể hỏi nguồn gốc của chén:

Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!

Đời nào tạo mâm bàn, bát chén

Đôi câu xin hỏi đến các nàng

Không hỏi thành người phàm ngu dốt

Bạn tôi là không biết thục lòng

Mới hỏi đến người xinh người đẹp

Đời nào tạo nước trong tinh khiết

Nước với nước mời được người sao?

Nhà gái kể về nguồn gốc chén:

Xin thưa cùng phù rể, người ơi!

Mâm bàn ở đất mình tạo ra

Bát, chén từ nước ngoài bán lại

Ai có việc xin cưới rượu chè

Mới đưa về đựng rượu

Để mời nhau bạn hữu gần xa

Hai bên được vinh hoa vui vẻ, mà thôi!

Nhà gái mời rượu phù rể:

Xin thưa cùng phù rể, người ơi!

Rể chính lễ được vợ được con

Phù rể lễ nhức xương khó nhọc

Ơn người đến lễ không trên giát

Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân

Ông bà nhờ người cùng bạn rể

Chẳng có gì gọi để trả ơn

Đôi chén rượu trả công phù rể mà thôi!

Phù rể hát chối rượu:

Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!

Đời xưa vua Nhị Hiến nho sinh

Quần thần đem rượu dâng, vua uống

Suốt năm dài tháng rộng vua say…

Trình đến các quan viên quý họ

Rượu này rượu trường sinh trường thọ

Trường sinh cho quý họ

Trường thọ để cứu độ rể nhà

Xin đừng rót rượu ra mời nữa

Cất giành thết khách quý đường xa…

13. Hát mời cơm trưa.

Đã đến giờ ăn trưa, khi họ nhà gái đưa mâm cỗ lên. Đại diện họ nhà gái hát các bài mời cơm, quan làng hát mừng cỗ, cứ thế hát đối đáp nhau rất vui nhộn:

Nhình nai mời khảu chàu:

Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ

Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi

Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần

Tàng quây khảm cao sơn vất vả

Ơn cần mà thâng thóa lẹo an

Y như tiền hàng ngang xuất giá

Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua

Mới cần tạm chin khảu chàu cưa

Đuổi xuân họ khỏi

Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần

Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo

Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng

Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn

Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm

Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!

Quan làng chầm bôm:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc

Béec pác mà chom chin

Lườn cần mì lòng nhân đại đức

Bôm bàn téng mọi thức mì đo

Nựa phia cần téng khắp nả bôm

Thiết đại khéc thành ân vạn bội

Bặng tiển ham khảm hội hồng môn

Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử

Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan

Bôm bàn téng gia sơn thuận cá

Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần

Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy

Lườn cần khẻo son tạy hung hang

Bặng như cộ lườn quan bấu táy

Bôm bàn cần khẻo báy mì đo

Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc

Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen

Mọi vị téng têm bôm bấu siểu

Chè kho thêm pát miển hom hương

Lại tặt pền chử ân chử ái

Tặt pền đồ thiết đại quan làng

Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ

Tặt pền chử hướng phụ yêu đang

Chắng tặt mì sinh nam sinh nự

Lại tặt mì phu phụ tàng sinh

Thân khỏi là chom chin xuân họ

Bặng như cần chin cộ lườn quan

Mùi hom thêm mùi van đo vị

Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng

Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi

Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!

Nhình chạ ơn quan làng:

Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn

Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm

Toong chinh lót ău lồng hắt lệ

Các việc ơn tởi ké tạo mà

Lườn giàu là téng cộ bôm toòng

Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy

Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh

Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm

Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa

Gọi là mì chẻn cưa oóc bái

Phuối oóc mà đu lại tằng lườn

Xẩu lai tằng bản hương họ háng

Xẩu lai tằng bản láng cần khua

Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu

Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài

Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng

Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang

Keo puốn lùm tằng tàng khai sự

Báo đếch tả tằng ủ bấu chin

Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!

Quan làng mời xuân họ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử

Mọi thức cần pay sự đin Nồng

Vằn nạy việc lảu chè hý hạ

Gio cần khẻo cắt quả pền luồng

Toọng cần khẻo lo oóc chính minh

Bôm bàn mì lai vị sổ đa

Pát thử thêm bôm va cao cách

Bôm toòng thêm thú bịt chan chan

Còi bặng cộ lườn quan bấu táy

Lườn cần khẻo lo đảy chính minh

Khỏi xo mời quan viên pó mé

Soong khỏi mời gia té nặm mường

Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân

Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!

Dịch nghĩa:

Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm trưa:

Xin thưa đôi quan làng, người ơi!

Rễ cây ngắn rễ người dài

Có công có việc người mới đến

Đường xa vượt núi thẳm đèo cao

Ơn người thật công nào hơn thế

Gồng gánh người đến để hợp hôn

Tựa như gian hàng ngang xuất giá

Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng

Mời người tạm xơi lưng cơm muối

Cùng xuân họ chúng tôi

Để hai bên hợp đôi loan phượng

Tiếng là có cỗ bàn

Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp

Chẳng thức ngon để thết quan làng

Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!

Quan làng hát mừng mâm cỗ:

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Mấy khi tôi được về làm khách

Vác miệng đến cùng ăn

Nhà người rộng lòng nhân đại đức

Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon

Thịt cá cùng đũa son bát sứ

Như cỗ bàn hội ở hồng môn

Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc

Nhà người nấu ăn thật giỏi giang

Khác gì cỗ nhà quan ngày hội

Chim cá nhỏ xin đội ơn trời

Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức

Thính nem thêm bánh đúc chè kho

Miến hương cạnh món giò đủ loại

Lại xếp thành chữ ái chữ ân

Trước đông đủ ngoại xuân quý họ

Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường

Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị

Tôi là người khác sứ xin mừng

Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!

Nhà gái hát cảm ơn quan làng:

Trình tới đôi quan làng, người ơi!

Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn

Thật chẳng có gì hơn, người nói

Lá dong về lót vội xuống sàn

Nhà giàu mới có bàn có cỗ

Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay

Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ

Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường

Mâm cỗ lót lá dong đựng muối

Nói ra sợ trên dưới làng cười

Thật thà là nhà tôi nghèo lắm

Khó thức ăn thức uống thết người

Hôm nay người tới nơi làm khách

Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay

Trai bưng mâm nhà này còn dại

Người nấu ăn nhà gái chưa khôn

Chúng tôi xin cảm ơn quý khách

Có thất lễ đừng trách chúng tôi

Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!

Quan làng mời xuân họ:

Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!

Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ

Mọi thứ người mua ở nước ngoài

Hôm nay rượu chè vui hỷ hả

Giờ người cắt khéo quá như rồng

Nhà người thật khéo khôn lo liệu

Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì

Đũa son thêm bát hoa đắt giá

Chẳng khác gì như cỗ nhà quan

Nhất tôi mời quan viên quý họ

Hai tôi mời quan họ trong nhà

Nữa xin mời gần xa xuân họ

Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi !

14. Hát xin dâu.

Hai họ nghỉ trưa. Đến giờ xin dâu, quan làng đặt lên bàn thờ đãi trầu cau, rồi cất tiếng xin dâu xuống bãi.

Xo lùa lồng láng

Cằm tài ết

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!

Thứ nhất xo nậu bióoc đang phông

Thứ soong xo nàng lừa mừa bản

Xo mừa lạy đẳm táng tổ tiên

Lai đẳm cụm lai niên tó ké

Kết căn hẩư pó mé đảy chầm

Soong bưởng đảy khửn lồng tông cạy, mà thôi!

Cằm tài soong:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giơ đây thêm giờ đây

Síp giờ cạ giờ nạy đây lai

Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng

Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm

Thêm soong nậu bióoc ngần đang nở

Mật mèng loọng thắc thở tom va

Cách lặm thêm đường xa khổn lọt

Va pây va lọi bióoc chang tàng

Quân gảnh cắp quan làng tờ téo

Bióoc phông giá tả héo se co

Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!

Cằm tài sam:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Định thâng giờ sơ đế sơn vương

Đạo pó mé dú sơn dú thủy

Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm

Mì lục chắng chắc công pó mé

Công cần liệng lai hé hàn cơ

Phân đét cần đại lo mự mấư

Mì mự cần chin khảu bấu ngon

Pó mé cần khẻo son khẻo tạy

Giơ nạy cần chắng đảy vinh va

Liệng lục bấu sắc ám nựa pia khảu pác

Công liệng lục nả miạc sinh tân

Giơ nạy đảy vui chầm hý hạ

Lục nhình là xuất giá tòng phu

Lượng bạn đảy chầm khua soong bưởng

Phù tùy đảy phò tưởng giao ca

Khỏi chiềng mừa lùng pả pó mé

Lẹo thâng giờ sơ đế sơn vương

Khỏi xo noọng xuất ngôn lồng láng

Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm

Nội ngoại đảy khửn lồng tông cạy mà thôi!

Cằm tài sí:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây thêm giờ đây

Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng

Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm

Xuân họ nẳng giường ngần cỏi nghị

Lẹo thâng giờ quý tỵ niên lai

Lẹo thâng giờ thiên khai đại xá

Xo lục luồng xuất giả tòng phu

Nự xuất giá lập cư hý hạ

Vằn nạy mừa định thóa hôn nhân

Pó mé đảy mừng chầm hý hạ

Quý họ cỏi thong thả chầm khua

Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!

Cằm tài hả:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây thêm giờ đây

Giờ đây vàn hẩư cần đa háp

Đa háp thêm háp còn

Đa ău mon cắp nhục

Đa ău phục cắp phà

Pà ău lùa oóc mà lạy táng

Phua mìa hẩư lông láng seo tin

Khỏi là cần chính minh thực thá

Lặp lùa mừa pú giả bưởng mưa

Bân sinh lục mé nhình giờ nạy

Noọng dá  than lý lạy thổn minh

Pó mé tờ chếp sim đuổi noọng

Xuân họ tờ chếp toọng đuổi nhi

Lục nhình dú sắc khi là toọng

Soong tin thư hài va lồng láng

Mừ căm chúp cọ váng minh mông

Liệng lục chắng chắc công pó mé

Chiêng chất lục nhằng mà kính tổ

Lục nhằng mà thâng cố hồi hương

Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!

Cằm tài hốc:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây thêm giờ đây

Giờ đây khỏi xo lùa xuất giá

Thâng giờ khỏi hành lộ tờ pây

Khỏi xo lặp lùa đây mừa các

Lảu màu moòng sao sác năn nơ

Chin dá khỏi téo mừa quê sử

Chúc thụ cần phú quý vinh va

Xuân họ dú thong thả mừa lăng cần nỏ!

Cằm tài chất:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây thêm giờ đây

Giờ đây khỏi xo cần xuất thụ

Định thâng giờ hành lộ tờ pây

Khỏi xo ău lùa đây mừa các

Chin lảu mật sao sác năn nơ

Chin dá khỏi téo mừa quê sử

Khỏi sắng tằng quân tử lân la

Khỏi sắng tằng ban xạ nặm mường

Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi

Lụ cạ mì cằm lội dá chê

Cằm lộ vạy ău xe khỏi thủ

Lình chin mác têm thông tờ lồng tài hối

Lặp lùa mừa xuân nội bưởng lăng

Khỏi tè xo kình châm mừa cón

Lặp lùa mừa chang hoỏng nghỉ chơi

Sam mự cỏi lòi hồi mà thóa

Khỏi sắng  tằng lùng pả áo a

Xuân họ cỏi thong thá mừa lăng cần nỏ!

Cằm tài pét:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây thêm giờ đây

Giờ đây khỏi tờ ngoạc

Giờ miạc khỏi hồi quê

Khỏi chạ mừa lùng ta thông thá

Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua

Giơ đây khỏi xo lùa lùng láng

Cất tiểng khỏi mạn phép quỷ xuân

Nội ngoại dú cung ngần thong thá

Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê

Chiêng chất hẩư lục mà kính tổ

Dám kha khỏi mừa cố hồi hương

Xuân họ dú lườn chương thong thá, cần nỏ!

Lúc nạy tằng khươi vạ lùa đạ oóc chang nả choòng.

Tối khươi dặng,

Tối lùa nẳng. Quan làng hát soong bài dú chang nả choòng.

Xo lùa

Cằm tải ết:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!

