CTTĐT - Hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí, một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Tày. Nội dung của hát “Quan làng” vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc. Những lời hát thường ứng khẩu ngay tại chỗ với nội dung ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, răn dạy con cháu phải có hiếu với tổ tiên. Hát “Quan làng” trong đám cưới của dân tộc Tày phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.
Trình duyệt không hỗ trợ xem trực tuyến
I. Khái quát về tộc người Tày ở tỉnh Yên Bái.
Người Tày ở Yên Bái có khoảng 120.000 người, chiếm 17% dân số toàn tỉnh. Đồng bào Tày sống tập trung đông ở 7/7 huyện, thị trong tỉnh (trừ 2 huyện Trạm Tấu và Mù Cang Chải). Trong đó đông nhất là các huyện: Lục Yên 53,18% dân số; Văn Chấn 16,09%; Yên Bình: 15,56%; Văn Yên: 15% dân số toàn huyện.
Từ lâu, người Tày đã cư trú tập chung thành bản, thường ở ven các thung lũng và những nơi có điều kiện sản xuất nông nghiệp và thuận lợi giao thông. Tuy vậy, cũng có nơi người Tày sinh sống ở các xã vùng cao, do đó còn gặp nhiều khó khăn trong việc lưu thông hàng hóa, phương tiện đi lại khó khăn, đời sống còn nghèo.
Tên gọi dân tộc Tày là tên gọi chung và phổ biến nhất. Người Tày có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái (dòng ngôn ngữ Nam Á). Kinh tế chính của người Tày ở Yên Bái là nền kinh tế nông nghiệp, người Tày làm ruộng nước kết hợp với săn bắt và chăn nuôi. Với truyền thống lâu đời cùng với sự cần cù, sáng tạo trong lao động và tiếp thu khoa học kỹ thuật mới rất nhanh nên nông nghiệp của người Tày phát triển tương đối cao. Cùng với việc thâm canh tốt 2 vụ lúa, đưa giống mới vào sản xuất, tăng vụ ngô đông, người Tày phát triển mạnh chăn nuôi gia súc, gia cầm; tích cực phát triển nghề rừng và trồng mới các loại cây công nghiệp như: chè, quế, sắn. Trong quá trình giao lưu văn hóa, người Tày đã sáng tạo ra những tác phẩm kiệt tác như Khảm hải (Vượt biển), các bài Khắp, Cọi, hát quan làng (hay hát đón dâu) có giá trị nhân văn sâu sắc.
Nhà ở truyền thống của người Tày là nhà sàn, mỗi bản có khoảng 15 đến 20 nóc nhà, người Tày dùng vật liệu xây dựng sẵn có ở địa phương như lá cọ hoặc cỏ giang để lợp nhà. Sàn nhà được dát mai, diễn hoặc ván, cửa làm bằng phên nứa hoặc lịa bằng gỗ. Nhà của người Tày thường có từ ba đến năm gian, hai trái. Trên sàn nhà chính, gian trung tâm thường là gian giữa (nếu số gian nhà là lẻ), nhà có số gian chẵn thường chọn gian trung tâm là gian thứ hai kể từ cầu thang ngoài vào và bếp được đặt ở gian giữa.
Trang phục của người Tày chủ yếu là vải bông nhuộm chàm đen cho cả nam và nữ. Phụ nữ Tày thường mặc áo ngắn với váy hoặc quần, áo ngắn may không cổ kiểu giống áo bà ba. Vào những ngày trọng đại như dịp cưới, ngày lễ và tết thì phụ nữ Tày thường mặc váy và áo năm thân có thắt lưng bằng vải chàm gấp lại buộc phía sau kèm theo khăn vuông gấp chéo được nhuộm màu chàm. Đàn ông mặc áo tứ thân cổ tròn có khuy vải hoặc cúc và quần lá tọa và chỉ đội khăn xếp dịp lễ tết, đặc biệt là lễ đón dâu, hoặc đi ở rể.
Người Tày có nghề thủ công phong phú, đa dạng và được phát triển rất sớm, trong đó nổi bật là nghề dệt thổ cầm, nghề trồng bông để dệt vải và nghề nuôi tằm lấy tơ dệt dây dao Slaicha cũng có mặt trong văn hoá của người Tày nơi đây từ lâu. Hoa văn dệt trên vải thổ cẩm phong phú, đa dạng, riêng dây dao gồm hai mươi bảy hình tượng, mỗi hình gắn với một truyện dân gian có nội dung giáo dục tình người sâu sắc. Nghề làm giấy dó, nghề đan lát, nghề mộc, nghề rèn, nghề đục đá phát triển khá cao.
Hình thức Hắt tồng (tức kết bạn) rất phổ biến của đồng bào Tày, những người bạn trai, bạn gái hợp nhau về tính nết cùng trang lứa, mang lễ vật một con gà, một chai rượu đến nhà nhau, xin bố mẹ hai bên cho kết tồng (kết bạn). Khi bố mẹ hai bên đồng ý thì họ coi nhau như anh em ruột thịt.
Hôn nhân của người Tày được tiến hành qua nhiều nghi thức độc đáo và đặc sắc, nhiều hình thức sinh hoạt văn hoá truyền thống được thực hiện trong đám cưới là hát quan làng. Đây là một trong những nghi thức sinh hoạt đặc sắc nhất vẫn còn được lưu giữ cho tới ngày nay. Lễ cưới truyền thống của người Tày được trải qua các bước quan làng (ông mối); xem ngày qua thầy cúng (lễ bốn gà); lễ cưới, lễ lại mặt, tết quan làng, các bước này tiến hành trong một thời gian dài, thậm chí có khi đến mấy năm. Tang lễ của người Tày có nhiều nghi thức và chịu ảnh hưởng nhiều của Tam giáo. Nhiều giá trị nhân văn được thể hiện thông qua tang ma truyền thống của đồng bào Tày. Hiện nay, tang lễ truyền thống của người Tày ở tỉnh Yên Bái đang tích hợp nhiều giá trị nghệ thuật dân gian đặc sắc như nghệ thuật tranh cắt giấy (qua nhà táng), nghệ thuật trình diễn dân gian, nghệ thuật trang trí…Tuy nhiên, ở những bản xa các trung tâm xã, đời sống của nhân dân còn nhiều khó khăn thì tang lễ của người Tày lại chịu ảnh hưởng nhiều đến kinh tế và sản xuất của gia đình.
Ngày nay truyền thống văn hoá dân gian luôn được bảo tồn, khai thác và phát huy trong sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, cùng với các tộc người khác trong tỉnh người Tày ở tỉnh Yên Bái đang góp phần to lớn của mình trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển quê hương Yên Bái.
II. Khái quát về tộc người Tày ở huyện Lục Yên.
1. Khái quát chung về huyện Lục Yên.
* Đặc điểm tự nhiên: Vị trí địa lý: Huyện Lục Yên là huyện miền núi của tỉnh Yên Bái, nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Yên Bái. Huyện Lục Yên nằm trên toạ độ địa lý: từ 21055’30’’ đến 22003’30’’ vĩ độ Bắc; từ 104030’ đến 104053’30’’ kinh độ Đông, Phía Bắc và phía Đông giáp huyện Hàm Yên (Tuyên Quang), huyện Quang Bình, huyện Bắc Quang (Hà Giang), phía Tây Bắc giáp huyện Bảo Yên (Lào Cai); phía Tây và phía Nam giáp huyện Văn Yên, huyện Yên Bình. Lục Yên nằm trong tiểu vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, thích hợp với sự phát triển nông, lâm nghiệp. Theo thống kê năm 2008 thì tổng diện tích tự nhiên của huyện là 80.870 ha, trong đó đất sản xuất nông nghiệp là 9.826,35 ha, đất lâm nghiệp là 59.417,33 ha còn lại là các loại đất khác. Toàn huyện có 23 xã và 1 thị trấn, bao gồm: An Lạc, An Phú, Động Quan, Lâm Thượng, Liễu Đô, Khai Trung, Khánh Hòa, Khánh Thiện, Mai Sơn, Minh Chuẩn, Minh Tiến, Minh Xuân, Mường Lai, Phan Thanh, Phúc Lợi, Tân Phượng, Tân Lập, Tân Lĩnh, Tô Mậu, Trúc Lâu, Trung Tâm, Vĩnh Lạc, Yên Thắng, thị trấn Yên Thế.
Dân số của toàn huyện Lục Yên năm 2008 là 105.104 người. Mật độ dân số bình quân là 1130 người/km2năm. Toàn huyện có 16 dân tộc anh em cùng chung sống gồm: Kinh, Tày, Nùng, Dao, Mường, Thái, Cao Lan, Dáy, Ngái, Pa Cô, Pa Dí, Xá, Tu Dí, Lô Lô, Mông...
Địa hình của huyện bị chia cắt bởi 2 dãy núi chính chạy dọc theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, tạo ra các thung lũng, bồn địa bằng phẳng là nơi dân cư tập trung sản xuất và sinh sống từ lâu đời. Phía hữu ngạn sông Chảy là dãy núi Con Voi chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, có độ cao trung bình 300 – 400m, đỉnh cao nhất 1,148m, đỉnh tròn, sườn thoải, độ dốc trung bình 400. Phía tả ngạn sông Chảy là dãy núi đá lớn chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, đỉnh cao nhất 1.035m, có độ dốc lớn, đỉnh nhọn, sườn núi bị cắt xẻ. Vùng đất thấp bằng phẳng được xen kẽ giữa 2 dãy núi và triền sông Chảy đất đai phì nhiêu màu mỡ. Đất ở đây có thể phân ra thành hai hệ đất chính: đất phù xa do sông chảy bồi đắp và hệ đất Feralit phát triển trên nền địa chất đa dạng của địa hình đồi núi.Với địa hình và đất đai như trên rất thuận lợi cho phát triển cây lâm nghiệp, cây công nghiệp và nông nghiệp. Cùng với đó Lục yên còn có tài nguyên khoáng sản rất lớn với các loại khoáng sản quý hiếm như: phôtphorit, pirit, đá quý, đá bán quý, đá hoa trắng, đá xây dựng, than, sỏi, cát…
Do điều kiện địa hình đồi núi dốc mạnh, lượng mưa lớn và tập trung nên tạo cho Lục Yên một hệ thống ngòi suối khá dày đặc, có tốc độ dòng chảy lớn và lưu lượng nước thay đổi theo từng mùa.
2. Người Tày ở huyện Lục Yên.
Ở tỉnh Yên Bái, người Tày cư trú chủ yếu ở huyện Lục Yên, nơi đây người Tày có lịch sử cư trú lâu đời. Đồng bào cư trú đan xen với các tộc người khác như: Nùng, Dao, Kinh trong các bản làng truyền thống ở hầu khắp các xã trong huyện.
Tính đến năm 2000, người Tày ở huyện Lục Yên có 12.246 người, chiếm 15% dân số toàn huyện. Đây chính là cư dân bản địa, có mặt ở địa phương đã vài ngàn năm nay. Người Tày ở đây sống chủ yếu ở các xã vùng sâu có các bồn địa và ven suối lớn. Họ sống tập trung thành bản và sống xen kẽ với các dân tộc khác. Sản xuất nông nghiệp của họ khá phát triển, bao gồm trồng trọt các loại cây trồng như lúa, ngô, khoai, sắn; làm thủy lợi và phối hợp sử dụng các loại phân. Họ còn giỏi làm nương đồi, nương tràn bãi, nương ven rừng và làm vườn. Họ quan tâm tới việc trồng, tu bổ và bảo vệ rừng, gìn giữ nguồn nước và khu đồng cỏ cho chăn nuôi. Các gia đình còn thông thạo việc thu hái lâm sản, săn thú nhỏ và đánh cá ở sông, suối. Nhiều nghề thủ công như đan lát, làm đồ gỗ, ép và chưng cất dầu, dệt vải, nuôi tằm có điều kiện phát triển. Ở một số nơi người Tày huyện Lục Yên còn giỏi cả buôn bán, trao đổi hàng hóa. Nhà ở của họ thường là nhà sàn rất rộng thường có ba, bốn thế hệ sinh sống. Nhưng ngày nay do kinh tế của người Tày ở đây phát triển đã xây nhà đất để tiện sinh hoạt.
Họ cư trú thành các bản riêng biệt, khoảng cách thưa thớt. Họ có hai loại hình cư trú phân tán và tập trung tương ứng với nhóm du canh hoặc định canh sống xen kẽ với các dân tộc khác. Nhìn chung đời sống của người Tày vẫn còn nhiều khó khăn nhưng người Tày ở đây vẫn còn lưu giữ được nhiều nét bản sắc truyền thống của phong tục tập quán.
Người Tày cư trú ở huyện Lục Yên có nền văn hóa lâu đời và được duy trì bền vững trong đời sống cộng đồng. Từ những giá trị văn hóa vật chất như những nếp nhà sàn truyền thống, các giá trị ẩm thực, những bộ trang phục màu chàm với dây dao “slaicha” đến các yếu tố văn hóa tinh thần độc đáo như các lễ hội, các nghi lễ trong chu kỳ đời người, hệ thống tri thức dân gian, tiếng nói, chữ viết, … Tất cả những yếu tố văn hóa này đều được duy trì phổ biến trong cộng đồng với những nét tiêu biểu đáng được bảo tồn, phát huy trong điều kiện xã hội có nhiều biến đổi như hiện nay.
III. Khái quát về tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.
1. Khái quát về xã An Phú, huyện Lục Yên.
Xã An Phú nằm ở phía Đông Nam huyện Lục Yên. Theo số liệu thống kê năm 2013 xã An Phú có tổng diện tích tự nhiên 4.266,37 ha, trong Dân số của xã có 4.963 nhân khẩu, với 1.698 hộ, gồm 5 dân tộc (Tày, Nùng, Kinh, Dao, Giáy), cư trú tại 14 thôn bản: Nà Hà, Nà Dụ, Làng Xóa, Khau Ca, Nà Lại, Lũng Đảy, Khau Cuồng, Cao Khánh, Khau Sén, Tân Lập, Đồng Dân, Tổng Khuyển, Khau Vi, Mỏ Cao.
Địa hình xã An Phú không bằng phẳng, có độ dốc lớn, bị chia cắt mạnh bởi núi cao, khe suối, ngòi. Khí hậu chịu ảnh hưởng chung của đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa (gió Lào khô nóng và gió mùa đông bắc lạnh giá). Đất đai của xã Hưng Khánh được thiên nhiên ưu đãi, độ phì cao. Với những điều kiện địa hình, khí hậu, đất đai như vậy nên ở Hưng Khánh phù hợp cho phát triển các loại cây như: lúa, ngô, chè, quế, mía, bưởi và các loại cây công nghiệp khác.
2. Một số đặc điểm kinh tế, văn hóa - xã hội của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.
* Lịch sử di cư của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên: Theo kết quả khảo sát tại các địa phương thì người Tày là cư dân bản địa ở Việt Nam, có nguồn gốc từ lâu đời. Hiện nay người Tày đang cư trú trên địa bàn rộng lớn và chiếm số đông tại các huyện Lục Yên, Văn Yên, Yên Bình.
Trước năm 1945 một số người Tày ở huyện Văn Yên có nguồn gốc từ tỉnh Lạng Sơn di cư sang. Người Tày ở huyện Văn Chấn và Trấn Yên có nguồn gốc di cư từ các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Nghệ An lên Yên Bái. Đối với người Tày ở vùng Lục Yên mang nhiều giá trị văn hoá độc đáo riêng biệt so với người Tày ở vùng Văn Chấn, Trấn Yên và khác biệt so với người Tày ở vùng Đông Bắc Việt Nam.
* Một số đặc điểm về văn hóa vật chất của tộc người Tày xã An Phú:Với kho tàng văn hóa dân gian phong phú và tập tục có nhiều nét đặc trưng còn lưu giữ được như trường ca Khảm hải, lễ hội Lồng tồng, những điệu xòe cổ… người Tày đã chứng tỏ họ là những cư dân bản địa ở vùng sông Chảy và nhà sàn của người Tày vùng Đông hồ là một không gian văn hóa rất đặc biệt. Cầu thang giữ một vai trò quan trọng không thể thiếu. Trong đời sống tâm linh của người Tày, 7 hay 9 bậc cầu thang là sự thể hiện số lượng con vía. Vía chính là sợi dây nối sự sống và cái chết của con người. Bởi vậy, bậc cầu thang chính là cầu nối giữa hai thế giới bên trong và bên ngoài của ngôi nhà. Số lượng bậc thang và vị trí cầu thang có thể ở bên phải hoặc bên trái ngôi nhà tùy theo thế đất và vị trí dựng nhà, nhưng số bậc cầu thang nhất định phải là số lẻ.
Khi bước vào sàn ngôi nhà của người Tày, phía trước ngôi nhà là một bàn thờ nhỏ, đó là ban thờ ông tổ bảy đời của người Tày và trong quan niệm tâm linh của họ thì những người đời trước khi mất đi sẽ trở thành người canh cửa, bảo vệ cho con cháu khỏi những điều xấu từ bên ngoài vào. Gian ngoài gần cửa vào là nơi tiếp khách. Với người Tày bao giờ chủ nhà cũng ngồi ở phía trên cùng, bên trong, để tiện rót nước và tiện bao quát cả không gian ngôi nhà. Nhà sàn của người Tày có rất nhiều cửa sổ, thường là dãy cửa sổ nối tiếp nhau chạy bao quanh ngôi nhà. Những cửa sổ này vừa để đón gió, vừa mang ánh sáng vào ngôi nhà sàn của người Tày tạo nên sự thoáng mát và chan hòa với thiên nhiên.
Gian chính là nơi quan trọng nhất trong ngôi nhà sàn người Tày, vì đây là nơi cả gia đình quây quần tụ họp đông đủ, cùng ngồi trò chuyện hoặc sum vầy bên mâm cơm ấm cúng. Ban thờ tổ tiên của người Tày luôn có vị trí trang trọng nhất ở gian chính và lúc nào cũng phải đặt cùng phía với cầu thang lên nhà. Đây là một nét độc đáo riêng biệt so với kiến trúc nhà sàn của các dân tộc khác.
* Một số đặc điểm về văn hóa tinh thần của tộc người Tày ở xã An Phú.
- Tiếng nói - chữ viết: Tiếng nói của người Tày xã An Phú có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái, nằm trong ngữ hệ Nam Á. Người Tày sử dụng chữ Nôm Tày trong các văn tự cổ của mình. Đến nay chỉ có các bậc cao niên trong xã là có thể sử dụng các tài liệu này.
- Thờ cúng tổ tiên: Thờ cúng tổ tiên là nghi lễ tín ngưỡng cơ bản của người Tày, đây là việc thờ chính trong nhà, nhằm giáo dục, nhắc nhở con cháu luôn hướng về tổ tiên, cội nguồn, giữ gìn truyền thống gia tộc, dòng họ. Bàn thờ tổ tiên luôn được đặt ở gian chính giữa nhà là nơi trang trọng nhất và được trang trí đẹp. Trên bàn thờ tổ tiên người Tày thường đặt ba bát hương. Một bát thờ nguồn gốc tổ tiên; một bát thờ lộc mệnh (gia phả dòng họ); một bát thờ hàm (các chức sắc của tổ tiên). Dòng họ nào, gia đình nào có người làm thầy Tào, làm Bụt thì cũng có thêm một bát để thờ. Hàng tháng đến này mùng một, ngày rằm (âm lịch), gia đình thắp hương kèm theo hoa, quả, rượu. Trong các ngày tết, ngày giỗ hay có việc đại sự quan trọng như: đám cưới, làm nhà mới hay sinh con…các gia đình đều thắp hương mời tổ tiên về chứng giám. Đặc biệt vào ngày 30 tết, chủ nhà làm nhiệm vụ sửa sang bàn thờ, quét sạch bụi bẩn, rửa sạch ấm chén rót nước đặt bên dưới mỗi bát hương một chén. Trước các bát hương, bày khay ngũ quả vào chính giữa, gồm một nải chuối và các loại quả có hình thù đẹp (kiêng vị đắng, chua, cay); hai bên đặt bánh chưng, bánh khảo, mứt, kẹo...
Do tính chất thiêng liêng và trang trọng như vậy, nên người Tày thường nghiêm cấm phụ nữ nhất là con dâu, cháu dâu, những người lạ không được tới gần bàn thờ. Ở gia đình người Tày, mỗi người con dâu đều có một buồng riêng, đều có một bà mụ riêng cho con của mình. Có bao nhiêu con dâu có trẻ con thì có bấy nhiêu bàn thờ mụ.
Người Tày có quan niệm về ông Công, ông Táo rất gần với người Kinh, họ coi ông Táo không chỉ là thần Bếp mà còn là vị thần bảo vệ người và gia súc trong gia đình. Nơi thờ Táo quân rất đơn giản, chỉ là một ống tre được dán giấy đỏ làm ống hương. Nếu gia đình có việc đại sự, hoặc xảy ra những vụ việc như có người đau, ốm, gia súc bị bệnh dịch, mất trộm thì cúng thần bếp để xin phù hộ. Hàng năm cứ đến ngày 30 tháng chạp (âm lịch) người Tày xã An Phú đều làm lễ tiễn đưa Táo quân về trời. Do đặc điểm cư trú ở vùng rừng núi, khí hậu lạnh, sẵn củi rừng nên bếp của người Tày quanh năm không bao giờ tắt lửa. Người Tày quan niệm bếp không có lửa thì không gặp được điều lành.
- Một số nghi lễ truyền thống.
+ Lễ hội “lồng tồng” hay “xuống đồng”: Đây là lễ hội dân gian truyền thống của người Tày, được tổ chức với mong ước một năm mới mưa thuận, gió hoà, mùa màng bội thu, mọi nhà ấm no hạnh phúc. Trong tiết trời se lạnh đầu năm, người Tày xã An Phú nô nức chuẩn bị cho lễ hội “Xuống đồng” cầu cho một năm mới mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, bội thu, thóc đầy bồ, lợn, gà đầy chuồng, mọi nhà được bình an, mạnh khoẻ.
Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức vào những ngày đầu xuân năm mới khoảng thời gian từ mùng 4 đến mùng 10 tháng riêng. Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức 2 phần phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi thức cúng thần nông, thành Hoàng làng cầu mong cho cả năm mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn; các gia đình mạnh khỏe. Phần lễ được bắt đầu từ tục rước đất, rước nước. Kiệu rước được trang trí sặc sỡ nhiều mầu theo biểu tượng âm dương ngũ hành và được hai đôi nam, nữ (chưa vợ, chưa chồng) khiêng kiệu rước. Đi đầu đoàn rước là thầy cúng, người được dân bản giao trách nhiệm là sứ giả để giao tiếp với thần linh, trên tay thầy cầm cây nêu biểu tượng của sự sinh sôi, nảy nở. Đi sau là kiệu rước nước, nước được đựng trong hai ống bương to một ống bố và một ống mẹ.
Sau kiệu rước nước là kiệu rước đất, đất thiêng được lấy từ trên núi cao gọi là đất mẹ. Sau đó là các mâm lễ để dâng các vị thần linh. Lễ vật gồm một mâm quả còn (bên trong các quả còn có đựng các hạt giống); mâm xôi 7 màu, bánh dày ngũ sắc và thủ lợn, gà luộc, hoa quả... Đội chiêng trống đi hai bên thầy cúng nổi chiêng trống để thầy cúng giao linh với thần linh. Khi đoàn rước về đến địa điểm làm lễ, thầy cúng ra hiệu cho đội nhạc lễ tấu lên ba hồi kèn trống vang vọng cả núi rừng, trời đất, tiếp đó thầy cúng thực hiện nghi lề cúng. Thầy khấn và phun nước làm phép để xua đuổi ma quỉ, xua đuổi điều không may, rồi thầy tung lộc (là các hạt giống) của thần linh cho dân bản.
Sau phần lễ là phần hội, phần hội được bắt đầu bằng các điệu múa và các tiết mục văn nghệ dân gian đặc sắc của người Tày như : múa quạt, múa khăn, múa gậy, hát đối, hát giao duyên....Nhưng nổi bật nhất, vui nhất, nhiều người tham gia nhất là những màn xoè, khi tiếng kèn trống vang lên các cô gái tày mở đầu màn xoè với những động tác xoè duyên dáng, điệu nghệ mời mọi người tham gia, vòng xoè cứ rộng mãi đi đều trong tiếng kèn, tiếng trống dập dìu. Khi các màn xoè kết thúc cũng là lúc mọi người tham gia các trò chơi. Các trò chơi ở đây đa số là trò chơi dân gian như: ném còn, đẩy gậy, kéo co, đánh quay…
3. Một số lễ tết trong năm của người Tày.
- Tết Nguyên đán: Khác với người dân miền xuôi, người miền núi lại có phong tục đón tết rất đặc trưng mang đậm nét văn hóa của dân tộc mình. Với người Tày xã An Phú cũng vậy họ cũng có cách đón năm mới rất riêng của mình. Với người Tày, tết Nguyên đán là mở đầu cho một năm mới và họ bắt đầu ăn tết từ ngày 28/12 (âm lịch). Trước và trong ngày Tết, trên bàn thờ các gia đình được trang hoàng dán giấy đỏ, trai gái trong bản nô nức trang trí lại nhà cửa, quét dọn sạch sẽ và sắp xếp lại đồ đạc trong nhà để cho căn nhà thêm mới mẻ và ấm cúng hơn. Bước sang ngày 29 tết đàn ông người Tày bắt đầu mổ lợn và chế biến ra những món ăn như: giò, chả, thịt luộc, thịt nướng và lạp sườn... Phụ nữ tổ chức gói bánh và làm chè lam, bánh khảo. Sang đến ngày 30 tết tất cả các gia đình đã chuẩn bị xong mọi việc để đón năm mới và không quên cất các đồ đặc như dao, cày, bừa…vì theo quan niệm người Tày thì đó là các vật dụng đã gắn bó với con người suốt một năm lao động vất vả nên chúng cũng cần nghỉ ngơi.
Đêm giao thừa là dịp mà các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau để trò chuyện, cùng nhau thưởng thức những món ăn đặc biệt hơn ngày thường và chúc nhau những lời chúc năm mới hạnh phúc, thịnh vượng. Tết là dịp trai, gái trong bản rủ nhau đi chơi xuân với những bộ quần áo mới nhất, còn người già và trẻ em thì đi xem các lễ hội đầu xuân như: Tung còn, múa và trao cho nhau những điệu hát Sli, hát lượn thật hay, thật tình tứ.
- Tết Thanh minh: Được bắt nguồn từ Trung Quốc nhưng đến nay ở Việt Nam, ngày tết Thanh Minh đã trở thành một ngày lễ đặc trưng trong văn hóa Việt. Mỗi địa phương, mỗi vùng miền lại có một phong tục đón tết riêng. Với đồng bào Tày xã An Phú, ngày tết Thanh Minh được coi là dịp lễ thiêng liêng, thể hiện lòng thành kính của con cháu với tổ tiên. Vào ngày này, từ sáng sớm các gia đình người Tày đã chuẩn bị các lễ vật đi tảo mộ. Mâm lễ cúng tảo mộ được chuẩn bị chu đáo, gồm có: Gà luộc, xôi ngũ sắc, rượu, hoa, quả và các loại bánh như: bánh trứng kiến, bánh lá ngải, bánh mật, bánh gai…. Ngày tết Thanh minh là dịp duy nhất trong năm đồng bào dân tộc nơi đây sửa sang, quét dọn mộ phần của gia đình, dòng họ mình. Bên cạnh lễ tảo mộ, gia đình người Tày còn làm một mâm cơm gồm: Thịt lợn, xôi, hoa, quả và bánh trái, xôi, thịt, hoa quả để cúng gia tiên cầu mong bình an trong cuộc sống.
- Tết Đoan ngọ: Tết Đoan ngọ ở Việt Nam còn gọi là "ngày giết sâu bọ", theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5 (âm lịch). Các loại thực phẩm được sử dụng nhiều để "diệt sâu bọ" thường là đào, mận, dưa hấu, dứa và một món ăn không thể thiếu đó là món rượu nếp cẩm. Với người Tày cũng vậy, tục ăn rượu nếp và hoa quả vào sáng sớm trong ngày mùng 5.5 (âm lịch) đã trở thành lệ, ngoài ra vào ngày này người Tày còn đi hái các loại lá cây vào buổi trưa (giờ Ngọ) đem phơi khô để làm lá uống cho cả năm. Vì theo quan niệm, ngày Tết Đoan ngọ thì trời đất phong quang, lòng người sáng sủa, trăm loại cây lá đều tốt lành, có thể đun nước uống, vừa mát ruột, vừa trừ độc giúp cho lòng người thanh thản.
Ngày nay người Tày xã An Phú có tục lệ khảo cây, tức là mang dao đến chặt vài nhát vào các loại cây ăn quả (đối với các cây ít hoặc lâu năm mới ra quả, quả không tốt hay thối hỏng…). Vừa chặt họ vừa hỏi với vẻ doạ nạt rằng tại sao lười ra quả hoặc ra quả không tốt. Chặt xong, họ khuyên bảo, vỗ về cây hãy chịu khó ra quả tốt, quả đẹp thì mùa sau sẽ không bị đánh đau nữa. Đặc biệt trong ngày này người Tày còn ăn các loại bánh và không thể thiếu được bánh tro, đây là loại bánh truyền thống của họ.
- Tết Xíp Xí: Cùng với ngày Xá tội vong nhân (Tết Vu Lan) của người Kinh, Tết rằm tháng bảy của người dân tộc Tày ngoài ý nghĩa thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn đây còn là dịp để gia đình, dòng họ xum họp, con cái thể hiện lòng biết ơn, tình cảm và lòng hiếu thuận đối với cha mẹ. Cứ đến tháng bảy âm lịch hàng năm, đồng bào Tày ở nơi lại nô nức chuẩn bị cho cái tết lớn thứ hai sau tết Nguyên đán Tết rằm tháng bảy (người Tày gọi là Tết Slip slí). Vào những ngày này, người Tày thường gác lại các công việc khác, tất cả dồn vào chuẩn bị cho ngày tết. Phiên chợ ngày trước tết Xíp Xí bao giờ cũng náo nhiệt hơn với các mặt hàng đặc trưng như: Lá bánh, đỗ xanh, củ chuối rừng…và một món ăn không thể thiếu đối với người Tày trong rằm tháng bảy đó là thịt vịt.
Theo tục lệ, cứ đến rằm tháng bảy hàng năm, người Tày sẽ làm bánh trưng nhân cá lá gừng (bánh “Pẻng Tải”), làm bún tươi để ăn thịt vịt…để thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn, cầu chúc sức khỏe, an lành đến với tất cả các thành viên trong gia đình, dòng họ. Ngoài bánh “Pẻng Tải” người Tày còn làm bánh “Pẻng Hó” – bánh trưng được gói bằng lá dong rừng với nhân cá chép. Những loại bánh này được cúng tổ tiên, thổ địa để cầu chúc những điều may mắn, tốt đẹp cho gia đình.
Trong những ngày này, người dân tộc Tày còn có phong tục con rể của gia đình sẽ đem biếu bố mẹ vợ một đôi vịt để tỏ lòng biết ơn, kính trọng và hiếu thuận, cảm ơn công dưỡng dục vợ mình. Ngày 14, 15 tháng bảy (âm lịch), đại gia đình sẽ quây quần cùng nhau ăn bữa cơm sum họp. Đây là một nét văn hóa đặc sắc của người Tày, thể hiện tình cảm yêu thương, gắn bó và lòng hiếu thuận của con cái đối với cha mẹ.
- Tết Cơm mới: Đã thành thông lệ, đến cuối tháng 9 đầu tháng 10(dương lịch) hàng năm, khi những cánh đồng tràn ngập một màu vàng óng của lúa chín. Khắp các bản làng của người Tày lại rộn rã tiếng giã gạo làm cốm, làm khẩu rang chuẩn bị cho lễ "ăn cơm mới" - một nghi lễ nông nghiệp truyền thống, một nét văn hóa độc đáo của người Tày. Ngay sau khi thu hoạch vụ lúa mùa, lúc ngô, lúa đã chất đầy bồ thì đó cũng là thời điểm để bà con người dân tộc bước vào mùa Tết "cơm mới" với ý nghĩa tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.
Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có "ma nhà", có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng "cơm mới". Mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Ngay từ sáng sớm mỗi người trong gia đình dậy sớm để chuẩn bị các đồ lễ cúng. Đồ lễ cúng trong mâm là những sản vật do người dân tự chăn nuôi, trồng cấy, được như: gà, vịt, ngô, gạo... được làm chín, bày trên cỗ lá. Ngoài ra, mâm cỗ cúng cần có đầy đủ khoai lang, khoai sọ, mía và quả cọ. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được hai món ăn truyền thống của người Tày trong lễ "ăn cơm mới" là cốm và khẩu rang. Cốm được làm từ thóc nếp non sau khi thu hoạch về có thể luộc hoặc rang vừa chín tới, sau đó để nguội rồi đem giã, sàng sẩy để loại bớt vỏ trấu rồi đem bỏ vào cối giã, tiếp sau đó đem đồ lên ăn có vị dẻo và thơm.
Lễ cúng "cơm mới" của người dân tộc Tày thường được tổ chức vào cuối buổi chiều và vai trò của thầy mo là rất quan trọng. Thầy mo phải là người chủ của gia đình, hoặc là những người cao tuổi, có kinh nghiệm, được chủ nhà và bà con trong bản tín nhiệm. Bài cúng "cơm mới" có nội dung cầu chúc một năm mới gặp nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Các bài cúng thường kéo dài trước sự chứng kiến của cả gia đình và hàng xóm láng giềng. Thầy mo mặc quần áo truyền thống của người dân tộc Tày và sử dụng một chiếc quạt khi mo.
Tết "cơm mới" không chỉ là lễ tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, mà còn là dịp để anh em, họ hàng bạn bè gặp nhau cùng trao đổi kinh nghiệm trong sản xuất.
4. Các tập quán theo chu kỳ đời người
- Sinh đẻ: Theo phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc Tày khi trong nhà sắp có người sinh nở bao giờ những người trong gia đình cũng thể hiện một mối quan tâm đặc biệt. Khi có người sinh thì họ kiêng có người lạ đến chơi nhà vì sẽ làm hồn vía đứa trẻ bị ảnh hưởng. Để báo hiệu cho khách lạ không được vào nhà họ thường lấy cây chổi quét nhà đốt đi một nửa ở phần dưới, sau đó dựng ngược ngay chân cầu thang, với hàm ý báo hiệu gia đình có người sinh nở và không tiếp khách lạ. Một tháng sau khi đứa trẻ sinh đồng bào mới làm thủ tục đặt tên cho đứa trẻ theo đúng tục lệ truyền thống. Gia đình sẽ mời ông bà mo tới làm lễ đặt tên, sau khi thầy cúng xong đứa trẻ được tắm bằng cây lá thuốc trong rừng. Việc đặt tên đứa trẻ bao giờ cũng được ông trưởng họ tộc quyết định. Sau khi làm lễ đặt tên cho đứa trẻ xong gia đình chủ nhà mời khách uống rượu, những bài khắp ru đứa trẻ được cất lên, chào đón một thành viên mới của bản.