Nẹo thâng giờ phúc hộ đẳm vương

Xo cần chít tối hương khửn táng

Nhất khỏi chiềng họ háng quý xuân

Chít đèn thêm tối hương kính phụng

Vàn hẩư cần pay cụm lục khươi

Cụm cùa hẩư phong quang mát mẻ

Soong khỏi chiềng pó mé lùng ta

Sam khỏi chiềng tằng lai thảu ké

Họ cần đảy mạnh khỏe bằng an

Tu khỏi chin lẹo bôm lẹo bàn thôi đoạn

Hẩư lục khươi lạy đẳm táng tổ tiên

Lẹo thâng giờ bình yên đại cát

Khỏi chiềng mừa nả miạc thân xưa

Soong bưởng te phít giờ bấu lụ

Tu khỏi nhằng phàm phụ quả đa

Vàn các á lương nga chít khửn, mà thôi!

Cằm tài soong:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!

Lệ vật mà kính tổ lẹo an

Tổ tiên dú giường chang chắc piết

Síp phép cụm pây nả

Hả phép cụm pây lăng

Cụm bặng phia boỏng nguyệt thiên khai

Nự nhi cắp nam giai thủ cử

Từ quan làng pó mé chầm khua

Ỷ như cằm luyên lu khỏi mởi

Hẩư lục khươi vạn bội bình an

Cụm cùa hẩư siên ban pây nả

Lập liều mùi va quả thiên thông

Đẳm lườn lảy an tâm ngôn ngự

Nội ngoại đảy soong bưởng chầm khua

Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng

Cất tiểng khỏi mạn phép qủy xuân

Nội ngoại dú cung ngần thong thá

Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê

Chiêng chất lục cỏi mà kính tổ

Dám kha khỏi mừa cố hồi hương

Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!

Xo mình đeng:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Tỏi cón vua Bàn cổ truyền mà

Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể

Cần làu chắng kết nghịa hôn nhân

Cần làu seo thể nhân vạn đại

Thể làu chắng seo thỏi tởi xưa

Nhình chài lập gia cư lảy dú

Phục hý tạo giá thú thế gian

Khỏi chiềng mừa quỷ xuân ngoại họ

Khỏi chiềng mừa đẳm tổ gia tiên

Khỏi xo ău mỉnh đeng mừa thóa

Ău mừa hẩư pú giả bưởng mưa

Thượng thọ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!

Nhình giao lùa:

Chiềng mừa tối quan cần nỏ!

Khảm thông thêm lội khuổi

Khẩn pù thêm đét rọn

Ham háp mà pí noọng đảy chin

Lảu chà cắp pẻng khinh chin thuổn

Tu khỏi bấu lụ luận sắc cằm

Pú già bấu chê phóc chê tăn khỏi hẩư

Noọng khỏi nhằng xẩu bẩư, nết na thất lội

Đá mìa dá đảy đá thâng quê

Mứa mịn cần tẻo chê cằm lại

Dá tụp mìa mạy cải mạy luông

Mìa kha tắc thai sương khổn liệng

Mừa cón tặt mì truyện quan làng

Khá lục bặng hắt nà đoạn mại

Pú già bấu chê phóc chê lại là ău

Cằm vỉ cạ tiền lâu thì lụ

Bấu chừ cần chang chợ ău mà

Nặm bốc cởi mừa bó

Lùa xẩu thông mừa họ tái tá

Gia hẩư chin nguộn thai phắng nặm

Công pú già lẹo sẳm ngần chèn

Chúc cuổi mong chin lừa

Mừa phua mong tông cạy, mà thôi!

Nhình nai lảu cạy tỷ nẳng:

Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!

Pó mé mừng lệ đạo xuân

Thuổn khóp tằng lùng pả áo a

Cần hâư liệc khảu mà gia té

Lệ tặt mì pả mé thong dong

Va lại thêm giàu mì phú quý

Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi

Xuân họ mời quan làng chin soong pần lảu

Lảu nạy lau quan làng

Lảu nạy chang họ khỏi

Vằn nạy là chin cưởi lan nhình

Chúc hẩư lan thở thinh vằn ké

Chúc hẩư lan sổng ké pác pi

Giảo lườn cụng giàu mì lăm lẳm

Nà đây hác mì nặm phê phê

Khuốp pi tả se thư bấu bốc

Phú chí mì phúc đức thong dong

Va lọi thêm giàu mì phú quý

Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi

Mời quan làng chin soong pần lảu, mà thôi!

Quan làng chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chiềng mừa ngoại họ quỷ xuân

Cần mì lảu phác thâng tu khỏi

Thiên lỷ vạn tàng thinh khổn phuối

Ơn cần khỏi thương đuổi lảu chè

Dếp thêm lảu lài tha khổn ngoạc

Lộm lằn mạy tờ khát khen kha

Mứa mịn khỏi téo mừa bấu thúc

Lủa nạy lảu vạn phúc tàng sinh

Liềm mừ khỏi xo chin hắt lệ

Chiềng quý họ pó mé còi đu

Soong bưởng hẩư khươi lùa vui thủ, mà thôi!

Sắng sao báo, xuân họ:

Liềm mừ khửn phiêng sác chiềng cần

Ngai mừ khửn bằng tâm chiềng tán

Ơn cần thiết bôm bàn khỏi chin

Lườn cần mì lòng nhân đại đức

Liệng khỏi bặng liệng lục cáy đông

Bọn khỏi xo hồi quân tẻo các

Giờ nạy giờ đại cát vui lai

Giờ nạy giờ thiên khai đại xá

Khỏi sắng tằng lùng pả chung gia

Khỏi sắng tằng lùng ta nội tộc

Khỏi sắng tằng quý chức quyền cao

Chúc thụ cần thiên cao vạn tuế

Quý chức dú mát mẻ bình an

Bọn khỏi chin thuổn bôm thuổn bàn lẹo đoạn

Khỏi tờ xo tái ván hồi hương

Xuân họ dú lườn chương thong thá

Tấn tấn lố mẻ pả lùa tôi

Lặp ău nạu bióoc lạ khảu thông

Gia hẩư đét chỏi thâng mền héo

Khoái khoái làu tờ téo hồi quê

Khỏi sắng tằng nự nhi các á

Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua

Cần tắc thêm cần dò lai quả

Nộc chin nộc mừa các san lằng

Nặm bốc pia mừa vằng hải hố

Piục rừ phân sắc lố nặm noòng

Pia nhằng ước đảy nhòng mà hội

Bióoc phông mèng tờ rới kính lương

Mèng nhằng ước hồi hương mà thím

Củ pác sắng chung đính gia cư

Bọn khỏi nhằng siểu ngần thư tu khay háp

Khất căn oóc chợ lạp vằn lăng

Oóc chợ đảy hăn căn cỏi pía

Các a cỏi chứ nả hẩư đây

Bọn khỏi cần tàng quây xo téo mà thôi!

Dịch nghĩa:

Bài hát thứ nhất: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ, nội xuân ngoại quý họ, người ơi!

Thứ nhất xin bông hoa đương nhụy

Thứ hai xin nàng dâu về bản

Đón về lễ tiên tổ họ hàng

Tổ phù hộ trăm năm mãi trẻ

Yêu nhau cho cha mẹ vui mừng

Hai bên được cậy trông đi lại, người ơi!

Bài hát thứ hai: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt tiếp giờ hay

Mười giờ bảo giờ này tốt lắm

Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều

Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi

Đón về cho nội ngoại vui mừng

Xin được đón đóa xuân đang nở

Ong bướm bay rộn rã, hoa thơm

Vượt đèo núi dặm đường cách trở

Mỗi bước đi hoa nở theo người

Quân gánh cùng chúng tôi tạm biệt

Giờ tốt xin đón dâu xuống bãi, người ơi!

Bài thứ ba: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Đã đến giờ sơ đế sơn vương

Đạo cha mẹ tựa như sơn như thủy

Vạn ơn đều từ sự sinh thành

Có con mới biết công cha mẹ

Công nuôi con vất vả hàn cơ

Mưa nắng người lại lo khuya sớm

Từ những ngày ăn bú mớm cơm

Cha mẹ người dạy khôn dạy khéo

Giờ con lớn yểu điệu sinh tân

Cha mẹ lòng vui mừng hỉ hả

Con gái là xuất giá tòng phu

Cho hai bên mong chờ vui vẻ

Cho nàng dâu chú rể giao thoa

Xin trình tới ông bà cha mẹ

Đã đến giờ sơ đế sơn vương

Xin cho em bước chân xuống bãi

Về bên kia nội ngoại vui mừng

Hai bên được đi về trông cậy, mà thôi!

Bài hát thứ tư: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt lại giờ hay

Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi

Đón về cho nội ngoại vui mừng

Xuân họ ngồi giường trong lượng thứ

Đã đến giờ quý tỵ tốt nhiều

Đã đến giờ thiên khai đại xá

Xin con rồng xuất giá tòng phu

Nữ theo chồng lập cư hỉ hả

Hôm nay về kết nghĩa hôn nhân

Cho cha mẹ tưng bừng vui vẻ

Quý họ hãy thong thả về sau

Giờ đây tôi xin dâu xuống bãi, người ơi!

Bài thứ năm: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!

Giờ tốt tiếp giờ hay

Xin cho người ra đây thu xếp

Xếp cho gánh cùng gồng

Xếp lấy gối cùng chiếu

Lựa lấy chiếu cùng chăn

Đưa dâu ra bái lễ tổ tiên

Vợ chồng cùng theo chân xuống bãi

Tôi là người minh chính thật thà

Đón dâu cho ông bà bên ấy

Trời cho ta là gái đẹp xinh

Em đừng than phận mình, em nhé

Em khóc là cha mẹ không vui

Xuân họ cùng mọi người lo nghĩ

Ở được sao bên mẹ đến già

Hai chân đi giày hoa xuống bãi

Nón cầm tay đừng ngoái lại nhiều

Công nuôi con sớm chiều, ơn mẹ

Tết tháng giêng con về kính tổ

Tết tháng bảy lại cố hồi hương

Anh em cùng quý xuân thong thả về sau!

Bài thứ sáu: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt mọi sự hay

Giờ tốt cho xin dâu xuất giá

Được giờ xin hành lộ về quê

Xin được đón dâu về bên ấy

Rượu người mời giờ thấy lâng lâng

Xin lui bước hồi quân về bản

Chúc quý họ bội vạn vinh hoa

Xuân họ cứ nhẩn nha thong thả rượu vui

Bài thứ bảy: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt vạn sự may

Xin cho dâu, giờ đây xuất giá

Được giờ là hành lộ về quê

Dâu bên rể cùng về bên ấy

Rượu nhắp vào giờ thấy lâng lâng

Xin tạm biệt hồi quân về bản

Chào quý khách cả bản khắp mường

Ơn người có lòng thương giúp đỡ

Tôi nhỡ nói câu dở đừng chê

Câu lỗi xin nhận về gói lại

Đón dâu về xuân nội cùng vui

Quả đầy túi khỉ lui khỉ bước

Giờ tốt xin đón rước nàng dâu

Về bên ấy lên lầu ngơi nghỉ

Xin nhắn chào bá mẹ, chú cô

Ba hôm cháu sẽ về lại mặt

Xuân họ cứ thong thả về sau, người nhé!

Bài thứ tám: Xin dâu xuống bãi

Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!

Giờ tốt chính giờ đây

Giờ đẹp tôi cất bước

Giờ tốt tôi hồi quê

Xin cảm tạ bác cha, bá mẹ

Hôm nay rượu vui vẻ tưng bừng

Giờ đẹp xin đón dâu xuống bãi

Cất lời xin mạn phép quý xuân

Nội ngoại ngự giường trên thong thả

Giơ tay tôi bái tạ hồi quê

Tết nhất con còn về kính tổ

Bước chân tôi về cố hồi hương

Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!

Lúc này cả dâu rể cùng bước ra gian bàn thờ. Đôi rể đứng, đôi dâu ngồi. Xuân họ ngồi hai bên, quan làng hát hai bài xin dâu xuống bãi.

Bài thứ nhất: xin dâu

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Đã đến giờ phúc hộ tổ đường

Xin người đưa đôi hương lên thắp

Nhất kính thưa họ mạc quý xuân

Đốt đèn, thắp hương lên kính tổ

Kính xin người phù hộ rể nhà

Vợ chồng được vinh hoa mát mẻ

Hai xin thưa bác bá, cha mẹ

Ba trình ông bà trẻ bề trên

Xuân họ được bình yên mạnh khỏe

Giờ tôi xin dâu rể cùng ra

Bái lễ tổ rồi về bên đó

Xin thưa cùng các cụ các bà

Tôi chỉ lo chệch giờ tốt đẹp

Tôi là người không biết xin thưa

Xin các em ra thắp hương cùng đèn lên, người ơi!

Bài thứ hai: Xin dâu

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Lễ vật về kính tổ bình an

Tổ tiên ở giường trên đã biết

Mười phép giăng phía trước

Năm phép chắn đằng sau

Đưa núi mây trên đầu che nắng

Đưa trăng soi mát sạch đường đi

Nam giai cùng nữ nhi sánh bước

Quan làng cùng cha mẹ mừng vui

Được như lời chúng tôi đã chúc

Chúc dâu rể luôn được bình an

Vợ chống sống trăm năm hạnh phúc

Tựa hoa xuân luôn nở đẹp tươi

Tổ nhà được an nơi ngôn ngự

Nội ngoại cùng xuân họ vui mừng

Giờ tốt xin đưa dâu xuống bãi

Cất lời phếp nội ngoại quý xuân

Xuân họ ngồi gian trên thư thả

Giơ tay chào bái tạ hồi quê

Đến tết con lại về kính tổ

Giờ tôi xin được cố hồi hương

Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!

Hát xin lộc mệnh đỏ:

Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!

Đời xưa vua Bàn Cổ truyền về

Mới thành lệ quốc gia hậu thế

Nam nữ mới kết nghĩa hôn nhân

Người đời theo thế nhân mãi mãi

Người ta vẫn theo thói đời xưa

Nam nữa lập gia cư là thế

Phục Hy tạo giá thú thế gian

Xin thưa cùng quý xuân ngoại họ

Xin trình tới nội tổ gia tiên

Giờ đây tôi được xin mệnh đỏ

Đem vê trình bố mẹ bề trên

Được trường thọ, bình yên hạnh phúc mà thôi!

Hát giao dâu:

Thưa cùng đôi quan làng, người ơi!

Sang sông rồi lội suối

Leo đồi đội nắng xối giữa trưa

Lễ vật người đã đưa đến đủ

Rượu, chè, bánh kính tổ vẹn toàn

Bàn cỗ họ tôi ăn

Vụng dại chả có văn đáp lễ

Ông bà chả chê dại chê ngu tôi gả

Em tôi còn nhỏ dại vụng về

Chửi vợ đừng có chửi đến quê

Lúc đó lại bị chê lời độc

Đánh vợ đừng gậy gộc roi to

Gãy chân chết, ai lo hôm sớm

Việc hôn nhân nhờ đến quan làng

Gả con như việc đang làm ruộng

Ông bà chả chê xấu chê dại là đón

Chẳng phải người giữa chợ lấy về

Lâu mới biết – lời xưa câu ví

Nước cạn còn về giếng

Dâu hư đưa tiếng đến ông bà

Đừng cho ăn lá ngón thành ma bến nước

Công ông bà lo được bạc tiền

Trồng chuối đợi có buồng

Theo chồng mong trông cậy, người ơi!

Mời rượu rời chỗ ngồi:

Thưa cùng đôi quan làng người ơi!

Cha mẹ mừng đủ lễ hợp hôn

Cả bác bá, nội xuân, cô chú

Công  người đem lễ đủ đến nhà

Lễ đặt đến bá mẹ thong dong

Hoa đẹp thêm nở lòng, phú quý

Dâu hiền cùng sánh rể đẹp đôi

Xuân họ mời quan làng cả đôi khay rượu

Rượu này rượu quan làng

Họ tôi mang lại cười

Hôm nay ngày ăn cưới cháu mình

Chúc cho cháu trường sinh mãi mãi

Có của ăn của để dài lâu

Vợ chồng sống bên nhau trăm tuổi

Ruộng tốt đủ nước tưới phê phê

Cả năm luôn chảy về chẳng cạn

Phú đức theo đôi bạn trọn đời

Dâu rể giờ nên đôi chồng vợ

Mời quan làng uống hai khay rượu, người ơi!

Quan làng chối rượu:

Xin thưa cùng cha mẹ, ngoại họ quý xuân

Ơn người đã đem dâng rượu quý

Ngàn vạn lý khó để chối từ

Uống vào say lắc lư vấp ngã

Què chân tay, xấu hổ lắm thay

Xin người xét sự này cho tỏ

Rượu này rượu quý họ trường sinh

Vạn phúc xin được nâng lấy lệ

Trình thưa cùng quý họ thương cho

Để hai bên trọn bề vui vẻ, người ơi!

Nhắn tạm biệt gái trai cùng xuân họ nhà gái:

Kính thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại,  người ơi!

Giơ tay lên ngang trán trình người

Ngửa tay lên thành tâm trình bản

Ơn người sắm bàn cỗ tôi ăn

Nhà người có lòng nhân phú quý

Nuôi tôi như nuôi chú gà rừng

Giờ tôi xin hồi quân cất bước

Giờ này giơ đại cát tốt nhiều

Giờ này giờ yêu an vui quá

Xin nhắn chào bác bá trong nhà

Xin nhắn chào thông gia nội tộc

Xin nhắn chào quý chức quyền cao

Chúc cho người sống lâu mạnh khỏe

Mọi người được mát mẻ bình an

Bọn tôi ăn hết cỗ hết bàn thôi thôi đoạn

Giờ xin chào nhắn bạn lên đường

Xuân họ cùng bản hương thong thả

Dậy dậy thôi bá mẹ, dâu nhà

Hãy đón lấy bông hoa nở đẹp

Cất vào túi ta bước về quê

Xin chào các nữa nhi trai trẻ

Hôm nay rượu vui vẻ, cưới xin

Các em sắm cỗ bàn khó nhọc

Chúc các em hạnh phúc về sau

Có cuộc sống dài lâu may mắn

Chim đầy diều chim về làm tổ

Nước cạn, cá về ở biển khơi

Đợi có dịp mong trời mưa lớn

Cá sẽ về tìm bạn lại nguồn

Hoa nở đẹp tỏa hương khoe sắc

Ong bướm sẽ có lúc tìm về

Giờ tôi xin hồi quê biệt bạn

Xin nhắn chào hương bản, trong nhà

Tiền mở gánh hôm qua còn nợ

Tháng chạp này ra chợ gặp nhau

Ngày hội gặp ở đâu sẽ trả

Xin các em nhớ nhé đừng quên

Đường xa chúng tôi xin tạm biệt, xin chào!

15. Hát xin chiếu để ngồi.

Sau khi quan làng cùng đoàn nhà trai đón dâu về, đoàn họ nhà gái đưa dâu về nhà trai không phải gặp nhiều thử thách như ở bên nhà gái. Đoàn nhà gái gồm có ông đưa, bà đưa, phù dâu. Khi họ nhà gái đưa dâu đến họ nhà trai, chiếu chưa được trải. Phù dâu đại diện họ nhà gái đứng ra hát xin chiếu.

Lùa xếp xo phục:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc

Lước còi hăn phén phục inh pha

Phục cần tẳng hằng nga vô số

Lước còi bặng tẩm lụa cần Keo

Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc

Lo pền cần tăn phóc quả đa

Vàn đâư các tung gia oóc chái, mà thôi!

Chài pía cằm:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Khởi chiềng mừa đếch éng

Chái phục thả nàng tiên quý chức

Đếch nọi lăng chái phục bấu minh

Phén tẳng thêm phén inh phén chái

Nghị mà cụng hăn xẩu ca lình

Chúc thụ hẩư tàng thinh pây nả, mà thôi!

Nhình chổi phục pẻ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chiềng mừa các cá bản hương

Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc

Tởi hâư hăn phục sát chái ngai

Tu khỏi là xo đai bấu nẳng

Quý chức mừa hội thần lệ nghệ

Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày

Tha khỏi còi bấu đây sự lạ

Nẹp sửa tam bưởng soại vô luyên

Chư bất cắp chư tiên an tọa

Các việc cần chiềng cạ thổn thư

Khỏi táng xo phục cần chái lại, mà thôi.

Chài pía cằm:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…

Thân khỏi cạ hậu sinh chắng mả

Cải mà bấu cần cạ cần son

Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé

Bấu chắc lệ tởi ké nết na

Khéc khửn mà vội váng

Chái phục lồng soong háng bấu pền

Gia tách lý ông vân bọn khỏi

Bọn khỏi là nhằng nọi hăn đeo

Phục là phục đin cần hắt hẩư

Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa

Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo, mà thôi!

Lùa xếp chầm phục:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Củ tin mà thâng tẩư láng dào kha

Lườn cần mì phục va oóc chái

Phén luông thêm phén cải mì đo

Mì phén lài bàn cờ phượng hạc

Soong bưởng luồng tó pác giao ca

Phục phượng thêm phục va lồng lót

Chái thuổn tằng chường noọc chường đâư

Chái lẹo tằng chường sung chường tắm

Chường sung quý họ nẳng

Chường tắm khỏi xo ngơi

Phục phượng chái pền đôi liềm lạ

Chạ ơn mừa các cá nam giai

Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!

Dịch nghĩa:

Phù dâu xin chiếu:

Xin trình tới cha mẹ cùng xuân họ… người ơi!

Bước chân tôi lên đây thành lạ

Nom thấy chiếu dựng ở vách nhà

Chiếu người tựa hằng nga vô số

Nom tựa như tấm tấm người Kinh

Thân tôi chẳng tự mình dám trải

Lo xuân họ, người lại trách cho

Xin các anh trong nhà ra trải… người ơi!

Bên trai:

Xin thưa tới phù dâu… người ơi!

Tôi đã sai con trẻ

Trải chiếu đợi nàng tiên

Con trẻ gì trải chiếu chẳng nên

Tấm dựa tầm dựng bên tấm trải

Nghĩ về cũng thấy ngại lắm thay

Sao con trẻ nhà này dại thế

Càng nghĩ càng xấu hổ thật tình

Mong cho em trường sinh mát mẻ về sau… mà thôi!

Phù dâu chối chiếu trải trái:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Xin trình tới các anh bản hương

Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc

Đời ai trải chiếu ngược bao giờ

Tôi đứng đây mãi chẳng dám ngồi

Quý chức đi hội hè đây đó

Chẳng thấy chiếu trải ngược bao giờ

Giờ thấy quả thực là sự lạ

Gấu áo đơm bên trái vô duyên

Chư bất cùng chư tiên an tọa

Mọi việc người trình đã xong xuôi

Tôi xin người trải lại… người ơi!

Bên trai:

Xin thưa cùng phù dâu người ơi!

Em tôi còn hậu sinh mới lớn

Lớn lên chẳng người bảo người răn

Ngày ngày ở gian trong cùng mẹ

Chẳng hiểu gì luật lệ đời xưa

Khách lên nhà vội vàng

Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong

Đừng trách lý ông vân tôi nhé

Em tôi người còn trẻ chưa khôn

Chiếu này của đất người bán lại

Chẳng biết phải biết trái ra sao

Cất bước ra xin trải lại… người ơi!

Phù dâu mừng chiếu:

Xin trình tới cha mẹ họ hàng nội ngoại… người ơi!

Cất bước đến dưới bãi rửa chân

Người đã đem chiếu hoa trải đợi

Tấm rộng thêm tấm lớn đủ đầy

Tấm thì vẽ bàn cờ phượng hạc

Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau

Chiếu phượng bên chiếu hoa cùng trải

Trải kín cả gian ngoài gian trong

Trải khắp cả giường cao giường thấp

Giường cao quý họ ngồi

Giường thấp tôi xin ngồi

Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá

Tôi xin được cảm tạ các anh

Trải chiếu để chúng tôi được ngồi… người ơi!

16. Hát mời trà.

Chài mời chin nặm chè:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…

Ơn cần dú bưởng pại khảm mà

Lườn khỏi bấu mì bàn chà oóc thiết

Ơn cần dú cách biệt mà thâng

Lườn khỏi bấu mì chè mậu sinh

Mạn hảo dú đông sinh cạ đắt

Mì chèn tẻo bấu chắc sự hâư

Tu khỏi là khao sâư khỏ lẳm

Khỏ lai chin bióoc xả tang chè

Cần dá chê phác mạy

Tạm chin chè phác mạy đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!