- Cưới hỏi: Hiện nay đám cưới của người Tày xã An Phú đã có nhiều thay đổi, không còn tục đi ở rể như ngày trước nữa, nam nữ bình đẳng. Hai bên gia đình thường bàn bạc với nhau sao cho đám cưới được diễn ra đầy đủ thủ tục nhưng gon nhẹ. Trai gái tự do tìm hiểu có quyền quyết định đến hôn nhân, khi đó họ sẽ thông báo cho hai gia đình. Gia đình nhà trai sẽ nhờ bà mối đến dạm ngõ. Khi bà mối đến nhà gái cầm theo hai phong trầu, một phong gồm 6 miếng trầu đã têm, còn phong kia gồm 12 miếng, đây chính là dạm ngõ “khát mác pu”.
Khi nhà gái đồng ý thì bà mối về thông báo cho gia đình nhà trai chuẩn bị lễ ăn hỏi “khát căm” với ý nghĩa việc cưới xin đã được thống nhất giữa hai gia đình. Lễ vật nhà trai mang sang gồm: 5 lít rượu, 2 kg gạo, một đôi gà sống, cùng một miếng trầu đã têm. Ông trưởng họ cùng bà mối sẽ sang nhà gái, sau đó về nhà trọn ngày lành tháng tốt để báo cho nhà gái tổ chức đám cưới và thống nhất lễ vật trong đám cưới. Lễ cưới chính thức “kinh khẩu luông”. Lễ đón dâu được tiến hành vào buổi chiều ngày diễn ra lễ cưới chính thức. Các thủ tục bên nhà gái kết thúc cũng là lúc cô dâu chính thức bước vào nhà chồng. Đám cưới là mốc quan trọng của một đời người, nó là sự bắt đầu cho một cuốc sống mới của người phụ nữ Tày xã An Phú.
- Tang ma: Khi trong nhà đồng bào Tày có người mất, người nhà sẽ đun một nồi nước thơm để rửa cho người mất, sau đó đặt ngườ`i quá cố lên một chiếc chiếu tại gian giữa của ngôi nhà. Nếu người mất là nam sẽ đặt 7 lớp vải màu trắng và cuốn vào thi thể với 4 lớp ở dưới và 3 lớp ở trên, với người mất là nữ sẽ cuốn bằng 9 lớp vải trắng với 5 lớp ở dưới. Sau đó người nhà sẽ đánh 3 hồi trống cụt báo hiệu gia đình có người mất.
Gia đình sẽ mời ông mo về để làm các nghi lễ cần thiết. Khi chuẩn bị mọi thứ xong xuôi, người quá cố được đặt trong quan tài, mọi thủ tục tiếp tục được ông mo hướng dẫn gia đình. Trước khi đưa người mất chôn cất thầy cúng sẽ làm mâm cơm cúng thổ địa, thần linh. Khi chôn cát người mất xong tuyệt đối không ai được khóc. Sáng ngày hôm sau, toàn bộ những người thân chuẩn bị mâm cơm để đưa cơm cho người đã mất.
5. Văn học dân gian:
Tộc người Tày vốn có một lịch sử và một nền văn hóa lâu đời, một nền văn học nghệ thuật và những tri thức dân gian rất phong phú. Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, truyện thơ Tày là một là một thể loại có số lượng rất phong phú và đặc trưng, nhiều truyện thơ nói lên những giá trị tâm hồn thơ mộng của tộc người Tày, nhưng cũng có truyện thơ phản ánh về đời sống hiện thực trong xã hội. Đó cũng chính là một thực thể văn hóa, một nét đặc thù riêng của tộc người Tày.
6. Tri thức dân gian:
- Y học dân gian: dân tộc Tày đã tích lũy được nhiều vốn y học cổ truyền quý giá. Các vị thuốc chủ yếu hái lượm ở rừng, ít khi trồng sẵn. Có loại lấy rễ, có loại lấy lá hoặc vỏ, cũng có loại lấy quả hoặc hoa ... . Có vị thuốc sắc uống để chữa bệnh đường ruột, đau xương ...; có vị giã nhỏ để rịt hoặc bó hư chữa gẫy xương, vết thương nhỏ... ; có vị đem đun lấy nước tắm gội, rửa như các bệnh ngứa, lở loét, phù thũng... Nhìn chung có thể chia làm ba loại thuốc chính: thuốc bổ, thuốc trị bệnh và thuốc độc giết hại thú rừng.
IV. HÁT QUAN LÀNG TRONG ĐÁM CƯỚI CỦA NGƯỜI TÀY, XÃ AN PHÚ, HUYỆN LỤC YÊN, TỈNH YÊN BÁI.
1. Sơ lược về hát “Quan làng” trong đám cưới của người Tày.
Hát “Quan làng” là điệu hát được dùng trong đám của dân tộc Tày đã có từ xa xưa ở vùng Sông Chảy. Đó là những bài hát tồn tại trong dân gian một cách dân dã, cũng có nhiều người biết đến và thuộc các bài hát quan làng, nhưng không thể diễn xướng một cách tự do, tùy tiện mà phải theo trình tự thủ tục, nghi lễ nhất định. Trong đám cưới của người Tày, người được cử làm quan làng, ông đưa, bà đưa, phù dâu, phù rể đều thuộc các bài hát quan làng. Hầu hết các đám cưới của người Tày họ chỉ dùng lời hát của mình để đối đáp, giao tiếp giữa hai bên gia đình, hát để họ nhà gái phải bỏ tất những thử thách, chướng ngại vật nhà gái đưa ra chắn lối vào nhà. Khi lên khỏi cầu thang lại gặp phải vô vàn thử thách cho đoàn nhà trai, sau đó vào nhà lại hát để người trải chiếu, mời nước, mời trầu.... Gặp hoàn cảnh nào thì ông quan làng phải đối đáp kịp thời trong lời hát của mình. Nội dung chính của lời hát làng là cách chỉ bảo, dăn dậy hướng dẫn con người có lối ứng xử tinh tế và tao nhã, lời hát trong đám cưới thay cho lời chào xã giao và thể hiện tình cảm chân trọng nhau.
Lời hát “Quan làng” được truyền miệng từ đời này sang đời khác nhưng cũng có những câu hát phải ứng tác kịp thời, do đó những người được gọi để hát quan làng trong đám cưới phải là những người thông minh, khéo léo trong ứng xử, giàu tri thức và thực sự am hiểu sâu sắc về phong tục tập quán của dân tộc Tày. Người dẫn đầu đoàn nhà trai và giao tiếp với nhà gái bằng lời hát của mình trước khi vào đón dâu. Tiếng hát cất lên cũng là lúc mọi người tham dự đám cưới bị cuốn hút vào cuộc, những điệu hát trầm bổng có ý nghĩa dăn dạy con cháu, nhớ đến công ơn sinh thành của cha mẹ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, đã tạo nên một không khí vui vẻ cho cả bản làng.
Hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí không thể thiếu trong đám cưới của người Tày. Nội dung của hát quan làng vô cùng phong phú, nó phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt, bày tỏ tình cảm, thể hiện sự trân trọng với công sinh thành của tổ tiên, ông bà, cha mẹ, thể hiện sự răn dạy con cháu sống sao cho phải đạo dâu hiền rể thảo, ca ngợi những con người miền núi thật thà, chất phát, răn dạy đời người về lối ứng xử và đạo lý làm người, sự trân trọng đối với người phụ nữ, và những ước mơ, những lời chúc tụng lứa đôi hạnh phúc.
Hát “Quan làng” được coi là nét văn hóa độc đáo, thể hiện sự tinh tế trong dân ca nghi lễ đám cưới truyền thống của dân tộc Tày. Đây là một thể loại dân ca được thể hiện trong hoàn cảnh rất đặc biệt, đó là không gian và thời gian của một đám cưới, cũng chỉ trong đám cưới của đồng bào Tày, những bài hát quan làng mới thể hiện hết được những giá trị vốn có của nó.
2. Giá trị của hát “Quan làng”.
Có thể nói “Quan làng” là một món ăn tinh thần không thể thiếu của cộng đồng người Tày nói chung cũng như người Tày Yên Bái nói riêng. Với vai trò và ý nghĩa như vậy, "Quan làng" mang trong mình những giá trị bền vững không thể phủ nhận.
Hát “Quan làng” trong đám cưới người Tày ẩn chứa tính nhân văn, lòng nhân ái và là hình thức để giao lưu gắn chặt tình đoàn kết cộng đồng, nét văn hóa độc đáo đặc sắc này cần được lưu truyền để cho thế hệ con cháu sau này luôn nhớ và gìn giữ, góp phần làm phong phú thêm cho kho tàng dân ca đám cưới của dân tộc Tày.
Giá trị nghệ thuật thể hiện trong ca từ, thể hiện sự sáng tạo của cộng đồng trong việc đưa ngôn ngữ đời thường vào thi ca, những giai điệu, tiết tấu của "Quan làng" cũng thể hiện sức sáng tạo độc đáo, mang bản sắc riêng của tộc người.
Giá trị lịch sử thể hiện rõ nét trong những lời ca thể hiện sự khao khát tự do, mong ước về một tình yêu vĩnh cửu của những đôi trai gái yêu nhau. Đó là những giá trị hiện thực đã từng tồn tại trong lịch sử xã hội tộc người được phản ánh trong thơ ca mà chúng ta cần khai thác và tìm hiểu.
"Quan làng" còn thể hiện rất rõ giá trị văn hóa của tộc người. Từ lời hát, cách hát, giai điệu, tiết tấu, âm nhạc đến nội dung đều thể hiện những nét văn hóa riêng, độc đáo của tộc người.
Giá trị giáo dục cũng được thể hiện rất rõ trong "Quan làng". "Quan làng" khuyên người ta chăm lao động, hướng tới cái thiện, không làm việc xấu, ghi nhớ công ơn mẹ cha, vợ chồng sống phải hòa thuận, yêu thương nhau, chăm sóc con cái cẩn thận, sống tốt với cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của tộc người.
Đến nay ở xã An Phú, hát "Quan làng" vẫn tồn tại trong đời sống của đồng bào một cách phổ biến và dường như được giữ nguyên vẹn cả về hình thức cũng như nội dung. Tuy nhiên, số người biết hát "Quan làng" ngày càng ít. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy làn điệu hát “Quan làng” là cần thiết trong điều kiện hội nhập và phát triển hiện nay.
3. Thời gian và địa điểm tổ chức hát “Quan làng”.
Thời gian tổ chức: 2 ngày, ngày 11, 12 tháng 12 năm 2014. Chương trình "Quan làng" được tổ chức tại nhiều địa điểm từ nhà trai đến nhà gái cho phù hợp với nội dung các bài hát: địa điểm chính được tổ chức tại nhà sàn của hai bên gia đình tổ chức đám cưới, ngoài ra còn tổ chức hát ngoại cảnh trên đường đi từ nhà trai đến nhà gái và từ nhà gái về nhà trai.
4. Công tác chuẩn bị cho nghi lễ.
Để chuẩn bị cho chương trình "Quan làng", phải tổ chức mời các ông quan làng đại diện cho hai bên gia đình và những người phụ giúp. Đồng thời, các lễ vật cũng phải được chuẩn bị đầy đủ, mời cộng đồng tới tham dự, mời các thành viên tham gia hát, nhờ người giúp việc bếp núc, nội trợ, trang trí giấy, nước uống, quét dọn trong quá trình diễn ra đám cưới.
- Chọn ngày, giờ và chọn quan làng: Thời gian được chọn là ngày 11 và sáng ngày 12 tháng 12 năm 2013.
Các ông quan làng gồm có:
- Ông Sầm Văn Hạnh – thôn Đồng Dân, xã An Phú
- Ông Nông Văn Sách – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
- Lễ vật chuẩn bị cho nghi lễ: Vào chiều ngày hôm trước diễn ra lễ xin dâu, nhà trai phải cho người mang lễ vật tới nhà gái. Các lễ vật được đặt trong một gánh bằng sọt đan (đầu đòn gánh buộc lạt màu đỏ, nếu nhà có tang thì buộc lạt màu xanh). Trong gánh gồm có: Một đôi gà; Hai chai rượu; Hai lễ trầu cau, ba gói trầu để đặt trước ban thờ; Bánh, kẹo, hoa quả; Hai mét vải hoa để đặt lên ban thờ; Một gói chè; 200 ngàn đồng tiền mặt. Ngoài các lễ vật đặt trong gánh, còn có các lễ vật mang theo bên ngoài, gồm có: Gạo tẻ: 20kg; Gạo nếp: 20kgp; Rượu: 20 lít; Lợn: 1 con khoảng 80kg; Tiền thách cưới: 2 triệu.
- Danh sách các nghệ nhân tham gia hát "Quan làng"
1. Mã Văn Tiến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
2. Triệu Văn Phòng – thôn Làng Xóa, xã An Phú
3. Lộc Thị Hạnh – thôn Tân Lập, xã An Phú
4. Lộc Văn Hà – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
5. Dương Diệu Thúy – thôn Đồng Dân, xã An Phú
6. Triệu Hồng Nhung – thôn Đồng Dân, xã An Phú
7. Triệu Việt Đức – thôn Nà Lại, xã An Phú
8. Nông Văn Ái – thôn Làng Xóa, xã An Phú
9. Nông Văn Sang – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
10. Lộc Thị Liên – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
11. Hoàng Thị Thi – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
12. Lương Xuân Hồng – thôn Nà Hà, xã An Phú
13. Hoàng Văn Thái – thôn Nà Dụ, xã An Phú
14. Nông Thái Nguyên – thôn Khau Vi, xã An Phú
15. Nguyễn Văn Luyến – thôn Khau Vi, xã An Phú
16. Triệu Thùy Linh – thôn Khau Ca, xã An Phú
17. Nguyễn Thị Hòa – thôn Tân Lập, xã An Phú
18. Lộc Văn Thơm – thôn Làng Xóa, xã An Phú
19. Lộc Văn Hướng – thôn Nà Dụ, xã An Phú
20. Mã Văn Sự - thôn Nà Dụ, xã An Phú
21. Mã Văn Độ - thôn Nà Dụ, xã An Phú
22. Mã Thị San – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
23. Mã Thị Liên – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
24. Nông Tuấn Anh – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
25. Lý Văn Hậu – thôn Đồng Dân, xã An Phú
26. Hoàng Văn Kim – thôn Đồng Dân, xã An Phú
27. Hoàng Văn Thái – thôn Đồng Dân, xã An Phú
28. Hoàng Văn Khuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
29. Dương Thị Tuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
30. Dương Ngọc Bích – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
5. Tiến trình hát “Quan làng”.
Đây là đám cưới được tổ chức tại xã An Phú, đám cưới được tổ chức theo phong tục tập quán của dân tộc Tày với đầy đủ các nghi lễ, trong đó hát quan làng là làn điệu dân ca được hai bên đối đáp với nhau trong suốt quá trình diễn ra đám cưới.
Đoàn nhà trai gồm hai chánh phó quan làng, rể chính và rể phụ, bà đón, các cô đón, những chàng trai mang lễ vật gánh những đôi sọt hoa đựng trầu cau và một số lễ vật khác... Dù biết đoàn họ nhà trai hôm nay đưa lễ vật gồng gánh cùng rể đón dâu, nhưng họ nhà gái vẫn cho là khách đường xa. Khi đến cổng nhà gái, nhà trai đã gặp phải thử thách đầu tiên đó là cổng nhà gái họ lấp ngọn tre chắn lối, hai mảnh vải lụa xanh đỏ cùng nhiều sợi lạt buộc ngang chắn lối. Quan làng phải thuyết phục bên nhà gái bằng 10 bài hát của mình thì nhà gái mới mở đường cho nhà trai đưa rể vào đến chỗ máng nước rửa chân.
- Hát xin vào nhà.
Đại diện bên đoàn nhà gái cất lời.
Nhình
Xo trình mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ
Va xe kẻo khàu mà bặng hội
Lước còi hăn chỏi chỏi bặng tiên
Háp ham còi mì luyên cằm cảng
Lụ cần pây puốn pản hâư mà
Lụ cần pây du hoa lỉn nguyệt
Bọn khỏi so xam siết chắc tin
Soong bưởng đảy chính minh thuận vá
Tý nạy là thực thá quan nghiêm
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Cất cằm khỏi so kể luyên lu
Kể từ nội vằn xưa cần chắc
Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây
Vằn cón mì tin pay thông téo
Sử điệp bên khảm kéo thông tin
Nam nự hợp hôn nhân giá thú
Mín là việc thông sự tởi cần
Khỏi lẩn truyện lưu trần, khỏi quá mà thôi nỏ!
Nhình
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Cất tiểng khỏi so chào chủa khách
Khóa hồng, sửa lụa bạch phượng va
Chúp cần thủm soong kha tốt tưởng
Báo sao kẻo soong bưởng văn vi
Ham háp khảu tu hâư
Tu nạy bấu khảu đảy
Cất tiểng khỏi dặng nạy so chào
Việc lăng dặng nocooc sân thả cón, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa soong á thân đây
Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé
Lườn cần mì nạu bióoc hom van
Bióoc cần rủng mà tha
Va cần rủng mà hả
Rủng bặng đao síp hả đương xuân
Bọn khỏi chắng mà thâng thím sự
Vằn nạy mì việc lệ nghinh hôn
So cần khay tu lườn khỏi quá, thôi nỏ!
Nhình
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ
Họ khỏi nẳng pác táng đảy đu
Chắng hăn cần ham mu mà quá
Bọn khỏi mà chực thả thư tu
Mà thư tu dú noọc
Mà chằng thoóc kha tàng
Việc lăng cần cỏi gạ khỏi mà
Khỏi là cần thư tu chắng lụ, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Mửa cón khỏi vạng lai pây tẻo
Bấu hăn cần chực kéo thư tu
Giơ nạy hắt dướng rừ lại cẩm
Xo ău cằm va thuận giao ngôn
Tởi hâư tạo hắt bạn thư tu
Bấu thúc khỏi pây tẩư puốn cưa
Bấu thúc khỏi pây nưa puốn lảo
Bọn khỏi mà tiến kháo cằm đây
Khỏi là cần chính ngay thực thá
Bọn khỏi là tiền lệ quỷ xuân
Chiềng cần giá sam thâng tu khỏi
Cần lại sẳm mạy pháy lập tàng
Cần lại sẳm lụa làng piến nhác
Cần giá ău thoóc tác khoáng tàng, cần nỏ!
Nhình
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Tu khỏi tu mạy ngỏa
Khỏa khỏi khỏa teeng toòng
Soong mừ hòn bấu đảy
Soong mừ cạy còi đai
Bấu lai cụng ỷ noọi
Soong quan tặt lý loọi lồng bôm
Khỏi chắng khay tu ngần oóc hẩư, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Khuyên nàng khay tu quảng khỏi quá
Khay tu cải khảu lườn
Chèn khỏi mì cần beéc
Ngần khỏi cần cân
Tỏi ău chèn noọc sân rừ đảy
Ău chèn tặt văn tự oóc mà
Khỏi tặt hâư tói tha quan quý
Bấu mì khỏi khảu đai, mà thôi!
Nhình
Xo trình mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Cần pây hâư mà quá giờ đây
Hăn lạ lác tu khay oóc dóm
Khéc tàng quây se tỏn pắt ău
Đồn điếm nhằng cắt gác nghiêm trang
Cần khéc hay cần gian lụ sấc
Tý nạy là kin lặc bấu nhằng
Tu khỏi vận khừn vằn hen mắn
Việc nhăng hẩư khỏi chắc
Việc nẩư rụ việc nắc
Ăn đây khỏi khay tu hẩư khảu
Việc xẩu nẳng noọc sân thả cháu, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương, cần nỏ!
Cất tiểng khỏi so kể đuổi cần
Vằn cón mì tin pay thông tẻo
Phục Hý cần tạo tặt truyền mà
Bióoc cần rủng mà tha hom ón
Noọng khỏi rú táng chổn nhằng đàn
Vằn nạy phượng cắp loàn hội quá
Việc lăng cần mà cảng vẩn ngôn
Các việc nhựng háp còn liềm lại
Lệ vật mà kính tổ nghinh hôn
Chiềng cần khay tu luông khỏi quá
Se khỏi tiển lệ vật khảu mừa
Thâng lườn đảy chồm khua gia té
Lạy khóp tằng pó mé đông xuân
Lạy khóp tằng đẳm xuân đẳm táng
Củ tin khỏi khảu láng dào kha, cần nỏ!
Dịch nghĩa:
Bên gái
Xin trình tới khách lạ đường xa người ơi!
Thấy xe hoa kéo về như hội
Mới nom thấy rực rỡ tựa tiên
Người gồng gánh có duyên tươi rói
Hay người buôn từ tới đâu về
Hay là người du thoa hưởng nguyệt
Cho chúng tôi cùng biết được không
Để hai bên thuận lòng đẹp đẽ, người ơi!
Bên trai
Ông quan làng nhà trai đáp
Xin trình tới bản hương người nhé!
Cất tiếng tôi xin kể lân la
Kể từ chuyện ngày xưa người biết
Xưa én nam nhạn bắc đông tây
Từ ngày có tin bay qua lại
Ong bướm bay vượt núi đến tìm
Nam nữ hợp hôn nhân giá thú
Đó là việc thông sự của đời
Lưu Tần truyện người ơi có biết!
Bên gái
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Cất tiếng tôi xin chào quý khách
Quần hồng áo lụa bạch như hoa
Nón người đội hai hàng như phượng
Gái trai cùng nối bước qua đây
Gồng gánh đến cửa nào
Cửa này tôi chẳng cho vào
Cất tiếng tôi ra chào quý khách
Có việc gì đứng ngoài sân chờ đợi, mà thôi!
Bên trai
Tôi trình tới bản hương người ơi!
Trình tới hai gái nhỏ đứng đây
Em tôi nở nơi xa còn lẻ
Biết nhà người có nụ hoa tươi
Hoa người nỏ đẹp mắt
Nở đẹp cả ngày mai
Đẹp như tựa trăng rằm đương xuân
Chúng tôi mới đến đây dạm hỏi
Hôm nay mang lễ hội nghinh hôn
Xin người mở cổng để tôi vào, mà thôi!
Nhà gái
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Chúng tôi ngồi dạo mát cửa nhà
Thấy gồng gánh đi qua trước cửa
Tôi thấy lạ bèn đóng cài vào
Lấp cành tre
Giăng lạt chắn
Nếu vào người hãy bảo cho hay
Người hãy nói cho đây được biết, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Ngày trước còn vãng lai qua lại
Chẳng thấy ai chặn lối cổng nhà
Hôm nay có người ra cấm lối
Tôi cất lời xin hỏi bản hương
Đời nào tạo công môn ngoài cửa
Ai cử người cắt giữ công môn
Không phải tôi đi trên buôn muối
Càng không phải người bán thuốc lào
Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp
Chúng tôi làm việc thật tốt hay
Quý xuân đợi chúng tôi trình lễ
Xin người đừng đứng giữa cổng nhà
Đừng có sắm cành trà chắn lối
Đừng có giăng lụa tốt chặn đường
Đừng đem hạt giăng ngang trước cổng
Bên gái
Trình tới khách đường xa, người ơi!
Cổng tôi cổng cây ngõa
Khóa tôi đinh đồng
Hai tay đẩy không ra
Hai tay cậy chẳng hé
Chẳng có nhiều thì ít
Hai quan tiền xin đặt xuống mâm
Tôi sẽ mở cửa bạc ra cho!
Bên trai
Tôi trình tới bản hương người ơi!
Khuyên nàng mở cửa rộng tôi qua
Mở cổng ra tôi vào
Tiền tôi có người vác
Bạc tôi có người cân
Hỏi lấy tiền ngoài sân ai cử
Lấy tiền viết văn tự ra đây
Đích thực tôi cho ngay quan quý
Không là tôi chỉ vào không, mà thôi.
Bên gái
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Người đi đâu về qua sự ấy
Giữa đường mắt trông thấy phải ra
Khách lạ đâu về qua thì bắt
Đồn điếm còn cắt gác nghiêm trang
Chẳng biết khách, người gian hay giặc
Nơi đây dù cướp giật không còn
Việc gì xin cho tôi được biết
Việc nặng hay việc nhẹ
Việc tốt hay việc xấu
Việc lành hay việc dữ
Việc tốt tôi mở cửa cho vào
Việc xấu đứng ngoài kia chờ đã, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Cất tiếng tôi xin kể với người
Ngày trước tin đôi nơi qua lại
Thói đời đã tạo đặt truyền về
Hoa người nở vườn kia thơm ngát
Em tôi ở nơi khác đơn thân
Loan với phượng được gần hội ngộ
Việc gì người lại khó nặng lời
Gồng gánh đã đến nơi trước cửa
Lễ vật này kính tổ nghinh hôn
Xin mời mở cổng để chúng tôi vào được
Để tôi mang lễ vật vào trong
Để cả nhà chờ mong vui vẻ
Lễ mọi đường cha mẹ họ hàng
Lễ khắp cả tổ đường tổ nội
Xin người được bước tới chỗ rửa chân, mà thôi!
- Hát xin nước rửa chân.
Tiếng hát “Quan làng” bên nhà trai vừa dứt, chẳng cần quan tiền nào thì họ nhà gái đã mở cổng rộng để đoàn nhà trai vào. Nhưng đến chân cầu thang, nơi đặt máng nước để rửa chân thì chỉ có chiếc gáo, chẳng có giọt nước nào và có khay rượu đặt trên máng. Ông quan làng cất lời hát hỏi nhà gái:
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Vằn nạy vằn thiên khai đại xá
Mà tàng quây chập xá nặm phân
Kha khỏi tẻo pét đin sẳm quả
Tàng lộc thuổn tằng xá pét đin
Mà thâng nặm làng tin liền bốc
Ngòi bấu hăn sắc đấc ca lình
Chiềng mừa các tàng thinh noọng á
Lườn cần chái phục thả se đai
Kha khươi lẹo pét sài cưa sáy
Hắt rừ khỏi nẳng đảy đâư lườn
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Cạ các a sao nọi phân minh
Ău nặm lồng làng tin khỏi đuổi
Dếp nọi khỏi xo phuối thật thà
Kha khươi khẩn lườn tằng đin rừ đảy, cần nỏ!
Nhinh
Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!
Vằn nạy đảy vằn đây đại xá
Canh Ngọ niên khắc vạ Bính Thân
Kỷ pi phạ lẹng hâng đại hạn
Bởi vằn cón vua Hán cheng công
Lưu Đài cắp Hán Xuân nhằng lé
Chít hương khẩn cầu nghịa mường bân
Đại hạn đảy sam xuân u ảm
Lẹng hâng bấu mì nặm dào kha
Bởi toọng xẩu nam Nga kiện phạ
Hắt khổ hẩư thiên hạ tằng lai
Tan cần mà dặng đai tẩư láng
Lục sao kẻo vội váng tung gia
Ău nặm mà dào kha hẩư khoái
Quan làng dặng kha nái đại hâng
Ău lảu tan cần dào đón, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa pả mé, cần nỏ!
Khuốp pi síp soong bươn vận quá
Tởi cón tặt nặm tả dào kha
Lườn cần ău lảu chà mà vái
Lảu cần se thiết đại khẩn lồng
Quý vật cúa kim ngần nẳng tẩư
Đại vật cúa khảu lảu nẳng mưa
Khảu lảu mừa chầu vua Ngọc Váng
Lảu cần ău lồng láng dào kha
Thuổn nặm ău nhù hà mà sứt
Khảu lảu là quý vật cần kin
Mà thể nặm làng tin rừ đảy
Các nàng nghị đâư sảy cỏi đu
Ơn cần khảu mừa hẩư khỏi,mà thôi!
Nhình
Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Nặm bốc tả se đai khô thuổn
Tu khỏi cũng lo khổn cà lình
Bấu mì nặm làng tin xẩu quả
Bởi chưng tách mé phạ bấu phân
Bấu cạ là tan cần cụng chắc
Tý khỏi khỏ nặm cắt cà lình
Mì tối lảu thủy tinh thịnh vượng
Quan làng cổ liều lượng cỏi đu
Mặc dào kha dào mừ cụng đảy
Công cần mà thâng nạy siết sa
Chìm sắc chẻn hắt da nắt nưới, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa soong tan pả mé, cần nỏ
Khuốp pi síp soong bươn tu tẩư
Cần hâư cạ ău lảu dào kha
Dếp nọi bấu cạ mà bấu chắc
Việc lăng cần củ pay hẩư khoái
Bọn khỏi tải khươi khảu pây
Lập hẩư khươi tàng quây trình tổ, à thôi!
Nhình
Xo trình mừa các tan cần nỏ
Vằn nạy vằn lảu chè hý hạ
Quan làng cần táng xạ mà thâng
Bấu phuối là tan cần bấu chắc
Tý khỏi khỏ nặm cắt dào kha
Chắng nội ău lảu chà mà vái
Quan làng cần bấu ái ca lình
Khươi xếp cần lèo chin chắng đảy
Công cần mà thâng nạy khỏ lai
Chin lảu bấu lao thai chắng chử
Bấu sử khỏi thiết sứ hẩư cần.
Chài chổi lảu dào kha
Kính trình mừa pả mé, cần nỏ!
Khỏi pền cần tàng quây cách lặm
Củ tin khảu bển nặm phắng thông
Kha khỏi lẹo pét đin dào đoạn
Củ tin khảu tu ảng suôn chang
Ơn cần lảu dào kha thâng khỏi
Sự nạy khỏi chắc chổi dướng rừ
Chin khảu pây tèo thư thất luật
Tửu nhập tè ngôn xuất quả đa
Củ tối lảu dào kha hẩư khỏi, mà thôi!
Nhình nai lảu dào kha
Kính chiềng mừa các tan, cần nỏ!
Tàng quây thêm quặt quẹo pây mà
Khửn pù thêm nhả khà lặn lội
Tạc khốp thêm lượt dọi siết sa
Tối lảu nạy dào kh khươi xếp
Khươi xếp chổi pác phuối bấu chin
Dếp nọi cuốn cà lình dá ngại
Tan cần ái dặng mại lụ lăng
Bọn khỏi mong tền công vằn nạy, mà thôi!
Dịch nghĩa.
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Hôm nay ngày đẹp đẽ thiên khai
Đường dậm gặp mưa dài đất dính
Chân lấm đất biết tính sao đây
Máng rửa chân lại cạn
Không giọt nào đại hạn hay sao?
Trình tới các gái tân em nhỏ
Nhà người đang chải chiếu chờ mong
Chân rể nay đi đường lấm đất
Bao giờ mới được bước lên nhà
Ơn người hãy thương qua tôi với
Bảo các noọng, em nhỏ phân minh
Chóng lấy nước rửa chân, tôi rửa
Giờ đây tôi xin nói thật thà
Chân dính đất rể lên nhà làm sao được, người ơi!
Đến lúc này vẫn chưa có đổ vào máng rửa chân. Một người con gái bưng khay có bốn chén đã rót đầy rượu. Một cô khác cất tiếng.
Trình tới hỡi các người, người ơi!
Hôm nay thật ngày lành đẹp đẽ
Canh Ngọ năm khắc với Bính Thân
Cũng đã lâu gặp năm đại hạn
Bởi ngày xưa Hán tranh công
Lưu Đài và Hán Xuân còn lẻ
Thắp hương lén cầu nghĩa mường trời
Ba năm hạn khắp nơi u ám
Hạn lâu chẳng đủ nước rửa chân
Bởi bụng xấu Nam Nga mới kiện
Làm khổ cả hạ giới con người
Mọi người đã tới nơi dưới bãi
Các em nhỏ mau mau gấp bước
Nhanh lên đi lấy nước rửa chân
Quan làng đứng chờ đợi đã lâu
Lấy rượu về cho người rửa trước, mà thôi!
Đứng trước khay rượu của bên nhà gái, ông quan làng hát:
Tôi trình tới bá mẹ, người ơi!
Cả năm mười hai tháng chuyển qua
Đời tạo ra nước để mà rửa chân
Rượu là thứ dành phần thết đãi
Để mời khách người lại người qua
Quý vật cùng bạc vàng ngồi dưới
Đại vật cả cơm rượu ngồi trên
Cơm rượu để chầu vua Ngọc Hoàng
Rượu sao đem xuống bãi rửa chân
Hết nước lấy rơm lau cũng được
Cơm rượu là quý vật thết người
Sao đem thay nước để rửa chân
Trình tới các nàng xuân hãy nghĩ
Ơn người đem cất rượu vào trong, mà thôi!
Thấy quan làng không nhận rượu mà lại hát. Đại diện bên nhà gái nâng khay rượu lên trước mặt ông quan làng và cất lời.
Xin trình tới các người, người ơi!
Năm trước trời nắng hạn
Khắp suối sông đều cạn đều khô
Chúng tôi cũng thật là lo lắng
Máng không nước, thật chẳng ra sao
Bởi chưng trời nắng lâu đại hạn
Không nói người đã biết cả rồi
Thật thà chỗ chúng tôi thiếu nước
Đôi chén rượu cất được từ lâu
Quan làng tính trước sau lo liệu
Không rửa chân xin hãy rửa tay
Công người đã đến đây khó nhọc
Nếm chén này làm thuốc chữa mỏi, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình đôi bá mẹ, người ơi!
Mười hai tháng là năm trần thế
Ai đem rượu ra để rửa chân
Nếu không được phân trần thật khó
Việc này quan biết rõ thì nguy
Xin người hãy cất đi cho sớm
Để bọn tôi đưa rể vào trong
Kịp giờ kính tổ đường cùng xuân họ, người ơi!
Nhà gái
Xin trình tới các người, người ơi!
Hôm nay vui rượu chè hỷ hả
Quan làng người khác xã đến đây
Không nói không bảo ngay ai biết
Chỗ chúng tôi thiếu nước rửa chân
Mới đem rượu trong ngần mời khách
Nếu quan làng không thích thật thà
Thì phù rể hãy nâng lấy chén
Công vất vả đã đến nơi đây
Uống rượu ai chết ngay mà sợ
Chúng tôi không định thử người đâu!
Nhà trai
Xin trình tới bá mẹ, người ơi!
Tôi là người đường xa cách dặm
Bước đến đây gặp bến bờ sông
Chân lấm đất nước không để rửa
Mỗi bước dừng trước cửa nhà ta
Ơn người rượu đem ra thết đãi
Rượu rửa chân tôi ngại lắm thay
Sự này biết chối sao đây, hỡi người
Nếu uống sợ phạm nơi thất luật
Tửu nhập là ngôn xuất lắm lời
Đôi chén rượu người ơi hãy cất
Nhà gái
Kính trình tới các người, người ơi!