Nhình chầm nặm chè:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa lườn đây

Tha hăn moóc đông tây nam bắc

Tử phương moóc loạn lạc đa đa

So ết cắp síp hả pìn phân

Bươn nhí nặm luây lồng lai láng

Bươn hả nặm lai láng phòng ba

Sam pi nặm vận mà tỷ cáu

Cần làu hăn nặm mấư luây mà

Bươn hốc nặm têm tống têm nà

Sjao đếch pây háp mà vui sủ

Lườn cần đảy pây chợ hàng phiên

Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa

Chè nạy thực hom quả síp phân

Chắng cạ các sjao tân tẳng mỏ

Ău nặm mà liền ló lồng pây

Sjao éng chắng đăng phày khảu tẩư

Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai

Nặm phật cần liền lái khảu ẩm

Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt

Tắt oóc mà mùi tuyết hom van

Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ

Khỏi pền cần táng xạ quả ưa

Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận… mà thôi nỏ!

Chài mời chin nặm chè:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp, cần nỏ!

Bước chân người mới đến

Biết người chẳng biết tên nào đâu

Mớ hẩư cần nẳng lồng chin nặm

Chè dú quây cách lặm quây lai

Chợ háng cụng mì khai cao giá

Cần khẻo than liền lạ tiết sinh

Mời hẩư cần nẳng lồng xơi nặm… mà thôi!

Nhình chầm nặm chè:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Bọn khỏi là dú quây cách lặm

Tỷ khỏi cụng khỏi lẳm siết sa

Khỏi chiềng mừa các cá pác van

Cằm cảng cần khôn ngoan khẻo lẻo

Chè cần hom mạn hảo chin đây

Chè cần sự tàng quây phiên chợ

Chè cần hom va thở va nhài

Chè cần đẩy pền lanh thiên hạ

Thiết hẩư khéc táng xạ đảy chin

Chúc thụ cần vinh hoa phú quý, mà thôi!

Dịch nghĩa:

Bên trai mời trà:

Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!

Ơn người từ bên đó sang đây

Nhà tôi chẳng có trà ra thết

Ơn người ở cách biệt tới đây

Nhà tôi chẳng có chè thơm ngon

Mạn hảo ở cách đường lại đắt

Có tiền cũng chẳng biết mua đâu

Nhà lại ở vùng sâu trắc trở

Khó lắm uống nước vối  thay chè

Người đừng chê trầm gửi

Tạm xơi chè lá vối cùng xuân họ chúng tôi… mà thôi!

Phù dâu mừng trà:

Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Bước chân tôi đến cửa đến nhà

Thấy mây kéo đông tây nam bắc

Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia

Rằm, mồng một tức thì mưa lớn

Tháng hai nước lai láng chảy về

Tháng năm là nước lũ tràn khe

Ba năm nước lại về chỗ cũ

Người ta thấy nước lũ hả hê

Tháng sáu nước chảy về khắp ruộng

Gái trẻ gánh nước về trước cửa

Nhà người mới đi chợ hàng phiên

Khéo mua được chè tiên lịch sự

Hương chè thơm thơm đủ mười phân

Mới bảo các gái tiên nhóm lửa

Bắc kiềng lên nước đổ xuống nồi

Mấy tý nước đã xôi lắp bắp

Ngồi gần được thưởng thức hương thơm

Pha chè người đem lên mời khách

Nhà người sắm được cỗ chén bịt

Nước rót ra hương tuyết thơm ngon

Thơm hương vị thủy tiên là lạ

Tôi là người khác xứ thật ưa

Chè người pha thật vừa tôi xin nhận người ơi!

Bên trai mời uống trà:

Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!

Bước chân người mới đến

Biết người chẳng biết tên nào đâu

Mời ngồi xuống xơi nước

Chè ngon ở cách dặm khó mua

Chợ cũng có nhưng mà cao giá

Người khéo khen cảm tạ lời hay

Mời người ngồi xuống đây

Xơi nước cùng xuân họ… người ơi!

Mừng trà:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Chúng tôi ở đường xa cách dặm

Chỗ tôi còn khó lắm mọi đường

Thưa cùng các lương quân lời ngọt

Buôn câu hay lời ngọt khôn ngoan

Lại mời uống chè thơm mạn hảo

Chè khéo mua từ dạo chợ phiên

Chè thơm hương hoa thở hoa nhài

Tiếng đã bay dặm dài mọi xứ

Tôi là người khác xứ xin mừng

Chúc cho người vinh hoa phú quý… người ơi!

17. Hát mời trầu.

Chài mời chin nhàu:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xép cần nỏ!

Pi quá phạ lẹng lai

Pi lai phạ lẹng quả

Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi

Mác làng chúc chang suôn thai thuổn

Pi nạy lèo chin nhá tang nhàu

Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím

Ơn cần dú viện đính mà thâng

Mọi cằm cảng quang minh piết lạ

Mọi cằm cảng cao giá sinh tân

Mì nhàu thiết cần chin chắng đảng

Mới cần tạm chin nhá sắc không

Hạy chin nhá đông luông sắc miểng

Gọi là ău ăn tiểng, mà thôi!

Nhình chầm nhàu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Củ tin khỏi thâng nạy lườn cần

Nhàu mác tặt cơi ngần se thả

Mác làng khẻo phá hả mì luyên

Nhàu cần khẻo tê lồng mà tặt

Lạc cần khẻo chắc cắt ỷ hay

Lào keo cần khẻo bày soong sảng

Ău mà tặt cơi váng thong dong

Đảy thiết khách tàng quây noọng khỏi, mà thôi!

Chài nai nhàu mác:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!

Pi nạy tốc mươi lai

Pi chai tốc mươi quả

Moi thức mạy đông pá thai sùng

Mọi thức mác đông luôn thai thuôn

Pi nạy tờ mất thuổn nhàu chin

Mới cần cói nẳng lồng thong thả

Mởi cần tạm chin nhá tẩư đin đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!

Nhình chầm nhàu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa

Hăn cơi nhàu hom tỏa tung gia

Que là dú thanh ba đại ngán

Nhàu cần chúc nả táng suôn chang

Nhàu dếp cắp nhàu làng hom tỏa

Mùi lào thêm mùi phon liềm lạ

Ơn cần khẻo tặt quả siên ban

Que cần hom mùi hương bưởng sảng

Phon cần ău mà loọc khảu chang

Toọng cần khẻo lo toan piết lạ

Ơn cần mì nhàu nhá mà nai

Nhàu cần khẻo hom lai thảo thảo

Đảy thiết khéc ngoại đạo so chin… mà thôi!

Dịch nghĩa:

Bên trai mời trầu:

Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!

Năm ngoái trời nắng nhiều

Năm kia trời hạn lắm

Trầu nhà trồng hai búi chết sương

Cau buồng trồng trong vườn rụng quả

Đành lên rừng hái lá trầu hôi

Cau khí tìm mọi nơi khắp búi

Khách lạ hôm nay tới cửa nhà

Lời nói tựa như hoa cao giá

Lời ngọt hay cho cả chúng tôi

Có trầu ngon mời người mới xứng

Không, xin mời tạm miếng trầu rừng

Gọi là có lấy tiếng… mà thôi!

Bên gái hát mừng trầu:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Cất bước tôi lên đến nhà người

Trầu cau xếp đầy cơi đón đợi

Cau bổ năm nom thật có duyên

Trầu nhà người đã têm về đặt

Rễ sẹt người khéo cắt thật hay

Thuốc lào người khéo bày hai phía

Mọi thứ người xếp để đầy cơi

Để thết khách cách nơi em nhỏ mà thôi!

Bên trai mời trầu:

Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!

Năm nay sương rơi nhiều

Năm kia sương lạnh lắm

Mọi thứ cây trên núi chết khô

Mọi thứ quả rừng già héo rụng

Năm nay là thật hiếm trầu cau

Mời người ngồi xuống đây thư thả

Hãy tạ ăn trầu rừng cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!

Phù dâu mừng trầu:

Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Cất bước tôi đến cửa đến nhà

Có cơi trầu bày ra thơm ngát

Quế ở nơi đại ngàn thanh cao

Trầu người trồng trong vườn trước cửa

Trầu nếp cùng trầu tẻ tỏa hương

Thuốc cùng vôi nồng thơm lạ

Ơn người khéo bày cả lên cơi

Quế hương người để nơi bên cạnh

Vôi người khéo quyệt ở trong trầu

Lòng người biết lo toan sau trước

Ơn trầu tôi nhận được câu mời

Trầu với người cùng lời thơm thảo

Được thết khách ngoại đạo

Chúng tôi xin nhận… người ơi!

18. Hát mời cơm tối.

Chài mời bôm khảu chàu:

Khỏi chiềng tái sống, lùa xếp cần nỏ!

Yên thì loạn Bảo Lạc ông vân

Nùng đin củ tin lồng mà vái

Nùng đin toọng quỷ quải đa đa

Bảo Lạc mà hắt quan cướp sảnh

Tổng Nhụng ỷ cụng mạnh hơn cần

Keo Tiều kẻo mà thâng vô sổ

Soong bưởng ỷ cụng ngộ tức căn

Keo ỷ keo mì lèng đảy tó

Bảo lạc lại tháp cúa mừa lườn

Ỷ như cần pay puốn sự chợ

Bác khỏi cụng lo khổn lo lai

Mất lẹo tằng gia tài phú quý

Mất thuổn tằng pát ỷ chẻn lại

Bác khỏi cụng lo lai khổn cúng

Nhờ sao noọng khảu đông pây thím

Thím đảy lằm toong cản toong chinh

Ău mà hó khảu chin bực đát

Khỏ lai chắng ău pác oóc nai

Bâm bàn tặt se đai nai chạ

Pát chẻn mất lai quả ná mì

Mời cần chin khảu chàu đai đuôi xuân họ khỏi… mà thôi!

Nhình chầm bôm:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử

Lườn cần khẻo sắm sửa ău mà

Tắc téng pát lài va lịch sự

Bôm sơn thêm pát thử đảy đu

Quang nạn dú đông sinh nu nộc

Hên hon lài các thức mì đo

Lỷ ngư vận phù môn nả nặm

Sắc hom thêm nặm bỏm, tôm canh

Nộp nạp tằng mác chanh đồ nhẳm

Cưa hém téng vẻn vẹn dú sinh

Chầm mừa đèn thủy tinh vằng vặc

Mì tằng lảu da bắc hom van

Ỷ như cộ lườn quan bấu táy

Bôm bàn cần khẻo báy mì đo

Lại tặt mì pẻng kho pẻng bióoc

Thương chầng tằng pẻng luộc pẻng chưng

Lai vị téng têm bôm bấu siểu

Tha khỏi còi iểu liệu sinh tân

Bọn khỏi xo chầm bôm chin cúa xuân họ… mà thôi!

Chài nai bôm:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!

Bióoc khau tốc lồng nặm pền pia

Làu hà tốc lổng nà pền khảu

Pò chảu khá lục chảu ău căn

Toọng bấu phít tha kế

Lệ bấu chê bàn cổ

Lệ nạy lệ tởi ké tặt mà

Phục Hý tạo giá thú tiền gia

Hạy tạm nẳng đuổi căn thong thá

Lườn khỏi bấu sắc nhả ỷ đây

Mới cần tạm khảu chàu cưa

Đuổi xuân khỏi… mà thôi!

Nhình lùa xếp chầm bôm:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Lườn cần síp mé pả, hả pó lùng

Cần tắm thêm cần sung thảy thảy

Lườn cần khẻo son tạy hung hang

Tức thí đảy bôm bàn khảu lảu

Bôm cần téng pát chẻn mì đo

Chẻn ỷ thêm chẻn lài pát thử

Lườn cần khẻo lịch sự bôm toòng

Thú bịt thêm thơn thơn dép ỷ

Pát cần chạm sư ỷ va lùng

Bôm cần sự đin Nồng đin hác

Lườn cần mì ẩm thiết chạm va

Chắng ău mà lải lảu

Lảu cần lảu khảu páy khảu nà

Tắt óc mà hom ón

Ỷ như lảu tởi cón tạo khang

Đảy thiết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!

Chài pía ơn lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!

Chạ ơn mừa lùa xếp đường xa

Ơn cần chầm quả đa mọi sự

Nước yên cần đảy dú hắt chin

Bảo ngọc tằng ngần kim bấu lạ

Bôm bàn cúa vật lạ mì đo

Dương gạ rừ bấu lo lăng khổn

Loạn kỷ pi khảm quá đảy yên

Các sứ dú bằng yên khoái lạc

Từ Mậu ngọ vận giáp Canh thân

Phăn hăn đao nưa bân thư phàu

Đếch ké toọng lo tháu síp phân

Bấu chắc tờ loạn luân sắc mự

Mọi cần mong đảy dú hắt chin

Thuổn Chanh thân vận thâng Nhâm tuất

Canh Thông chắng khửn tức Tam cờ

Đề nhi chắng ni mừa Bảo Lạc

Nhằng mì pú Hành Thạc hắt quan

Chắng đảy lồng tàng an hạ sảnh

Tồn pay khóp mọi tỷ sí phương

Các sảnh khóp thể lương thiên hạ

Chùa căn kẻo khảu phả nhân luân

Chít phày thêm khả cần ău cúa

Giảo lườn ỷ ná thứa tàng lăng

Síp phấn chỉ đảy nhằng phấn toọc

Bấu thai chắng đảy lót pền cần

Sắc nhả bấu pền bôm thuổn thảy

Lườn khỏi khỏ lai ngáy síp phân

Ơn lùa xếp mà thâng chầm cháu… mà thôi!

Dịch nghĩa:

Bên trai mời cơm tối:

Xin thưa tới ông đưa cùng phù dâu… người ơi!

Yên đây loạn Bảo Lạc ông vân

Đất Nùng cất bước cùng về đấy

Lòng người cũng làm bậy lắm thay

Quan Bảo lạc về đây cướp tỉnh

Tổng Nhụng bé nhưng mạnh hơn người

Keo Tiều kéo về đây vô số

Hai bên cùng cảnh ngộ đánh nhau

Keo Tiều dám đương đầu thắng lớn

Bảo Lạc thua gói cuốn về nhà

Giống như người đi về phố chợ

Bác tôi cũng khốn khó chạy dài

Mất hết cả gia tài của quý

Mất hết cả bát đũa chén mâm

Bác trở thành bần cùng  khốn khó

Nhờ các em gái nhỏ lên rừng

Kiếm lấy cả lá dong lá chuối

Đem về dùng để gói cơm ăn

Khốn khó mới thành tâm mời mọc

Mâm bàn đặt không chẳng có gì

Bát chén đã mất đi chẳng có

Mời người ngồi cơm bữa cùng xuân họ… người ơi!

Phù dâu hát mừng mâm cỗ:

Tôi xin thưa cùng họ hàng cha mẹ… người ơi!

Xin được mừng mâm son bát sứ

Nhà người khéo sắm sửa mua về

Mọi thứ đẹp đẹp thật là lịch sự

Mâm son cùng bát sứ đủ hình

Vẽ hươu nai trên rừng chim chuột

Cầy cáo hoa mọi thứ đủ đầy

Cá chép cũng tung vây mặt nước

Rau thơm cùng mắm ruốc tôm canh

Nộm nem cả mùi chanh đồ nhắm

Muối mẻ trộn vẻn vẹn mùi thơm

Mừng tới đèn thủy tinh vằng vặc

Có cả rượu thuốc bắc thơm ngon

Hơn cả cỗ nhà quan trên ấy

Cỗ bàn người khéo xếp đủ đầy

Lại có cả bánh dầy bánh đúc

Mậy ong cùng bánh luốc bánh trưng

Nhiều thứ để  trên mâm chẳng thiếu

Nom như hoa yểu liệu sinh tân

Chúng tôi xin mừng mâm cỗ

Của xuân họ… người ơi!

Bên trai mời cơm:

Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!

Hoa lúa rơi xuống nước thành cá

Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn

Bố gả con nên được thành đôi

Lòng luôn nhớ công cha

Lễ không qua bàn cổ

Lễ này lễ đời trước đặt về

Phục Hy người tạo ra giá thú

Xin mời người ngồi nghỉ thong dong

Mời người tạm xơi lưng cơm muối

Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!

Phù dâu mừng mâm cỗ:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Nhà người năm ông bác, mười bà bá

Dù gần xa đủ cả về đây

Nhà người thật khéo tay nấu nướng

Loáng cái đầy đủ cỗ bàn

Cơm rượu đầy mâm son bát sứ

Nhà người còn sắm cả mâm đồng

Đũa bịt cùng sơn son hết ý

Bát người chạm chữ nhỏ hoa hồng

Mâm mua tận đất Nùng đất khách

Lại có ả ấm đẹp in hoa

Mới đem về rót rượu

Rượu người rượu gạo tám gạo nương

Chưa rót đã thơm hương

Tựa như rượu tạo khang thuở trước

Cho chúng tôi được thưởng thức… mà thôi!

Trả ơn phù dâu:

Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!

Cảm ơn tới phù dâu đường xa

Ơn nàng đã mừng về mọi thứ

Nước yên dân no đủ làm ăn

Bảo ngọc cùng bạc vàng chẳng thiếu

Cỗ bàn người lo liệu sắm về

Đủ mọi thứ cái gì cũng có

Loạn mấy năm nay trở lại yên

Các sứ ở bình yên khoái lạc

Năm Mậu Ngọ chuyển giáp Canh Thân

Bỗng mơ thấy sao băng đầu núi

Già trẻ bụng bối rối lo âu

Sợ loạn lạc biết đâu mà định

Mong yên ổn để tính làm ăn

Hết Canh Thân chuyển gần Nhâm tuất

Canh Thông mới đánh úp Tam Cờ

Đề Nhi đành chạy về Bảo Lạc

Nhờ có ông Hành Thạc làm quan

Mới có được bình yên nội tỉnh

Tiếng đồn khắp mọi sứ bốn phương

Khắp các tỉnh thế lương thiên hạ

Kéo nhau về cướp phá mọi nơi

Đốt phá thêm giết người cướp của

Ruộng vườn cùng nhà cửa tan hoang

Mười phần chỉ may chăng còn một

Còn người được sống xót là may

Có rau cháo qua ngày là tốt

Nhà tôi giờ cũng thật khó khăn

Ơn phù dâu hát mừng

Thật xấu hổ lắm thay…

19. Hát giao dâu, giao chăn màn.

            Khi đã ăn cơm tối xong, họ hàng nội ngoại bên nhà trai ngồi hai bên trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ. Một chiếc mâm đồng đặt giữa gian, trên mâm có đôi đèn dầu chưa thắp, đôi chai rượu, có đôi hương chưa thắp để ngang trên miệng bát nước lã. Lúc này ông đưa bảo bà đưa đưa dâu ra ngồi chính giữa gian, trước họ hàng xuân họ, dâu lễ tổ, lễ xuân họ, lễ cha mẹ xong. Ông đưa hát bài giao dâu, giao chăn màn.

Tá sống nộp lùa:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây khỏi sống lùa mà thóa

Nộp lùa hẩư pú già còi đu

Nự xuất giá tòng phu thiên hạ

Lệ nhạc mà giao vả ơn cần

Lượng bạn đảy khua chầm đẹp đẽ

Nội ngoại đảy giao nghệ hiển vinh

Tam hợp đại mạnh kinh sinh thủy

Chỉ giao lùa định tý tu lườn

Hẩư pó mé tông ơn sắc thí

Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm

Giờ nạy khỏi sống lùa mà thâng pú giả

Nâư cằm cỏi son cạ hắt chin

Cằm chào cạ lục nhình kế thế

Nhằng đếch là pó mé liệng còi

Cải mà khá hắt đôi liệng pác

Noọng khỏi nhằng tăn phóc quả đa

Việc lăng bấu thúc tha cói cạ

Việc nạy tằng thiên hạ bân đin

Bấu khâư liệng lục nhình tó ké

Còi lo việc gia té hắt chin

Hẩư pỏ mé tàng thinh tông cạy

Pú giả cỏi son tạy lục lùa

Phua mìa đảy chầm khua hý hạ

Pó mé đảy rủng nả bặng đao

Công liệng lục cù lao chắng đảng

Vằn nạy đông họ háng chầm khua

Giờ đây khỏi nộp lùa khảu đẳm, mà thôi!

Chài chầm lùa:

Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lùa xếp cần nỏ!

Cất tiểng khỏi xo kể bày ra

Vằn vui vẻ lùng ta mà hội

Kẻn đảy vằn đại lợi đây lai

Tam hợp thêm thiên khai đại xá

Định hôn nhân cho cả đôi bên

Kẻn lấy dâu hiền ngọ

Kẻn dâu về quê họ nhà ta

Sự pia ău mác tha pay giắng

Chiêm lùa còi cung bắng thở than

Va lại đảy giao vang quốc loạt

Đôi bên cụng đạ biết trước sau

Mới kha con cho nhau giao va

Tam hợp như một nhà xướng ca

Mới làm bạn thông gia chi thiết

Trước ơn thời boỏng nguyệt bà tơ

Trong ngoài xem bài thơ đã định

Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê

Tiền phu thê, hậu phu thê

Vàng để sinh con loan

Chảu lỉn vinh tam hợp

Đại mạnh kim sinh thủy phu thê

Đại phú phong lưu

Kẻm đảy khắp phong thư thảy thảy

Tặp khỏ mừ cụng đảy hợp căn

Chiêm sinh kỷ khừn vằn thủ túc

Nhị canh vàng biển túc nở đu

Pú già kẻn đảy lùa kim quý

Đảy làu bặng như ỷ ngọc minh

Bặng như síp pẻng kim bấu táy

Pú già khẻo kẻn đảy làu khôn

Kha lâu tè như con nào khác

Chẳng tham tiền tham bạc làm chi

Tiền bạc còn có khi giữ khó

Kẻn lấy dâu hiền ngọ là hơn

Vằn nạy vằn hợp hôn sinh lệ

Lảu chè chin vui vẻ lỉn chơi

Ý như bạn tứ cờ tiên đu nhác

Có con loàn con hạc tốt thay

Giá thú ngày hôm nay cheo cưới

Lùng pả đảy mà hội lẹo đo

Nà đăm thu đảy tan cón pạu

Khá lục hắt lườn chạu đảy chin

Liệng lục như miểng kim chúa ngọc

Minh nam chỉ đẹp ngọc nhà ta

Trứng phượng lại nở ra con phượng

Mời tan cần lại uống chén châm

Hại căm chẻn quỳnh tương đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!

Lùa xếp nộp sứt phà:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Giờ đây khỏi định các

Giờ miạc khỏi xo nộp sứt phà

Nghị mà bấu thúc tha sắc ỷ

Bấu pền lăng cúa quý đảy chầm

Nội vật cúa kim ngần khươi hẩư

Bấu pền nhục pền phà chắng khổn

Bấu pền mon pền độn xẩu lai

Ơn cần mà chầm đai chầm chảu, mà thôi!

Chài pừn lảu chầm sứt phà:

Khỏi chiềng mừa tái tá sống cần nỏ!

Tối lảu nạy chầm phén mản môn loàn

Lườn cần khẻo khôn ngoan mọi ỷ

Mừng cần khẻo căm nặm pền bióoc

Mừng cần khẻo cóp nặm pền va

Mừng cần khẻo tắm phà lài va ngũ sắc

Đuông nâng như bióoc sắc bióoc chanh

Đuông khao thêm đuông kheo, đuông khắm

Mì đuông tựa bióoc mặn đang phông

Mì đuông bặng bióoc lồm phông ón

Lại chầm mừa phén mản lài va

Soong bưởng mì luồng va tó pác

Cần khẻo cắt phượng hạc loàn ương

Cắt pền chử tử phương lằm lặp

Tựa bặng mèng tom bióoc bươn xuân

Cần khẻo tắm ngũ sắc piết khôn

Khỏi chầm mừa đôi mon hội lấn

Mon cần chạm sí bức luồng khoanh

Nàng nả lúng như đao nưa phạ

Mon loan cần đây quả síp phân

Thiên hạ bấu mì cần hâư táy

Khỏi lại chầm tối phục mển đăm

Chầm ăn bấu thâng ăn lạ lúng

Ơn pả mé cần sống ău mà

Phục phà bióoc lài va thảy thảy

Tối lảu nạy họ háng khỏi xo chầm, mà thôi nỏ!