Đường xa thêm lặn lội đi về
Qua suối, qua bao khe vất vả
Vắt cắn bao nhọc khó xiết bao
Đôi chén rượu nào phù rể dám chối
Không nhận xin đưa tới tận môi
Hay người muốn đứng đây mãi mãi
Chúng tôi muốn đền công vất vả, mà thôi!
Phù rể không còn cách nào khác cùng người bạn gái đại diện họ nhà gái nâng chén rượu cùng uống. Lúc này các em nhỏ mới xách ống nước ra đổ vào máng rửa chân.
- Hát xin cất vật chắn lối.
Quan làng dẫn đoàn nhà trai bước lên khỏi cầu thang để vào nhà thì gặp ngay chiếc chổi quét nhà để ngang trước lối đi. Khi đã bước lên nhà, ông quan làng hát để bên nhà gái cất những thứ đó đi. Lời hát của họ nhà gái chỉ thưa gửi với khách lạ đường xa, còn ông quan làng chỉ thưa gửi với bản hương, ông quan làng cất lời:
Quan làng tuộng nhù quét
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền khéc
Lước còi hăn nhù quét tặt khoang
Liềm mừ chiềng quỷ quan xuân họ
Khỏi chiềng mừa nặm bó tàng thinh
Khỏi bấu dảm cất tin khảm quá
Lo phít toọng tái tá quả ưa
Củ khỏi khảu mừa bấu đảy
Xo cần ău pây vạy hoỏng chang
Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Nhình pía cằm
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa quý khéc văn vi
Đếch nọi mền tờ nghị bấu thâng
Nhù quét mà khoang tàng pền lội
Khỏi ngám quét nả nưa chắng giá
Lục đếch mền lạc lóa oóc pây
Khỏi tè ău pây vạy hoỏng chang
Se tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Quan làng tuộng đó phày
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng sích
Đảy hăn mì cao cách ỷ hay
Tu khỏi dú tàng quây mà quá
Đó phày khâư pây tả pác tu
Củ tin khỏi khảm mừa bấu đảy
Xo cầu ău pây vạy hoỏng chang
Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Quan làng tuộng sày
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng các
Đảy hăn cúa lạ lác ỷ hay
Lụ cạ nặm noòng luây mà bạn
Lụ cạ cần mà thảng té cha
Củ tin khỏi khửn mà hăn lác
Hăn mì ngà cắp pác đảy đu
Sày cần thảng pác tu khảu oóc
Tu nạy bấu thúc thống luông nặm hải
Sày cần pây thảng ngoại tu luông
Xo cần củ khảu lườn khỏi quá mà thôi!
Dịch nghĩa
Quan làng hát
Tôi trình tới trong nhà người ơi!
Bước chân tôi tới đây thành khách
Nhác trông thấy chổi quét đặt ngang
Khoanh tay trình quý quan xuân họ
Trình về tới gốc họ cội nguồn
Chổi để vậy tôi không dám bước
Lo ngoại xuân biết được chẳng vui
Xin người hãy cất nơi chỗ khác
Để chúng tôi cất bước cùng lễ vật lên nhà, mà thôi!
Nhà gái
Xin thưa với khách lạ đường xa, người ơi!
Tôi trình tới khách lạ đến đây
Thật lòng phải trách ngay bọn trẻ
Chổi quét tha về để ngang đường
Chổi vừa quét gian trong bên ấy
Trẻ nhỏ nó vừa lấy ra đây
Tôi xin được cất ngay chỗ khác
Để gánh gồng cất bước vào trong, mà thôi!
Họ nhà gái đã cất chổi, nhưng vẫn còn đầy những chướng ngại vật khác như: một gộc củi, một chiếc nắn đo cá để trước lối vào cửa nhà. Ông quan làng hát:
Tôi trình tới trong nhà, người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên đây
Ngập ngừng lại gặp ngay sự lạ
Thân tôi vượt đường xá xa xôi
Gộc củi ai bỏ nơi ngoài cửa
Trộm nghĩ mình chẳng thể bước qua
Xin người hãy cất đi nơi khác
Để gánh gồng cùng cất bước vào trong, mà thôi!
Chẳng phải đợi nhà gái phân bua, ông quan làng hát tiếp:
Xin trình tới trong nhà người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên sàn
Lại gặp phải gian nan sự lạ
Hay nước lũ ai thả về đây
Hay là người hôm nay đo cá
Bước chân tôi lên đây thấy lạ
Nắn cùng hom đặt ra nơi cửa
Nắn người đo đơm giữa lối đi
Suối chẳng phải làm gì có nước
Nếu đo cá đơm đặt cửa ngòi
Xin người dọn để tôi cất bước vào trong, mà thôi!
- Hát mừng nhà đẹp.
Khi hát đối đáp ở cửa xong. Đoàn nhà trai cất bước vào nhà, ông quan làng hát đổi cách thưa gửi từ trình bản hương thành trình với trong nhà. Ông quan làng hát bài mừng nhà:
Quan làng chầm lườn
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Khửn lườn khỏi chầm lườn piết ỷ
Xưa mì thầy địa lỷ mà phân
Kẻn đảy hưởng càn khôn piết miạc
Sinh lục luồng đâư các an khang
Tồn pây khóp bắc nam viện lộ
Chầm mừa mạy nả đán kim dao
Thiên cao mạy vàng tâm thiết mộc
Khứ lườn chạm chữ đức va đình
Pha lườn chạm kỳ lân chỏi chỏi
Lườn cần mùng đôi luồng đôi hạc
Mạy mười mà chắc phạc liền phiêng
Lườn cần mùng ngỏi la nạp máng
Lườn cần síp soong hoỏng khỏi chầm
Táng nâng là kim ngần bắng pẻng
Táng nâng là bióoc hẹn đang nở
Táng nâng là vật vớ đuổi lồm
Táng nâng là sao châm lỉn loạn
Táng nâng là báo bản son văn
Táng nâng là hợp căn tu thể
Táng nâng là kết nghĩa pây mà
Ỷ như mèng tom va bươn nhỉ, mà thôi!
Dịch nghĩa :
Ông quan làng hát bài mừng nhà.
Xin trình tới trong nhà người ơi!
Lên nhà nhìn thấy nhà hết ý
Xưa có thầy địa lý đến xem
Chọn được hướng càn khôn tuyệt đẹp
Sinh con rồng trong gác an khang
Xa gần khắp bắc nam đều biết
Nom thấy cột vách đã kim dao
Nhìn thấy cột vàng tâm thiết mộc
Xà nhà chạm chữ đức hoa đình
Vách nhà chạm kỳ lân sáng chói
Mái lợp dáng đôi rồng đôi hạc
Diễn ngươi đem làm giát trải nhà
Mái nhà lợp ngói hoa ngói máng
Nhà người mười hai hoỏng tôi mừng
Chỗ giành cất bạc vàng đầy ống
Nơi giành cho hoa nở đương thì
Chỗ hóng mát vân vi gió thổi
Có chỗ cho gái trai chuyện trò
Chỗ thì để trai bản luyện văn
Có buồng để hợp hôn chồng vợ
Có gian để kết nghĩa anh em
Hệt như bướm cùng hoa tháng hai đương nhụy, mà thôi!
- Hát xin chiếu để ngồi.
Sau khi hát xong bài mừng nhà. Đoàn họ nhà trai vẫn đứng, quan làng phải cất lời xin chiếu để ngồi. Riêng bài hát xin chiếu có 6 đoạn với các nội dung: nhà trai hát xin chiếu để ngồi nhưng khi nhà gái mang chiếu ra lại trải lồng hai chiếc vào nhau, quan làng phải hát xin gỡ chiếu ra nhưng nhà gái lại trải đè lên nhau, quan làng lại hát xin trải lại nhưng rồi nhà gái lại trải chiếu trái, quan làng lại phải xin trải lại. Cho đến khi có chiếu đẹp để ngồi, quan làng phải hát bài mừng chiếu mới và xin phép ngồi:
Quan làng xo phục
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Phục cần vạy tềnh các mì lai
Thân khỏi lục pó chài nan giảo
Ơn cần mì toọng thảo thương qua
Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Phục cần vạy quả sung nưa các
Khỏi pền cần lạ lác siết sa
Khỏi bấu giảm ău mà lồng chái
Lo thất toọng tá tái quý xuân
Khỏi hác chái pền cần cao cách
Khỏi chiềng mừa soong phúc thông gia
Và các á lương nga chái oóc, mà thôi!
Nhình pía cằm
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Kỷ khi cần đảy mà lườn khát
Phục khỏi tả khửn các quả sung
Củ tin khỏi ău lùng bấu đảy
Chiềng cần nghị đâư sảy còi đu
Củ tin khỏi khửn mừa ău lồng, mà thôi!
Họ nhà gái cho người lấy chiếu xuống, nhưng họ dựng chiếu vào vách nhà. Ông quan làng hát tiếp bài.
Quan làng tuộng phục tẳng
Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc
Lước còi hăn phén phục inh pha
Phục cần tẳng hằng nga vô số
Lước còi bặng tẩm lụa cần keo
Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phoóc quả đa
Vàn các á hương nga chái oóc, mà thôi!
Nhình pía cằm
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Phục khỏi phén tẳng thêm phén chái
Đệch nọi mền bấu quai sắc ỷ
Cần ké khỏi tờ nghị bấu thâng
Củ tin khỏi khửn mừa chái oóc, mà thôi!
Chài tuộng phục
Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Khỏi hăn phục chái cặp mì đôi
Tu khỏi lục pó chài nan giảo
Ơn cần mì toọng thảo thương qua
Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Vàn các á lương quân chái téo
Phén tẩư chái lồng tẩư
Phén nưa chái khửn nưa
Soong bưởng đảy chầm khua vui sủ, mà thôi!
Quan làng tuộng phục chái tắp tiếng
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Phục cần chái tắp tiếng nghinh ngang
Phén tẳng thêm phén khoang vô số
Lước còi bặng tẩm lụa hàng Keo
Thân khỏi bấu giảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phóc quả đa
Vàn các á lương nga chái téo mà thôi!
Quan làng tuộng phục chái pẻ
Khỏi xo chiềng tung gia cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa quan viên quý chức
Soong khỏi chiềng các chức bằng an
Bân sinh lồng thế gian khôn khẻo
Cần hâư chắng tặt tạo pi bươn
Bấu luồn hăn tơ hồng mì cốc
Tởi hâư hăn phén phục chái ngai
Thân khỏi lục pó chài bấu giảm
Từ Bàn cổ sơ sinh lẹ nghệ
Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày
Tha khỏi ngòi bấu đây sự tải
Nẹp sửa tam bưởng soại vô duyên
Liềm mừ so chiềng gạ quỷ xuân
Khỏi chái téo pền cần coa cách
Thân khỏi dú cách biệt khảm mà
Vàn các á lương nga chái tẻo mà thôi!
Nhình pía cằm
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Noọng khỏi te hậu sinh chắng mả
Cải mà bấu cần cạ cần son
Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé
Bấu chắc lệ tởi ké nết na
Khéc khửn mà vội váng
Chái phục lồng soong háng bấu pền
Giá tách tỷ, náu sim boong khỏi
Noọng khỏi là nhằng nọi ỷ điêu
Phù là phục pò Keo hắt hẩư
Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa
Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo mà thôi!
Quan làng chầm phục
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin mà thâng láng dào kha
Lườn cần mì phục va oóc chái
Phén luông thêm phén cải mì đo
Mì phén lài bàn cờ phượng hạc
Soong bưởng luồng té pác giao ca
Khỏi chầm mừa phục chái đa đa
Phục phượng thêm phục va lồng lót
Chái thuổn tằng chường nọc chường đâư
Chái lẹo tằng chường sung chường tắm
Chường sung quý họ nẳng
Chường tắm khỏi so ngơi
Phục phượng chái pền đôi liền lạ
Chạ ơn mừa các á chùa tai
Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!
Nhình mời quan làng nẳng
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Bấu tuộng là bất nhân siêu lỷ
Tuộng mà là siên lỷ cách phương
Đây miạc khảu thâng lườn cần ké
Cầu phúc hẩư pó mé phong lưu
Cần mì việc mà thâng hại nẳng
Toọng cần mà an giản tàng lăng
Quý khéc cần hại nẳng chin chè
Mời quý khéc nẳng lồng phưới truyện, mà thôi!
Quan làng so phép nẳng
Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Khỏi là cần biệt lân chủ quý
Sơn bản tương giao
Báo sao mà hội
Xét mưu pền nghịa
Phục hý tạo tặt
Giao vả lưu hành
Tùy hành vạn tuế
Mì tệ bấu sai
Tái ta pó mé
Pền tối pay lai
Ơn bái phu thê
Ná chê khỏ khắt
Phục sát nghinh ngang
Phục loan phục phượng
Phục phượng trái thả quan
Phục loàn chái thả khỏi
Tu khỏi năngr pền chin cộ lườn vua
Bấu nẳng téo lại lo cần tách
Khỏi pền cần cao cách bấu đây
Kính chiềng mừa tung gia dá tách
Dá tách tua cần ngu
Dá khua tua cần lại
Chiềng khỏi vô phép nẳng mà thôi!
Dịch nghĩa:
Ông quan làng hát bài xin chiếu :
Cất bước tôi lên nhà thành lạ
Chiếu nhà người cất cả trên cao
Thân tôi là nam giao khó nói
Ơn người có lòng thảo thương qua
Mới cho được người nhờ trông cậy
Tôi mới về đến đấy nhà người
Chiếu để cao ở nơi trên gác
Tôi là người nơi khác đến đây
Chẳng dám đem xuống này để trải
Lo phiền lòng các vãi quý xuân
Tự khác trải thành người cao cách
Xin trình tới hai phúc thông gia
Xin các noọng dương nga ra trải chiếu, mà thôi!
Nhà gái
Xin thưa cùng khách lạ đường xa, người ơi!
Mấy khi người được về nhà rách
Chiếu chúng tôi lại cất trên cao
Giờ này biết làm sao lấy được
Trình người, người hãy biết vậy cho
Bước lên tôi xin trải chiếu, mà thôi!
Ông quan làng hát
Xin thưa tới trong nhà người ơi!
Bước chân tôi lên đây không biết
Nom thấy chiếu dựng xếp vách nhà
Dựng san sát chiếu hoa đẹp lắm
Mới nom như lụa tấm người Kinh
Tôi không giám tự mình đem trải
Sao làm thế, người lại chửi cho
Xin các em đi ra trải chiếu, mà thôi!
Đại diện họ nhà gái hát trả lời việc dựng chiếu.
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Chiếu nhà tấm dựng cạnh tấm trải
Trẻ con nhà còn dại chưa khôn
Cả người lớn cũng còn chưa biết
Giờ xin được trải chiếu ra, mà thôi!
Họ nhà gái đã đem chiếu xuống trải, nhưng lại lồng cả đôi chiếu lên nhau. Quan làng hát :
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Bước chân tôi đến đây thành lạ
Chiếu nhà người trải cả lồng đôi
Thân tôi là con người nam giới
Ơn người xin nghĩ tới thương qua
Mới cho được lên nhà thưa chuyện
Việc lớn tôi mới đến nhà người
Xin các em tới nơi trải lại
Tấm dưới trải xuống dưới
Tấm trên trải lên trên
Để hai bên xum họp vui vẻ, mà thôi!
Họ nhà gái đã có người ra trải lại chiếu, nhưng họ lại trải tấm nọ đè lên tấm kia. Ông quan làng hát :
Xin thưa cùng trong nhà, người ơi!
Bước lên nhà tôi thật ngỡ ngàng
Chiếu người trải nghênh ngang chồng chéo
Tấm dựng, tấm trải kiểu khác nhau
Nom như tấm lụa châu hàng chợ
Sợ người trách ăn ở chẳng ngay
Tôi không dám đưa tay trải giúp
Xin các em ra trải lại, mà thôi!
Họ nhà gái đã có người ra trải lại, nhưng lại trải trái. Quan làng hát:
Tôi xin thưa tới trong nhà, người ơi!
Nhất trình tới quan viên quý chức
Hai tôi trình thức bình an
Trời tạo đặt thế gian khôn khéo
Ai là người tạo đặt tháng năm
Mấy khi thấy tơ hồng có gốc
Đời ai trải chiếu ngược bao giờ
Mắt trông thấy lòng chưa dám nói
Gấu áo đơm bên trái vô duyên
Giơ tay trình quý xuân ngoại họ
Tôi là người khác sứ lên nhà
Nếu trải người cho là cao cách
Xin các gái nhỏ xinh trải lại, mà thôi!
Trước khi trải lại chiếu, đại diện nhà gái hát:
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Em tôi là hậu sinh mới lớn
Ăn đến chẳng nghĩ đến thật lòng
Ngày ngày ở nhà trong với mẹ
Chẳng hiểu gì tục lệ nết na
Khách lên nhà vội vàng
Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong
Xin đừng trách đau lòng con trẻ
Mới lớn em còn nhỏ chưa khôn
Chiếu này của người Kinh bán lại
Nó còn chưa biết trải ra sao
Cất bước tôi xin trải lại mà thôi !
Những tấm chiếu đã được trải lại ngay ngắn để họ nhà trai ngồi. Quan làng hát bài mừng chiếu:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Rửa chân tôi vừa bước lên nhà
Người đã trải chiếu hoa đón đợi
Chiếu rộng người trải khắp kín sàn
Tấm thì vẽ đôi loan đôi phượng
Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau
Tôi mừng chiếu trước sau trải khắp
Chiếu phượng loan trải đẹp kín sàn
Trải khắp cả giường trong giường ngoài
Trải hết cả giường cao giường thấp
Giường cao quý họ ngồi
Tôi xin ngồi giường thấp
Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá
Chúng tôi xin cảm tạ ơn người
Trải rộng chiếu để chúng tôi được ngồi, mà thôi !
Nhà gái hát mời khách ngồi vào chiếu
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Chẳng chào thành cách nhau nghìn dặm
Chào rồi như ngìn dặm cách xa
Tốt đẹp mới đến nhà đến cửa
Cầu phúc cho bố mẹ phong lưu
Có việc xin mời ngồi xuống chiếu
Lòng người xin thông cảm hiểu cho
Ngồi xuống, uống nước chè chuyện trò, người ơi !
Quan làng xin phép ngồi:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Tôi là người đường xa mới đến
Núi bản tương giao
Gái trai về hội
Gặp nhau nên nghĩa
Phục Hý đặt về
Giao thoa lưu hành
Đời đời vạn tuế
Có lễ mới đúng
Ông bà nội ngoại
Ơn bái phu thê
Chẳng chê khó rách
Chiếu trải thành hàng
Chiếu phượng chiếu loan
Chiếu phượng trải chờ quan
Chiếu loan trải chờ khách
Dược ngồi như trước cỗ nhà vua
Không ngồi xuống lại lo người trách
Tôi thành người cao cách không hay
Kính trình tới người ơi đừng trách
Đừng trách con người ngu
Chớ cười con người dại
Vô phép xin được ngồi xuống chiếu, mà thôi!
6. Hát mời nước, mời trầu.
Sau khi nghe đại diện bên nhà trai xin phép ngồi. Quan làng và đoàn nhà trai đã ngồi vào chiếu. Lúc này đoàn nhà gái vẫn coi họ là những khách lạ đường xa nghỉ lại. Đại diện nhà gái hát mời uống nước, ăn trầu. Sau đó tiếp tục cất lời hát hỏi khách có việc gì cần thưa gửi gì với gia chủ không. Lúc này ông quan làng hát xưng danh mình là quan làng đưa rể cùng lễ vật đến cho việc hôn lễ của nhà ta hôm nay:
Nhình nai nặm chè
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Kỷ thi cần đảy mà lườn khỏi
Mì việc lăng chắng lội mà thâng
Phân tốc thêm mươi lồng lý lặm
Lườn khỏi thật khổ lẳm ca lình
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Khỏ lai chin gióc sả tang chè
Cảng mà lao cần chê mọi ỷ
Chè Tàu dú siên lỷ nước Nùng
Khỏ lai bấu mì ngần pây sự
Tam chin chè lịch sự đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!
Quan làng chầm nặm chè
Khỏi chiềng mừa tung gia, cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Tha hăn moóc đông tây nam bắc
Tứ phương moóc loạn lạc đa đa
So ết cắp síp hả pền phân
Bươn nhí nặm luây lồng lai láng
Bươn hả nặm toỏng phắng phòng ba
Sam pi nặm vận mà tỷ cáu
Cầu làu hăn nặm mấư luây mà
Sao đếch pây háp mà vui thứ
Lườn cần khẻo pây chợ hàng phiên
Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa
Chè nạy thực hom tỏa síp phân
Chắng soi các sao tiên tẳng mỏ
Ău nặm mà liền ló lồng pây
Sao ón chắng đăng phày khảu tẩư
Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai
Nặm phật cần liền lải khảu ẩm
Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt
Tắt oóc mà mùi tuyết hôm van
Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ
Khỏi pền cần táng xạ quả ưa
Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận, mà thôi!
Nhình nai nhàu mác
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Pi chai phạ lẹng quá
Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi
Mác làng chúc chang suôn thai dá
Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím
Khéc lạ dú viện đính mà thâng
Cằm cảng nhựng quang minh cao giá
Mời cần tạm chin nhá sắc không
Tạm chin nhá sơn lâm sắc miểng
Đảy là ău ăn tiểng mà thôi!
Quan làng chạ ơn
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Khỏi chầm mừa nhàu nhá tung gia
Nhàu cần chúc tềnh phia nả đán
Nhàu cần chúc nả táng suôn chang
Nhàu dép cắp mác làng piết lạ
Vua chúa tằng bản xạ cụng chin
Cúa nạy cúa bân đin tạo lại
Sao đếch đảy kết ngại pây mà
Báo sao đảy kết khỏa hội luyên
Bươn sam nhàu phông ban buốt ón
Nhàu cắp loàn chin cón minh mông
Chập ău nhàu cắp mác thiết căn
Báo sao đảy hội vằn piết miạc
Bạn bè đảy cảng pác cằm vui
Nhàu cần tiêm têm cơi liền lạ
Ău mà tặt tó nả giường chang
Đảy thiết khéc bắc nam boong khỏi, mà thôi!
Dịch nghĩa
Nhà gái hát mời nước:
Tôi trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Mấy khi được người đến nhà tôi
Có việc lớn chắc người mới tới
Mưa rơi thêm lặn lội dặm ngàn
Nhà tôi thật khó khăn mọi thứ
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Mời người uống hoa vối thay chè
Nói đến người đừng chê mọi thứ
Chè Tàu là ở xứ nước Nùng
Tiền chẳng có nên không mua được
Tạm uống chè lich sự cùng xuân họ chúng tôi, mà thôi !
Trước khi nhận chén nước chè nhà gái mời. Quan làng hát:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Bước chân tôi đến cửa đến nhà
Thấy mây kéo đông tây nam bắc
Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia
Rằm, mồng một tức thì mưa lớn
Tháng hai nước lai láng chảy về
Tháng năm là nước lũ chàn khe
Ba năm nước lại về chỗ cũ
Người ta thấy nước lũ hả hê
Gái trẻ ghánh nước về trước cửa
Nhà người khéo đi chợ hàng phiên
Lựa mua được chè tiên lịch sự
Hương chè thơm thơm đủ mười phân
Mới bảo các gái tân nhóm lửa
Bắc kiềng lên, nước đổ xuống nồi
Mấy tý nước đã sôi lắp bắp
Ngồi gần được thưởng thức hương thơm
Pha chè người đem lên mời khách
Nhà người sắm được cỗ chén bịt
Nước rót ra hương tuyết thơm ngon
Thơm những vị thủy tiên là lạ
Tôi là người khác xứ thật ưa
Chè người pha thật vừa, tôi xin nhận, mà thôi !
Đại diện họ nhà gái hát bài: mời trầu
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Năm ngoái trời nắng nhiều
Năm kia trời hạn lắm
Trầu nhà trồng hai búi chết sương
Cau tôi trồng trong vườn rụng quả
Đành lên rừng hái lá trầu hôi
Cau khỉ tìm mọi nơi khắp búi
Khách lạ hôm nay tới cửa nhà
Lời nói tựa như hoa cao giá
Mời người ăn tạm quả cau rừng
Trầu hôi của sơn lâm một miếng
Được ăn chỉ lấy tiếng, mà thôi !
Trước cơi trầu của họ nhà gái. Quan làng hát:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên nhà
Mừng trầu người đem ra mời khách
Trầu người trồng vách núi tốt thay
Búi liền búi ở ngay vườn trước
Trầu bên cau người đặt lên cơi
Vua chúa cả dân bản cùng ăn
Của này của đất trời tạo đặt
Gái cùng trai tìm gặp lưu luyên
Cùng kết nghĩa nên duyên vợ chồng
Tháng ba trầu xanh dây nảy lộc
Loan với trầu tha thiết cùng nhau
Rủ nhau xuống bãi cát chói hồng
Đem trầu cau ra cùng thết đãi
Gái trai nên ân ngãi từ đây
Bạn bè có được ngày vui vẻ
Trầu người têm đã để đầy cơi
Đem đến đặt ở nơi gian giữa
Được thết khách bắc nam chúng tôi, mà thôi!
- Hát xưng danh.
Đã uống nước, nhận trầu, ăn uống xong. Đại diện nhà gái cất lời hỏi:
Nhình sam quan làng
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Khỏi xo chiềng các tháy phân minh
Cằm khỏi cạ bất nhân chi lý
Lụ cần pây táng tỷ viện phương
Khéc quan khảu tố lườn tu khỏi
Mì việc lăng xo gạ hẩư ngay
Khỏi gạ hẩư sao ón đăng phày tẳng mỏ hung hang
Khéc quan chin pây tàng mì việc
Lụ cần pây lỉn nguyệt hâư mà
Lụ cần pây du va hâư lại
Cần kẻ hẩư khỏi khắm khỏi sam
Việc lăng cần khay cằm cạ hẩư khỏi, mà thôi!
Quan làng cá xưng danh
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Cất tiểng khỏi xo kề lân la
Kể từ nội vằn xưa bấu chắc
Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây
Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé
Khửn mà xo khảu ké sắc căm
Ău vạy se hắt phằn pi nả
Pền kin hẩư thiên hạ cần tồn
Đảy kin bấu lùm ơn pó mé
Cần tồn cạ khảu ké đây lai
Đăm lồng cụng bấu thai sắc cốc
Lồm pặt cụng bấu tắc sắc co
Quý họ mì toọng lo ău hẩư
Bấu thúc cần pây tẩư puốn cưa
Bấu thúc cần pây nưa puốn lảo
Tu khỏi mà tiển kháo cằm đây
Khỏi là cần chính ngay thực thá
Khỏi là quan làng các ca lình, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Xin trình tới các thầy phân minh
Lời nói thành bất nhân nhiều lý
Được đón người khách quý phương xa
Khách quá bộ lên nhà tôi nghỉ
Có việc gì tỏ cùng tôi
Để còn bảo gái nhỏ rửa nồi nhóm bếp nấu cơm
Để khách đi ăn đường có việc
Hay là người du nguyệt đâu về
Hay là người du hoa đâu lại
Người già bảo tôi tới hỏi thăm
Việc gì mở lời cho tôi được biết, mà thôi !
Lúc này ông quan làng mới xưng danh
Quan làng hát:
Tôi thưa tới trong nhà người ơi !
Cất tiếng tôi xin kể lân la
Kể về chuyện ngày xưa ai biết
Còn én nam nhạn bắc đông tây
Em tôi ở chốn này còn lẻ
Đến nhà xin giống lúa vài bông
Đem về để cấy trồng năm tới
Được ăn khắp thiên hạ người đồn
Được ăn quả quên ơn cha mẹ
Người đồn giống lúa quý tốt thay
Cấy xuống lúa xanh cây ngăn ngắt
Bão lay vẫn đứng chắc trổ bông
Quý họ đã có lòng thương đến
Không phải tôi đi trên buôn muối
Càng không phải người bán thuốc lào
Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp
Tôi là người chính thực thẳng ngay
Quan làng chính là đây xin có lời chào quý họ, mà thôi.
8. Hát trình lễ, nộp gánh, nộp lễ.
Sau khi hát bài xưng danh được họ nhà gái chấp nhận. Ông quan làng hát thưa gửi cùng cha mẹ cô dâu và các bài: trình lễ, bài nộp gánh sau đó là bài xin nộp lễ «ướt khô» (lằm khấư). Lúc này ông quan làng đã đặt lên mâm : hai chai rượu, hai quân vải « lằm khấư », hai gói trầu cau gói lá dong buộc lạt đỏ, trên đĩa còn có gói giấy đỏ có chiếc vòng tay bằng bạc để trả ơn mẹ sinh thành. Ba bài này được trình bày trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ và những lễ vật cùng họ hàng nội ngoại ngồi hai bên. Ông quan làng hát:
Quan làng trình lệ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Lệ bấu phít tha kế
Lệ bấu chê bàn cổ
Gia thú nghi gia
Phầm phụ tiểu nhi
Phong sư ngọc hạp
Nhật cát kỳ lương
Hảo lương đâu miạc
Bác khỏi chắng hẩư khỏi khửn mà
Lận nạp cáp kỳ, nam nhi, nam tài
Cằm chào cạ khuổi nọi bầu mì pia
Ău pia sảm mà thể pia tất
Mường cặp bấu mì cần
Ău lục đếch mà thể cần ké
Lận lệ mà thâng lườn
Khảu lảu cắp cáy mu lai nọi
Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà
Sư tha bấu thông
Phàm phụ lụ chin bấu lụ phuối
Cảng oóc mà lo lội sai va
Kính chiềng mừa tung gia dá tách
Dá tách tua cần ngu
Dá khua tua cần lại... mà thôi!
Quan làng nộp háp
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi là sử tiến thông tham kháo
Toọng khỏi nhằng hộn háo páy thông
Bấu chắc tằng khửn lồng thượng hạ
Toọng khỏi nhằng vất vả quả lai
Lườn cần chắng sinh mì nự nhí
Bàn cổ chắng sinh mì nhật nguyệt
Thập mao nhi âm viết thượng cao
Nhằng chin dú báo sao lộn lạo
Bấu chắc tàng khẩn lống dướng rừ
Nhằng chin dú lạ cư biệt sử
Ău bâư mạy nhặp sửa che kình
Béc mốc pây xa chin cầm thú
Ơn cần xưa bàn cổ truyền se
Ău căn mì phu thê giao ước
Ău căn mì lệ lược cưới xin
Bác khỏi sinh cửu nhất nam chi tử...
Lườn cần tẳng mẻn hưởng đây lai
Sinh sản lục nhình chài đâư thóa
Tồn pây khóp thiên hạ tử phương
Tồn pây thâng lườn chương bác khỏi
Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà
Sam lùng, sam pả, sam khủ, sam nà
Cần ná chê noọng khỏi
Mà hội đuổi căn
Hợp mính nhằng tình phăn đua cón
Pó mé nòn mon phòng giường mây
Khảu nòn chắng phăn đây phăn miạc
Phăn hăn tối phượng hạc pỏn mèng
Soong bưởng thuận vả
Gia thú thuận căn
Lại phăn hăn tha vằn khửn mấư
Phăn hăn đao bắc đẩu rúng quang
Phăn hăn đao bưởng nam rủng thóng
Ẻn nhạn bên lồng chầu
Loàn cung hầu thượng đế
Càm bióoc lồng tu thể soong loàn
Nguyệt lạo se bắc nam mà hẩư
Se pây hẩư bấu vừa
Se mừa nưa bấu hợp
Se mà tốc noọng khỏi pền lườn
Pó mé dú lườn chương lụ chắc
Chắng lặc cạ đuổi căn
Chắng củ tin pây pỏi
Tặt chèn lồng lý lọi tin thư
Thầy liền đoản tự như hạ đáng
Quẻ nhất oóc gia sơn an nhạc
Quẻ soong oóc đâư các an khang
Quẻ sam oóc bằng an phu phụ
Lục mì chin họ nội
Còi giò cáy cụng khoa
Còi kha cáy cụng hợp
Tạch lục giáp cụng thư
Xe khỏ mừ cụng đảy
Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc
Pác giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ thiên khai đại xá
Xo cần mà khảm quá háp còn
Chung hẩư tối lục luồng pền các
Soong bưởng bặng chức nự- ngưu lang
Đắt lệ đảy bình an khoái lạc, mà thôi!
Quan làng nộp lằm khấư
Khỏi chiềng mừa phụ mận sơ sinh
Lẹo thâng giờ nguyệt tiên thiên đức
Lẹo thâng giở ngụ phúc lâm môn
So quý họ càn khôn nhận lệ
Hẩư phượng hoàng kết nghịa chiêm công
Lượng bạn đắc tưởng thông thớ hý
Chấp càn khôn tý vị nẳng thân
Thứ nhất khỏi nộp ngần cản thấp
Tuyết đông thiên thu thập hàn sâm
Chắng tặt mì lệ ngần lằm khấư
Bưởng lằm là mé chấư
Bưởng khấư lá lục nòn
Liệng lục kin bấu ngon đuổi lục
Lệ vật khỏi xo túc thâng cần
Thứ soong khỏi nộp ngần đại lệ
Báo cù lao pía nghịa càn khôn
Công liệng lục tông như sơn như thủy
Từ vằn pà noọng nhí ngàu bươn
Thân mé hăn súc lương xẩu nả
Khừn vằn hác lới lả tin mừ
Khim may bấu tươn thư nhặp nhọm
Cảu bươn pà mính noọng là nàng
Chắng sinh mì khảo bang noọng á
Khừn vằn dú đâư thóa tung gia
Lục hảy mẻ lại tứn tía đa
Mì lúc nòn inh pha hắc đắc
Đảy khuốp noọng chắng chắc tứn pay
Pó mé chắng son đây cằm cạ
Học hành đảy thông lụ mọi tàng
Pó mé tạy gia môn phép tắc
Síp hả noọng chắng chắc chướng đang
Síp pét mì cần sam thâng thóa
Pó mé chắng khai khá mính nàng
Mong tốc lườn giàu sang phú túc
Đắc vinh thêm đắc lộc đa đa
Giờ đây vàn hẩư cần oóc mà thu xếp
Các công hiệu cản đa lư sổ
Lệ sinh cắp lệ sổng can can
Đa tiểu khỏi xo vàn thu xếp
Xo cần thu lệ vật khảu mừa
Đắt lệ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!
Dịch nghĩa
Hát trình lễ
Kính trình tới tổ tiên, cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi !
Lễ không qua mắt được người già
Lễ phải trình đến tổ
Gia thú có đôi
Chữ nghĩa chẳng hay
Phàm tục con trẻ
Phong thư Ngọc Hạp
Ngày đẹp giao tương
Kỳ thanh văn chương
Muôn điều tốt đẹp
Bác tôi mới nhờ tôi đến đây
Lận nạp cáp kỳ, nam nhi nam tài
Câu người nói suối nhỏ chẳng có cá
Lấy cá Bống đi thay cá Chầy
Mường hẹp chẳng có người
Đem con trẻ đi thay người lớn
Lặn lội đến đây
Gạo rượu cùng gà lợn mang theo
Bác tôi mới cho tôi sang đây
Chữ nghĩa chẳng hay
Ăn được chẳng nói được nên lời
Cất lời chỉ sợ lỗi nên lo
Kính trình tới trong nhà đừng trách
Đừng trách con người ngu
Chớ cười con người dại, người ơi !