Dịch nghĩa:

Ông đưa giao dâu:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Giờ đẹp tôi đưa dâu đến nhà

Nộp dâu cho ông bà yêu quý

Nữ xuất giá tòng phu thiên hạ

Bạn bè giờ vui cười đẹp đẽ

Nội ngoại cùng vui vẻ hiển vinh

Tam hợp đại mạnh kim sinh thủy

Giờ giao dâu định chỗ cửa nhà

Cho bố mẹ ông bà trông cậy

Thuận mọi đường vạn nẻo đều yên

Giờ đây đưa dâu đến ông bà

Sớm tối hãy dạy bảo làm ăn

Con dâu thành con ngoan kế thế

Còn trẻ là bố mẹ dạy nuôi

Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng

Em tôi còn lười biếng vụng dại rất nhiều

Mọi việc nhà sớm chiều dạy bảo

Việc này khắp thiên hạ đất trời

Không ai nuôi con gái đến già

Hãy lo việc trong nhà làm ăn

Để cha mẹ sớm hôm trông cậy

Ông bà hãy bảo dạy con dâu

Vợ chồng sống bên nhau vui vẻ

Cha mẹ mặt rạng rỡ như sao

Công nuôi con cù lao cũng đáng

Hôm nay đông họ hàng mừng vui

Giờ tốt xin giao dâu cho tổ, cha mẹ

Cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Bên trai mừng dâu:

Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!

Cất tiếng tôi xin kể bày ra

Ngày vui vẻ gần xa về hội

Chọn được ngày đại lợi tốt nhiều

Tam hợp thêm thiên khai đại xá

Định hôn nhân cho cả đôi bên

Kén lấy dâu hiền ngọ

Kén dâu về với họ nhà ta

Mua cá đưa mắt ra mà ngắm

Kén dâu nhìn hình bóng đoán người

Hoa đã nở đẹp đôi giữa tiết

Đôi bên cũng đã biết về nhau

Mới gả con cho nhau giao hòa

Tam hợp như một nhà xướng ca

Mới làm bạn thông gia chi thiết

Trước ơn thời bóng nguyệt bà tơ

Trong ngoài xem bài thơ đã định

Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê

Trước phu thê, sau phu thê

Vàng để sinh con loan

Cháu chắt vinh tam hợp

Đại mạnh kim sinh thủy vợ chồng

Đại phú phong lưu

Kén được hết phong thư thảy thảy

Bấm ngón tay cũng được hợp nhau

Chiêm sinh mấy ngày đêm chầu chực

Nhị ca vàng biển túc đẹp thay

Ông bà kén được dâu kim quý

Được dâu như được miếng ngọc trong

Dù có mười cây vàng chẳng sánh

Ông bà khéo kén được dâu ngoan

Dài lâu là như con nào khác

Chẳng tham tiền tham bạc làm chi

Tiền bạc còn có khi giữ khó

Kén lấy dâu hiền ngọ là hơn

Ngày hôm nay hợp hôn sính lễ

Rượu chè cùng hỷ hả tiệc vui

Tựa cuộc cờ ở nơi tiên cảnh

Có chim loan chim hạc tốt thay

Giá thú ngày hôm nay cheo cưới

Bác bá cùng về hội đủ đầy

Ruộng cấy trước đợi ngày gặt sớm

Gả con mong nên cửa nên nhà

Nuôi con như có ngọc có vàng

Mời mọi người hãy nâng lấy chén

Uống chút rượu thơm cùng xuân họ… người ơi!

Phù dâu giao chăn màn:

Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Giờ đẹp xin thưa trước

Giờ tốt tôi xin nộp chăn màn

Nghĩ cũng thật gian nan khó nói

Chẳng nên gì của quý để giao

Vàng bạc của rể trao đã có

Giờ xin giao vật nhỏ chăn màn

Chẳng nên gối nên màn xấu hổ

Biết ơn người nhận vậy… người ơi!

Khay rượu mừng chăn màn:

Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!

Đôi rượu này mừng chiếc chăn thêu loan

Nhà người khéo khôn ngoan hết ý

Tay người khéo vốc nước thành hoa

Tay dệt chăn thành hoa ngũ sắc

Bông thì như hoa lúa hoa chanh

Bông vàng cạnh bông xanh bông thắm

Có bông thêu hoa mận đương xuân

Giờ xin được mừng màn thêu hoa

Hai bên rồng giao thoa vào chầu

Người khéo cắt phượng hạc loan ương

Xếp hình chữ bốn phương dằng dặc

Tựa bướm ong tìm nhị ngày xuân

Màn người khéo tết đơm ngũ sắc

Giờ xin mừng gối loan gối hạc

Gối chạm rồng bốn góc chầu quanh

Nàng rạng rỡ như sao trên trời

Gối người đẹp chẳng nơi nào sánh

Tôi xin mừng đến chiếu người giao

Mọi thứ thấy thứ nào cũng đẹp

Ơn bá mẹ người đưa về đây

Chăn màn cùng gối mây chiếu đẹp

Đôi chén rượu này họ hàng tôi xin mừng… người ơi!

20. Hát mời rượu.

Chài nai lảu làu xếp:

Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lừa xếp cần nỏ!

Các việc cần thu xếp lẹo an

Phượng hoàng tè hợp căn công các

Ẻn nhạn tờ tó pác san lằng

Tối lảu nạy kỉnh thâng soong tán

Cần chin hẩư họ háng khỏi hăn

Mì nhân thêm mì quỷ

Sinh lục hẩư pền quan

Sinh lan hẩư pền tháy

Ỷ như cằm khỏi báy bấu sai

Soong tan chin lảu đai đuôi khỏi

Bấu lai cụng ỷ nọi chắng pền

Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!

Lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Vằn nạy khỏi dú lườn đâư các

Tái tá mà căng pác mì thơ

Chắng vàn khỏi mà pạu lùa lạy táng

Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công

Lảu nạy mừa kính xuân kính họ

Lảu nạy se nai cần quý chức

Dá nai lục mé nhình tu khỏi

Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình

Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!

Chài nai lảu lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Pác cần phuối sinh tân khẻo lẻo

Ỷ còi hăn yểu điệu hơn cần

Nhúm khua bặng bióoc phông bấu mại

Cần chắng mà pạu lùa bái tạ

Khỏ nhọc nguốc noọng á kình châm

Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!

Lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Nhằng éng pằng pó mé

Cải ké mặc thân hây

Pó mé cạ hẩư pay khổn chổi

Khỏi chắng mà pạu lùa lạy táng

Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công

Lảu nạy se nai cần quý chức

Dá mà nai lục mé nhình tu khỏi

Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình

Lảu nạy vạy tàng thinh pây tẻo… mà thôi!

Chài nai lảu lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Khỏi chiềng mừa noọng á pạu làu

Cằm cảng síp cằm khua như bióoc

Lục luồng lại sinh oóc lục luồng

Thủy vật bất kỳ lương liền lạ

Tha nả còi liền lạ sinh tân

Ý như đạo tam cương ngụ dướng

Việc giảo lườn mọi dướng chắc đo

Kính pú giả cắp phua tự túc

Lườn cần đắc ngụ phúc lâm môn

Ơn lùa xếp xiên niên tàng thọ

Sống lùa mà hẩư họ háng đông xuân

Bấu mì lăng tền công pía đạo

Tối lảu nạy đền thảo bác ơn

Sống lùa mà thâng lườn xuân họ

Ơn cần mì công khỏ lẹo lai

Tối lảu nạy se nai lùa xếp… mà thôi!

Lùa xếp chổi, sam cốc lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Cốc lảu dú hâư oóc

Nhọt lảu dú hâư mà

Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm

Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa

Chắng pền lảu cười chua then tính

Then chin tả tằng tính bấu tàn

Keo chin tả tằng hàng khai sự

Lảu nạy chin vui thú ca lình

Củ pác sam nho sinh pí cá

Tởi hâư tạo lảu khá hom van

Cạ hẩư noọng bắc nam chắc piết… mà thôi!

Chài kể cốc lảu:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Cốc lảu dú đuổi khá

Da lảu dú đuổi men

Sam síp vài coóc ngóp lồng thay

Hả síp nả khao may lồng đăm

Liền đăm liền đảy khuốp

Đảy khuốp mé pây biai

Bươn chất khảu đang théc

Bươn pét khảu thác phòng

Bươn cảu khảu tòng sang

Cần chắng ău thép nọi pây tan

Càn thu luồng pay háp

Háp mà thâng giảo nọi lăng lườn

Háp mà thâng giảo luông cần tóc

Cần chắng ău lịch nọi mà sa

Cần chắng ău lịch va mà tháng

Tháng đảy vằn đây miạc

Pạc sjéc đảy vằn đây

Vằn đây chắng khay giảo

Vằn nhạc chắng cào sang

Ău mà củ khửn xá

Ău mà quá vằn phày

Cần đây chắng pây choỏng

Ău lồng loỏng pây tăm

Ău khửn mà xâng lằm lý lét

Ău mà liền phắt kép ău san

Cần chắng ău lồng mỏ pác phiêng

Tẳng khửn kiềng sam lịn

Ău phừn mạy cật mà có

Ău phừn mạy có mà đăng

Nặm liền phật đâư mỏ

Đảm soong khỏ lồng khùn

Khảu súc ău lồng mà

Cần liền thảng phắc pại khảu đang

Thẳm toong pục nưa tát

Thẳm toong vạt nưa tàng

Ău mà pản khảu chà

Ău nặm cắt mà sjà

Ău mác da mà piắp

Soong mừng lụp khảu chà

Sam nâư hom mác da cỏi củ

Ău mà củ khảu phò

Ău mà ló lồng cong

Soong mừng pù khay toòng khẩn nẳng

Chắng pền lảu đào lum thiết cần

Chắng pền lảu khao ngần thiết á… mà thôi!

Lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Tởi xưa vua Bàn cổ hồn mang

Sinh oóc tởi thế gian lai thí

Phục hý tạo va

Giá thú thế gian

Công khỏ nàng tạo khang tạo lảu

Nàng tạo lồng tu tẩư đảy chin

Bách quan dú giường kim nhằng lụng

Cằm phuối khỏ lo cụng siết xa

Dếp thêm lảu lài tha chặc chạy

Lảu nạy khỏi xo chổ ca lình

Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!

Chài nai lảu lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi

Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy

Sử vật mà thâng nạy bình yên

Thứ nhất lạy tổ tiên đẳm táng

Thứ soong lạy họ háng lườn phua

Khỏ nhọc noọng cười chua lai qua

Bấu mì ngần chèn pía tền công

Nguyện hẩư noọng sổng hâng pay nả

Công khỏ cụng đảy pía sắc vằn

Chục rừ đảy phua văn sang cá

Sinh lục đảy pay mạ pay loàn

Thân khỏi dú táng tàng ơn bái

Tối lảu nạy thết đại lùa tôi… mà thôi!

Nhình lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Nàng ly lịch tạo chà

Vua đồ khang tạo lảu

Chắng tặt pền lảu miạc ca lình

Tắt oóc chẻn tàng thinh long lóng

Phấn chin là hom ón tin mừ

Phấn chin là phong lưu chủng bạn

Phấn chin là vượt ngán hải va

Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc

Nàng lảu cần hại lặc còi đu

Nghị đảy xo cần su khảu mừa củ tẻo… mà thôi!

Chài nai lảu lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi

Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy

Lùa chính lạy đảy phua đảy mả

Lùa xếp lạy củm nả mừa đai

Ơn cần mà lạy đai lạy cháu

Bấu mì phén phục khát loòng kha

Tái tá hẩư noọng mà pạu lạy

Vạn sự lạy pạu căn ău phúc

Soong cần lạy khỏ nhọc bằng đeo

Khừn nòn dá phăn siêu bái tổ

Phưới oóc mà xấu hổ tằng lườn

Thêm soong xẩu soong phương họ háng

Tối lảu nạy pía công lùa xếp, mà thôi… nỏ!

Nhình lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Cần hâư hăn mạy pháy lạc chai

Pò chài khâư mà nai mè nhình chin lảu

Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc

Khỏi pền cần nam bắc bấu đây

Khỏi pền cần tàng quây xo chổi… mà thôi!

Chài nai lảu lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Lước còi tựa bỏng nguyệt hằng nga

Táng rừ bặng tiên sa thượng các

Lục cần khẻo van pác vẻ vang

Chắng mà pạu lùa nàng bái tạ

Công khỏ nguốc noọng á kình châm

Mì khỏ bấu mì công pía đạo

Bặng tu nu khửn dảo tẻo đai

Công cần hiệu vô tài ích dụng

Cằm phuối khỏi lo cụng siết xa

Tối lảu nạy tền công lùa xếp… mà thôi!

Nhình lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chiềng mừa các cá an khang

Khỏi chiềng mừa soong cần tắc lảu

Cần tắc thêm cần chậư mì đo

Cần tắc thêm cần dò bôm chẻn

Lảu nạy chin ỷ nghẹn say lai

Chẻn lảu khỏi xo vai cần chỏng

Phòng hậu se vằn lăng pây nả

Óoc chợ đảy hăn căn tuộng ngải… mà thôi!

Chài pía ơn lùa xếp:

Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!

Chạ ơn noọng khôn khẻo pạu nàng

Cằm cảng nhựng khôn ngoan khẻo lẻo

Bấu mì lăng pía tẻo tền công

Chục rừ đảy mì lục vinh va

Chạ ơn noọng đường xa phú quý

Chục rừ đảy phua ỷ giàu sang

Chục rừ đảy phua quan tó nả

Lồng láng mì vọng lạ seo lăng

Nguyện noọng đảy hâng vằn sổng ké

Sổng ké đảy phua kế liệng lườn

Phua kế cẳng cằm thương mọi ỷ

Tu khỏi dú siên lỷ tàng quây

Tối lảu nạy oóc pây pía nghịa… mà thôi nỏ!

Nhình lùa xếp chổi lảu:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc

Bấu hâư hăn mạy pháy lạc piai

Khỏi bấu hăn nhình chài kin lảu khùn căn kỷ pứa

Bấu đảy hăn mạy đứa mì hoa

Lụ hăn khỏi thúc tha quý hội

Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình

Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi nỏ!

Tá sống xo lùa xếp oóc chải:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh

Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!

Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá

Thứ soong lạy họ hàng đoạn thôi

Giờ đây khỏi xo lùa oóc chải

Nẳng lai mền nất nái khen kha

Vằn nạy mà đường xa khỏ nhọc

Chiềng cần nghị đâư mốc còi đu

Giờ đây khỏi xo lùa oóc chái mà thôi.

Dịch nghĩa:

Bên trai mời rượu phù dâu:

Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!

Mọi việc người thu xếp đã xong

Phượng hoàng giờ hợp hôn công các

Én nhạn có tổ đẹp thành đôi

Đôi rượu gửi tới người vất vả

Người uống cho cả họ tôi mừng

Có nhân thêm có quý

Sinh con để làm quan

Sinh cháu làm nên thầy

Được như lời chúc này tôi mong

Mời người uống rượu suông cùng họ

hàng chúng tôi đôi chén… người ơi!

Phù dâu chối rượu:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Hôm trước ở nơi nhà bên đó

Ông bà cũng đã có lời nhờ

Cùng bạn dâu đến lễ

Chẳng phải tôi tham tý tiền công

Rượu này để kính xuân kính họ

Rượu này dành để mời người quý người sang

Đừng mang mời con gái thân tôi

Rượu này tôi xin chối thật tình

Rượu này dành đường xa đi lại người ơi!

Bên trai mời rượu phù dâu:

Tôi thưa cùng phù dâu… người ơi!

Miệng người nói khôn ngoan yểu điệu

Lời nói thật khôn khéo hơn người

Nự cười tựa hoa tươi chúm chím

Mới nhờ đến bạn dâu

Bao vất vả dãi dầu khó nhọc

Đôi chén rượu này đền công phù dâu… người ơi!

Phù dâu chối rượu:

Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Còn bé nhờ cha mẹ

Lớn lên kệ mặc thân

Bố mẹ bảo một lần khó chối

Tôi bạn dâu được tới nhà người

Chẳng phải tham chút nơi vàng bạc

Rượu này để kính báo tổ đường

Rượu này để giành xuân quý họ

Đừng đem mời thân gái như  tôi

Rượu này tôi xin chối thật tình

Rượu này thết đường xa đi lại… người ơi!

Bên trai mời rượu phù dâu:

Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!

Xin thưa cùng em gái bạn dâu

Mười nói đều mười câu hoa nở

Con rồng lại sinh nở ra rồng

Thủy vật bất kỳ lương kiền lạ

Mặt mũi nom khác lạ đẹp xinh

Giống như đạo tam cương năm hướng

Việc của nhà mọi chốn đều hay

Kính ông bà giúp chồng sớm tối

Ngày ngày luôn có phúc vào nhà

Ơn phù dâu trăm năm trường thọ

Đưa dâu về xuân họ nhà ta

Chẳng có gì gọi là trả nghĩa

Đôi chén này là để trả ơn

Bạn dâu kính tổ đường lễ họ

Ơn người bao công khó đường xa

Đôi chén rượu này trả ơn dâu bạn… người ơi!

Phù dâu chối rượu. hỏi gốc rượu:

Gốc rượu từ đâu ra

Ngọn rượu ở đâu về

Rượu này ủ trên nhà mấy tối

Mới thành rượu xin cưới nàng dâu

Uống vào mới thành câu vui hát

Then uống bỏ cả tính không đàn

Bà buôn bỏ bán hàng mà ngủ

Rượu này uống vui vẻ thật tình

Cất lời hỏi nho sinh người đẹp

Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon

Bảo cho em khác mường được biết… người ơi!

Bên trai kể gốc rượu:

Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!

Gốc rượu ở nơi riềng

Thuốc rượu là ở men

Ba mươi trâu sừng ngóp xuống cày

Năm mươi gái đều tay xuống cấy

Cấy xuống lúa xanh cây

Mẹ ra tay làm cỏ

Tháng bảy lúa đẻ nhánh

Tháng tám lúa trổ đòng

Tháng chín lúa chắc bông

Người mới đem hái nhắt đi hái

Đòn đầu rồng đi gánh

Gánh về để bịch nhỏ sau nhà

Gánh về để bịch to người lượm

Người mới đem lịch nhỏ ra tra

Người mới đem sách hoa ra tính

Tra được ngày tốt đẹp

Giở sách được ngày hay

Ngày đẹp mới mở bịch

Ngày tốt mới mở kho

Đem lên để trên gác

Lúa đã được hong lửa vàng khô

Người đẹp mới sắm loỏng

Đem xuống loỏng mới giã

Đưa lên sàng đung đưa

Sẩy trấu người chọn chừa lấy gạo

Người mới bỏ xuống nồi miệng bằng

Đặt lên kiềng ba lưỡi

Đem củi cật vào nhóm

Lựa củi sồi vào đun

Nước trong nồi liền sôi

Đữa gióng đôi xuống đảo

Cơm chín người đem xuống

Thắt vỏ dao trên lưng

Chặt lá mản trên đát

Hái lá dáy trên đường

Đem về mới lót ủ

Đem men rũ rắc đều

Hai tay yêu vén lại

Ba ngày rỏ nước đường

Mới đưa bỏ vào cong

Mới đem bỏ vào hũ

Được ngày hai tay nâng lên nấu

Mới thành rượu hồng đào thết người

Mới thành rượu trong ngần mời em uống… mà thôi!

Phù dâu chối rượu:

Xin thưa tới cha mẹ…

Đời xưa vua Bàn Cổ hồn mang

Người sinh ở thế gian là thế

Phục Hý tạo hoa

Giá thú thé gian

Công khó nàng tạo khang tạo rượu

Nàng tạo xuống hạ thế được dùng

Trăm quan ở cung đường nghiêng ngả

Cất lời từ trong dạ thiết tha

Đừng mời nữa mắt hoa say sỉn

Rượu này tôi xin chối thật tình

Rượu này đợi trường sinh qua lại… người ơi!

Bên trai mời rượu phù dâu:

Cất lời thưa phù dâu người ơi!

Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi

Ơn người về làm đôi bạn lễ

Mọi vật đến đây được bình yên

Thứ nhất lễ tổ tiên xong đoạn

Thứ hai lễ họ hàng nhà chồng

Khó nhọc là công em nhiều lắm

Chẳng bạc tiền gọi để trả công

Nguyện cho em trẻ mãi không già

Công khó nhọc có ngày được trả

Có chồng đẹp trưởng giả văn chương

Con ra đường xe, ngựa đón đưa

Thân tôi ở đường xa ơn bái

Đôi rượu này thết đãi phù dâu… mà thôi!

Phù dâu chối rượu:

Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Nàng Ly Lịch tạo trà

Vua Đồ khang tạo rượu

Mới tạo thành rượu ngon thật tình

Rót ra chén trường sinh long lóng

Phần uống vào thơm ngọt chân tay

Phần uống  vào vui say bè bạn

Phần uống vào vượt đại ngàn tìm hoa

Uống vào nhỡ say sưa chẳng biết

Người rót rượu xin thật hãy dừng

Xin cất rượu dùm vào trong… người ơi!

Bên trai mời rượu phù dâu:

Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!

Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi

Ơn người về làm đôi bạn lễ

Dâu chính lễ nên vợ nên chồng

Dâu bạn lễ cúi mặt về không

Ơn người lễ mất công khó nhọc

Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân

Ông bà nhờ em về bạn lễ

Làm phúc mong là để dài lâu

Công cả hai như nhau em nhé

Đừng nằm mơ bái tổ đêm đêm

Nói ra lại chàng thêm xấu hổ

Nói ra cùng trong họ người cười

Đôi rượu này gửi nơi phù dâu… người ơi!

Phù dâu chối rượu:

Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Có ai thấy tre gai mọc ngược

Nam nhi đem rượu chuốc gái xa

Rượu vào nhỡ mắt hoa chẳng biết

Tôi là người nam bắc chẳng hay

Tôi là người đường xa xin chối… người ơi!

Bên trai mời rượu phù dâu:

Xin thưa cùng phù dâu người ơi!

Nhác trông tựa bóng nguyệt hằng nga

Khác gì như tiên sa thượng các

Em thật có lời ngọt vẻ vang

Mới về bạn dâu nàng bái tạ

Công khó nhọc em nhỏ kình châm

Có khó chẳng có công trả nghĩa

Chột vào bịch lại để về không

Công người hiệu vô tài ích dụng

Nói nhiều thấy cũng thật xót xa

Đôi chén này trả công phù dâu… mà thôi!

Phù dâu chối rượu:

Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Tôi trình cùng các anh an khang

Xin thưa cùng hai nàng rót rượu

Người rót thêm người nâng cả khay

Người sắp thêm rót đầy mâm chén

Rượu này uống cạn hết say nhiều

Tôi xin được chia nhau nửa chén

Phòng hậu ta biết đến mai sau

Ra chợ gặp nhau chào dễ… người ơi!

Trả ơn phù dâu:

Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!

Cảm ơn em xinh đẹp bạn nàng

Lời nói những khôn ngoan khéo léo

Chẳng có gì là để đền công

Mai kia sinh con quý vinh hoa

Cảm ơn em đường xa vất vả

Mai có chồng phú quý giàu sang

Chồng em là làm quan chức tước

Ra đường có võng đẹp ngựa xe

Chúc em luôn trẻ mãi không già

Sống lâu tình mặn mà chồng vợ

Chồng yêu nói câu nhỏ lời thương

Anh là người đường xa cách dặm

Đôi chén này trả nghĩa với người, mà thôi!

Phù dâu chối rượu:

Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc

Chẳng thấy tre gốc ngược lên trời

Ai lại con trai mời con gái mãi chẳng thôi

Chẳng thấy sung trên đồi hoa nở

Hay là tôi có lỗi gì chăng

Rượu này tôi thật tình xin chối

Rượu này để đường xa đi lại… người ơi!

Ông đưa xin phù dâu ra nghỉ:

Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong

Thứ hai lễ quý xuân cha mẹ

Giờ đây xin phù dâu ra nghỉ

Ngày nay vượt qua bao đèo núi

Ngồi lâu giờ mệt mỏi chân tay

Trình quý họ giờ này hãy nghỉ

Xin phù dâu ra nghỉ… người ơi!

21. Hát mời cơm trưa.

Trai gái cứ hát đối đáp khắp, coọi với nhau cho đến khuya, cuộc hát đối đáp cười đùa giữa hai bên rất vui. Đến sáng hôm sau khi đưa cơm lên ăn trưa bên trai có lời mời.

Chài nai bôm khảu ngài:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp… cần nỏ!

Thân khỏi cạ vô luyên xẩu lai

Bân sinh lồng cách quê lạc thí

Giảo lườn bấu định tý nhằng đai

Khéc khửn mà thâng lườn tu khỏi

Tu khỏi bác lo lội nan ty

Cần giàu cắp cần mì cụng khỏ

Khỏ lai bấu ăn mỏ nâng thư

Phày mảy tảy thâng mừ chắng đát

Khỏ lai tằng phục sát bấu mì

Chẳn giác đảy kỷ pi khỏ nhọc

Đồng tiền hai ống thóc cụng hay

Hạy chin tạm khảu đai ím toọng

Bặng vương sinh thím noọng minh nga

Xuân họ tằng lân gia vui thủ

Bấu mì lăng bàn cộ sinh tân

Đảy nai mời cần chin hắt thịnh

Lại hẩư rà hắt quén mừa lăng

Nghị mà bấu pền lăng xẩu quả

Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa

Mới cần chin tạm khảu ngài cưa đuổi

Xuân họ khỏi… mà thôi nỏ!