Nộp gánh
Kính trình tới cha mẹ họ hàng cùng nội ngoại, người ơi !
Tôi là người từ xa mới đến
Lòng bộn bề lo lắng chưa thông
Chẳng hiểu được ngõ đường cao thấp
Biết nhà người có nữ nhi xinh đẹp
Đời xưa đã đặt về nhật nguyệt
Thập mao nhi âm viết thượng cao
Còn ăn ở lẫn lộn gái trai
Chẳng biết đường rộng dài cao thấp
Còn ăn ở lạ cư biệt xứ
Lấy lá cây làm áo che thân
Miệng nuốt sống tìm săn cầm thú
Ơn đời xưa Bàn Cổ truyền về
Lấy nhau có phu thê giao ước
Lấy nhau có lệ lược cưới xin
Bác tôi sinh chín lần nhưng chỉ đậu một nam nhi
Nhà người dựng được hướng tốt thay
Sinh nam nữ đủ đầy xinh đẹp
Tiếng đồn khắp thiên hạ bốn phương
Tiếng đến bác nhà tôi
Bác tôi mới nhờ tôi sang đây
Hỏi bác, hỏi bá, hỏi cậu, hỏi dì
Người chẳng chê em tôi
Về hội cùng nhau
Hợp mệnh đợi chiêm bao nghe mộng
Cha mẹ ngủ trong phòng gối mây
Đêm ấy gặp mơ hay mộng đẹp
Mơ thấy đôi phượng hạc mớm mồi
Hai bên thuận hòa
Gia thú hợp nhau
Lại mơ thấy mặt trời mọc đẹp
Mơ thấy sao Bắc Đẩu sáng trong
Mộng thấy sao phương nam rực sáng
Én nhạn bay xuống chầu
Loan cung hầu thượng đế
Ngậm hoa xuống hạ thế thành đôi
Nguyệt lão se cho người nam bắc
Hỏi đám dưới chẳng vừa
Yêu đám trên chẳng được
Gặp được em người đẹp nên duyên
Cha mẹ ngồi giường trên đã biết
Mới trộm mừng với nhau
Mới bước đi xem bói
Đặt tiền xuống dí dọi nhờ thầy
Thầy liền phán sự này tuyệt đẹp
Quẻ nhất được gia sơn an nhạc
Quẻ nhị ra nhà cửa an khang
Quẻ ba được bình an chồng vợ
Ăn nên nhờ họ nội
Xem chân gà cũng hay
Coi giò gà cũng hợp
Giở lục giáp cũng nên
Bấm đốt tay cũng tốt
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ thiên khai đại xá
Xin người đến kiểm lại gánh gồng
Mong cho đôi con rồng nên cửa
Hai bên như Chúc Nữ Lưu Ngang
Nộp lễ được bình an khoái lạc, người ơi!
Nộp lăm khâư (lễ ướt khô)
Quan làng phó hát
Trước kính thưa cùng tổ tiên cha mẹ
Sau kính thưa họ hàng, nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt lành đã tới
Giờ tốt phúc lớn mới vào cửa
Mời họ mạc hãy ra nhận lễ
Cho phượng hoàng kết nghĩa chim công
Đôi trẻ như tơ hồng se chắc
Số càn khôn đã hợp hai bên
Thứ nhất dâng chút lễ trả ơn
Thuở ấy ngày hàn xâm đông giá
“Lằm khấư” lệ người đã đặt lâu
Bên ướt mẹ cam nằm
Bên khô giành con ngủ
Công đẻ nuôi nhọc khó xiết bao
Lễ vật này xin trao tới mẹ
Thứ hai xin nộp tiền đại lễ
Báo cù lao trả nghĩa càn khôn
Công nuôi con tựa núi cao biển bạc
Từ buổi mẹ thấy khác trong người
Da dẻ bỗng kém tươi xuân sắc
Chân tay thấy rời rạc nặng nề
Đường kim chỉ đôi khi biếng ngó
Chín tháng trời mới biết mặt con
Mới biết nụ hoa xuân là gái
Suốt đêm dài mẹ ở bên con
Sợ con khóc trên lung mẹ địu
Dựa vách nhà mẹ ủ ấm cho con
Một năm con tập tạy bước đi
Lời cha mẹ vỗ về sớm tối
Lời anh em nội ngoại dạy khôn
Lớn lên học văn chương phép tắc
Mười lăm tuổi mới biết làm duyên
Mười tám tuổi có người kết bạn
Cha mẹ mừng gả gán cho con
Mong gặp phải giàu sang phú quý
Của ăn thêm của để dài lâu
Giờ đây xin người ra nhận lễ
Dù ít nhiều là để thành tâm
Lễ này trả công ơn đến mẹ
Lệ mọn xin nộp đủ tới người
Xin người ra tới nơi nhận lễ
Nhận lễ cho hai bên vui vẻ, người ơi!
9. Hát mời cơm tối.
Trời lúc này đã tối, nhà gái đưa mâm cỗ lên và hát mời hai họ. Quan làng hát mừng mâm cỗ, cảm ơn nhà gái, cứ thế hát đối đáp cùng mời nhau ăn uống:
Nhình nai mời khảu chàu:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây khảm cao sơn vất vả
Ơn cần mà thâng thóa lẹo an
Y như tiền hàng ngang xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mới cần tạm chin khảu chàu cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng
Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn
Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm
Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!
Quan làng chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc
Béec pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Bôm bàn téng mọi thức mì đo
Nựa phia cần téng khắp nả bôm
Thiết đại khéc thành ân vạn bội
Bặng tiển ham khảm hội hồng môn
Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử
Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan
Bôm bàn téng gia sơn thuận cá
Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần
Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Bặng như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc
Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen
Mọi vị téng têm bôm bấu siểu
Chè kho thêm pát miển hom hương
Lại tặt pền chử ân chử ái
Tặt pền đồ thiết đại quan làng
Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ
Tặt pền chử hướng phụ yêu đang
Chắng tặt mì sinh nam sinh nự
Lại tặt mì phu phụ tàng sinh
Thân khỏi là chom chin xuân họ
Bặng như cần chin cộ lườn quan
Mùi hom thêm mùi van đo vị
Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng
Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi
Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!
Nhình chạ ơn quan làng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn
Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm
Toong chinh lót ău lồng hắt lệ
Các việc ơn tởi ké tạo mà
Lườn giàu là téng cộ bôm toòng
Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy
Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh
Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm
Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa
Gọi là mì chẻn cưa oóc bái
Phuối oóc mà đu lại tằng lườn
Xẩu lai tằng bản hương họ háng
Xẩu lai tằng bản láng cần khua
Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu
Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài
Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng
Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang
Keo puốn lùm tằng tàng khai sự
Báo đếch tả tằng ủ bấu chin
Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!
Quan làng mời xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Mọi thức cần pay sự đin Nồng
Vằn nạy việc lảu chè hý hạ
Gio cần khẻo cắt quả pền luồng
Toọng cần khẻo lo oóc chính minh
Bôm bàn mì lai vị sổ đa
Pát thử thêm bôm va cao cách
Bôm toòng thêm thú bịt chan chan
Còi bặng cộ lườn quan bấu táy
Lườn cần khẻo lo đảy chính minh
Khỏi xo mời quan viên pó mé
Soong khỏi mời gia té nặm mường
Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân
Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!
Dịch nghĩa:
Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm tối.
Xin thưa đôi quan làng, người ơi!
Rễ cây ngắn rễ người dài
Có công có việc người mới đến
Đường xa vượt núi thẳm đèo cao
Ơn người thật công nào hơn thế
Gồng gánh người đến để hợp hôn
Tựa như gian hàng ngang xuất giá
Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi
Để hai bên hợp đôi loan phượng
Tiếng là có cỗ bàn
Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp
Chẳng thức ngon để thết quan làng
Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng hát mừng mâm cỗ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mấy khi tôi được về làm khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà người rộng lòng nhân đại đức
Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon
Thịt cá cùng đũa son bát sứ
Như cỗ bàn hội ở hồng môn
Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc
Nhà người nấu ăn thật giỏi giang
Khác gì cỗ nhà quan ngày hội
Chim cá nhỏ xin đội ơn trời
Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức
Thính nem thêm bánh đúc chè kho
Miến hương cạnh món giò đủ loại
Lại xếp thành chữ ái chữ ân
Trước đông đủ ngoại xuân quý họ
Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường
Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị
Tôi là người khác sứ xin mừng
Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!
Nhà gái hát cảm ơn quan làng:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn
Thật chẳng có gì hơn, người nói
Lá dong về lót vội xuống sàn
Nhà giàu mới có bàn có cỗ
Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay
Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ
Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường
Mâm cỗ lót lá dong đựng muối
Nói ra sợ trên dưới làng cười
Thật thà là nhà tôi nghèo lắm
Khó thức ăn thức uống thết người
Hôm nay người tới nơi làm khách
Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay
Trai bưng mâm nhà này còn dại
Người nấu ăn nhà gái chưa khôn
Chúng tôi xin cảm ơn quý khách
Có thất lễ đừng trách chúng tôi
Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng mời hai họ:
Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ
Mọi thứ người mua ở nước ngoài
Hôm nay rượu chè vui hỷ hả
Giờ người cắt khéo quá như rồng
Nhà người thật khéo khôn lo liệu
Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì
Đũa son thêm bát hoa đắt giá
Chẳng khác gì như cỗ nhà quan
Nhất tôi mời quan viên quý họ
Hai tôi mời quan họ trong nhà
Nữa xin mời gần xa xuân họ
Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi!
10. Hát xin mở gánh.
Tuy các lễ vật đã mang từ hôm trước như lợn, gạo, rượu, gà, trầu cau cùng chè thuốc đựng trong đôi sọt đan hoa văn cầu kỳ nhưng đến lúc này bên nhà gái mới hát mừng đôi sọt đẹp và xin mở lễ. Hai bên gia đình hát đối đáp với các nội dung: Nhà gái khen đôi sọt đẹp và xin mở gánh nhưng quan làng chính nhà trai từ chối, ông quan làng phó phải đứng ra hát bài giải. Nhà gái lại tiếp tục hát mừng lễ vật nhà trai và mời nhà trai uống rượu mừng nhưng quan làng từ chối rượu. Nhà gái lại hỏi dao để mở gánh, quan làng cũng từ chối, nhà gái hỏi lại, lúc này ông mới đồng ý. Hai bên cùng nhau uống rượu và mở gánh rất vui vẻ:
Nhình giải vẻ khay háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Tấn tấn noọng thanh ba
Tấn tấn a thinh thảo
Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ
Giải pây khóp mọi lệ bàn ham
Giải pây tằng quan làng quân gánh
Quân gảnh nẳng táng noọc dá doan
Quan làng nẳng táng chang dá động
Động mền cụng bấu mát
Giải pây tằng ham háp bình an
Ău pây cổng tổ tiên đẳm táng ma thôi!
Lúc này quan làng bị nhà gái dùng cành thanh táo nhúng nước vẩy khắp lượt.
Quan làng chổi giải vẻ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chiềng mừa soong á dú khang
Khỏi chiềng mừa soong nàng giải vẻ
Tu khỏi mà tiền lệ lảu chè
Vằn nạy pà khươi mà lạy táng
Khỏi ná mì vẻ váng tàng lăng
Vằn nạy ău khươi mà bái tổ
Phưới oóc mà xấu hổ cần khua
Giải nặm khửn tềnh hua lằm thuổn
Sư nạy khỏi bấu muốn ca lình
Mùa nạy là mùa dân đảng quả
Háp còn nhựng liềm lại cúa đây
Sự lăng nàng oóc pây giải vẻ
Quan làng cắp pả mé cụng đây
Quan gảnh cắp quan làng cụng vậy
Xo cần chước sự nạy hẩư là
Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc mà thôi nỏ!
Quan làng giải vẻ pía:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Tấn tấn noọng thanh ba
Tấn tấn a thinh thảo
Chiếm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng o óc pây giải vẻ
Nạn đông ké dá băng
Quang đông luông dá loọng
Đếch đâư thóa dá doan
Cáy chang lằng dá loạn
Háp còn mà liệm lạ noọc sân
Tiền lệ mà kính xuân quý họ
Lệ nạy mà kính tổ gia tiên
Giải vẻ mừa soong luyên noọng á
Vằn ngòa noọng liều lỏa bưởng đông
Ẻn nhạn bên khửn lồng cụng vẻ
Giải vẻ hẩư sổng ké siên xuân
Ău phua đảy khang ninh tàng thọ, mà thôi!
Nhình ău pừn lảu chầm háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ham háp còi liền lạ thay thay
Tu khỏi lước hăn đây tờ dóm
Cuôi cần san soóc ón mạy làng
Cần khẻo san soong hàng pền bióoc
Pác cuôi tẻo uổn khúc bặng luồng
Toong chinh mà lót lồng hắt sửa
Pác cuôi muộn va dửa va sen
Soong bưởng tẻo nhằng têm tắp tiếng
Ỷ như cộ pây tiển nhằng vừa
Ỷ như cộ lườn vua nước Hán
Quan làng khảu tẩư láng dào kha
Quân quan kẻo nọc mà tăm tắp
Kẻo bặng luồng uổn khúc pé chang
Ý như gian hàng ngang xuất giá
Pó mé đảy rủng nả bặng đao
Công liệng lục cù lao chắng đảng
Giờ nạy đo họ háng khỏi chầm, mà thôi!
Quan làng chổi lảu khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh!
Cần lại mì lảu mà chầm háp
Bấu đảng lăng cúa nhạc đảy chầm
Kính sự cần cao tâm khẻo báy
Cuôi nạy khỏi nhặt tốc nà chả
Ăn cuôi tốc chang tổng khâư xa
Dòong mu tốc chang nà khâư tuộng
Cần tẻo còi thúc toọng thúc tha
Vạn sự chẻn lảu mà bấu chổi
Chin khảu mừa lộm đuổi cần khua
Tu khỏi hắt dướng rừ giờ nạy
Vàn các a cười chua củ tẻo mừa thôi!
Nhình sam pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn là càn mạy poóc pước
Thoóc đăm cần lại lược hẩư khao
Chắng pền lằm khăn đào đẹp ý
Lịp mừ ỷ chỉ bấu thâng
Hẩư khỏi xo pịa mậu đàn khay háp, mà thôi!
Quan làng chổi pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Tởi ké mì bàn cổ tặt mà
Tặt mì pịa đẳm ngà khay háp
Vội váng tứn đâư các lùm pay
Chợ háng cụng dú quây khỏ lắm
Tu khỏi bấu đảy sẳm ău mà
Giờ nạy bấu chắc xa hâư đảy
Pó mé cần cói nghị thương qua
Vằn lăng khỏi đảy mà cỏi pía, mà thôi!
Nhình sam pịa khay háp:
Chiềng mừa tối quan làng cẩn nỏ!
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn là càn mạy lịa
Lịp mừ chị khỏi bang
Lịp mừ chang khỏi ón
Bít cụng lo mền chọc
Mọc cụng lo mền khát siết sa
Mứa mịn ău lăng da đảy khói
Xong việc cần te vội mừa lườn
Tả khỏi dú lườn chương một mính
Hẩư khỏi xo nậu ngần khay háp, mà thôi!
Chài pía cằm pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn càn mạy bú
Tởi cón cụng mì lệ tặt mà
Truyền téo thâng tung gia vằn nạy
Cần khay khỏi đảy cậy đảy ơn
Cần thịnh tử thịnh tôn kế thế
Sinh lục lan mát mẻ cam chi
Pò chài khỏi bấu lìa dao kiếm
Tu khỏi cụng mì sẳm ău mà
Chợ háng cụng mì khai cao giá
Ỷ thực mì mạc pịa đẳm toòng
Đích thực mì soong phân khóp đẳm
Tu khỏi cụng mì sẳm ă u mà
Pả mé cần bấu chê giao lại
Mạc cải khỏi bấu mì
Gia tách cần khắt khi hà tiện, mà thôi!
Dịch nghĩa
Lời giải tạp mở gánh của họ nhà gái:
Tôi trình tới đôi quan làng, người ơi!
Dậy dậy cò thanh ba
Dậy dậy cô thanh táo
Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay
Mới cho em ra đây giải tạp
Giải các lễ cho khắp gánh gồng
Giải cho cả quan làng quân gánh
Quân gánh ngồi gian chính chớ run
Quan làng ngồi gian trong đừng động
Động sẽ không được an
Giật mình là chẳng mát
Giải hết khắp gồng gánh bình yên
Đem đến kính tổ tiên trình xuân họ, mà thôi!
Bị ướt quan làng hát chối từ:
Tôi trình tới cha mẹ cùng xuân họ, người ơi!
Xin trình tới hai em giỏi giang
Xin chào tới hai nàng giải tạp
Hôm nay đem lễ vật đến nhà
Đợi giờ tốt rể ra trình tổ
Lễ cha mẹ ngoại họ quý xuân
Người của đều muôn phần sạch sẽ
Giờ vảy nước ướt hết cả đầu
Sự này nào ai đâu có thích
Rét căm căm, cái rét giữa đông
Gồng gánh xếp ngoài sân ngăn nắp
Sự gì phải giải tạp cho hay
Quân gánh cùng đến đây sạch sẽ
Quan làng cùng bá mẹ thơm cho
Xin người hãy nghĩ cho thương đến
Để hai bên được vinh hoa phú quý, mà thôi!
Quan làng phó giải tạp lại nhà gái:
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Dậy thôi em thanh ba
Dậy đi cô thanh táo
Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay
Mới mời em ra đây giải tạp
Hươu ở núi chớ băng
Nai trên rừng không gọi
Trẻ nằm gối chớ run
Gà trong chuồng không động
Lễ vật còn đang đợi ngoài sân
Đợi giờ để trình xuân quý họ
Lễ vật để kính tổ gia tiên
Giờ giải đến hai em gái trẻ
Hôm qua còn vui vẻ phương đông
Én nhạn bay ngoài trong có tạp
Giải cho em cho khắp ngàn xuân
Lấy chồng được khang ninh trường thọ, mà thôi!
Nhà gái có khay rượu hát mừng lễ vật của họ nhà trai:
Xin thưa tới đôi quan làng người ơi!
Gồng gánh người xếp hàng san sát
Tôi thấy lạ thấy khác đến xem
Sọt người đan lạt giang mềm mại
Khéo hai hàng thân lại cài hoa
Miệng sọt thắt như là rồng quấn
Lá dong xanh từ chốn rừng sâu
Người khéo lót điểm màu hoa dứa
Cả hai bên bừng nở hoa sen
Giống như cỗ ở bên nước ngoài
Giờ quan làng đến bãi rửa chân
Quân quan đứng hai bên tăm tắp
Tựa như rồng uốn khúc biển khơi
Giống như hàng chợ nơi phố thị
Đẹp nở lòng cha mẹ như sao
Công nuôi con cù lao cũng đáng
Giờ đây đủ họ hàng tôi mừng, mà thôi!
Quan làng chối rượu mừng lễ của họ nhà gái:
Thưa cùng cha mẹ họ hàng nọi ngoại, người ơi!
Gồng gánh đến có rượu ra mừng
Chút lễ mọn thật không đáng nói
Khéo đặt bày, xin đội ơn người
Sọt này tôi nhặt nơi ruộng mạ
Rơi giữa đồng bỏ chả ai tìm
Lồng lợn chả ai xin ai hỏi
Mang về đây người nói khen hay
Rượu đem rót đầy khay ra thết
Uống vào say lê lết, người cười
Xin các em, người ơi hã cất rượu mà thôi!
Nhà gái hỏi dao mở gánh:
Xin thưa tới đôi quan làng, người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn ống ống bổ
Lạt trắng người nhuộm đỏ hồng đào
Mới thành tấm khăn đào phấp phới
Móng tay nhỏ, trỏ chẳng tới
Cho xin dao mậu đàn mở gánh, mà thôi!
Quan làng hát chối dao mở gánh:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Từ đời xưa bàn cổ truyền về
Đặt có dao chuôi ngà ở gánh
Vội vàng đi nên chẳng kịp mang
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Biết tìm đâu dao nhỏ bây giờ
Xin bá mẹ thương cho tôi mượn
Dịp mai về xin trả ơn sau, mà thôi!
Nhà gái tiếp tục hỏi dao để mở gánh:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn nứa dại
Móng tay trỏ mỏng tang
Móng tay thứ yếu mềm
Bứt lại sợ nó chọc
Móc vào sợ lạt đứt xót xa
Lúc ấy thuốc gì mà chữa khỏi
Xong việc rồi người lại vội hồi quê
Bỏ mình tôi bơ vơ đơn chiếc
Chỉ cho xin nụ hoa bạc mở gánh, mà thôi!
Quan làng hát trả lời việc xin dao mở gánh của họ nhà gái:
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn ống bỏ
Từ ngày xưa thành lệ truyền về
Để ngày nay nhà nhà đều biết
Người mở gánh, tôi thật biết ơn
Chúc thịnh tử thịnh tôn kế thế
Sinh con cháu mát mẻ về sau
Đàn ông dám lìa đâu dao kiếm
Thực tình hôm nay đến có mang
Biết chợ xa nhà hàng không có
Đã mang theo dao nhỏ chuôi đồng
Chuôi còn bịt hai phân bằng bạc
Nơi miệng gánh đã đặt đấy rồi
Xin bá mẹ tới nơi mở gánh
Dao to sắc chẳng có
Chỉ có dao nhỏ xin người đừng trách tôi hà tiện, mà thôi!
11. Hát xin đưa rể vào lễ tổ.
Quan niệm cho rằng sau khi đã hát lời giải tạp nhà cửa được sạch sẽ để đưa rể vào lễ tổ. Quan làng xin rể vào lễ tổ trước bàn thờ có họ hàng nội ngoại hai bên cùng chứng kiến. Trên bàn thờ hương đèn rực rỡ. trước mặt hai họ hàng ngồi là mâm để đôi chai rượu, hai chiếc đèn dầu chưa thắp, một bát nước lã có nhành thanh táo, đôi hương chưa thắp để trên miệng bát nước thanh táo. Quan làng hát:
Giải vẻ ham vạ pú chỏ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung
Tởi ké vua Kim Long tạo oóc
Chắng tặt mì nặm luốc piết sinh
Tặt mì năm tàng sinh giải vẻ
Giải pây khắp mọi lệ bàn ham
Pióng pây thuổn tam quang ngọc váng
Síp soong đình ngụ váng quan âm
Síp soong đình ngụ ngần quan thở
Mường nạy mường tu bổ đọc kinh
Nàng tiên lồng đọc kinh quan thoản
Pắt mé nhình lườn Hản son cằm
Đình quan âm son phép
Đình thải bạch tâm quang
Chổn nạy chổn giàu sang mà tổ
Báo sao pây củng hố mà nòn
Nàng tiên pây hải mòn mà loạn
Lục pật liệng mòn hản may tơ
Chúc đảy cốc thinh thưa táy giảo
Chúc đảy cốc thinh thảo táy lườn
Chắng pìn cảnh vườn hương nả táng
Tặt mì noọng văn ví khao sâư
Tặt mì noọng văn châư khao ón
Tặt mì noọng thanh ba
Tặt mì a thinh thảo
Thinh thảo dú nưa bân thượng đế
Pật hâư lồng tu thể lương gian
Lườn hâư mì lục lan bái tổ
Thinh thảo mà giải vẻ chắng an
Giải mừa bưởng lườn hác
Giải mừa phạc lườn ham
Giải pây khắp tằng đẳm táng soong phương
Giải pây khóp tằng đẳm lườn soong bưởng
Lườn cần đảy thịnh vượng vinh gia
Bấu vẻ lăng nựa pia khảu lộn
Bấu vẻ lăng pí noọng họ hàng
Các vẻ khỏi giải an lẹo giá
Đẳm lườn dú tung thóa lẹo đây
Bấu vẻ lăng piếng phầy vua bếp
Bấu vẻ lăng chất chỏ thư tu
Đẳm lườn dú phong lu khoái lạc
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy, mà thôi!
Giải vẻ lạ lườn mì ham:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi mới mừa noọng thanh ba
Mới mừa a thanh thảo
Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ
Nộc queng quý dá doan
Loàn phương nam dá động
Vằn nạy mì lệ cổng hương va
Thêm noọng việc lảu chè hý hạ
Đẳm lườn dú đâư thóa bằng an
Giải vẻ hẩư gia sơn tháy tháy
Giải pây thuổn pết cáy mò vài
Giải pây thuổn tằng lai sao báo
Bọn khỏi bấu lộn lạo nhình chài
Đẳm lườn rủng như bióoc va khai
Khỏi biển nhất thiên khai ngọc váng
Giải vẻ hẩư đạo láng cưới xin
Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!
Xo khươi khảu lạy:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc
Pác giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ phúc sinh lồng làn
Giơ yêu an lồng tỏn
Đèn cảu ngọn lồng chương
Giơ thiên vương đại cát
Phia dạ sinh lục lồng
Phia luông sinh lục nhạn
Phia quảng sinh kỳ lân
Phia ngần sinh nặm bó
Luồng dú phía thái sơn mà hộ
Phia nưa tổ phặc phiền
Nàng tiên đảy kết luyên vạn đại
Giơ đây khỏi xo khươi bái tổ
Trung hẩư đẳm phù hộ bằng an
Cụm cùa hẩư siên xuân tó ké
Va sinh thêm va pẻ nự nam
Lục chài đảy khôn ngoan chức cá
Hắt kin đảy thong thả bằng an
Lục nhình đảy hắt lùa vui sủ
Sinh lục hẩư khôn ngoan
Sinh lan hẩư pền tháy
Pó mé đảy tông cạy vằn lăng
Tàng thọ đảy siên xuân tó ké
Điếp căn hẩư pó mé chầm khua
Tổ tiên cỏi cụm cùa soong bưởng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Soong bưởng đảy vinh va thong thong thả
Tự so ết síp hả chang bươn
Chắng đảy chít tối hương thờ phượng
Bái tổ hẩư cần cụm soong toàn
Phụ phụ hẩư bằng an khoái lạc
Lục lườn đảy pền các vinh va
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!
Chúc đèn (chương đèn)
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa quang hương bỏng đén
Quang hương từ cổ hiến vằn xưa
Chại đăm vua tức cờ bấu rúng
Chắng sai hẩư sị húng táy pày
Cần tồn khắp đông tây mọi sử
Lườn cần cụng sẳm sửa lo thàu
Ău lăng má hắt dầu tẻm đén
Lý gia chắng pây kẻn la đông
Mác lải tốc lồng đông váng bại
Chọn lọc cắt mác lải than thây
Lý gia nhặt khảu phày chược oóc
Vằn phày kẻo như moóc tỏa phia
Lý gia chắng ău mà thâng láng
Ău mà khảu soỏng háng giảng phày
Toọng cần khẻo lo hay nghị oóc
Ău lồng chọc pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Ău nặm mà hùn căn khẩn nẳng
Cúa nạy cúa thiên vận khắc căn
Nặm nắc nặm lồng tẩư
Dù nẩư dù khẩn nưa
Ău phày mà chít đu liền máy
Sị húng liền tả tảy bấu thư
Đời xưa nàng cười chua thị giảo
Cốc khảu táy ăn xe păn oóc
Mặt coóc táy ăn qua
Bươn síp khác lăn mà khảu giảo
Bởi chưng nàng Thị Giảo cười chua
Mính nàng bấu mì phua lỉn chụ
Chướng thân vằn tốc mự vi hua
Mính nàng điếp sị nho lai ngáy
Vằn vằn oóc tẹp cáy vội vàng
Mừ căm pát liền mang tức thí
Chủ pây lặp thâng tý cỏi mà
Bấu lao súc chang nà thai đỏi
Thế gian hăn cơ nọi chắng toan
Mặt khảu khửn thiên nhan cáo pựt
Cáo pây thuổn mọi thức lẹo đo
Pò pựt đảy nhìn lo đâư toọng
Chắng sai cần lông pióng lương gian
Pắt khoăn nàng mừa giam nưa các
Hâng vằn nàng tả xác đâư đông
Tả xác bấu mì cần hâư hảy
Khoăn nàng biển pền mạy bơ vơ
Mính nàng biển pền co mác lải
Pựt phân lồng hạ giới lương gian
Bươn sam bâư phông ban buốt ón
Bươn síp mác pấn pỏng lấn lồng
Cần làu chắng khảu đông nhặt đảy
Chắng hẳm mạy san xâu
Toóc hắt dầu tẻm đén
Vàn soong noọng oóc mà tẻm khửn, mà thôi!
Chúc hương (tẻm hương)
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung
Tởi cón vua Kim Long tạo oóc
Chắng tặt mì nặm luốc phòng ba
Mì nặm hác mì pia mì khảu
Lại tặt lồng tu tẩư thượng lâm
Bởi chưng vua long quân tẩư
Thâng hẹn phạ nâư cẳm bấu phân
Chắng sai tưởng Hắc Vân lồng tỏi
Múa mịn chắng pắt tội Long Vương
Pắt ău khửn công đường giam tọa
Long Vương chắng liền cạ đuổi vua
Tha tội khỏi lồng mừa phát vụ
Chắng pền nặm lịch sự kỉnh tiên
Vằn nạy việc soong luyên giá thú
Thiết pền đôi phu phụ ơn cần
Mời mừa hương công ngần mạy quể
Mời mừa hương đông ké đời xưa
Lục pựt cụng nhằng ưa mừa nhí
Quỷ thần dú siên lỷ nhằng toan
Phượng hoàng dú tam quang loọng liệt
Loọng xa hương cách biệt nưa bân
Cốc hương dú đông ké
Cốc quế dú đông luông
Cốc mền sung mạy lào
Chai mền khao mạy cưởm
Lục pựt cùng muổn siết sa
Chắng lồng mà hạ thế
Chắng truyền ău pước quể hắt hương
Chắng đảy hắt thể lương thiên hạ
Cần làu chắng beéc chạ khảu làn
Lương gian chắng beéc khoan khảu hẳm
Toọng cần khẻo lo ngậm đảy thông
Poóc ău pước khảu thông mà thác
Phân tốc ău khửn các
Phạ đét ău oóc thác chai chàn
Đoạn thôi cần lo toan đâư mốc
Ău lồng chọc pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Tự nhiên biển pền lằm piết miạc
Ău khửn các mà xâng
Kẻn ău mạy đâư đông lằm ón
Ău mà cần khẻo chọn lầng căn
Áp chai liền tả cốc hắt cản
Thác hảo cần khai háng chợ phiên
Lườn cần khẻo chính tiên lịch sự
Sự đảy tối hương xông
Sự đảy tối hương ngần piết miạc
Liềm mừ khẩn phiêng sác chú hương
Giai hương khửn mừa gạ
Giai lại cỏi mừa thâng
Vàn soong noọng kình châm chít khửn, mà thôi!
Tối hương bỏng miạc
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa tối hương bỏng miạc
Lục pật dú đâư các thượng phương
Chiêng chất bấu mì hương tham thiết
Từ đời xưa hoa nguyệt truyền mà
Chắng tặt tối hương sông va quả
Sơn lâm mọi thức nhả mì đo
Chiêm đếch cần lại lo mọi ghế
Chắng pây ău pước quế mà tăm
Mạy lịa mà ché lằm hắt xé
Thôi đoạn ău pây chẻ nặm sâư
Sam mự ău khửn thác
Ău mà áp các thức quý hom
Pước quể mà tăm loòng hắt sửa
Chắng pền hương kính tổ gia tiên
Tổ hiền dú thượng các chắng an
Việc lăng hương nhằng khoang pát nặm
Pắc hương khửn tổ đẳm bằng an
Đảy cụm lục thế gian mát mẻ
Vằn nạy việc gia té cưới xin
Mời hẩư cần oóc mà pắc khửn, mà thôi!
Mời pú chỏ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi mới mừa đẳm tổ gia tiên
Đẳm cần cụm bình yên khang thái
Cụm cù lục đảy cải mả luông
Giơ nạy hắt lườn chin đuổi pậu
Chắng tặt mì bôm lảu kính thâng
Mởi đẳm lồng lin chơi từ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa
Trong yên ngoài ấm
Năm vuông bảy tròn
Sinh nam đắc nam
Sinh nự đắc nự
Sinh nam như ẻn tử
Sinh nự như phượng hoàng khôn khẻo
Lận lẹo văn khoa
Gia tài phú quý
Sinh lục hẩư khôn ngoan
Sinh lan hẩư pền tháy
Pó mé đảy tông cạy vằn lăng
Niên niên thọ cao tăng tiển chức
Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn
Tàng thọ định tử tôn kế thế
Yêu căn yêu hẩư nắc
Lặc căn lặc hẩư qua
Yêu căn bặng Tư Mạ Văn Quân
Lặc căn hẩư siên xuân tó ké
Yêu hẩư pó mé chầm khua
Tổ tiên cỏi cụm cù soong bưởng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Cụm từ hẩư pây mà bạt tởi
Phua mìa là chin phuối thuận căn
Mìa đá phua dá dăng sắc ỷ
Phua đá mìa đắc đỉ hắt đây
Thôi đoạn chắng ău phày mà có
Chắng tẳng mỏ hung hang
Chin xong cỏi lo toan hắt việc
Chắng thúc phép phua mìa
Cần tồn pây cách quê mọi tý
Đẳm lườn cụm mì ý đây lai
Sinh sản lục nhình chài đâư thóa
Đửm lườn cụm như đan sổ mí
Mì như nặm, tự như bạch hải
Tặm tác tốc lồng nặm pền pia
Làu hà tốc lồng nà pền khảu
Pò chảu khá lục chảu hắt chin
Cần tồn mì lanh mì tiểng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Mởi hẩư đẳm lồng mà khươi lạy, mà thôi!
Mời ham
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Liềm mừ khửn phiêng sác
Khỏi mởi mừa ham hác lườn cần
Đẳm lườn cụm dú an
Đẳm lườn ham phù hộ
Pà khươi mà kính tổ lẹo an
Mởi ham lồng giường chang nẳng lin
Nhàu mác tặt bàn tỉn têm cơi
Mởi ham lồng lin chơi giờ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa
Ham cần cỏi cụm cùa soong bưởng
Pền chin cỏi thờ phượng lườn là
Cụm cùa hẩư pây mà bạt tởi
Phua mìa là chin phuối thuận căn
Niên niên thọ cao tăng tiển chức
Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn
Tàng thọ định tử tôn kế thế
Phua mìa hẩư sổng ké siên xuân
ỷ như cằm lương quân khỏi mởi
Hẩư lục khươi vạn bội bình an
Mởi ham lồng giường chang khươi lạy, mà thôi!
Mời mè va mè gioóc
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Nhất khỏi mởi mé va
Mới mừa kha mé mụ
Mé mụ dú thiên la
Mé va dú thượng đế
Mé hẩư đảy păn bióoc lống mà
A hâư đảy păn va lồng hẩư
Păn lồng thâng tu tẩư pền đuông
Soong va lồng pền lườn đuổi pậu
Giơ nạy mì bôm lảu kính thâng
Mởi hẩư mé lỉn lồng giờ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa...
Lúc nạy quan làng hẩư khươi lạy khửn choòng sí tối pét pải.
Quan làng hát thiếp bài lậy xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Nhược cạ mì lùng pả áo a
Pì noọng dú lai kha bấu chắc
Cần dú nam dú bắc bất minh
Pí chài cắp pí nhình, khủ nà
Gạ hẩư cần oóc mà mà nẳng nạy
Hẩư lan mền tờ lạy khửn mừa
Lan cần đảy chắc nả piết ơn
Mừ lăng chắc cương thường tông cạy
Son hẩư mền đắc đạo
Giảo hẩư mền đắc minh
Soong bưởng đảy vinh hoa khoái lạc
Noọng khỏi nhằng hăn lác páy thông
Xuân họ cỏi nẳng lồng lan lạy, mà thôi!
Lạy pò mè sinh
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Thứ soong lạy xuân họ đoạn thôi
Pó mé hâư oóc mà nẳng nạy
Hẩư lục mền tờ lạy khửn mừa
Nhược cạ nhằng lùng pả áo a
Mừa cón đảy ủm đa pà tía
Giơ nạy lạy pía nghịa tền công
Lạy pó mé nhằng mong pây nả
Lục là lục lườn cần
Lan là lan xuân họ
Tởi cón vua bàn cổ phân chia
Hiệu Sào chắng truyền se thiên hạ
Pó mé liệc là dạ là chiềng
Chắng đảy dú bằng yên sơn thủy
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Liệng lục chắng chắc công pó mé
Công cần liệng lai hé hàn cơ
Mưa đếch cần lại lo khảy chếp
Mì mự cần chin khẩu bấu ngon
Mì lục chin bấu ngon đuổi lục
Giơ nạy định mi túc thâng cần
Pó mé hạy nẳng lồng lục lạy, mà thôi!
Quan làng xo khươi oóc chài
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Thứ nhất lạy tổ tiên loạn giá
Thứ soong lạy họ háng đoạn thôi
Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải
Dặng lai mền nất nái khen kha
Vằn nạy mà tàng quây khỏ nhọc
Quý họ nghị đâư mốc cỏi đu
Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải, mà thôi!
Dịch nghĩa
Bài hát giải tạp tổ tiên cùng xuân họ
Xin thưa tới cha mẹ sơ sinh…
Tôi trình tới bát nước thanh trong
Đời xưa vua Kim Long tạo đặt
Đặt tạo nên thứ nước long lanh
Đặt thành nước trong thanh giải tạp
Giải đi khắp chư phật bàn ham
Giải tới cả tam quang Ngọc Hoàng
Mười hai chùa ngũ sắc quan âm
Mười hai chùa bạc vàng quan nghỉ
Mường này mường tu bổ tụng kinh
Nàng tiên xuống đọc kinh quan giữ
Bắt con gái nhà Hán dạy lời
Chùa quan âm học phép
Chàu thái bạch tam quang
Chốn ấy chốn giàu sang nghỉ lại
Đánh tôm hồ trai gái lại qua
Hái dâu nàng tiên về chốn ấy
Nuôi tằ con bụt lấy dây tơ
Trồng được cây thanh sưa bằng bịch
Trồng được cây thanh táo bằng nhà
Mới nên cảnh vườn hoa trước ngõ
Đặt nên em gái nhỏ thanh tân
Mới đặt nên nàng văn trắng đẹp
Đặt nên em thanh ba
Đặt em là thanh táo
Thanh táo là ở nơi thượng đế
Bụt cho xuống giải uế thế gian
Nhà nào có cháu con bái tổ
Thanh táo về giải tạp mới an
Giải sang bên nhà Hác
Giải khắp cả phật (ham)
Giải đi khắp tổ đường hai phương
Giải hết cả tổ nhà hai phía
Nhà người được vui vẻ vinh hoa
Cả thịt cá trong nhà cũng giải
Cả anh em nội ngoại họ hàng
Chả tạp gì bình yên vô sự
Sạch sẽ các cụ tổ trong nhà
Tổ đường được vinh hoa khoái lạc
Bài giải tạp tổ Phật (Ham)
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi mời em thanh ba
Mời đến cô thanh táo
Còn trẻ em theo đạo ăn chay
Giờ mời em ra đây giải tạp
Chim queng quý chớ run
Loan phương nam đừng động
Hôm nay có lễ cống hương hoa
Dự đám cưới trẻ già đông đủ
Kính chúc đến phật tổ bình yên
Giải sạch khắp gia sơn hết thảy
Cả lợn gà cho đến trâu bò
Cả trai gái giải cho sạch hết
Phật nhà như hoa tiết mùa xuân
Ngọc Hoàng cũng dừng chân khai lễ
Giải sạch để vui vẻ cưỡi xin
Giải sạch để hai bên xuân họ
Giờ đây xin rể vào trình tổ, người ơi!
Hát xin rể vào lễ tổ
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ phúc sinh xuống đưa
Giơ yêu an đến đón
Đèn chín ngọn thắp lên
Giờ thiên vương đại cát
Núi lớn nở con rồng
Núi cao sinh con nhạn
Rừng rộng sinh kỳ lân
Giếng trong từ núi lớn
Rồng ở núi Thái sơn phù hộ
Phặc phiền nở hoa chầu
Trai gái được yêu nhau mãi mãi
Giờ đây xin rể vào lễ tổ
Lễ tổ, tổ phù hộ bình an
Vợ chồng sống trăm năm trẻ mãi
Gái đầu lòng rồi lại sinh nam
Con học giỏi khôn ngoan chức tước
Đường làm ăn luôn được vui may
Sinh con được khôn ngoan
Sinh cháu làm nên thầy
Để cha mẹ trông cậy về sau
Vợ chồng sống bên nhau trường thọ
Lễ tổ, tổ phù hộ hai bên
Rằm, mồng một thắp hương kính phụng
Lễ tổ, tổ phù họ song toàn
Vợ chồng được bình an khoái lạc
Con cháu được đài các vinh hoa
Giờ đây xin rể vào lễ tổ, mà thôi!
Xin thắp đèn (kể sự tích của đèn)
Xin trình tới cha mẹ người ơi!
Tôi mời về bóng đèn tỏa sáng
Chuyện có từ cổ hiến ngày xưa
Trời tối vua đánh cờ chẳng được
Mới sai người thắp đuốc đứng hầu
Tiếng đồn khắp đông tay mọi xứ
Nhà người mới sắm sửa liệu lo
Lấy gì thắp đèn cho được sáng
Lý gia tìm khắp chốn rừng sâu
Thấy quả lai có dầu rơi rụng
Chọn đem về chất đống đập qua
Bỏ vào lửa dầu ra cháy sáng
Khói trộn mây lãng đãng tỏa non
Lý gia nhặt đem về đầy bãi
Đựng giỏ thưa đem lên gác bếp
Lòng người thật hay biết nghĩ lo
Đem xuống cối mới choỏng
Bỏ vào loỏng mới giã
Trộn cùng nước đem xôi
Thứ này thứ đất trời khắc vận
Nước nặng nước xuống dưới
Dầu nhẹ nổi lên trên
Đem lửa thắp dầu liền cháy sáng
Người hầu từ đấy thôi cầm đuốc
Kể chuyện xưa thời nàng Thị Giảo
Gốc lúa xòe ra tựa cái xe
Hạt lúa bằng quả bí
Tháng mười khác lăn về nhà bịch
Bởi chưng nàng Thị Giảo lẳng lơ
Không chồng luôn giao du khắp chốn
Suốt ngày chỉ éo uốn điểm trang
Ngày ngày mơ đến chàng nho sỹ
Gà mổ thóc thị đuổi vội vàng
Tay ném bát thị nguyền hạt thóc
Từ đây người đi đón hẵng về
Chẳng lo chín rụng giỏ giữa đồng
Thế gian bực quá nỗi mới kêu
Kiện lên chốn thiên triều cửa bụt
Kiện lên khắp mọi chỗ trên trời
Bụt ông mới sai người giáng thế
Bắt hồn nàng lên để cầm giam
Chốn rừng sâu hồn nàng lìa xác
Ngày chết chẳng ai khóc ai thương
Hân biến thành cây rừng “ mác lải”
Bụt phân xuống hạ giới dương gian
Tháng ba nhú chồi non lá mới
Đến tháng mười quả lải rụng rơi
Mọi người từ khắp nơi tìm đến
Mới chặt cây đan sọt
Chế thành dầu thắp sáng
Hôm nay việc hệ trọng vợ chồng
Mời hai em ra thắp đèn lên cho sáng, người ơi!
Xin thắp hương (kể sự tích của hương)
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Xin kể về bát nước xanh trong
Từ đời vua Kim Long tạo đặt
Mới có được giọt nước phong ba
Có nước, có cá là có lúa
Lại đặt xuống cửa dưới thượng lâm
Bởi chưng vua Long Quân dưới nước
Đến hẹn rồi chẳng được hạt mưa
Mới sai tướng Hắc Vân xuống hỏi
Đến đó phải bắt tội Long Vương
Đưa về trên công trương giam tọa
Long Vương liền thưa dạ cùng vua
Xin tha tội cho về chuộc lỗi
Mới có nước lịch sự kính tiên
Hôm nay việc hôn nhân giá thú
Kết nên đôi chồng vợ - ơn người
Mời đến hương muôn đời gốc quế
Mời đến hương rừng già đời xưa
Con bụt cũng còn ưa đến trẻ
Quỷ thần ở ngàn bề còn lo
Phượng hoàng ở non xa thảm thiết
Kêu tìm hương cách biệt trên trời
Gốc hương ở rừng già
Gốc quế nơi ngàn xanh
Cây nó cao hơn diễn
Ngọn trắng tựa cây tram
Con bụt cũng còn muốn thiết tha
Mới xuống trần hạ thế
Mới truyền đem vỏ quế làm hương
Mới truyền dạy muôn dân thiên hạ
Người ta mới cầm dao lên rừng
Mới đem rìu ra chém
Con người thật nghĩ đến liệu lo
Bóc vỏ quế đầy túi về phơi
Lúc mưa đem cất gác
Trời nắng đem phơi thát trên giàn
Đoạn thôi cùng lo toan công việc
Đem xuống cối đi choỏng
Đưa vào loỏng mới giã
Giã lâu biến thành cám đẹp xinh
Đem lên gác liền sang
Chọn cây ống trên rừng bánh tẻ
Lấy về người cắt đoạn bằng nhau
Tẩm ngọn chừa đoạn gốc làm cán
Phơi kho người đem bán chợ phiên
Nhà người thật chính tiên lịch sự
Mua được đôi hương thơm
Sắm được đôi hương bạc
Giơ tay lên ngang chán chúc hương
Hương thơm hương lên thỉnh
Hương thảo hương lên dâng
Xin hai em đẹp xinh thắp hương lên kính tổ, người ơi!
Khi quan làng hát xong bài sự tích của đèn của hương, người nhà gái mới thắp đèn, thắp hương lên nhưng lại để ngang trên miệng bát nước thanh táo trên mâm. Ông quan làng cất lời, lúc này đôi hương đó mới được cắm lên bàn thờ.
Xin được thắp đôi hương
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi trình tới đôi hương cháy rực
Con bụt ở trên gác thượng phương
Rằm, mồng một không hương thương thiết
Từ đời xưa hoa nguyệt truyền về
Mới đặt lễ hoa quả thắp hương
Lá thơm ở trên rừng chẳng thiếu
Gái trai mới lo liệu hái về
Vỏ quế người phơi qua giã nhỏ
Nứa dại người cạo vỏ chẻ tăm
Thôi đoạn người đem ngâm xuống nước
Ba hôm phơi lên gác
Người đem trộn các thức lá thơm
Vỏ quế người trộn cùng làm áo
Mới thành hương kính báo tổ tiên
Việc gì hương để trên miệng bát
Xin người hãy cất bước thắp lên
Thắp lên để tổ tiên phù hộ
Để con cháu mát mẻ về sau
Để rể đón nàng dâu yêu quý
Thắp lên để rể vào kính tổ, mà thôi.
Người nhà gái đã đưa đôi hương thắp lên bàn thờ. Nhờ phù hộ của tổ tiên, của tổ phật, bà mụ cháu gái giờ khôn lớn đi xây dựng gia đình, có mâm rượu này, lễ vật này, vái lạy này là tấm lòng của thành rể mong tổ nhà phù hộ cho đôi trẻ ăn nên làm ra, yêu nhau mãi mãi, sinh nam đắc nam, sinh nữ đắc nữ. Rồi rằm mồng một con cháu lại có nén hương kính lên tổ đường tổ phật. Lúc này quan làng phó đứng cạnh đôi rể trước bàn thờ trình bày hát bài.
Mời tổ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi mời đến ông tổ gia tiên
Tổ phù hộ bình yên khang thái
Cho cháu con giờ đã lớn khôn
Nay ra đi làm ăn kết bạn
Giờ xin có mâm rượu kính lên
Giờ xin mời tổ tiên an tọa
Trầu cau giờ đặt cả đầy cơi
Mời tổ tiên xuống nơi nhận lễ
Để con rể kính lên
Trong yên ngoài ấm
Năm vuông bảy tròn
Sinh nam đậu nam
Sinh nữ đậu nữ
Sinh nam như én quý
Sinh nữ tựa phượng hoàng khôn khéo
Làu làu văn khoa
Gia tài phú quý
Sinh con được khôn ngoan
Sinh cháu làm nên thầy
Cho cha mẹ trông cậy về sau
Trăm năm sống dài lâu tiến chức
Ngày ngày có lộc phúc vào nhà
Bén nhau được bền lâu
Yêu nhau yêu mãi mãi
Yêu nhau như Tư Mã Văn Quân
Thương nhau đến ngàn xuân mãi mãi
Yêu nhau cho cha mẹ cùng vui
Tổ tiên đời tiếp đời phù hộ
Giờ lễ vật kính tổ gia tiên
Tổ phù hộ bình yên khang thái
Vợ chồng là ăn nói thuận nhau
Vợ có nhỡ nặng câu chồng nhịn
Chồng có chửi vợ nín lặng thinh
Thôi đoạn lại cùng mình thỏ thẻ
Bắc nồi lên nhóm lửa nấu cơm
Ăn xong cùng lo toan mọi việc
Mới phải phép vợ chồng
Tiếng đồn khắp tây đông nam bắc
Tổ phù hộ được thật tốt nhiều
Sinh trai gái cháu yêu mạnh khỏe
Giàu như nước như bề vững bền
Rắc xuống nước làm nên đàn cá
Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn
Bố mẹ gả con đi làm ăn
Tiếng đồn bay quanh năm dài rộng
Làm ăn nên thờ phụng tổ nhà
Mời đến tổ xuống đây rể lễ, mà thôi!
Hát mời Ham (Phật)
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mời tổ Phật nhà người
Tổ nhà được bình yên
Tổ Phật đến phù hộ
Đưa rể vào kính tổ được an
Mời Phật xuống giường trên ngồi nghỉ
Trầu cau đã xếp để đầy cơi
Mời Phật xuống dạo chơi nhận lễ
Cho con rể kính lên
Tổ phù hộ hai bên mát mẻ
Cho suốt đời đôi trẻ yêu nhau
Vợ chồng được tâm đầu ý hợp
Năm lại năm tiến chức hơn người
Ngày lại ngày suốt đời hưởng phúc
Sinh con cháu luôn được khôn ngoan
Dâu rể được bình an vạn bội
Hệt như lời tôi nói, tôi mời
Mời Phật tổ xuống nơi để rể lễ, mà thôi!
Mời mẹ hoa (bà mụ)
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Nhất xin mời mẹ hoa
Mời tới ngả bà mụ
Bà mụ ở thiên la
Bà hoa ở thượng đế
Bà nào được chia hoa xuống trần
Mẹ nào được đem hoa xuống giúp
Chia hoa xuống nay nở đẹp bông
Có mâm rượu kính dâng lên mẹ
Mời mẹ xuống con rể lễ lên
Mẹ phù hộ hai bên mát mẻ, mà thôi!
Đến đây quan làng cho cả rể chính và rể phụ cùng lễ lên bàn thờ bốn đôi thành tám vái lạy. Quan làng hát tiếp bài:
Lễ xuân họ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Mời đến bác bá, ông, cô chú
Là anh chị ở mãi đường xa
Cậu mợ, dì trong nhà mới đến
Mời người đến ngồi đây
Cho cháu rể giwof này kính lễ
Cho mai sau biết để cậy trông
Sống phải phép cương thường gia giáo
Con người, người hãy bảo
Dạy cho con biết đạo
Bảo cháu thành người khôn
Để đôi trẻ sớm hôm gắn kết
Em tôi lạ chưa biết một ai
Mời xuân họ ngồi đây để rể lễ, mà thôi!
Lễ cha mẹ sinh
Tôi thưa cùng cha mẹ... người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đoạn xong
Thứ hai lễ quý xuân ngoại họ
Giờ xin lễ cha mẹ sinh thành
Dẫu có cả bác, anh, cô, chú
Lúc nhỏ được dạy dỗ cưu mang
Giờ đây lễ đền công trả nghĩa
Lễ cha mẹ mong để dài lâu
Con giờ con trong nhà
Cháu giờ cháu xuân họ
Đời trước vua Bàn Cổ phân chia
Hiệu Sào mới truyền về thiên hạ
Cha mẹ gọi là dạ là vâng
Mới được ở bình yên tốt đẹp
Công nuôi con bao xiết hàn cơ
Mưa nắng người lại lo đau ốm
Thuở nuôi con mấy bận ăn ngon
Giờ con đã lớn khôn bằng bạn
Cha mẹ mừng gả gán cho con
Cha mẹ hãy ngồi đây rể lễ, người ơi!
Quan làng xin rể ra nghỉ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Thứ hai lễ quý xuân, cha mẹ
Giờ đây xin cho rể nghỉ ngơi
Ngày nay vượt bao nơi đèo núi
Đứng lâu giờ mệt mỏi chân tay
Quý họ: xin giờ đây cho rể
Lễ xong rồi ra nghỉ mà thôi!
12. Hát đối đáp trả ơn.
Khi quan làng hát xong, họ nhà gái cử những bà trung niên cùng các cô gái biết hát đưa khay rượu ra hát mời cảm ơn quan làng cùng rể bạn, để trả công ơn đôi quan làng đã vượt bao núi đồi, sông suối, đạp cỏ, bỏ vắt đưa rể đến trình lễ tổ, lễ xuân họ nội ngoại. Cuộc hát đối đáp cứ xoắn lấy nhau cuộc vui kéo dài rất vui nhộn. Bên nhà gái có hai gái trẻ đưa khay, có bốn chén rượu đặt ra trước mặt quan làng.
Tiếp là đoạn văn chạ ơn tối quan làng khửn bốc tốc phắng, nhằm nhả khả tạc pà khươi mà trình tổ, lạy xuân họ nội ngoại. pạng nhình hẩư soong a sao miạc ău khay mì sí chẻn lảu tặt oóc chang nả choòng, hát pía ơn soong pú quan làng.
Chạ ơn quan làng
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn quan làng mì toọng thương tham thiết
Lườn cần tả công việc bưởng lăng
Pú già cụng mì cằm thâng thóa
Lếch đây chắng họn pịa soong hùm
Cần khôn chắng hắt cần quan làng
Pà khươi mà thâng lườn gia té
Thứ nhất lạy pó mé công sinh
Thứ soong lạy mà thâng họ khỏi
Xo chúc cần vạn bội mừa lăng
Sinh lục hẩư pìn chin mát mẻ
Phua mìa đảy sổng ké siên xuân
Lục nhình lảy pền nàng công chúa
Lục chài lảy thi độ trạng nguyên
Ỷ như cằm thiếu niên khỏi chúc
Quan làng cần nhân đức ỷ hay
Ău lăng mà tền công đảy đảng
Tối lảu nạy khỏi pía ơn quan làng, mà thôi!
Quan làng xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Tiền điệp chắng pền nội thở than
Cằm ví cạ nhập giang tùy khúc
Thân khỏi nhằng phàm phụ quả lai
Ơn cần khẻo khôn ngoan cằm cảng
Bấu nhận là mạn phép quỷ xuân
Vật nhận là mạn tâm màu quả
Củ pác vàn tung thóa giá nai
Dếp nọi thêm tha lài pay chắc
Lụm lằn mạy tè khát khen kha
Bấu thúc khỏi đường xa chổi lảu
Khỏi nhằng mừa quê cáu tàng quây
Củ pác khỏi vàn pây lườn tán
Khỏi xo vàn họ háng dá nai!
Nhình chạ ơn quan làng
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ăn tiểng mì đẳm tăm pát nặm
Bấu chắc cần đảy nhận lụ đai
Giơ nạy cần mà nai xuân họ
Ơn cần mì công khỏ đuổi căn
Chúc mác hẩư pền ăn tằng tởi
Pía ơn cần cằm phuối cao đê
Giơ mà nạy giá chê lườn khỏi
Ăn tiểng mì lảu cưởi vui lai
Chúc thụ hẩư quan làng tối lảu, mà thôi!
Nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa pí cá tàng quây
Cằm cảng bặng nặm luây lồng hát
Tha nả ngòi piết miạc bặng tiên
Càng ngòi càng mì luyên đây miạc
Mật mèng thai đuổi pát nặm thương
Cằm cảng nhựng văn chương khôn khéo
Tha nả còi yểu liệu sinh tân
Tối lảu nạy pía công khươi xếp, mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Xo chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Cần đây tè pây Hác
Cần miạc tè pây Keo
Nhằng thân điêu khỏi dú thóa
Tu khỏi cạ bấu mà
Lườn cần xa bấu đảy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Bấu thúc khỏi tham ău ngần tó nả
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo, mà thôi!
Nhình pía ơn khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khươi chính lạy đẩy mìa đảy mà
Khươi xếp lạy củm nả mừa đai
Ơn cần mà lạy đai nưa phạc
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Pú già cần vàn mà pạu lạy
Bấu mì lăng tền công khươi xếp
Khừn nòn giá phăn lâư bái tổ
Bái tổ, tổ phù hộ bằng an
Phù hộ hẩư mừa lăng định thóa
Tạm lạy ău vằn căn cón đạ, mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi cón mì bàn cổ hồn mang
Sinh oóc tởi thế gian lai thí
Gia thú mì đôi
Cần hâư pây hắt khươi một mính
Lệ tặt mì khươi chính khuy tùy
Thân noọng pây hắt lùa cụng vậy
Khỏi chiềng mừa soong á dú khang
Khỏi chiềng mừa soong nàng tắc lảu
Tắc đo lệ tái tá là thôi
Chiềng cần giá tắc đôi lăng lẳm
Bấu thúc khỏi ău phò mà tẳng
Bấu thúc khỏi ău bẳng mà to
Mọi chẻn mọi lồng hò pây thuổn
Lảu nạy chin ỷ nghẹn màu lai
Vàn các á chùa tai giá tắc mà thôi!
Nhình nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Lước còi bặng bỏng nguyệt hằng nga
Táng lăng bặng tiên mà thượng các
Lục cần khẻo van pác vẻ vang
Chắng mà pạu khươi quan bái tạ
Công khỏ mừa pí cá lương quân
Mì khỏ bấu mì công đo đạo
Bặng tu nu khửn giảo còi đai
Công cần hiệu vô tài ích dụng
Cằm phuối khỏi lo cụng siết sa
Tối lảu nạy pía công khươi xếp mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa xuân họ, cần nỏ!
Cốc lảu dú hâư oóc
Nhọt lảu dú hâư mà
Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm
Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa
Chắng pền lảu cười chua then tính
Then chin tả tằng tính bấu tàn
Già puốn tả tằng hàng khai sự
Lảu nạy chi vui thú ca lình
Củ pác sam thần sinh noọng á
Tởi hâư tạo lảu khá hom van
Cạ hẩư khỏi bắc nam chắc piết mà thôi!
Nhình kể cốc lảu
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Cốc lảu dú đuổi khá
Gia lảu dú đuổi men
Chắng mì noọng pản chà
Chắng mì a pản lảu
Sam mự dật nặm ỏi
Hả mự dọi nặm thương
Ău lồng mỏ pác phiêng
Tẳng khửn kiềng sam lịn
Ău phừn mạy cật mà có
Ău phừn mạy có mà đăng
Ău toong pục mà pản
Ău toong mản mà loòng
Chắng pền lảu đào lum thiết cần
Chắng pền lảu khao ngần thết khách, mà thôi!
Khươi xếp sam cốc chẻn
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi hâư tạo bôm bàn pát chẻn
Củ pác sam nự hiến soong cằm
Cảng mà pền cần tăn phàm phụ
Bọn khỏi tờ bấu lụ ca lình
Củ pác sam thần linh noọng á
Tởi hâư tạo nặm tả pền chin
Nặm cắp nặm chậư căn rừ đảy
Trình cần nghị đâư sảy nhung đa
Lụ chắc gạ hẩư pí đường xa ơn bái, mà thôi!
Nhình kể cốc chẻn
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Bôm bàn dú đin làu tạo oóc
Pát chẻn dú đin noọc tạo mà
Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể
Cần hâư mì việc lệ lảu chè
Chắng ău mà tắc lảu
Ău mà thết bạn cáu vằn xưa
Soong bưởng đảy chầm khua hý hạ, mà thôi!
Nhình nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khươi chính lạy đảy mìa đảy lục
Khươi xếp lạy chếp đúc mừa đai
Ơn cần mà lạy đai nưa phạc
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Pú già cần hẩư mà pạu lạy
Bấu mì lăng pía đảy tền công
Tối lảu nạy ơn công khươi xếp mà thôi!
Khươi xếp chổi lảu
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi mừa vua Nhị Hiến nho sinh
Tắc lảu hẩư vua chin gia đáng
Lảu say sưa mơ máng tượng niên
Chiềng mừa các quan viên quý họ
Lảu nạy lảu tàng sinh tàng thọ
Tàng sinh se quý họ
Tàng thọ se cửu độu lục khươi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng sinh pây tẻo, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Hát trả ơn quan làng:
Thưa tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn quan làng có lòng thương thân thiết
Nhà người bỏ công việc đằng sau
Ông bà đã đôi câu nhờ đến
Dao sắc bởi thép tốt luyện nên
Quan làng thực người khôn người giỏi
Đưa rể bao lặn lội đến nhà
Thứ nhất lễ ông bà, cha mẹ
Thứ hai lễ xuân họ chúng tôi
Giờ đây xin chúc người mạnh khỏe
Làm ăn luôn suôn sẻ bình yên
Sinh gái tựa nàng tiên công chúa
Sinh trai được thi đỗ trạng nguyên
Được như lời thiếu niên tôi chúc
Quan làng người nhân đức tốt hay
Lấy gì trả ơn này cho được
Đôi chén rượu trả ơn đôi quan làng, người ơi!
Quan làng phó hát trả lời:
Kính thưa tới cha mẹ cùng... người ơi!
Ơn người có lòng thương đến tôi
Gặp cảnh mới đến nỗi thở than
Câu ví rằng nhập giang tùy khúc
Chúng tôi cũng có lúc nhỡ nhầm
Ơn người buông lời khôn lời khéo
Đâu dám nhận chén rượu quý xuân
Uống vào chân vấp chân lăn ngã
Xin các em các bá cất cho
Chẳng phải tôi đường xa chối rượu
Bởi đường về bao nẻo còn dài
Xin xuân họ đừng mời rượu nữa
Ta chào nhau vui vẻ thế thôi!
Bên nhà gái hát tiếp:
Xin trình tới đôi quan làng, người ơi!
Tiếng là có ống tăm chén nước
Biết người có nhận được hay không
Đoi chén rượu - tấm lòng xuân họ
Trả công người nhọc khó đến đây
Ươm hạt mong tốt cây trĩu quả
Lễ mọn này xin trả ơn người
Xin người chớ chê cười xuân họ
Gọi là có bàn cỗ cưới xin
Chúc quan làng đôi chén rượu, người ơi!
Mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Lời nói tựa nước trôi xuống thác
Hình dom nom chẳng khác gì tiên
Càng nhìn càng có duyên xinh đẹp
Con ruồi chết bởi bát nước đường
Lời nói những văn chương khôn khéo
Mỗi bước đi yểu điệu sinh tân
Đôi rượu này trả công phù rể, người ơi!
Phù rể hát chối rượu:
Xin trình tới xuân họ, người ơi!
Người tài phải đi Hác (Tàu)
Người đẹp lại đi Kinh
Chỉ còn mình tôi ở bản
Tôi đã chối không đi
Nhà người tìm chảng được
Tôi mới phải cất bước đến đây
Chẳng phải tôi giờ này tham bạc
Rượu này để thết khách người sang
Tôi không đáng người đem rượu chúc
Rượu này xin chối thật cùng người
Cất đi để thết nơi sang quý, người ơi!
Hát trả ơn phù rể:
Tôi thưa cùng phù rể, người ơi!
Rể chính lễ được vợ đẹp xinh
Rể phụ lễ một mình lui bước
Ơn người đến lễ không trên giát
Chiếu chẳng có tấm rách đặt chân
Ông bà nhờ người cùng bạn rể
Chẳng có gì gọi để trả ơn
Đừng buột miệng đêm hôm ngái ngủ
Đêm nằm chớ bái tổ trong mơ
Bái tổ, tổ phù hộ bình an
Phù hộ cho tình duyên rể bạn
Giúp trước nhau vái lạy, mà thôi!
Phù rể hát trả lời:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Từ đời xưa Bàn cổ truyền sang
Mới sinh lệ thế gian là thế
Giá thú có đôi
Ai đón dâu một người cho được
Lệ đặt có rể chính rể phù
Mai kia em làm dâu cũng vậy
Nay thưa cùng hai em đẹp xinh
Xin gửi tới hai nàng rót rượu
Rót đủ lễ tiên tổ là thôi
Xin người chớ rót đôi rót nữa
Chẳng phải tôi lấy vò về đựng
Chẳng nhẽ lại lại lấy ống hứng
Mọi chén mọi xuống bụng thân tôi
Chưa uống đã say rồi sao được
Xin các em cất rượu, mà thôi!
Nhà gái hát mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Mới nhìn tựa bóng nguyệt hằng nga
Khác gì như tiên sa hạ giới
Nhà người thật khéo nói lời hay
Mời bạn rể về đây lễ tổ
Công người thật nhọc khó xiết bao
Công lớn ấy nghĩa nào trả được
Như chuột vào bồ thóc về không
Mất của lại mất công là thế
Nói nhiều lo bạn rể đau lòng
Đôi chén rượu trả công phù rể, mà thôi!
Phù rể hát trả lời, hỏi nguồn gốc rượu:
Xin trình tới xuân họ, người ơi!
Gốc rượu ở đâu ra
Ngọn rượu ở đâu về
Rượu này ủ trên nhà mấy tối
Mới thành rượu xin cưới nàng dâu
Uống vào mới thành câu vui hát
Then uống bỏ cả tính không đàn
Bà buôn bỏ cả hàng mà ngủ
Rượu này uống vui vẻ thật tình
Cất lời hỏi người xinh người đẹp
Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon
Bảo cho khách bắc nam biết với, mà thôi!
Nhà gái hát kể nguồn gốc rượu:
Tôi thưa cùng phù rể người ơi!
Gốc rượu ở nơi riềng
Thuốc rượu là ở men
Mới có em vun trà
Mới nhờ cô ủ rượu
Ba trưa ngọt nước mía
Năm ngày rỏ nước đường
Bỏ xuống nồi miệng bằng
Đặt lên kiềng ba lưỡi
Đem củi cật về nhóm
Lựa củi sồi vào đun
Hái lá dáy về ủ
Lấy lá mản xuống lót
Mới thành rượu hồng đào thết người
Mới thành rượu trong ngần thết khách, người ơi!
Phù rể hỏi nguồn gốc của chén:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Đời nào tạo mâm bàn, bát chén
Đôi câu xin hỏi đến các nàng
Không hỏi thành người phàm ngu dốt
Bạn tôi là không biết thục lòng
Mới hỏi đến người xinh người đẹp
Đời nào tạo nước trong tinh khiết
Nước với nước mời được người sao?
Nhà gái kể về nguồn gốc chén:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Mâm bàn ở đất mình tạo ra
Bát, chén từ nước ngoài bán lại
Ai có việc xin cưới rượu chè
Mới đưa về đựng rượu
Để mời nhau bạn hữu gần xa
Hai bên được vinh hoa vui vẻ, mà thôi!
Nhà gái mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Rể chính lễ được vợ được con
Phù rể lễ nhức xương khó nhọc
Ơn người đến lễ không trên giát
Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân
Ông bà nhờ người cùng bạn rể
Chẳng có gì gọi để trả ơn
Đôi chén rượu trả công phù rể mà thôi!
Phù rể hát chối rượu:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Đời xưa vua Nhị Hiến nho sinh
Quần thần đem rượu dâng, vua uống
Suốt năm dài tháng rộng vua say…
Trình đến các quan viên quý họ
Rượu này rượu trường sinh trường thọ
Trường sinh cho quý họ
Trường thọ để cứu độ rể nhà
Xin đừng rót rượu ra mời nữa
Cất giành thết khách quý đường xa…
13. Hát mời cơm trưa.
Đã đến giờ ăn trưa, khi họ nhà gái đưa mâm cỗ lên. Đại diện họ nhà gái hát các bài mời cơm, quan làng hát mừng cỗ, cứ thế hát đối đáp nhau rất vui nhộn:
Nhình nai mời khảu chàu:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây khảm cao sơn vất vả
Ơn cần mà thâng thóa lẹo an
Y như tiền hàng ngang xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mới cần tạm chin khảu chàu cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng
Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn
Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm
Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!
Quan làng chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc
Béec pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Bôm bàn téng mọi thức mì đo
Nựa phia cần téng khắp nả bôm
Thiết đại khéc thành ân vạn bội
Bặng tiển ham khảm hội hồng môn
Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử
Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan
Bôm bàn téng gia sơn thuận cá
Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần
Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Bặng như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc
Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen
Mọi vị téng têm bôm bấu siểu
Chè kho thêm pát miển hom hương
Lại tặt pền chử ân chử ái
Tặt pền đồ thiết đại quan làng
Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ
Tặt pền chử hướng phụ yêu đang
Chắng tặt mì sinh nam sinh nự
Lại tặt mì phu phụ tàng sinh
Thân khỏi là chom chin xuân họ
Bặng như cần chin cộ lườn quan
Mùi hom thêm mùi van đo vị
Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng
Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi
Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!