Nhình lùa xếp chầm bôm khảu ngài:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chầm mừa bôm thơn pát thứ

Thú bịt toòng bôm thơn thon đẹp ý

Lườn cần mì chẻn ỷ tặt lồng

Chẻn cần sự đin nồng nước noọc

Lườn cần mì ẩm thiết chạm va

Chắng ău mà tắc lảu

Lảu cần lảu khảu ráy kảu nà

Tắc oóc mà hom ón

Ỷ như lảu tởi cón tạo khang

Đảy thết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!

Chài nai bôm khảu ngài:

Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!

Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi

Soong bưởng đảy hượp hội ơn cần

Tàng quây vượt sơn lâm vất vả

Sống lùa mà thâng thóa lẹo an

Ý như tiên hằng nga xuất giá

Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua

Mời cần tạm chin khảu ngài cưa

Đuổi xuân họ khỏi

Vằn nảy hợp hội ơn cần

Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo

Củ tin thêm pây téo khửn lồng

Tiển cạ tặt mì bôm mì bán

Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa

Mời cần chin ám khảu ngài cưa

Đuổi xuân họ khỏi… mà thôi nỏ

Lùa xếp chầm bôm khảu ngài:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Khỏi chầm mừa ăn bôm long đáo

Soong khỏi chầm mừa ăn cháo pác phiêng

Sam khỏi chầm ăn kiềng sam lịn

Cúc cần sự khâư mà sự lạ

Phúc sát chái liềm lạ hoỏng chang

Ý như là lườn quan kẻ chợ

Lước còi tựa quân tử lân la

Khừn vằn cần tức pia khai háng

Cần chắng kháng thôm nọi lăng lườn

Cần chắng kháng thôm luông nả táng

Cần chắng pắt pia mè

Cần chắng se pia phằn

Vàn ău báo síp soong mà thả

Vàn ău báo síp hả mà tông

Chắng pền cộ bôm toòng tham thiết

Vằn nạy bọn khỏi mà hắt khéc

Beéc pác mà chom chin

Lườn cần mì lòng nhân thương thiết

Bôm bàn mì lai pát khỏi chầm… mà thôi nỏ!

Dịch nghĩa:

Bên trai mời cơm trưa:

Xin thưa vãi đưa cùng phù dâu người nhé!

Thân tôi thật vô duyên xấu hổ

Trời sinh về lạc số cách quê

Nhà cửa chưa có gì vẫn lẻ

Khách đến nhà vô lễ chào mời

Có lỗi gì người ơi tha thứ

Người giàu đây khắp sứ hiếm hoi

Khó quá chẳng cả nồi nấu nướng

Lửa cháy tay mới biết là đau

Chẳng cả chiếu mượn đâu cũng khó

Nghèo quá cơm chẳng có đủ ăn

Đồng tiền hai ống thóc cũng hay

Hãy xơi tạm lưng cơm ấm bụng

Như vương sinh tìm bóng minh nga

Xuân họ cùng cả nhà vui vẻ

Chẳng có gì bàn cỗ ngọt ngon

Được mời người lấy ơn lấy thịnh

Để chúng ta biết đến về sau

Nghĩ mãi chẳng vào đâu xấu quá

Chẳng có gì nên cỗ nên bàn

Mời người tạm xơi lưng cơm muối

Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!

Phù dâu mừng mâm cơm trưa:

Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!

Xin được mừng mâm son bát sứ

Đũa bịt đồng đặt ở mâm son

Vành mâm đặt chén ngà chén ngọc

Chén người từ ngoài nước mua về

Ấm người lại chạm hoa

Mới đem ra rót rượu

Rượu người rượu gạo ruộng gạo nương

Chưa rót hương đã thơm

Tựa như rượu đời trước tạo khang

Được thết khách bắc nam chúng tôi… mà thôi!

Bên trai mời cơm:

Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!

Mấy khi người được tới nhà tôi

Hai bên được hợp hội ơn người

Đường xa vượt núi đồi vất vả

Bạn dâu về tất cả bình an

Tựa như tiên dương gian xuất giá

Hôm nay rượu hỷ hả cười vui

Mời người ngồi tạm xơi cơm muối

Ngày hôm nay hợp hội ơn người

Đường xa vượt bao nơi đèo dốc

Bao gian nan khó nhọc vê đây

Tiếng là đặt giờ này bàn cỗ

Chẳng có gì rau cỏ để mời

Xin người hãy tạm xơi cơm muối

Cùng xuân họ chúng tôi người ơi!

Phù dâu mừng mâm:

Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Tôi xin mừng chiếc mâm long đáo

Hai tôi mừng chiếc chảo miệng bằng

Ba tôi mừng chiếc kiềng ba lưỡi

Người mua từ đâu về sự lạ

Chiếu người trải đủ cả ngoài trong

Giống như chỗ nhà quan kẻ chợ

Nhìn thoáng tựa quân tử lân la

Cá người ngày đem ra chợ bán

Người mới tháo ao lớn sau nhà

Người mới tháo ao to trước cửa

Lựa cá giống lại ao

Để con nào có trứng

Nhờ cháu trai đến tuổi trăng rằm

Trai mười hai về hộ

Mới thành cỗ mâm đồng xinh đẹp

Hôm nay tôi thành khách

Vác miệng đến cùng ăn

Nhà nười có lòng nhân thương thiết

Trước cỗ bàn bát chén đẹp tôi xin mừng… người ơi!

            22. Hát tạm biệt.

Khi ăn trưa xong, lúc này đoàn nhà gái tạm biệt nhà trai. Phù dâu cùng ông đưa, bà đưa chuẩn bị lại nhà. Phù dâu bước ra cửa buồng hát dặn dâu và bước ra giữa nhà hát giã từ xuân họ, cảm ơn tạm biệt nhà trai rồi cầm nón đi xuống cầu thang để trở lại bên nhà gái.

Sắng lùa:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Sam tẩư cụng bấu vừa

Sam mưa cụng bấu hợp

Lườn cần chắng chèo lừa mà cạ

Lườn cần chắng khúy mạ mà sam

Noọng khỏi dú đâư thóa bấu khan

Mé noọng dú giường chang chắng cạ

Việc nạy khóp thiên hạ bân đin

Bấu khâư liệng lục nhình tó ké

Nhằng ỷ là pó mé liệng còi

Cải mà khá hắt đôi liệng pác

Lườn cần mì nhàu mác mà sam

Chàu giam thêm háp càn lai hó

Cần có còi sjư

Còi đảy vằn chục rừ đại chà

Pú giả chắng mà cạ thâng cằm

Tái tá dú bưởng lăng sẳm sửa

Lục khươi mì mu nựa cưới xin

Cưới xin tằng phép tắc

Ăn lăng mền bấu chắc là son

Dá đảy tách tằng boong ngoại họ

Khéc khửn lườn chậư chọ chàu ngài

Khéc khửn lườn vạng lai pây téo

Tàng lộc pây khảm kéo nửa xa

Khéc khửn lườn nhàu nhá oóc mà

Chắng thúc là tu cần rụ chắc

Cần tồn khóp nam bắc đông tây

Noọng hợi còi dú đây thong thá

Pú liệc là noọng dạ

Già liệc là noọng vâng

Noọng ới! cỏi dú mắn như phia dạ thủ mưu

Giàu mì bặng nặm pé hải

Lặc căn hẩư nội ngoại đảy chầm

Giờ đây khỏi hồi môn xo téo… mà thôi!

Lùa xếp sắng xuân họ:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Chin xong mật sao sác năn nơ

Chin dá khỏi téo mừa quê sử

Khỏi sắng tằng quân tử lân la

Khỏi sắng tằng bản xạ nặm mường

Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi

Lụ cạ mì cằm lội dá chê

Cằm lội vạy ău se khỏi thủ

Giờ đây khỏi xo cố hồi hương

Xuân họ dú lườn chương thong thá… mà thôi!

Lùa xếp sắng sjao báo:

Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…

Tha vằn chại mừa tây tờ khắm

Bọn khỏi củ pác sắng tờ mừa

Pát chén dú lườn nưa cói lạng

Khỏ nhọc sjao báo bản hương lân

Tọn tặt thêm dọ bôm khỏ lẳm

Pát nặm thêm đẳm tăm chậư mà

Cơi nhàu thêm cơi trà thôi đoạn

Ău mà tặt tó nả giường chang

Đảy thết khéc bắc nam bọn  khỏi… mà thối nỏ!

Dịch nghĩa:

Dặn dâu:

Trước kính thưa tổ tiên, cha mẹ

Sau kính thưa cùng xuân họ… người ơi!

Hỏi đám dưới không vừa

Dạm đám trên chẳng hợp

Nhà người mới chèo thuyền đến bảo

Nhà người mới cưỡi ngựa tới nơi

Ở trong buồng em tôi im tiếng

Bố mẹ ngồi giường trong mới bảo

Việc này khắp thiên hạ đất trời

Không ai nuôi con gái đến già

Còn bé la bố mẹ dạy nuôi

Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng

Nhà người có trầu cau đến hỏi

Trầu tiêm mang nhiều gói đến nhà

Nhờ thầy xem sách

Xem được ngày đón dâu

Ông bà từ bên ấy có lời

Bên nhà gái tìm nơi sắm sửa

Con rể có rượu gạo cưới xin

Cưới xin cả phép tắc

Con giờ con nhà người

Cháu giờ cháu xuân họ

Khách đến nhà trầu nước ra mời

Làm cơm nước thết người xa đến

Thế mới phải con người hiểu biết

Ăn ở luôn giữ nết thảo hiền

Bạn ơi! Hãy ở đây thong thả

Cha gọi là phải dạ

Mẹ dạy bảo phải vâng

Mới thực người thành tâm đạo đức

Ở vững như ngọn núi sau nhà

Của có như nước sông nước bể

Mãi yêu nhau cho hai họ vui mừng

Xuân họ cứ thpong thả rượu vui

Từ biệt xin về nơi bên ấy…

Phù dâu chào xuân họ:

Xin thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Ăn xong kiến rời rạc say sưa

Ăn xong tôi trở vê bản xứ

Xin nhắn chào quân tử lân la

Xin nhắn chào khắp xã bản mường

Ơn người có lòng thương thắm thiết

Nhỡ tôi có lỗi liệc đừng chê

Câu lỗi xin đem về gói lại

Giờ đây tôi xin cố hồi hương

Xuân họ cứ đàng hoàng thong thả… người ơi!

Phù dâu chào trai gái:

Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!

Mặt trời đã ngả bóng về tây

Cất lời ở đây bạn nhé

Rửa bát chén sạch sẽ trên nhà

Trai gái bản bao là vất vả

Dọn dẹp rồi lại cả bưng mâm

Chén nước cùng ciếc tăm đưa mời

Khay nước cùng trầu cơi về đặt

Đem về đặt ở giữa giường trên

Được thết khách bắc nam chúng tôi… người ơi!

KẾT LUẬN

Có thể nói hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí, một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Tày. Nội dung của hát “Quan làng” vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc.

Những lời hát thường ứng khẩu ngay tại chỗ với nội dung ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, răn dạy con cháu phải có hiếu với tổ tiên. Hát “Quan làng” trong đám cưới của dân tộc Tày phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.

Hát “Quan làng” thể hiện nghệ thuật dân ca, ngôn ngữ của tộc người. Nghệ thuật chuyển tải hiện thực đời sống xã hội qua từng lời hát đối đáp vô cùng đặc sắc, thể hiện trình độ văn học, ý nghĩa khái quát cao của tộc người.

Với vai trò và ý nghĩa như vậy, hát “Quan làng” xứng đáng được nghiên cứu và bảo tồn nhằm phát huy giá trị của nó trong cộng đồng cũng như tới các tộc người khác và bạn bè quốc tế.

                            (Tài liệu do Trung tâm quản lý di tích và danh thắng tỉnh Yên Bái)

                                                                                                           BAN BIÊN TẬP CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