Nhình chạ ơn quan làng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn
Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm
Toong chinh lót ău lồng hắt lệ
Các việc ơn tởi ké tạo mà
Lườn giàu là téng cộ bôm toòng
Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy
Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh
Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm
Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa
Gọi là mì chẻn cưa oóc bái
Phuối oóc mà đu lại tằng lườn
Xẩu lai tằng bản hương họ háng
Xẩu lai tằng bản láng cần khua
Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu
Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài
Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng
Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang
Keo puốn lùm tằng tàng khai sự
Báo đếch tả tằng ủ bấu chin
Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!
Quan làng mời xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Mọi thức cần pay sự đin Nồng
Vằn nạy việc lảu chè hý hạ
Gio cần khẻo cắt quả pền luồng
Toọng cần khẻo lo oóc chính minh
Bôm bàn mì lai vị sổ đa
Pát thử thêm bôm va cao cách
Bôm toòng thêm thú bịt chan chan
Còi bặng cộ lườn quan bấu táy
Lườn cần khẻo lo đảy chính minh
Khỏi xo mời quan viên pó mé
Soong khỏi mời gia té nặm mường
Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân
Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!
Dịch nghĩa:
Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm trưa:
Xin thưa đôi quan làng, người ơi!
Rễ cây ngắn rễ người dài
Có công có việc người mới đến
Đường xa vượt núi thẳm đèo cao
Ơn người thật công nào hơn thế
Gồng gánh người đến để hợp hôn
Tựa như gian hàng ngang xuất giá
Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi
Để hai bên hợp đôi loan phượng
Tiếng là có cỗ bàn
Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp
Chẳng thức ngon để thết quan làng
Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng hát mừng mâm cỗ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mấy khi tôi được về làm khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà người rộng lòng nhân đại đức
Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon
Thịt cá cùng đũa son bát sứ
Như cỗ bàn hội ở hồng môn
Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc
Nhà người nấu ăn thật giỏi giang
Khác gì cỗ nhà quan ngày hội
Chim cá nhỏ xin đội ơn trời
Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức
Thính nem thêm bánh đúc chè kho
Miến hương cạnh món giò đủ loại
Lại xếp thành chữ ái chữ ân
Trước đông đủ ngoại xuân quý họ
Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường
Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị
Tôi là người khác sứ xin mừng
Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!
Nhà gái hát cảm ơn quan làng:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn
Thật chẳng có gì hơn, người nói
Lá dong về lót vội xuống sàn
Nhà giàu mới có bàn có cỗ
Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay
Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ
Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường
Mâm cỗ lót lá dong đựng muối
Nói ra sợ trên dưới làng cười
Thật thà là nhà tôi nghèo lắm
Khó thức ăn thức uống thết người
Hôm nay người tới nơi làm khách
Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay
Trai bưng mâm nhà này còn dại
Người nấu ăn nhà gái chưa khôn
Chúng tôi xin cảm ơn quý khách
Có thất lễ đừng trách chúng tôi
Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng mời xuân họ:
Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ
Mọi thứ người mua ở nước ngoài
Hôm nay rượu chè vui hỷ hả
Giờ người cắt khéo quá như rồng
Nhà người thật khéo khôn lo liệu
Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì
Đũa son thêm bát hoa đắt giá
Chẳng khác gì như cỗ nhà quan
Nhất tôi mời quan viên quý họ
Hai tôi mời quan họ trong nhà
Nữa xin mời gần xa xuân họ
Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi !
14. Hát xin dâu.
Hai họ nghỉ trưa. Đến giờ xin dâu, quan làng đặt lên bàn thờ đãi trầu cau, rồi cất tiếng xin dâu xuống bãi.
Xo lùa lồng láng
Cằm tài ết
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!
Thứ nhất xo nậu bióoc đang phông
Thứ soong xo nàng lừa mừa bản
Xo mừa lạy đẳm táng tổ tiên
Lai đẳm cụm lai niên tó ké
Kết căn hẩư pó mé đảy chầm
Soong bưởng đảy khửn lồng tông cạy, mà thôi!
Cằm tài soong:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giơ đây thêm giờ đây
Síp giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Thêm soong nậu bióoc ngần đang nở
Mật mèng loọng thắc thở tom va
Cách lặm thêm đường xa khổn lọt
Va pây va lọi bióoc chang tàng
Quân gảnh cắp quan làng tờ téo
Bióoc phông giá tả héo se co
Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!
Cằm tài sam:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Định thâng giờ sơ đế sơn vương
Đạo pó mé dú sơn dú thủy
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Mì lục chắng chắc công pó mé
Công cần liệng lai hé hàn cơ
Phân đét cần đại lo mự mấư
Mì mự cần chin khảu bấu ngon
Pó mé cần khẻo son khẻo tạy
Giơ nạy cần chắng đảy vinh va
Liệng lục bấu sắc ám nựa pia khảu pác
Công liệng lục nả miạc sinh tân
Giơ nạy đảy vui chầm hý hạ
Lục nhình là xuất giá tòng phu
Lượng bạn đảy chầm khua soong bưởng
Phù tùy đảy phò tưởng giao ca
Khỏi chiềng mừa lùng pả pó mé
Lẹo thâng giờ sơ đế sơn vương
Khỏi xo noọng xuất ngôn lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Nội ngoại đảy khửn lồng tông cạy mà thôi!
Cằm tài sí:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Xuân họ nẳng giường ngần cỏi nghị
Lẹo thâng giờ quý tỵ niên lai
Lẹo thâng giờ thiên khai đại xá
Xo lục luồng xuất giả tòng phu
Nự xuất giá lập cư hý hạ
Vằn nạy mừa định thóa hôn nhân
Pó mé đảy mừng chầm hý hạ
Quý họ cỏi thong thả chầm khua
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!
Cằm tài hả:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây vàn hẩư cần đa háp
Đa háp thêm háp còn
Đa ău mon cắp nhục
Đa ău phục cắp phà
Pà ău lùa oóc mà lạy táng
Phua mìa hẩư lông láng seo tin
Khỏi là cần chính minh thực thá
Lặp lùa mừa pú giả bưởng mưa
Bân sinh lục mé nhình giờ nạy
Noọng dá than lý lạy thổn minh
Pó mé tờ chếp sim đuổi noọng
Xuân họ tờ chếp toọng đuổi nhi
Lục nhình dú sắc khi là toọng
Soong tin thư hài va lồng láng
Mừ căm chúp cọ váng minh mông
Liệng lục chắng chắc công pó mé
Chiêng chất lục nhằng mà kính tổ
Lục nhằng mà thâng cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!
Cằm tài hốc:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo lùa xuất giá
Thâng giờ khỏi hành lộ tờ pây
Khỏi xo lặp lùa đây mừa các
Lảu màu moòng sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Chúc thụ cần phú quý vinh va
Xuân họ dú thong thả mừa lăng cần nỏ!
Cằm tài chất:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo cần xuất thụ
Định thâng giờ hành lộ tờ pây
Khỏi xo ău lùa đây mừa các
Chin lảu mật sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Khỏi sắng tằng quân tử lân la
Khỏi sắng tằng ban xạ nặm mường
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Lụ cạ mì cằm lội dá chê
Cằm lộ vạy ău xe khỏi thủ
Lình chin mác têm thông tờ lồng tài hối
Lặp lùa mừa xuân nội bưởng lăng
Khỏi tè xo kình châm mừa cón
Lặp lùa mừa chang hoỏng nghỉ chơi
Sam mự cỏi lòi hồi mà thóa
Khỏi sắng tằng lùng pả áo a
Xuân họ cỏi thong thá mừa lăng cần nỏ!
Cằm tài pét:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi tờ ngoạc
Giờ miạc khỏi hồi quê
Khỏi chạ mừa lùng ta thông thá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Giơ đây khỏi xo lùa lùng láng
Cất tiểng khỏi mạn phép quỷ xuân
Nội ngoại dú cung ngần thong thá
Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê
Chiêng chất hẩư lục mà kính tổ
Dám kha khỏi mừa cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, cần nỏ!
Lúc nạy tằng khươi vạ lùa đạ oóc chang nả choòng.
Tối khươi dặng,
Tối lùa nẳng. Quan làng hát soong bài dú chang nả choòng.
Xo lùa
Cằm tải ết:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Nẹo thâng giờ phúc hộ đẳm vương
Xo cần chít tối hương khửn táng
Nhất khỏi chiềng họ háng quý xuân
Chít đèn thêm tối hương kính phụng
Vàn hẩư cần pay cụm lục khươi
Cụm cùa hẩư phong quang mát mẻ
Soong khỏi chiềng pó mé lùng ta
Sam khỏi chiềng tằng lai thảu ké
Họ cần đảy mạnh khỏe bằng an
Tu khỏi chin lẹo bôm lẹo bàn thôi đoạn
Hẩư lục khươi lạy đẳm táng tổ tiên
Lẹo thâng giờ bình yên đại cát
Khỏi chiềng mừa nả miạc thân xưa
Soong bưởng te phít giờ bấu lụ
Tu khỏi nhằng phàm phụ quả đa
Vàn các á lương nga chít khửn, mà thôi!
Cằm tài soong:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Lệ vật mà kính tổ lẹo an
Tổ tiên dú giường chang chắc piết
Síp phép cụm pây nả
Hả phép cụm pây lăng
Cụm bặng phia boỏng nguyệt thiên khai
Nự nhi cắp nam giai thủ cử
Từ quan làng pó mé chầm khua
Ỷ như cằm luyên lu khỏi mởi
Hẩư lục khươi vạn bội bình an
Cụm cùa hẩư siên ban pây nả
Lập liều mùi va quả thiên thông
Đẳm lườn lảy an tâm ngôn ngự
Nội ngoại đảy soong bưởng chầm khua
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng
Cất tiểng khỏi mạn phép qủy xuân
Nội ngoại dú cung ngần thong thá
Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê
Chiêng chất lục cỏi mà kính tổ
Dám kha khỏi mừa cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!
Xo mình đeng:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tỏi cón vua Bàn cổ truyền mà
Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể
Cần làu chắng kết nghịa hôn nhân
Cần làu seo thể nhân vạn đại
Thể làu chắng seo thỏi tởi xưa
Nhình chài lập gia cư lảy dú
Phục hý tạo giá thú thế gian
Khỏi chiềng mừa quỷ xuân ngoại họ
Khỏi chiềng mừa đẳm tổ gia tiên
Khỏi xo ău mỉnh đeng mừa thóa
Ău mừa hẩư pú giả bưởng mưa
Thượng thọ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!
Nhình giao lùa:
Chiềng mừa tối quan cần nỏ!
Khảm thông thêm lội khuổi
Khẩn pù thêm đét rọn
Ham háp mà pí noọng đảy chin
Lảu chà cắp pẻng khinh chin thuổn
Tu khỏi bấu lụ luận sắc cằm
Pú già bấu chê phóc chê tăn khỏi hẩư
Noọng khỏi nhằng xẩu bẩư, nết na thất lội
Đá mìa dá đảy đá thâng quê
Mứa mịn cần tẻo chê cằm lại
Dá tụp mìa mạy cải mạy luông
Mìa kha tắc thai sương khổn liệng
Mừa cón tặt mì truyện quan làng
Khá lục bặng hắt nà đoạn mại
Pú già bấu chê phóc chê lại là ău
Cằm vỉ cạ tiền lâu thì lụ
Bấu chừ cần chang chợ ău mà
Nặm bốc cởi mừa bó
Lùa xẩu thông mừa họ tái tá
Gia hẩư chin nguộn thai phắng nặm
Công pú già lẹo sẳm ngần chèn
Chúc cuổi mong chin lừa
Mừa phua mong tông cạy, mà thôi!
Nhình nai lảu cạy tỷ nẳng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Pó mé mừng lệ đạo xuân
Thuổn khóp tằng lùng pả áo a
Cần hâư liệc khảu mà gia té
Lệ tặt mì pả mé thong dong
Va lại thêm giàu mì phú quý
Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi
Xuân họ mời quan làng chin soong pần lảu
Lảu nạy lau quan làng
Lảu nạy chang họ khỏi
Vằn nạy là chin cưởi lan nhình
Chúc hẩư lan thở thinh vằn ké
Chúc hẩư lan sổng ké pác pi
Giảo lườn cụng giàu mì lăm lẳm
Nà đây hác mì nặm phê phê
Khuốp pi tả se thư bấu bốc
Phú chí mì phúc đức thong dong
Va lọi thêm giàu mì phú quý
Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi
Mời quan làng chin soong pần lảu, mà thôi!
Quan làng chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa ngoại họ quỷ xuân
Cần mì lảu phác thâng tu khỏi
Thiên lỷ vạn tàng thinh khổn phuối
Ơn cần khỏi thương đuổi lảu chè
Dếp thêm lảu lài tha khổn ngoạc
Lộm lằn mạy tờ khát khen kha
Mứa mịn khỏi téo mừa bấu thúc
Lủa nạy lảu vạn phúc tàng sinh
Liềm mừ khỏi xo chin hắt lệ
Chiềng quý họ pó mé còi đu
Soong bưởng hẩư khươi lùa vui thủ, mà thôi!
Sắng sao báo, xuân họ:
Liềm mừ khửn phiêng sác chiềng cần
Ngai mừ khửn bằng tâm chiềng tán
Ơn cần thiết bôm bàn khỏi chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Liệng khỏi bặng liệng lục cáy đông
Bọn khỏi xo hồi quân tẻo các
Giờ nạy giờ đại cát vui lai
Giờ nạy giờ thiên khai đại xá
Khỏi sắng tằng lùng pả chung gia
Khỏi sắng tằng lùng ta nội tộc
Khỏi sắng tằng quý chức quyền cao
Chúc thụ cần thiên cao vạn tuế
Quý chức dú mát mẻ bình an
Bọn khỏi chin thuổn bôm thuổn bàn lẹo đoạn
Khỏi tờ xo tái ván hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá
Tấn tấn lố mẻ pả lùa tôi
Lặp ău nạu bióoc lạ khảu thông
Gia hẩư đét chỏi thâng mền héo
Khoái khoái làu tờ téo hồi quê
Khỏi sắng tằng nự nhi các á
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Cần tắc thêm cần dò lai quả
Nộc chin nộc mừa các san lằng
Nặm bốc pia mừa vằng hải hố
Piục rừ phân sắc lố nặm noòng
Pia nhằng ước đảy nhòng mà hội
Bióoc phông mèng tờ rới kính lương
Mèng nhằng ước hồi hương mà thím
Củ pác sắng chung đính gia cư
Bọn khỏi nhằng siểu ngần thư tu khay háp
Khất căn oóc chợ lạp vằn lăng
Oóc chợ đảy hăn căn cỏi pía
Các a cỏi chứ nả hẩư đây
Bọn khỏi cần tàng quây xo téo mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bài hát thứ nhất: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ, nội xuân ngoại quý họ, người ơi!
Thứ nhất xin bông hoa đương nhụy
Thứ hai xin nàng dâu về bản
Đón về lễ tiên tổ họ hàng
Tổ phù hộ trăm năm mãi trẻ
Yêu nhau cho cha mẹ vui mừng
Hai bên được cậy trông đi lại, người ơi!
Bài hát thứ hai: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt tiếp giờ hay
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi
Đón về cho nội ngoại vui mừng
Xin được đón đóa xuân đang nở
Ong bướm bay rộn rã, hoa thơm
Vượt đèo núi dặm đường cách trở
Mỗi bước đi hoa nở theo người
Quân gánh cùng chúng tôi tạm biệt
Giờ tốt xin đón dâu xuống bãi, người ơi!
Bài thứ ba: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đã đến giờ sơ đế sơn vương
Đạo cha mẹ tựa như sơn như thủy
Vạn ơn đều từ sự sinh thành
Có con mới biết công cha mẹ
Công nuôi con vất vả hàn cơ
Mưa nắng người lại lo khuya sớm
Từ những ngày ăn bú mớm cơm
Cha mẹ người dạy khôn dạy khéo
Giờ con lớn yểu điệu sinh tân
Cha mẹ lòng vui mừng hỉ hả
Con gái là xuất giá tòng phu
Cho hai bên mong chờ vui vẻ
Cho nàng dâu chú rể giao thoa
Xin trình tới ông bà cha mẹ
Đã đến giờ sơ đế sơn vương
Xin cho em bước chân xuống bãi
Về bên kia nội ngoại vui mừng
Hai bên được đi về trông cậy, mà thôi!
Bài hát thứ tư: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt lại giờ hay
Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi
Đón về cho nội ngoại vui mừng
Xuân họ ngồi giường trong lượng thứ
Đã đến giờ quý tỵ tốt nhiều
Đã đến giờ thiên khai đại xá
Xin con rồng xuất giá tòng phu
Nữ theo chồng lập cư hỉ hả
Hôm nay về kết nghĩa hôn nhân
Cho cha mẹ tưng bừng vui vẻ
Quý họ hãy thong thả về sau
Giờ đây tôi xin dâu xuống bãi, người ơi!
Bài thứ năm: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Giờ tốt tiếp giờ hay
Xin cho người ra đây thu xếp
Xếp cho gánh cùng gồng
Xếp lấy gối cùng chiếu
Lựa lấy chiếu cùng chăn
Đưa dâu ra bái lễ tổ tiên
Vợ chồng cùng theo chân xuống bãi
Tôi là người minh chính thật thà
Đón dâu cho ông bà bên ấy
Trời cho ta là gái đẹp xinh
Em đừng than phận mình, em nhé
Em khóc là cha mẹ không vui
Xuân họ cùng mọi người lo nghĩ
Ở được sao bên mẹ đến già
Hai chân đi giày hoa xuống bãi
Nón cầm tay đừng ngoái lại nhiều
Công nuôi con sớm chiều, ơn mẹ
Tết tháng giêng con về kính tổ
Tết tháng bảy lại cố hồi hương
Anh em cùng quý xuân thong thả về sau!
Bài thứ sáu: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt mọi sự hay
Giờ tốt cho xin dâu xuất giá
Được giờ xin hành lộ về quê
Xin được đón dâu về bên ấy
Rượu người mời giờ thấy lâng lâng
Xin lui bước hồi quân về bản
Chúc quý họ bội vạn vinh hoa
Xuân họ cứ nhẩn nha thong thả rượu vui
Bài thứ bảy: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt vạn sự may
Xin cho dâu, giờ đây xuất giá
Được giờ là hành lộ về quê
Dâu bên rể cùng về bên ấy
Rượu nhắp vào giờ thấy lâng lâng
Xin tạm biệt hồi quân về bản
Chào quý khách cả bản khắp mường
Ơn người có lòng thương giúp đỡ
Tôi nhỡ nói câu dở đừng chê
Câu lỗi xin nhận về gói lại
Đón dâu về xuân nội cùng vui
Quả đầy túi khỉ lui khỉ bước
Giờ tốt xin đón rước nàng dâu
Về bên ấy lên lầu ngơi nghỉ
Xin nhắn chào bá mẹ, chú cô
Ba hôm cháu sẽ về lại mặt
Xuân họ cứ thong thả về sau, người nhé!
Bài thứ tám: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt chính giờ đây
Giờ đẹp tôi cất bước
Giờ tốt tôi hồi quê
Xin cảm tạ bác cha, bá mẹ
Hôm nay rượu vui vẻ tưng bừng
Giờ đẹp xin đón dâu xuống bãi
Cất lời xin mạn phép quý xuân
Nội ngoại ngự giường trên thong thả
Giơ tay tôi bái tạ hồi quê
Tết nhất con còn về kính tổ
Bước chân tôi về cố hồi hương
Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!
Lúc này cả dâu rể cùng bước ra gian bàn thờ. Đôi rể đứng, đôi dâu ngồi. Xuân họ ngồi hai bên, quan làng hát hai bài xin dâu xuống bãi.
Bài thứ nhất: xin dâu
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đã đến giờ phúc hộ tổ đường
Xin người đưa đôi hương lên thắp
Nhất kính thưa họ mạc quý xuân
Đốt đèn, thắp hương lên kính tổ
Kính xin người phù hộ rể nhà
Vợ chồng được vinh hoa mát mẻ
Hai xin thưa bác bá, cha mẹ
Ba trình ông bà trẻ bề trên
Xuân họ được bình yên mạnh khỏe
Giờ tôi xin dâu rể cùng ra
Bái lễ tổ rồi về bên đó
Xin thưa cùng các cụ các bà
Tôi chỉ lo chệch giờ tốt đẹp
Tôi là người không biết xin thưa
Xin các em ra thắp hương cùng đèn lên, người ơi!
Bài thứ hai: Xin dâu
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Lễ vật về kính tổ bình an
Tổ tiên ở giường trên đã biết
Mười phép giăng phía trước
Năm phép chắn đằng sau
Đưa núi mây trên đầu che nắng
Đưa trăng soi mát sạch đường đi
Nam giai cùng nữ nhi sánh bước
Quan làng cùng cha mẹ mừng vui
Được như lời chúng tôi đã chúc
Chúc dâu rể luôn được bình an
Vợ chống sống trăm năm hạnh phúc
Tựa hoa xuân luôn nở đẹp tươi
Tổ nhà được an nơi ngôn ngự
Nội ngoại cùng xuân họ vui mừng
Giờ tốt xin đưa dâu xuống bãi
Cất lời phếp nội ngoại quý xuân
Xuân họ ngồi gian trên thư thả
Giơ tay chào bái tạ hồi quê
Đến tết con lại về kính tổ
Giờ tôi xin được cố hồi hương
Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!
Hát xin lộc mệnh đỏ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đời xưa vua Bàn Cổ truyền về
Mới thành lệ quốc gia hậu thế
Nam nữ mới kết nghĩa hôn nhân
Người đời theo thế nhân mãi mãi
Người ta vẫn theo thói đời xưa
Nam nữa lập gia cư là thế
Phục Hy tạo giá thú thế gian
Xin thưa cùng quý xuân ngoại họ
Xin trình tới nội tổ gia tiên
Giờ đây tôi được xin mệnh đỏ
Đem vê trình bố mẹ bề trên
Được trường thọ, bình yên hạnh phúc mà thôi!
Hát giao dâu:
Thưa cùng đôi quan làng, người ơi!
Sang sông rồi lội suối
Leo đồi đội nắng xối giữa trưa
Lễ vật người đã đưa đến đủ
Rượu, chè, bánh kính tổ vẹn toàn
Bàn cỗ họ tôi ăn
Vụng dại chả có văn đáp lễ
Ông bà chả chê dại chê ngu tôi gả
Em tôi còn nhỏ dại vụng về
Chửi vợ đừng có chửi đến quê
Lúc đó lại bị chê lời độc
Đánh vợ đừng gậy gộc roi to
Gãy chân chết, ai lo hôm sớm
Việc hôn nhân nhờ đến quan làng
Gả con như việc đang làm ruộng
Ông bà chả chê xấu chê dại là đón
Chẳng phải người giữa chợ lấy về
Lâu mới biết – lời xưa câu ví
Nước cạn còn về giếng
Dâu hư đưa tiếng đến ông bà
Đừng cho ăn lá ngón thành ma bến nước
Công ông bà lo được bạc tiền
Trồng chuối đợi có buồng
Theo chồng mong trông cậy, người ơi!
Mời rượu rời chỗ ngồi:
Thưa cùng đôi quan làng người ơi!
Cha mẹ mừng đủ lễ hợp hôn
Cả bác bá, nội xuân, cô chú
Công người đem lễ đủ đến nhà
Lễ đặt đến bá mẹ thong dong
Hoa đẹp thêm nở lòng, phú quý
Dâu hiền cùng sánh rể đẹp đôi
Xuân họ mời quan làng cả đôi khay rượu
Rượu này rượu quan làng
Họ tôi mang lại cười
Hôm nay ngày ăn cưới cháu mình
Chúc cho cháu trường sinh mãi mãi
Có của ăn của để dài lâu
Vợ chồng sống bên nhau trăm tuổi
Ruộng tốt đủ nước tưới phê phê
Cả năm luôn chảy về chẳng cạn
Phú đức theo đôi bạn trọn đời
Dâu rể giờ nên đôi chồng vợ
Mời quan làng uống hai khay rượu, người ơi!
Quan làng chối rượu:
Xin thưa cùng cha mẹ, ngoại họ quý xuân
Ơn người đã đem dâng rượu quý
Ngàn vạn lý khó để chối từ
Uống vào say lắc lư vấp ngã
Què chân tay, xấu hổ lắm thay
Xin người xét sự này cho tỏ
Rượu này rượu quý họ trường sinh
Vạn phúc xin được nâng lấy lệ
Trình thưa cùng quý họ thương cho
Để hai bên trọn bề vui vẻ, người ơi!
Nhắn tạm biệt gái trai cùng xuân họ nhà gái:
Kính thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giơ tay lên ngang trán trình người
Ngửa tay lên thành tâm trình bản
Ơn người sắm bàn cỗ tôi ăn
Nhà người có lòng nhân phú quý
Nuôi tôi như nuôi chú gà rừng
Giờ tôi xin hồi quân cất bước
Giờ này giơ đại cát tốt nhiều
Giờ này giờ yêu an vui quá
Xin nhắn chào bác bá trong nhà
Xin nhắn chào thông gia nội tộc
Xin nhắn chào quý chức quyền cao
Chúc cho người sống lâu mạnh khỏe
Mọi người được mát mẻ bình an
Bọn tôi ăn hết cỗ hết bàn thôi thôi đoạn
Giờ xin chào nhắn bạn lên đường
Xuân họ cùng bản hương thong thả
Dậy dậy thôi bá mẹ, dâu nhà
Hãy đón lấy bông hoa nở đẹp
Cất vào túi ta bước về quê
Xin chào các nữa nhi trai trẻ
Hôm nay rượu vui vẻ, cưới xin
Các em sắm cỗ bàn khó nhọc
Chúc các em hạnh phúc về sau
Có cuộc sống dài lâu may mắn
Chim đầy diều chim về làm tổ
Nước cạn, cá về ở biển khơi
Đợi có dịp mong trời mưa lớn
Cá sẽ về tìm bạn lại nguồn
Hoa nở đẹp tỏa hương khoe sắc
Ong bướm sẽ có lúc tìm về
Giờ tôi xin hồi quê biệt bạn
Xin nhắn chào hương bản, trong nhà
Tiền mở gánh hôm qua còn nợ
Tháng chạp này ra chợ gặp nhau
Ngày hội gặp ở đâu sẽ trả
Xin các em nhớ nhé đừng quên
Đường xa chúng tôi xin tạm biệt, xin chào!
15. Hát xin chiếu để ngồi.
Sau khi quan làng cùng đoàn nhà trai đón dâu về, đoàn họ nhà gái đưa dâu về nhà trai không phải gặp nhiều thử thách như ở bên nhà gái. Đoàn nhà gái gồm có ông đưa, bà đưa, phù dâu. Khi họ nhà gái đưa dâu đến họ nhà trai, chiếu chưa được trải. Phù dâu đại diện họ nhà gái đứng ra hát xin chiếu.
Lùa xếp xo phục:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc
Lước còi hăn phén phục inh pha
Phục cần tẳng hằng nga vô số
Lước còi bặng tẩm lụa cần Keo
Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phóc quả đa
Vàn đâư các tung gia oóc chái, mà thôi!
Chài pía cằm:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Khởi chiềng mừa đếch éng
Chái phục thả nàng tiên quý chức
Đếch nọi lăng chái phục bấu minh
Phén tẳng thêm phén inh phén chái
Nghị mà cụng hăn xẩu ca lình
Chúc thụ hẩư tàng thinh pây nả, mà thôi!
Nhình chổi phục pẻ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa các cá bản hương
Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc
Tởi hâư hăn phục sát chái ngai
Tu khỏi là xo đai bấu nẳng
Quý chức mừa hội thần lệ nghệ
Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày
Tha khỏi còi bấu đây sự lạ
Nẹp sửa tam bưởng soại vô luyên
Chư bất cắp chư tiên an tọa
Các việc cần chiềng cạ thổn thư
Khỏi táng xo phục cần chái lại, mà thôi.
Chài pía cằm:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…
Thân khỏi cạ hậu sinh chắng mả
Cải mà bấu cần cạ cần son
Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé
Bấu chắc lệ tởi ké nết na
Khéc khửn mà vội váng
Chái phục lồng soong háng bấu pền
Gia tách lý ông vân bọn khỏi
Bọn khỏi là nhằng nọi hăn đeo
Phục là phục đin cần hắt hẩư
Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa
Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo, mà thôi!
Lùa xếp chầm phục:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin mà thâng tẩư láng dào kha
Lườn cần mì phục va oóc chái
Phén luông thêm phén cải mì đo
Mì phén lài bàn cờ phượng hạc
Soong bưởng luồng tó pác giao ca
Phục phượng thêm phục va lồng lót
Chái thuổn tằng chường noọc chường đâư
Chái lẹo tằng chường sung chường tắm
Chường sung quý họ nẳng
Chường tắm khỏi xo ngơi
Phục phượng chái pền đôi liềm lạ
Chạ ơn mừa các cá nam giai
Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Phù dâu xin chiếu:
Xin trình tới cha mẹ cùng xuân họ… người ơi!
Bước chân tôi lên đây thành lạ
Nom thấy chiếu dựng ở vách nhà
Chiếu người tựa hằng nga vô số
Nom tựa như tấm tấm người Kinh
Thân tôi chẳng tự mình dám trải
Lo xuân họ, người lại trách cho
Xin các anh trong nhà ra trải… người ơi!
Bên trai:
Xin thưa tới phù dâu… người ơi!
Tôi đã sai con trẻ
Trải chiếu đợi nàng tiên
Con trẻ gì trải chiếu chẳng nên
Tấm dựa tầm dựng bên tấm trải
Nghĩ về cũng thấy ngại lắm thay
Sao con trẻ nhà này dại thế
Càng nghĩ càng xấu hổ thật tình
Mong cho em trường sinh mát mẻ về sau… mà thôi!
Phù dâu chối chiếu trải trái:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Xin trình tới các anh bản hương
Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc
Đời ai trải chiếu ngược bao giờ
Tôi đứng đây mãi chẳng dám ngồi
Quý chức đi hội hè đây đó
Chẳng thấy chiếu trải ngược bao giờ
Giờ thấy quả thực là sự lạ
Gấu áo đơm bên trái vô duyên
Chư bất cùng chư tiên an tọa
Mọi việc người trình đã xong xuôi
Tôi xin người trải lại… người ơi!
Bên trai:
Xin thưa cùng phù dâu người ơi!
Em tôi còn hậu sinh mới lớn
Lớn lên chẳng người bảo người răn
Ngày ngày ở gian trong cùng mẹ
Chẳng hiểu gì luật lệ đời xưa
Khách lên nhà vội vàng
Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong
Đừng trách lý ông vân tôi nhé
Em tôi người còn trẻ chưa khôn
Chiếu này của đất người bán lại
Chẳng biết phải biết trái ra sao
Cất bước ra xin trải lại… người ơi!
Phù dâu mừng chiếu:
Xin trình tới cha mẹ họ hàng nội ngoại… người ơi!
Cất bước đến dưới bãi rửa chân
Người đã đem chiếu hoa trải đợi
Tấm rộng thêm tấm lớn đủ đầy
Tấm thì vẽ bàn cờ phượng hạc
Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau
Chiếu phượng bên chiếu hoa cùng trải
Trải kín cả gian ngoài gian trong
Trải khắp cả giường cao giường thấp
Giường cao quý họ ngồi
Giường thấp tôi xin ngồi
Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá
Tôi xin được cảm tạ các anh
Trải chiếu để chúng tôi được ngồi… người ơi!
16. Hát mời trà.
Chài mời chin nặm chè:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…
Ơn cần dú bưởng pại khảm mà
Lườn khỏi bấu mì bàn chà oóc thiết
Ơn cần dú cách biệt mà thâng
Lườn khỏi bấu mì chè mậu sinh
Mạn hảo dú đông sinh cạ đắt
Mì chèn tẻo bấu chắc sự hâư
Tu khỏi là khao sâư khỏ lẳm
Khỏ lai chin bióoc xả tang chè
Cần dá chê phác mạy
Tạm chin chè phác mạy đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!
Nhình chầm nặm chè:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa lườn đây
Tha hăn moóc đông tây nam bắc
Tử phương moóc loạn lạc đa đa
So ết cắp síp hả pìn phân
Bươn nhí nặm luây lồng lai láng
Bươn hả nặm lai láng phòng ba
Sam pi nặm vận mà tỷ cáu
Cần làu hăn nặm mấư luây mà
Bươn hốc nặm têm tống têm nà
Sjao đếch pây háp mà vui sủ
Lườn cần đảy pây chợ hàng phiên
Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa
Chè nạy thực hom quả síp phân
Chắng cạ các sjao tân tẳng mỏ
Ău nặm mà liền ló lồng pây
Sjao éng chắng đăng phày khảu tẩư
Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai
Nặm phật cần liền lái khảu ẩm
Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt
Tắt oóc mà mùi tuyết hom van
Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ
Khỏi pền cần táng xạ quả ưa
Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận… mà thôi nỏ!
Chài mời chin nặm chè:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp, cần nỏ!
Bước chân người mới đến
Biết người chẳng biết tên nào đâu
Mớ hẩư cần nẳng lồng chin nặm
Chè dú quây cách lặm quây lai
Chợ háng cụng mì khai cao giá
Cần khẻo than liền lạ tiết sinh
Mời hẩư cần nẳng lồng xơi nặm… mà thôi!
Nhình chầm nặm chè:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Bọn khỏi là dú quây cách lặm
Tỷ khỏi cụng khỏi lẳm siết sa
Khỏi chiềng mừa các cá pác van
Cằm cảng cần khôn ngoan khẻo lẻo
Chè cần hom mạn hảo chin đây
Chè cần sự tàng quây phiên chợ
Chè cần hom va thở va nhài
Chè cần đẩy pền lanh thiên hạ
Thiết hẩư khéc táng xạ đảy chin
Chúc thụ cần vinh hoa phú quý, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời trà:
Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!
Ơn người từ bên đó sang đây
Nhà tôi chẳng có trà ra thết
Ơn người ở cách biệt tới đây
Nhà tôi chẳng có chè thơm ngon
Mạn hảo ở cách đường lại đắt
Có tiền cũng chẳng biết mua đâu
Nhà lại ở vùng sâu trắc trở
Khó lắm uống nước vối thay chè
Người đừng chê trầm gửi
Tạm xơi chè lá vối cùng xuân họ chúng tôi… mà thôi!
Phù dâu mừng trà:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Bước chân tôi đến cửa đến nhà
Thấy mây kéo đông tây nam bắc
Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia
Rằm, mồng một tức thì mưa lớn
Tháng hai nước lai láng chảy về
Tháng năm là nước lũ tràn khe
Ba năm nước lại về chỗ cũ
Người ta thấy nước lũ hả hê
Tháng sáu nước chảy về khắp ruộng
Gái trẻ gánh nước về trước cửa
Nhà người mới đi chợ hàng phiên
Khéo mua được chè tiên lịch sự
Hương chè thơm thơm đủ mười phân
Mới bảo các gái tiên nhóm lửa
Bắc kiềng lên nước đổ xuống nồi
Mấy tý nước đã xôi lắp bắp
Ngồi gần được thưởng thức hương thơm
Pha chè người đem lên mời khách
Nhà người sắm được cỗ chén bịt
Nước rót ra hương tuyết thơm ngon
Thơm hương vị thủy tiên là lạ
Tôi là người khác xứ thật ưa
Chè người pha thật vừa tôi xin nhận người ơi!
Bên trai mời uống trà:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!
Bước chân người mới đến
Biết người chẳng biết tên nào đâu
Mời ngồi xuống xơi nước
Chè ngon ở cách dặm khó mua
Chợ cũng có nhưng mà cao giá
Người khéo khen cảm tạ lời hay
Mời người ngồi xuống đây
Xơi nước cùng xuân họ… người ơi!
Mừng trà:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Chúng tôi ở đường xa cách dặm
Chỗ tôi còn khó lắm mọi đường
Thưa cùng các lương quân lời ngọt
Buôn câu hay lời ngọt khôn ngoan
Lại mời uống chè thơm mạn hảo
Chè khéo mua từ dạo chợ phiên
Chè thơm hương hoa thở hoa nhài
Tiếng đã bay dặm dài mọi xứ
Tôi là người khác xứ xin mừng
Chúc cho người vinh hoa phú quý… người ơi!
17. Hát mời trầu.
Chài mời chin nhàu:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xép cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Pi lai phạ lẹng quả
Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi
Mác làng chúc chang suôn thai thuổn
Pi nạy lèo chin nhá tang nhàu
Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím
Ơn cần dú viện đính mà thâng
Mọi cằm cảng quang minh piết lạ
Mọi cằm cảng cao giá sinh tân
Mì nhàu thiết cần chin chắng đảng
Mới cần tạm chin nhá sắc không
Hạy chin nhá đông luông sắc miểng
Gọi là ău ăn tiểng, mà thôi!
Nhình chầm nhàu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi thâng nạy lườn cần
Nhàu mác tặt cơi ngần se thả
Mác làng khẻo phá hả mì luyên
Nhàu cần khẻo tê lồng mà tặt
Lạc cần khẻo chắc cắt ỷ hay
Lào keo cần khẻo bày soong sảng
Ău mà tặt cơi váng thong dong
Đảy thiết khách tàng quây noọng khỏi, mà thôi!
Chài nai nhàu mác:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Pi nạy tốc mươi lai
Pi chai tốc mươi quả
Moi thức mạy đông pá thai sùng
Mọi thức mác đông luôn thai thuôn
Pi nạy tờ mất thuổn nhàu chin
Mới cần cói nẳng lồng thong thả
Mởi cần tạm chin nhá tẩư đin đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!
Nhình chầm nhàu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Hăn cơi nhàu hom tỏa tung gia
Que là dú thanh ba đại ngán
Nhàu cần chúc nả táng suôn chang
Nhàu dếp cắp nhàu làng hom tỏa
Mùi lào thêm mùi phon liềm lạ
Ơn cần khẻo tặt quả siên ban
Que cần hom mùi hương bưởng sảng
Phon cần ău mà loọc khảu chang
Toọng cần khẻo lo toan piết lạ
Ơn cần mì nhàu nhá mà nai
Nhàu cần khẻo hom lai thảo thảo
Đảy thiết khéc ngoại đạo so chin… mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời trầu:
Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Năm ngoái trời nắng nhiều
Năm kia trời hạn lắm
Trầu nhà trồng hai búi chết sương
Cau buồng trồng trong vườn rụng quả
Đành lên rừng hái lá trầu hôi
Cau khí tìm mọi nơi khắp búi
Khách lạ hôm nay tới cửa nhà
Lời nói tựa như hoa cao giá
Lời ngọt hay cho cả chúng tôi
Có trầu ngon mời người mới xứng
Không, xin mời tạm miếng trầu rừng
Gọi là có lấy tiếng… mà thôi!
Bên gái hát mừng trầu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Cất bước tôi lên đến nhà người
Trầu cau xếp đầy cơi đón đợi
Cau bổ năm nom thật có duyên
Trầu nhà người đã têm về đặt
Rễ sẹt người khéo cắt thật hay
Thuốc lào người khéo bày hai phía
Mọi thứ người xếp để đầy cơi
Để thết khách cách nơi em nhỏ mà thôi!
Bên trai mời trầu:
Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Năm nay sương rơi nhiều
Năm kia sương lạnh lắm
Mọi thứ cây trên núi chết khô
Mọi thứ quả rừng già héo rụng
Năm nay là thật hiếm trầu cau
Mời người ngồi xuống đây thư thả
Hãy tạ ăn trầu rừng cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng trầu:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Cất bước tôi đến cửa đến nhà
Có cơi trầu bày ra thơm ngát
Quế ở nơi đại ngàn thanh cao
Trầu người trồng trong vườn trước cửa
Trầu nếp cùng trầu tẻ tỏa hương
Thuốc cùng vôi nồng thơm lạ
Ơn người khéo bày cả lên cơi
Quế hương người để nơi bên cạnh
Vôi người khéo quyệt ở trong trầu
Lòng người biết lo toan sau trước
Ơn trầu tôi nhận được câu mời
Trầu với người cùng lời thơm thảo
Được thết khách ngoại đạo
Chúng tôi xin nhận… người ơi!
18. Hát mời cơm tối.
Chài mời bôm khảu chàu:
Khỏi chiềng tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Yên thì loạn Bảo Lạc ông vân
Nùng đin củ tin lồng mà vái
Nùng đin toọng quỷ quải đa đa
Bảo Lạc mà hắt quan cướp sảnh
Tổng Nhụng ỷ cụng mạnh hơn cần
Keo Tiều kẻo mà thâng vô sổ
Soong bưởng ỷ cụng ngộ tức căn
Keo ỷ keo mì lèng đảy tó
Bảo lạc lại tháp cúa mừa lườn
Ỷ như cần pay puốn sự chợ
Bác khỏi cụng lo khổn lo lai
Mất lẹo tằng gia tài phú quý
Mất thuổn tằng pát ỷ chẻn lại
Bác khỏi cụng lo lai khổn cúng
Nhờ sao noọng khảu đông pây thím
Thím đảy lằm toong cản toong chinh
Ău mà hó khảu chin bực đát
Khỏ lai chắng ău pác oóc nai
Bâm bàn tặt se đai nai chạ
Pát chẻn mất lai quả ná mì
Mời cần chin khảu chàu đai đuôi xuân họ khỏi… mà thôi!
Nhình chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Lườn cần khẻo sắm sửa ău mà
Tắc téng pát lài va lịch sự
Bôm sơn thêm pát thử đảy đu
Quang nạn dú đông sinh nu nộc
Hên hon lài các thức mì đo
Lỷ ngư vận phù môn nả nặm
Sắc hom thêm nặm bỏm, tôm canh
Nộp nạp tằng mác chanh đồ nhẳm
Cưa hém téng vẻn vẹn dú sinh
Chầm mừa đèn thủy tinh vằng vặc
Mì tằng lảu da bắc hom van
Ỷ như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Lại tặt mì pẻng kho pẻng bióoc
Thương chầng tằng pẻng luộc pẻng chưng
Lai vị téng têm bôm bấu siểu
Tha khỏi còi iểu liệu sinh tân
Bọn khỏi xo chầm bôm chin cúa xuân họ… mà thôi!
Chài nai bôm:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Bióoc khau tốc lồng nặm pền pia
Làu hà tốc lổng nà pền khảu
Pò chảu khá lục chảu ău căn
Toọng bấu phít tha kế
Lệ bấu chê bàn cổ
Lệ nạy lệ tởi ké tặt mà
Phục Hý tạo giá thú tiền gia
Hạy tạm nẳng đuổi căn thong thá
Lườn khỏi bấu sắc nhả ỷ đây
Mới cần tạm khảu chàu cưa
Đuổi xuân khỏi… mà thôi!
Nhình lùa xếp chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Lườn cần síp mé pả, hả pó lùng
Cần tắm thêm cần sung thảy thảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Tức thí đảy bôm bàn khảu lảu
Bôm cần téng pát chẻn mì đo
Chẻn ỷ thêm chẻn lài pát thử
Lườn cần khẻo lịch sự bôm toòng
Thú bịt thêm thơn thơn dép ỷ
Pát cần chạm sư ỷ va lùng
Bôm cần sự đin Nồng đin hác
Lườn cần mì ẩm thiết chạm va
Chắng ău mà lải lảu
Lảu cần lảu khảu páy khảu nà
Tắt óc mà hom ón
Ỷ như lảu tởi cón tạo khang
Đảy thiết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!
Chài pía ơn lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn mừa lùa xếp đường xa
Ơn cần chầm quả đa mọi sự
Nước yên cần đảy dú hắt chin
Bảo ngọc tằng ngần kim bấu lạ
Bôm bàn cúa vật lạ mì đo
Dương gạ rừ bấu lo lăng khổn
Loạn kỷ pi khảm quá đảy yên
Các sứ dú bằng yên khoái lạc
Từ Mậu ngọ vận giáp Canh thân
Phăn hăn đao nưa bân thư phàu
Đếch ké toọng lo tháu síp phân
Bấu chắc tờ loạn luân sắc mự
Mọi cần mong đảy dú hắt chin
Thuổn Chanh thân vận thâng Nhâm tuất
Canh Thông chắng khửn tức Tam cờ
Đề nhi chắng ni mừa Bảo Lạc
Nhằng mì pú Hành Thạc hắt quan
Chắng đảy lồng tàng an hạ sảnh
Tồn pay khóp mọi tỷ sí phương
Các sảnh khóp thể lương thiên hạ
Chùa căn kẻo khảu phả nhân luân
Chít phày thêm khả cần ău cúa
Giảo lườn ỷ ná thứa tàng lăng
Síp phấn chỉ đảy nhằng phấn toọc
Bấu thai chắng đảy lót pền cần
Sắc nhả bấu pền bôm thuổn thảy
Lườn khỏi khỏ lai ngáy síp phân
Ơn lùa xếp mà thâng chầm cháu… mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời cơm tối:
Xin thưa tới ông đưa cùng phù dâu… người ơi!
Yên đây loạn Bảo Lạc ông vân
Đất Nùng cất bước cùng về đấy
Lòng người cũng làm bậy lắm thay
Quan Bảo lạc về đây cướp tỉnh
Tổng Nhụng bé nhưng mạnh hơn người
Keo Tiều kéo về đây vô số
Hai bên cùng cảnh ngộ đánh nhau
Keo Tiều dám đương đầu thắng lớn
Bảo Lạc thua gói cuốn về nhà
Giống như người đi về phố chợ
Bác tôi cũng khốn khó chạy dài
Mất hết cả gia tài của quý
Mất hết cả bát đũa chén mâm
Bác trở thành bần cùng khốn khó
Nhờ các em gái nhỏ lên rừng
Kiếm lấy cả lá dong lá chuối
Đem về dùng để gói cơm ăn
Khốn khó mới thành tâm mời mọc
Mâm bàn đặt không chẳng có gì
Bát chén đã mất đi chẳng có
Mời người ngồi cơm bữa cùng xuân họ… người ơi!
Phù dâu hát mừng mâm cỗ:
Tôi xin thưa cùng họ hàng cha mẹ… người ơi!
Xin được mừng mâm son bát sứ
Nhà người khéo sắm sửa mua về
Mọi thứ đẹp đẹp thật là lịch sự
Mâm son cùng bát sứ đủ hình
Vẽ hươu nai trên rừng chim chuột
Cầy cáo hoa mọi thứ đủ đầy
Cá chép cũng tung vây mặt nước
Rau thơm cùng mắm ruốc tôm canh
Nộm nem cả mùi chanh đồ nhắm
Muối mẻ trộn vẻn vẹn mùi thơm
Mừng tới đèn thủy tinh vằng vặc
Có cả rượu thuốc bắc thơm ngon
Hơn cả cỗ nhà quan trên ấy
Cỗ bàn người khéo xếp đủ đầy
Lại có cả bánh dầy bánh đúc
Mậy ong cùng bánh luốc bánh trưng
Nhiều thứ để trên mâm chẳng thiếu
Nom như hoa yểu liệu sinh tân
Chúng tôi xin mừng mâm cỗ
Của xuân họ… người ơi!
Bên trai mời cơm:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Hoa lúa rơi xuống nước thành cá
Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn
Bố gả con nên được thành đôi
Lòng luôn nhớ công cha
Lễ không qua bàn cổ
Lễ này lễ đời trước đặt về
Phục Hy người tạo ra giá thú
Xin mời người ngồi nghỉ thong dong
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng mâm cỗ:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Nhà người năm ông bác, mười bà bá
Dù gần xa đủ cả về đây
Nhà người thật khéo tay nấu nướng
Loáng cái đầy đủ cỗ bàn
Cơm rượu đầy mâm son bát sứ
Nhà người còn sắm cả mâm đồng
Đũa bịt cùng sơn son hết ý
Bát người chạm chữ nhỏ hoa hồng
Mâm mua tận đất Nùng đất khách
Lại có ả ấm đẹp in hoa
Mới đem về rót rượu
Rượu người rượu gạo tám gạo nương
Chưa rót đã thơm hương
Tựa như rượu tạo khang thuở trước
Cho chúng tôi được thưởng thức… mà thôi!
Trả ơn phù dâu:
Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!
Cảm ơn tới phù dâu đường xa
Ơn nàng đã mừng về mọi thứ
Nước yên dân no đủ làm ăn
Bảo ngọc cùng bạc vàng chẳng thiếu
Cỗ bàn người lo liệu sắm về
Đủ mọi thứ cái gì cũng có
Loạn mấy năm nay trở lại yên
Các sứ ở bình yên khoái lạc
Năm Mậu Ngọ chuyển giáp Canh Thân
Bỗng mơ thấy sao băng đầu núi
Già trẻ bụng bối rối lo âu
Sợ loạn lạc biết đâu mà định
Mong yên ổn để tính làm ăn
Hết Canh Thân chuyển gần Nhâm tuất
Canh Thông mới đánh úp Tam Cờ
Đề Nhi đành chạy về Bảo Lạc
Nhờ có ông Hành Thạc làm quan
Mới có được bình yên nội tỉnh
Tiếng đồn khắp mọi sứ bốn phương
Khắp các tỉnh thế lương thiên hạ
Kéo nhau về cướp phá mọi nơi
Đốt phá thêm giết người cướp của
Ruộng vườn cùng nhà cửa tan hoang
Mười phần chỉ may chăng còn một
Còn người được sống xót là may
Có rau cháo qua ngày là tốt
Nhà tôi giờ cũng thật khó khăn
Ơn phù dâu hát mừng
Thật xấu hổ lắm thay…
19. Hát giao dâu, giao chăn màn.
Khi đã ăn cơm tối xong, họ hàng nội ngoại bên nhà trai ngồi hai bên trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ. Một chiếc mâm đồng đặt giữa gian, trên mâm có đôi đèn dầu chưa thắp, đôi chai rượu, có đôi hương chưa thắp để ngang trên miệng bát nước lã. Lúc này ông đưa bảo bà đưa đưa dâu ra ngồi chính giữa gian, trước họ hàng xuân họ, dâu lễ tổ, lễ xuân họ, lễ cha mẹ xong. Ông đưa hát bài giao dâu, giao chăn màn.
Tá sống nộp lùa:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây khỏi sống lùa mà thóa
Nộp lùa hẩư pú già còi đu
Nự xuất giá tòng phu thiên hạ
Lệ nhạc mà giao vả ơn cần
Lượng bạn đảy khua chầm đẹp đẽ
Nội ngoại đảy giao nghệ hiển vinh
Tam hợp đại mạnh kinh sinh thủy
Chỉ giao lùa định tý tu lườn
Hẩư pó mé tông ơn sắc thí
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Giờ nạy khỏi sống lùa mà thâng pú giả
Nâư cằm cỏi son cạ hắt chin
Cằm chào cạ lục nhình kế thế
Nhằng đếch là pó mé liệng còi
Cải mà khá hắt đôi liệng pác
Noọng khỏi nhằng tăn phóc quả đa
Việc lăng bấu thúc tha cói cạ
Việc nạy tằng thiên hạ bân đin
Bấu khâư liệng lục nhình tó ké
Còi lo việc gia té hắt chin
Hẩư pỏ mé tàng thinh tông cạy
Pú giả cỏi son tạy lục lùa
Phua mìa đảy chầm khua hý hạ
Pó mé đảy rủng nả bặng đao
Công liệng lục cù lao chắng đảng
Vằn nạy đông họ háng chầm khua
Giờ đây khỏi nộp lùa khảu đẳm, mà thôi!
Chài chầm lùa:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lùa xếp cần nỏ!
Cất tiểng khỏi xo kể bày ra
Vằn vui vẻ lùng ta mà hội
Kẻn đảy vằn đại lợi đây lai
Tam hợp thêm thiên khai đại xá
Định hôn nhân cho cả đôi bên
Kẻn lấy dâu hiền ngọ
Kẻn dâu về quê họ nhà ta
Sự pia ău mác tha pay giắng
Chiêm lùa còi cung bắng thở than
Va lại đảy giao vang quốc loạt
Đôi bên cụng đạ biết trước sau
Mới kha con cho nhau giao va
Tam hợp như một nhà xướng ca
Mới làm bạn thông gia chi thiết
Trước ơn thời boỏng nguyệt bà tơ
Trong ngoài xem bài thơ đã định
Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê
Tiền phu thê, hậu phu thê
Vàng để sinh con loan
Chảu lỉn vinh tam hợp
Đại mạnh kim sinh thủy phu thê
Đại phú phong lưu
Kẻm đảy khắp phong thư thảy thảy
Tặp khỏ mừ cụng đảy hợp căn
Chiêm sinh kỷ khừn vằn thủ túc
Nhị canh vàng biển túc nở đu
Pú già kẻn đảy lùa kim quý
Đảy làu bặng như ỷ ngọc minh
Bặng như síp pẻng kim bấu táy
Pú già khẻo kẻn đảy làu khôn
Kha lâu tè như con nào khác
Chẳng tham tiền tham bạc làm chi
Tiền bạc còn có khi giữ khó
Kẻn lấy dâu hiền ngọ là hơn
Vằn nạy vằn hợp hôn sinh lệ
Lảu chè chin vui vẻ lỉn chơi
Ý như bạn tứ cờ tiên đu nhác
Có con loàn con hạc tốt thay
Giá thú ngày hôm nay cheo cưới
Lùng pả đảy mà hội lẹo đo
Nà đăm thu đảy tan cón pạu
Khá lục hắt lườn chạu đảy chin
Liệng lục như miểng kim chúa ngọc
Minh nam chỉ đẹp ngọc nhà ta
Trứng phượng lại nở ra con phượng
Mời tan cần lại uống chén châm
Hại căm chẻn quỳnh tương đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!
Lùa xếp nộp sứt phà:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây khỏi định các
Giờ miạc khỏi xo nộp sứt phà
Nghị mà bấu thúc tha sắc ỷ
Bấu pền lăng cúa quý đảy chầm
Nội vật cúa kim ngần khươi hẩư
Bấu pền nhục pền phà chắng khổn
Bấu pền mon pền độn xẩu lai
Ơn cần mà chầm đai chầm chảu, mà thôi!
Chài pừn lảu chầm sứt phà:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống cần nỏ!
Tối lảu nạy chầm phén mản môn loàn
Lườn cần khẻo khôn ngoan mọi ỷ
Mừng cần khẻo căm nặm pền bióoc
Mừng cần khẻo cóp nặm pền va
Mừng cần khẻo tắm phà lài va ngũ sắc
Đuông nâng như bióoc sắc bióoc chanh
Đuông khao thêm đuông kheo, đuông khắm
Mì đuông tựa bióoc mặn đang phông
Mì đuông bặng bióoc lồm phông ón
Lại chầm mừa phén mản lài va
Soong bưởng mì luồng va tó pác
Cần khẻo cắt phượng hạc loàn ương
Cắt pền chử tử phương lằm lặp
Tựa bặng mèng tom bióoc bươn xuân
Cần khẻo tắm ngũ sắc piết khôn
Khỏi chầm mừa đôi mon hội lấn
Mon cần chạm sí bức luồng khoanh
Nàng nả lúng như đao nưa phạ
Mon loan cần đây quả síp phân
Thiên hạ bấu mì cần hâư táy
Khỏi lại chầm tối phục mển đăm
Chầm ăn bấu thâng ăn lạ lúng
Ơn pả mé cần sống ău mà
Phục phà bióoc lài va thảy thảy
Tối lảu nạy họ háng khỏi xo chầm, mà thôi nỏ!
Dịch nghĩa:
Ông đưa giao dâu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Giờ đẹp tôi đưa dâu đến nhà
Nộp dâu cho ông bà yêu quý
Nữ xuất giá tòng phu thiên hạ
Bạn bè giờ vui cười đẹp đẽ
Nội ngoại cùng vui vẻ hiển vinh
Tam hợp đại mạnh kim sinh thủy
Giờ giao dâu định chỗ cửa nhà
Cho bố mẹ ông bà trông cậy
Thuận mọi đường vạn nẻo đều yên
Giờ đây đưa dâu đến ông bà
Sớm tối hãy dạy bảo làm ăn
Con dâu thành con ngoan kế thế
Còn trẻ là bố mẹ dạy nuôi
Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng
Em tôi còn lười biếng vụng dại rất nhiều
Mọi việc nhà sớm chiều dạy bảo
Việc này khắp thiên hạ đất trời
Không ai nuôi con gái đến già
Hãy lo việc trong nhà làm ăn
Để cha mẹ sớm hôm trông cậy
Ông bà hãy bảo dạy con dâu
Vợ chồng sống bên nhau vui vẻ
Cha mẹ mặt rạng rỡ như sao
Công nuôi con cù lao cũng đáng
Hôm nay đông họ hàng mừng vui
Giờ tốt xin giao dâu cho tổ, cha mẹ
Cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Bên trai mừng dâu:
Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Cất tiếng tôi xin kể bày ra
Ngày vui vẻ gần xa về hội
Chọn được ngày đại lợi tốt nhiều
Tam hợp thêm thiên khai đại xá
Định hôn nhân cho cả đôi bên
Kén lấy dâu hiền ngọ
Kén dâu về với họ nhà ta
Mua cá đưa mắt ra mà ngắm
Kén dâu nhìn hình bóng đoán người
Hoa đã nở đẹp đôi giữa tiết
Đôi bên cũng đã biết về nhau
Mới gả con cho nhau giao hòa
Tam hợp như một nhà xướng ca
Mới làm bạn thông gia chi thiết
Trước ơn thời bóng nguyệt bà tơ
Trong ngoài xem bài thơ đã định
Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê
Trước phu thê, sau phu thê
Vàng để sinh con loan
Cháu chắt vinh tam hợp
Đại mạnh kim sinh thủy vợ chồng
Đại phú phong lưu
Kén được hết phong thư thảy thảy
Bấm ngón tay cũng được hợp nhau
Chiêm sinh mấy ngày đêm chầu chực
Nhị ca vàng biển túc đẹp thay
Ông bà kén được dâu kim quý
Được dâu như được miếng ngọc trong
Dù có mười cây vàng chẳng sánh
Ông bà khéo kén được dâu ngoan
Dài lâu là như con nào khác
Chẳng tham tiền tham bạc làm chi
Tiền bạc còn có khi giữ khó
Kén lấy dâu hiền ngọ là hơn
Ngày hôm nay hợp hôn sính lễ
Rượu chè cùng hỷ hả tiệc vui
Tựa cuộc cờ ở nơi tiên cảnh
Có chim loan chim hạc tốt thay
Giá thú ngày hôm nay cheo cưới
Bác bá cùng về hội đủ đầy
Ruộng cấy trước đợi ngày gặt sớm
Gả con mong nên cửa nên nhà
Nuôi con như có ngọc có vàng
Mời mọi người hãy nâng lấy chén
Uống chút rượu thơm cùng xuân họ… người ơi!
Phù dâu giao chăn màn:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Giờ đẹp xin thưa trước
Giờ tốt tôi xin nộp chăn màn
Nghĩ cũng thật gian nan khó nói
Chẳng nên gì của quý để giao
Vàng bạc của rể trao đã có
Giờ xin giao vật nhỏ chăn màn
Chẳng nên gối nên màn xấu hổ
Biết ơn người nhận vậy… người ơi!
Khay rượu mừng chăn màn:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Đôi rượu này mừng chiếc chăn thêu loan
Nhà người khéo khôn ngoan hết ý
Tay người khéo vốc nước thành hoa
Tay dệt chăn thành hoa ngũ sắc
Bông thì như hoa lúa hoa chanh
Bông vàng cạnh bông xanh bông thắm
Có bông thêu hoa mận đương xuân
Giờ xin được mừng màn thêu hoa
Hai bên rồng giao thoa vào chầu
Người khéo cắt phượng hạc loan ương
Xếp hình chữ bốn phương dằng dặc
Tựa bướm ong tìm nhị ngày xuân
Màn người khéo tết đơm ngũ sắc
Giờ xin mừng gối loan gối hạc
Gối chạm rồng bốn góc chầu quanh
Nàng rạng rỡ như sao trên trời
Gối người đẹp chẳng nơi nào sánh
Tôi xin mừng đến chiếu người giao
Mọi thứ thấy thứ nào cũng đẹp
Ơn bá mẹ người đưa về đây
Chăn màn cùng gối mây chiếu đẹp
Đôi chén rượu này họ hàng tôi xin mừng… người ơi!
20. Hát mời rượu.
Chài nai lảu làu xếp:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lừa xếp cần nỏ!
Các việc cần thu xếp lẹo an
Phượng hoàng tè hợp căn công các
Ẻn nhạn tờ tó pác san lằng
Tối lảu nạy kỉnh thâng soong tán
Cần chin hẩư họ háng khỏi hăn
Mì nhân thêm mì quỷ
Sinh lục hẩư pền quan
Sinh lan hẩư pền tháy
Ỷ như cằm khỏi báy bấu sai
Soong tan chin lảu đai đuôi khỏi
Bấu lai cụng ỷ nọi chắng pền
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Vằn nạy khỏi dú lườn đâư các
Tái tá mà căng pác mì thơ
Chắng vàn khỏi mà pạu lùa lạy táng
Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công
Lảu nạy mừa kính xuân kính họ
Lảu nạy se nai cần quý chức
Dá nai lục mé nhình tu khỏi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Pác cần phuối sinh tân khẻo lẻo
Ỷ còi hăn yểu điệu hơn cần
Nhúm khua bặng bióoc phông bấu mại
Cần chắng mà pạu lùa bái tạ
Khỏ nhọc nguốc noọng á kình châm
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Nhằng éng pằng pó mé
Cải ké mặc thân hây
Pó mé cạ hẩư pay khổn chổi
Khỏi chắng mà pạu lùa lạy táng
Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công
Lảu nạy se nai cần quý chức
Dá mà nai lục mé nhình tu khỏi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây tẻo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa noọng á pạu làu
Cằm cảng síp cằm khua như bióoc
Lục luồng lại sinh oóc lục luồng
Thủy vật bất kỳ lương liền lạ
Tha nả còi liền lạ sinh tân
Ý như đạo tam cương ngụ dướng
Việc giảo lườn mọi dướng chắc đo
Kính pú giả cắp phua tự túc
Lườn cần đắc ngụ phúc lâm môn
Ơn lùa xếp xiên niên tàng thọ
Sống lùa mà hẩư họ háng đông xuân
Bấu mì lăng tền công pía đạo
Tối lảu nạy đền thảo bác ơn
Sống lùa mà thâng lườn xuân họ
Ơn cần mì công khỏ lẹo lai
Tối lảu nạy se nai lùa xếp… mà thôi!
Lùa xếp chổi, sam cốc lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Cốc lảu dú hâư oóc
Nhọt lảu dú hâư mà
Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm
Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa
Chắng pền lảu cười chua then tính
Then chin tả tằng tính bấu tàn
Keo chin tả tằng hàng khai sự
Lảu nạy chin vui thú ca lình
Củ pác sam nho sinh pí cá
Tởi hâư tạo lảu khá hom van
Cạ hẩư noọng bắc nam chắc piết… mà thôi!
Chài kể cốc lảu:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Cốc lảu dú đuổi khá
Da lảu dú đuổi men
Sam síp vài coóc ngóp lồng thay
Hả síp nả khao may lồng đăm
Liền đăm liền đảy khuốp
Đảy khuốp mé pây biai
Bươn chất khảu đang théc
Bươn pét khảu thác phòng
Bươn cảu khảu tòng sang
Cần chắng ău thép nọi pây tan
Càn thu luồng pay háp
Háp mà thâng giảo nọi lăng lườn
Háp mà thâng giảo luông cần tóc
Cần chắng ău lịch nọi mà sa
Cần chắng ău lịch va mà tháng
Tháng đảy vằn đây miạc
Pạc sjéc đảy vằn đây
Vằn đây chắng khay giảo
Vằn nhạc chắng cào sang
Ău mà củ khửn xá
Ău mà quá vằn phày
Cần đây chắng pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Ău khửn mà xâng lằm lý lét
Ău mà liền phắt kép ău san
Cần chắng ău lồng mỏ pác phiêng
Tẳng khửn kiềng sam lịn
Ău phừn mạy cật mà có
Ău phừn mạy có mà đăng
Nặm liền phật đâư mỏ
Đảm soong khỏ lồng khùn
Khảu súc ău lồng mà
Cần liền thảng phắc pại khảu đang
Thẳm toong pục nưa tát
Thẳm toong vạt nưa tàng
Ău mà pản khảu chà
Ău nặm cắt mà sjà
Ău mác da mà piắp
Soong mừng lụp khảu chà
Sam nâư hom mác da cỏi củ
Ău mà củ khảu phò
Ău mà ló lồng cong
Soong mừng pù khay toòng khẩn nẳng
Chắng pền lảu đào lum thiết cần
Chắng pền lảu khao ngần thiết á… mà thôi!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tởi xưa vua Bàn cổ hồn mang
Sinh oóc tởi thế gian lai thí
Phục hý tạo va
Giá thú thế gian
Công khỏ nàng tạo khang tạo lảu
Nàng tạo lồng tu tẩư đảy chin
Bách quan dú giường kim nhằng lụng
Cằm phuối khỏ lo cụng siết xa
Dếp thêm lảu lài tha chặc chạy
Lảu nạy khỏi xo chổ ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi
Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy
Sử vật mà thâng nạy bình yên
Thứ nhất lạy tổ tiên đẳm táng
Thứ soong lạy họ háng lườn phua
Khỏ nhọc noọng cười chua lai qua
Bấu mì ngần chèn pía tền công
Nguyện hẩư noọng sổng hâng pay nả
Công khỏ cụng đảy pía sắc vằn
Chục rừ đảy phua văn sang cá
Sinh lục đảy pay mạ pay loàn
Thân khỏi dú táng tàng ơn bái
Tối lảu nạy thết đại lùa tôi… mà thôi!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Nàng ly lịch tạo chà
Vua đồ khang tạo lảu
Chắng tặt pền lảu miạc ca lình
Tắt oóc chẻn tàng thinh long lóng
Phấn chin là hom ón tin mừ
Phấn chin là phong lưu chủng bạn
Phấn chin là vượt ngán hải va
Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc
Nàng lảu cần hại lặc còi đu
Nghị đảy xo cần su khảu mừa củ tẻo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi
Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy
Lùa chính lạy đảy phua đảy mả
Lùa xếp lạy củm nả mừa đai
Ơn cần mà lạy đai lạy cháu
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Tái tá hẩư noọng mà pạu lạy
Vạn sự lạy pạu căn ău phúc
Soong cần lạy khỏ nhọc bằng đeo
Khừn nòn dá phăn siêu bái tổ
Phưới oóc mà xấu hổ tằng lườn
Thêm soong xẩu soong phương họ háng
Tối lảu nạy pía công lùa xếp, mà thôi… nỏ!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Cần hâư hăn mạy pháy lạc chai
Pò chài khâư mà nai mè nhình chin lảu
Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc
Khỏi pền cần nam bắc bấu đây
Khỏi pền cần tàng quây xo chổi… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Lước còi tựa bỏng nguyệt hằng nga
Táng rừ bặng tiên sa thượng các
Lục cần khẻo van pác vẻ vang
Chắng mà pạu lùa nàng bái tạ
Công khỏ nguốc noọng á kình châm
Mì khỏ bấu mì công pía đạo
Bặng tu nu khửn dảo tẻo đai
Công cần hiệu vô tài ích dụng
Cằm phuối khỏi lo cụng siết xa
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… mà thôi!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa các cá an khang
Khỏi chiềng mừa soong cần tắc lảu
Cần tắc thêm cần chậư mì đo
Cần tắc thêm cần dò bôm chẻn
Lảu nạy chin ỷ nghẹn say lai
Chẻn lảu khỏi xo vai cần chỏng
Phòng hậu se vằn lăng pây nả
Óoc chợ đảy hăn căn tuộng ngải… mà thôi!
Chài pía ơn lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn noọng khôn khẻo pạu nàng
Cằm cảng nhựng khôn ngoan khẻo lẻo
Bấu mì lăng pía tẻo tền công
Chục rừ đảy mì lục vinh va
Chạ ơn noọng đường xa phú quý
Chục rừ đảy phua ỷ giàu sang
Chục rừ đảy phua quan tó nả
Lồng láng mì vọng lạ seo lăng
Nguyện noọng đảy hâng vằn sổng ké
Sổng ké đảy phua kế liệng lườn
Phua kế cẳng cằm thương mọi ỷ
Tu khỏi dú siên lỷ tàng quây
Tối lảu nạy oóc pây pía nghịa… mà thôi nỏ!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc
Bấu hâư hăn mạy pháy lạc piai
Khỏi bấu hăn nhình chài kin lảu khùn căn kỷ pứa
Bấu đảy hăn mạy đứa mì hoa
Lụ hăn khỏi thúc tha quý hội
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi nỏ!
Tá sống xo lùa xếp oóc chải:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Thứ soong lạy họ hàng đoạn thôi
Giờ đây khỏi xo lùa oóc chải
Nẳng lai mền nất nái khen kha
Vằn nạy mà đường xa khỏ nhọc
Chiềng cần nghị đâư mốc còi đu
Giờ đây khỏi xo lùa oóc chái mà thôi.
Dịch nghĩa:
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!
Mọi việc người thu xếp đã xong
Phượng hoàng giờ hợp hôn công các
Én nhạn có tổ đẹp thành đôi
Đôi rượu gửi tới người vất vả
Người uống cho cả họ tôi mừng
Có nhân thêm có quý
Sinh con để làm quan
Sinh cháu làm nên thầy
Được như lời chúc này tôi mong
Mời người uống rượu suông cùng họ
hàng chúng tôi đôi chén… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Hôm trước ở nơi nhà bên đó
Ông bà cũng đã có lời nhờ
Cùng bạn dâu đến lễ
Chẳng phải tôi tham tý tiền công
Rượu này để kính xuân kính họ
Rượu này dành để mời người quý người sang
Đừng mang mời con gái thân tôi
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này dành đường xa đi lại người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu… người ơi!
Miệng người nói khôn ngoan yểu điệu
Lời nói thật khôn khéo hơn người
Nự cười tựa hoa tươi chúm chím
Mới nhờ đến bạn dâu
Bao vất vả dãi dầu khó nhọc
Đôi chén rượu này đền công phù dâu… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Còn bé nhờ cha mẹ
Lớn lên kệ mặc thân
Bố mẹ bảo một lần khó chối
Tôi bạn dâu được tới nhà người
Chẳng phải tham chút nơi vàng bạc
Rượu này để kính báo tổ đường
Rượu này để giành xuân quý họ
Đừng đem mời thân gái như tôi
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này thết đường xa đi lại… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Xin thưa cùng em gái bạn dâu
Mười nói đều mười câu hoa nở
Con rồng lại sinh nở ra rồng
Thủy vật bất kỳ lương kiền lạ
Mặt mũi nom khác lạ đẹp xinh
Giống như đạo tam cương năm hướng
Việc của nhà mọi chốn đều hay
Kính ông bà giúp chồng sớm tối
Ngày ngày luôn có phúc vào nhà
Ơn phù dâu trăm năm trường thọ
Đưa dâu về xuân họ nhà ta
Chẳng có gì gọi là trả nghĩa
Đôi chén này là để trả ơn
Bạn dâu kính tổ đường lễ họ
Ơn người bao công khó đường xa
Đôi chén rượu này trả ơn dâu bạn… người ơi!
Phù dâu chối rượu. hỏi gốc rượu:
Gốc rượu từ đâu ra
Ngọn rượu ở đâu về
Rượu này ủ trên nhà mấy tối
Mới thành rượu xin cưới nàng dâu
Uống vào mới thành câu vui hát
Then uống bỏ cả tính không đàn
Bà buôn bỏ bán hàng mà ngủ
Rượu này uống vui vẻ thật tình
Cất lời hỏi nho sinh người đẹp
Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon
Bảo cho em khác mường được biết… người ơi!
Bên trai kể gốc rượu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Gốc rượu ở nơi riềng
Thuốc rượu là ở men
Ba mươi trâu sừng ngóp xuống cày
Năm mươi gái đều tay xuống cấy
Cấy xuống lúa xanh cây
Mẹ ra tay làm cỏ
Tháng bảy lúa đẻ nhánh
Tháng tám lúa trổ đòng
Tháng chín lúa chắc bông
Người mới đem hái nhắt đi hái
Đòn đầu rồng đi gánh
Gánh về để bịch nhỏ sau nhà
Gánh về để bịch to người lượm
Người mới đem lịch nhỏ ra tra
Người mới đem sách hoa ra tính
Tra được ngày tốt đẹp
Giở sách được ngày hay
Ngày đẹp mới mở bịch
Ngày tốt mới mở kho
Đem lên để trên gác
Lúa đã được hong lửa vàng khô
Người đẹp mới sắm loỏng
Đem xuống loỏng mới giã
Đưa lên sàng đung đưa
Sẩy trấu người chọn chừa lấy gạo
Người mới bỏ xuống nồi miệng bằng
Đặt lên kiềng ba lưỡi
Đem củi cật vào nhóm
Lựa củi sồi vào đun
Nước trong nồi liền sôi
Đữa gióng đôi xuống đảo
Cơm chín người đem xuống
Thắt vỏ dao trên lưng
Chặt lá mản trên đát
Hái lá dáy trên đường
Đem về mới lót ủ
Đem men rũ rắc đều
Hai tay yêu vén lại
Ba ngày rỏ nước đường
Mới đưa bỏ vào cong
Mới đem bỏ vào hũ
Được ngày hai tay nâng lên nấu
Mới thành rượu hồng đào thết người
Mới thành rượu trong ngần mời em uống… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Xin thưa tới cha mẹ…
Đời xưa vua Bàn Cổ hồn mang
Người sinh ở thế gian là thế
Phục Hý tạo hoa
Giá thú thé gian
Công khó nàng tạo khang tạo rượu
Nàng tạo xuống hạ thế được dùng
Trăm quan ở cung đường nghiêng ngả
Cất lời từ trong dạ thiết tha
Đừng mời nữa mắt hoa say sỉn
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này đợi trường sinh qua lại… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Cất lời thưa phù dâu người ơi!
Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi
Ơn người về làm đôi bạn lễ
Mọi vật đến đây được bình yên
Thứ nhất lễ tổ tiên xong đoạn
Thứ hai lễ họ hàng nhà chồng
Khó nhọc là công em nhiều lắm
Chẳng bạc tiền gọi để trả công
Nguyện cho em trẻ mãi không già
Công khó nhọc có ngày được trả
Có chồng đẹp trưởng giả văn chương
Con ra đường xe, ngựa đón đưa
Thân tôi ở đường xa ơn bái
Đôi rượu này thết đãi phù dâu… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Nàng Ly Lịch tạo trà
Vua Đồ khang tạo rượu
Mới tạo thành rượu ngon thật tình
Rót ra chén trường sinh long lóng
Phần uống vào thơm ngọt chân tay
Phần uống vào vui say bè bạn
Phần uống vào vượt đại ngàn tìm hoa
Uống vào nhỡ say sưa chẳng biết
Người rót rượu xin thật hãy dừng
Xin cất rượu dùm vào trong… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!
Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi
Ơn người về làm đôi bạn lễ
Dâu chính lễ nên vợ nên chồng
Dâu bạn lễ cúi mặt về không
Ơn người lễ mất công khó nhọc
Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân
Ông bà nhờ em về bạn lễ
Làm phúc mong là để dài lâu
Công cả hai như nhau em nhé
Đừng nằm mơ bái tổ đêm đêm
Nói ra lại chàng thêm xấu hổ
Nói ra cùng trong họ người cười
Đôi rượu này gửi nơi phù dâu… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Có ai thấy tre gai mọc ngược
Nam nhi đem rượu chuốc gái xa
Rượu vào nhỡ mắt hoa chẳng biết
Tôi là người nam bắc chẳng hay
Tôi là người đường xa xin chối… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng phù dâu người ơi!
Nhác trông tựa bóng nguyệt hằng nga
Khác gì như tiên sa thượng các
Em thật có lời ngọt vẻ vang
Mới về bạn dâu nàng bái tạ
Công khó nhọc em nhỏ kình châm
Có khó chẳng có công trả nghĩa
Chột vào bịch lại để về không
Công người hiệu vô tài ích dụng
Nói nhiều thấy cũng thật xót xa
Đôi chén này trả công phù dâu… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi trình cùng các anh an khang
Xin thưa cùng hai nàng rót rượu
Người rót thêm người nâng cả khay
Người sắp thêm rót đầy mâm chén
Rượu này uống cạn hết say nhiều
Tôi xin được chia nhau nửa chén
Phòng hậu ta biết đến mai sau
Ra chợ gặp nhau chào dễ… người ơi!
Trả ơn phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Cảm ơn em xinh đẹp bạn nàng
Lời nói những khôn ngoan khéo léo
Chẳng có gì là để đền công
Mai kia sinh con quý vinh hoa
Cảm ơn em đường xa vất vả
Mai có chồng phú quý giàu sang
Chồng em là làm quan chức tước
Ra đường có võng đẹp ngựa xe
Chúc em luôn trẻ mãi không già
Sống lâu tình mặn mà chồng vợ
Chồng yêu nói câu nhỏ lời thương
Anh là người đường xa cách dặm
Đôi chén này trả nghĩa với người, mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc
Chẳng thấy tre gốc ngược lên trời
Ai lại con trai mời con gái mãi chẳng thôi
Chẳng thấy sung trên đồi hoa nở
Hay là tôi có lỗi gì chăng
Rượu này tôi thật tình xin chối
Rượu này để đường xa đi lại… người ơi!
Ông đưa xin phù dâu ra nghỉ:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Thứ hai lễ quý xuân cha mẹ
Giờ đây xin phù dâu ra nghỉ
Ngày nay vượt qua bao đèo núi
Ngồi lâu giờ mệt mỏi chân tay
Trình quý họ giờ này hãy nghỉ
Xin phù dâu ra nghỉ… người ơi!
21. Hát mời cơm trưa.
Trai gái cứ hát đối đáp khắp, coọi với nhau cho đến khuya, cuộc hát đối đáp cười đùa giữa hai bên rất vui. Đến sáng hôm sau khi đưa cơm lên ăn trưa bên trai có lời mời.
Chài nai bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp… cần nỏ!
Thân khỏi cạ vô luyên xẩu lai
Bân sinh lồng cách quê lạc thí
Giảo lườn bấu định tý nhằng đai
Khéc khửn mà thâng lườn tu khỏi
Tu khỏi bác lo lội nan ty
Cần giàu cắp cần mì cụng khỏ
Khỏ lai bấu ăn mỏ nâng thư
Phày mảy tảy thâng mừ chắng đát
Khỏ lai tằng phục sát bấu mì
Chẳn giác đảy kỷ pi khỏ nhọc
Đồng tiền hai ống thóc cụng hay
Hạy chin tạm khảu đai ím toọng
Bặng vương sinh thím noọng minh nga
Xuân họ tằng lân gia vui thủ
Bấu mì lăng bàn cộ sinh tân
Đảy nai mời cần chin hắt thịnh
Lại hẩư rà hắt quén mừa lăng
Nghị mà bấu pền lăng xẩu quả
Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa
Mới cần chin tạm khảu ngài cưa đuổi
Xuân họ khỏi… mà thôi nỏ!
Nhình lùa xếp chầm bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa bôm thơn pát thứ
Thú bịt toòng bôm thơn thon đẹp ý
Lườn cần mì chẻn ỷ tặt lồng
Chẻn cần sự đin nồng nước noọc
Lườn cần mì ẩm thiết chạm va
Chắng ău mà tắc lảu
Lảu cần lảu khảu ráy kảu nà
Tắc oóc mà hom ón
Ỷ như lảu tởi cón tạo khang
Đảy thết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!
Chài nai bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hượp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm vất vả
Sống lùa mà thâng thóa lẹo an
Ý như tiên hằng nga xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mời cần tạm chin khảu ngài cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Củ tin thêm pây téo khửn lồng
Tiển cạ tặt mì bôm mì bán
Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa
Mời cần chin ám khảu ngài cưa
Đuổi xuân họ khỏi… mà thôi nỏ
Lùa xếp chầm bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa ăn bôm long đáo
Soong khỏi chầm mừa ăn cháo pác phiêng
Sam khỏi chầm ăn kiềng sam lịn
Cúc cần sự khâư mà sự lạ
Phúc sát chái liềm lạ hoỏng chang
Ý như là lườn quan kẻ chợ
Lước còi tựa quân tử lân la
Khừn vằn cần tức pia khai háng
Cần chắng kháng thôm nọi lăng lườn
Cần chắng kháng thôm luông nả táng
Cần chắng pắt pia mè
Cần chắng se pia phằn
Vàn ău báo síp soong mà thả
Vàn ău báo síp hả mà tông
Chắng pền cộ bôm toòng tham thiết
Vằn nạy bọn khỏi mà hắt khéc
Beéc pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân thương thiết
Bôm bàn mì lai pát khỏi chầm… mà thôi nỏ!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời cơm trưa:
Xin thưa vãi đưa cùng phù dâu người nhé!
Thân tôi thật vô duyên xấu hổ
Trời sinh về lạc số cách quê
Nhà cửa chưa có gì vẫn lẻ
Khách đến nhà vô lễ chào mời
Có lỗi gì người ơi tha thứ
Người giàu đây khắp sứ hiếm hoi
Khó quá chẳng cả nồi nấu nướng
Lửa cháy tay mới biết là đau
Chẳng cả chiếu mượn đâu cũng khó
Nghèo quá cơm chẳng có đủ ăn
Đồng tiền hai ống thóc cũng hay
Hãy xơi tạm lưng cơm ấm bụng
Như vương sinh tìm bóng minh nga
Xuân họ cùng cả nhà vui vẻ
Chẳng có gì bàn cỗ ngọt ngon
Được mời người lấy ơn lấy thịnh
Để chúng ta biết đến về sau
Nghĩ mãi chẳng vào đâu xấu quá
Chẳng có gì nên cỗ nên bàn
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng mâm cơm trưa:
Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Xin được mừng mâm son bát sứ
Đũa bịt đồng đặt ở mâm son
Vành mâm đặt chén ngà chén ngọc
Chén người từ ngoài nước mua về
Ấm người lại chạm hoa
Mới đem ra rót rượu
Rượu người rượu gạo ruộng gạo nương
Chưa rót hương đã thơm
Tựa như rượu đời trước tạo khang
Được thết khách bắc nam chúng tôi… mà thôi!
Bên trai mời cơm:
Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!
Mấy khi người được tới nhà tôi
Hai bên được hợp hội ơn người
Đường xa vượt núi đồi vất vả
Bạn dâu về tất cả bình an
Tựa như tiên dương gian xuất giá
Hôm nay rượu hỷ hả cười vui
Mời người ngồi tạm xơi cơm muối
Ngày hôm nay hợp hội ơn người
Đường xa vượt bao nơi đèo dốc
Bao gian nan khó nhọc vê đây
Tiếng là đặt giờ này bàn cỗ
Chẳng có gì rau cỏ để mời
Xin người hãy tạm xơi cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi người ơi!
Phù dâu mừng mâm:
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi xin mừng chiếc mâm long đáo
Hai tôi mừng chiếc chảo miệng bằng
Ba tôi mừng chiếc kiềng ba lưỡi
Người mua từ đâu về sự lạ
Chiếu người trải đủ cả ngoài trong
Giống như chỗ nhà quan kẻ chợ
Nhìn thoáng tựa quân tử lân la
Cá người ngày đem ra chợ bán
Người mới tháo ao lớn sau nhà
Người mới tháo ao to trước cửa
Lựa cá giống lại ao
Để con nào có trứng
Nhờ cháu trai đến tuổi trăng rằm
Trai mười hai về hộ
Mới thành cỗ mâm đồng xinh đẹp
Hôm nay tôi thành khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà nười có lòng nhân thương thiết
Trước cỗ bàn bát chén đẹp tôi xin mừng… người ơi!
22. Hát tạm biệt.
Khi ăn trưa xong, lúc này đoàn nhà gái tạm biệt nhà trai. Phù dâu cùng ông đưa, bà đưa chuẩn bị lại nhà. Phù dâu bước ra cửa buồng hát dặn dâu và bước ra giữa nhà hát giã từ xuân họ, cảm ơn tạm biệt nhà trai rồi cầm nón đi xuống cầu thang để trở lại bên nhà gái.
Sắng lùa:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Sam tẩư cụng bấu vừa
Sam mưa cụng bấu hợp
Lườn cần chắng chèo lừa mà cạ
Lườn cần chắng khúy mạ mà sam
Noọng khỏi dú đâư thóa bấu khan
Mé noọng dú giường chang chắng cạ
Việc nạy khóp thiên hạ bân đin
Bấu khâư liệng lục nhình tó ké
Nhằng ỷ là pó mé liệng còi
Cải mà khá hắt đôi liệng pác
Lườn cần mì nhàu mác mà sam
Chàu giam thêm háp càn lai hó
Cần có còi sjư
Còi đảy vằn chục rừ đại chà
Pú giả chắng mà cạ thâng cằm
Tái tá dú bưởng lăng sẳm sửa
Lục khươi mì mu nựa cưới xin
Cưới xin tằng phép tắc
Ăn lăng mền bấu chắc là son
Dá đảy tách tằng boong ngoại họ
Khéc khửn lườn chậư chọ chàu ngài
Khéc khửn lườn vạng lai pây téo
Tàng lộc pây khảm kéo nửa xa
Khéc khửn lườn nhàu nhá oóc mà
Chắng thúc là tu cần rụ chắc
Cần tồn khóp nam bắc đông tây
Noọng hợi còi dú đây thong thá
Pú liệc là noọng dạ
Già liệc là noọng vâng
Noọng ới! cỏi dú mắn như phia dạ thủ mưu
Giàu mì bặng nặm pé hải
Lặc căn hẩư nội ngoại đảy chầm
Giờ đây khỏi hồi môn xo téo… mà thôi!
Lùa xếp sắng xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Chin xong mật sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Khỏi sắng tằng quân tử lân la
Khỏi sắng tằng bản xạ nặm mường
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Lụ cạ mì cằm lội dá chê
Cằm lội vạy ău se khỏi thủ
Giờ đây khỏi xo cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá… mà thôi!
Lùa xếp sắng sjao báo:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tha vằn chại mừa tây tờ khắm
Bọn khỏi củ pác sắng tờ mừa
Pát chén dú lườn nưa cói lạng
Khỏ nhọc sjao báo bản hương lân
Tọn tặt thêm dọ bôm khỏ lẳm
Pát nặm thêm đẳm tăm chậư mà
Cơi nhàu thêm cơi trà thôi đoạn
Ău mà tặt tó nả giường chang
Đảy thết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thối nỏ!
Dịch nghĩa:
Dặn dâu:
Trước kính thưa tổ tiên, cha mẹ
Sau kính thưa cùng xuân họ… người ơi!
Hỏi đám dưới không vừa
Dạm đám trên chẳng hợp
Nhà người mới chèo thuyền đến bảo
Nhà người mới cưỡi ngựa tới nơi
Ở trong buồng em tôi im tiếng
Bố mẹ ngồi giường trong mới bảo
Việc này khắp thiên hạ đất trời
Không ai nuôi con gái đến già
Còn bé la bố mẹ dạy nuôi
Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng
Nhà người có trầu cau đến hỏi
Trầu tiêm mang nhiều gói đến nhà
Nhờ thầy xem sách
Xem được ngày đón dâu
Ông bà từ bên ấy có lời
Bên nhà gái tìm nơi sắm sửa
Con rể có rượu gạo cưới xin
Cưới xin cả phép tắc
Con giờ con nhà người
Cháu giờ cháu xuân họ
Khách đến nhà trầu nước ra mời
Làm cơm nước thết người xa đến
Thế mới phải con người hiểu biết
Ăn ở luôn giữ nết thảo hiền
Bạn ơi! Hãy ở đây thong thả
Cha gọi là phải dạ
Mẹ dạy bảo phải vâng
Mới thực người thành tâm đạo đức
Ở vững như ngọn núi sau nhà
Của có như nước sông nước bể
Mãi yêu nhau cho hai họ vui mừng
Xuân họ cứ thpong thả rượu vui
Từ biệt xin về nơi bên ấy…
Phù dâu chào xuân họ:
Xin thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Ăn xong kiến rời rạc say sưa
Ăn xong tôi trở vê bản xứ
Xin nhắn chào quân tử lân la
Xin nhắn chào khắp xã bản mường
Ơn người có lòng thương thắm thiết
Nhỡ tôi có lỗi liệc đừng chê
Câu lỗi xin đem về gói lại
Giờ đây tôi xin cố hồi hương
Xuân họ cứ đàng hoàng thong thả… người ơi!
Phù dâu chào trai gái:
Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Mặt trời đã ngả bóng về tây
Cất lời ở đây bạn nhé
Rửa bát chén sạch sẽ trên nhà
Trai gái bản bao là vất vả
Dọn dẹp rồi lại cả bưng mâm
Chén nước cùng ciếc tăm đưa mời
Khay nước cùng trầu cơi về đặt
Đem về đặt ở giữa giường trên
Được thết khách bắc nam chúng tôi… người ơi!
KẾT LUẬN
Có thể nói hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí, một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Tày. Nội dung của hát “Quan làng” vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc.
Những lời hát thường ứng khẩu ngay tại chỗ với nội dung ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, răn dạy con cháu phải có hiếu với tổ tiên. Hát “Quan làng” trong đám cưới của dân tộc Tày phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.
Hát “Quan làng” thể hiện nghệ thuật dân ca, ngôn ngữ của tộc người. Nghệ thuật chuyển tải hiện thực đời sống xã hội qua từng lời hát đối đáp vô cùng đặc sắc, thể hiện trình độ văn học, ý nghĩa khái quát cao của tộc người.
Với vai trò và ý nghĩa như vậy, hát “Quan làng” xứng đáng được nghiên cứu và bảo tồn nhằm phát huy giá trị của nó trong cộng đồng cũng như tới các tộc người khác và bạn bè quốc tế.
(Tài liệu do Trung tâm quản lý di tích và danh thắng tỉnh Yên Bái)
BAN BIÊN TẬP CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
6599 lượt xem
Cổng thông tin điện tử tỉnh - Hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí, một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Tày. Nội dung của hát “Quan làng” vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc. Những lời hát thường ứng khẩu ngay tại chỗ với nội dung ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, răn dạy con cháu phải có hiếu với tổ tiên. Hát “Quan làng” trong đám cưới của dân tộc Tày phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.I. Khái quát về tộc người Tày ở tỉnh Yên Bái.
Người Tày ở Yên Bái có khoảng 120.000 người, chiếm 17% dân số toàn tỉnh. Đồng bào Tày sống tập trung đông ở 7/7 huyện, thị trong tỉnh (trừ 2 huyện Trạm Tấu và Mù Cang Chải). Trong đó đông nhất là các huyện: Lục Yên 53,18% dân số; Văn Chấn 16,09%; Yên Bình: 15,56%; Văn Yên: 15% dân số toàn huyện.
Từ lâu, người Tày đã cư trú tập chung thành bản, thường ở ven các thung lũng và những nơi có điều kiện sản xuất nông nghiệp và thuận lợi giao thông. Tuy vậy, cũng có nơi người Tày sinh sống ở các xã vùng cao, do đó còn gặp nhiều khó khăn trong việc lưu thông hàng hóa, phương tiện đi lại khó khăn, đời sống còn nghèo.
Tên gọi dân tộc Tày là tên gọi chung và phổ biến nhất. Người Tày có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái (dòng ngôn ngữ Nam Á). Kinh tế chính của người Tày ở Yên Bái là nền kinh tế nông nghiệp, người Tày làm ruộng nước kết hợp với săn bắt và chăn nuôi. Với truyền thống lâu đời cùng với sự cần cù, sáng tạo trong lao động và tiếp thu khoa học kỹ thuật mới rất nhanh nên nông nghiệp của người Tày phát triển tương đối cao. Cùng với việc thâm canh tốt 2 vụ lúa, đưa giống mới vào sản xuất, tăng vụ ngô đông, người Tày phát triển mạnh chăn nuôi gia súc, gia cầm; tích cực phát triển nghề rừng và trồng mới các loại cây công nghiệp như: chè, quế, sắn. Trong quá trình giao lưu văn hóa, người Tày đã sáng tạo ra những tác phẩm kiệt tác như Khảm hải (Vượt biển), các bài Khắp, Cọi, hát quan làng (hay hát đón dâu) có giá trị nhân văn sâu sắc.
Nhà ở truyền thống của người Tày là nhà sàn, mỗi bản có khoảng 15 đến 20 nóc nhà, người Tày dùng vật liệu xây dựng sẵn có ở địa phương như lá cọ hoặc cỏ giang để lợp nhà. Sàn nhà được dát mai, diễn hoặc ván, cửa làm bằng phên nứa hoặc lịa bằng gỗ. Nhà của người Tày thường có từ ba đến năm gian, hai trái. Trên sàn nhà chính, gian trung tâm thường là gian giữa (nếu số gian nhà là lẻ), nhà có số gian chẵn thường chọn gian trung tâm là gian thứ hai kể từ cầu thang ngoài vào và bếp được đặt ở gian giữa.
Trang phục của người Tày chủ yếu là vải bông nhuộm chàm đen cho cả nam và nữ. Phụ nữ Tày thường mặc áo ngắn với váy hoặc quần, áo ngắn may không cổ kiểu giống áo bà ba. Vào những ngày trọng đại như dịp cưới, ngày lễ và tết thì phụ nữ Tày thường mặc váy và áo năm thân có thắt lưng bằng vải chàm gấp lại buộc phía sau kèm theo khăn vuông gấp chéo được nhuộm màu chàm. Đàn ông mặc áo tứ thân cổ tròn có khuy vải hoặc cúc và quần lá tọa và chỉ đội khăn xếp dịp lễ tết, đặc biệt là lễ đón dâu, hoặc đi ở rể.
Người Tày có nghề thủ công phong phú, đa dạng và được phát triển rất sớm, trong đó nổi bật là nghề dệt thổ cầm, nghề trồng bông để dệt vải và nghề nuôi tằm lấy tơ dệt dây dao Slaicha cũng có mặt trong văn hoá của người Tày nơi đây từ lâu. Hoa văn dệt trên vải thổ cẩm phong phú, đa dạng, riêng dây dao gồm hai mươi bảy hình tượng, mỗi hình gắn với một truyện dân gian có nội dung giáo dục tình người sâu sắc. Nghề làm giấy dó, nghề đan lát, nghề mộc, nghề rèn, nghề đục đá phát triển khá cao.
Hình thức Hắt tồng (tức kết bạn) rất phổ biến của đồng bào Tày, những người bạn trai, bạn gái hợp nhau về tính nết cùng trang lứa, mang lễ vật một con gà, một chai rượu đến nhà nhau, xin bố mẹ hai bên cho kết tồng (kết bạn). Khi bố mẹ hai bên đồng ý thì họ coi nhau như anh em ruột thịt.
Hôn nhân của người Tày được tiến hành qua nhiều nghi thức độc đáo và đặc sắc, nhiều hình thức sinh hoạt văn hoá truyền thống được thực hiện trong đám cưới là hát quan làng. Đây là một trong những nghi thức sinh hoạt đặc sắc nhất vẫn còn được lưu giữ cho tới ngày nay. Lễ cưới truyền thống của người Tày được trải qua các bước quan làng (ông mối); xem ngày qua thầy cúng (lễ bốn gà); lễ cưới, lễ lại mặt, tết quan làng, các bước này tiến hành trong một thời gian dài, thậm chí có khi đến mấy năm. Tang lễ của người Tày có nhiều nghi thức và chịu ảnh hưởng nhiều của Tam giáo. Nhiều giá trị nhân văn được thể hiện thông qua tang ma truyền thống của đồng bào Tày. Hiện nay, tang lễ truyền thống của người Tày ở tỉnh Yên Bái đang tích hợp nhiều giá trị nghệ thuật dân gian đặc sắc như nghệ thuật tranh cắt giấy (qua nhà táng), nghệ thuật trình diễn dân gian, nghệ thuật trang trí…Tuy nhiên, ở những bản xa các trung tâm xã, đời sống của nhân dân còn nhiều khó khăn thì tang lễ của người Tày lại chịu ảnh hưởng nhiều đến kinh tế và sản xuất của gia đình.
Ngày nay truyền thống văn hoá dân gian luôn được bảo tồn, khai thác và phát huy trong sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, cùng với các tộc người khác trong tỉnh người Tày ở tỉnh Yên Bái đang góp phần to lớn của mình trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển quê hương Yên Bái.
II. Khái quát về tộc người Tày ở huyện Lục Yên.
1. Khái quát chung về huyện Lục Yên.
* Đặc điểm tự nhiên: Vị trí địa lý: Huyện Lục Yên là huyện miền núi của tỉnh Yên Bái, nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Yên Bái. Huyện Lục Yên nằm trên toạ độ địa lý: từ 21055’30’’ đến 22003’30’’ vĩ độ Bắc; từ 104030’ đến 104053’30’’ kinh độ Đông, Phía Bắc và phía Đông giáp huyện Hàm Yên (Tuyên Quang), huyện Quang Bình, huyện Bắc Quang (Hà Giang), phía Tây Bắc giáp huyện Bảo Yên (Lào Cai); phía Tây và phía Nam giáp huyện Văn Yên, huyện Yên Bình. Lục Yên nằm trong tiểu vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, thích hợp với sự phát triển nông, lâm nghiệp. Theo thống kê năm 2008 thì tổng diện tích tự nhiên của huyện là 80.870 ha, trong đó đất sản xuất nông nghiệp là 9.826,35 ha, đất lâm nghiệp là 59.417,33 ha còn lại là các loại đất khác. Toàn huyện có 23 xã và 1 thị trấn, bao gồm: An Lạc, An Phú, Động Quan, Lâm Thượng, Liễu Đô, Khai Trung, Khánh Hòa, Khánh Thiện, Mai Sơn, Minh Chuẩn, Minh Tiến, Minh Xuân, Mường Lai, Phan Thanh, Phúc Lợi, Tân Phượng, Tân Lập, Tân Lĩnh, Tô Mậu, Trúc Lâu, Trung Tâm, Vĩnh Lạc, Yên Thắng, thị trấn Yên Thế.
Dân số của toàn huyện Lục Yên năm 2008 là 105.104 người. Mật độ dân số bình quân là 1130 người/km2năm. Toàn huyện có 16 dân tộc anh em cùng chung sống gồm: Kinh, Tày, Nùng, Dao, Mường, Thái, Cao Lan, Dáy, Ngái, Pa Cô, Pa Dí, Xá, Tu Dí, Lô Lô, Mông...
Địa hình của huyện bị chia cắt bởi 2 dãy núi chính chạy dọc theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, tạo ra các thung lũng, bồn địa bằng phẳng là nơi dân cư tập trung sản xuất và sinh sống từ lâu đời. Phía hữu ngạn sông Chảy là dãy núi Con Voi chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, có độ cao trung bình 300 – 400m, đỉnh cao nhất 1,148m, đỉnh tròn, sườn thoải, độ dốc trung bình 400. Phía tả ngạn sông Chảy là dãy núi đá lớn chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, đỉnh cao nhất 1.035m, có độ dốc lớn, đỉnh nhọn, sườn núi bị cắt xẻ. Vùng đất thấp bằng phẳng được xen kẽ giữa 2 dãy núi và triền sông Chảy đất đai phì nhiêu màu mỡ. Đất ở đây có thể phân ra thành hai hệ đất chính: đất phù xa do sông chảy bồi đắp và hệ đất Feralit phát triển trên nền địa chất đa dạng của địa hình đồi núi.Với địa hình và đất đai như trên rất thuận lợi cho phát triển cây lâm nghiệp, cây công nghiệp và nông nghiệp. Cùng với đó Lục yên còn có tài nguyên khoáng sản rất lớn với các loại khoáng sản quý hiếm như: phôtphorit, pirit, đá quý, đá bán quý, đá hoa trắng, đá xây dựng, than, sỏi, cát…
Do điều kiện địa hình đồi núi dốc mạnh, lượng mưa lớn và tập trung nên tạo cho Lục Yên một hệ thống ngòi suối khá dày đặc, có tốc độ dòng chảy lớn và lưu lượng nước thay đổi theo từng mùa.
2. Người Tày ở huyện Lục Yên.
Ở tỉnh Yên Bái, người Tày cư trú chủ yếu ở huyện Lục Yên, nơi đây người Tày có lịch sử cư trú lâu đời. Đồng bào cư trú đan xen với các tộc người khác như: Nùng, Dao, Kinh trong các bản làng truyền thống ở hầu khắp các xã trong huyện.
Tính đến năm 2000, người Tày ở huyện Lục Yên có 12.246 người, chiếm 15% dân số toàn huyện. Đây chính là cư dân bản địa, có mặt ở địa phương đã vài ngàn năm nay. Người Tày ở đây sống chủ yếu ở các xã vùng sâu có các bồn địa và ven suối lớn. Họ sống tập trung thành bản và sống xen kẽ với các dân tộc khác. Sản xuất nông nghiệp của họ khá phát triển, bao gồm trồng trọt các loại cây trồng như lúa, ngô, khoai, sắn; làm thủy lợi và phối hợp sử dụng các loại phân. Họ còn giỏi làm nương đồi, nương tràn bãi, nương ven rừng và làm vườn. Họ quan tâm tới việc trồng, tu bổ và bảo vệ rừng, gìn giữ nguồn nước và khu đồng cỏ cho chăn nuôi. Các gia đình còn thông thạo việc thu hái lâm sản, săn thú nhỏ và đánh cá ở sông, suối. Nhiều nghề thủ công như đan lát, làm đồ gỗ, ép và chưng cất dầu, dệt vải, nuôi tằm có điều kiện phát triển. Ở một số nơi người Tày huyện Lục Yên còn giỏi cả buôn bán, trao đổi hàng hóa. Nhà ở của họ thường là nhà sàn rất rộng thường có ba, bốn thế hệ sinh sống. Nhưng ngày nay do kinh tế của người Tày ở đây phát triển đã xây nhà đất để tiện sinh hoạt.
Họ cư trú thành các bản riêng biệt, khoảng cách thưa thớt. Họ có hai loại hình cư trú phân tán và tập trung tương ứng với nhóm du canh hoặc định canh sống xen kẽ với các dân tộc khác. Nhìn chung đời sống của người Tày vẫn còn nhiều khó khăn nhưng người Tày ở đây vẫn còn lưu giữ được nhiều nét bản sắc truyền thống của phong tục tập quán.
Người Tày cư trú ở huyện Lục Yên có nền văn hóa lâu đời và được duy trì bền vững trong đời sống cộng đồng. Từ những giá trị văn hóa vật chất như những nếp nhà sàn truyền thống, các giá trị ẩm thực, những bộ trang phục màu chàm với dây dao “slaicha” đến các yếu tố văn hóa tinh thần độc đáo như các lễ hội, các nghi lễ trong chu kỳ đời người, hệ thống tri thức dân gian, tiếng nói, chữ viết, … Tất cả những yếu tố văn hóa này đều được duy trì phổ biến trong cộng đồng với những nét tiêu biểu đáng được bảo tồn, phát huy trong điều kiện xã hội có nhiều biến đổi như hiện nay.
III. Khái quát về tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.
1. Khái quát về xã An Phú, huyện Lục Yên.
Xã An Phú nằm ở phía Đông Nam huyện Lục Yên. Theo số liệu thống kê năm 2013 xã An Phú có tổng diện tích tự nhiên 4.266,37 ha, trong Dân số của xã có 4.963 nhân khẩu, với 1.698 hộ, gồm 5 dân tộc (Tày, Nùng, Kinh, Dao, Giáy), cư trú tại 14 thôn bản: Nà Hà, Nà Dụ, Làng Xóa, Khau Ca, Nà Lại, Lũng Đảy, Khau Cuồng, Cao Khánh, Khau Sén, Tân Lập, Đồng Dân, Tổng Khuyển, Khau Vi, Mỏ Cao.
Địa hình xã An Phú không bằng phẳng, có độ dốc lớn, bị chia cắt mạnh bởi núi cao, khe suối, ngòi. Khí hậu chịu ảnh hưởng chung của đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa (gió Lào khô nóng và gió mùa đông bắc lạnh giá). Đất đai của xã Hưng Khánh được thiên nhiên ưu đãi, độ phì cao. Với những điều kiện địa hình, khí hậu, đất đai như vậy nên ở Hưng Khánh phù hợp cho phát triển các loại cây như: lúa, ngô, chè, quế, mía, bưởi và các loại cây công nghiệp khác.
2. Một số đặc điểm kinh tế, văn hóa - xã hội của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên.
* Lịch sử di cư của tộc người Tày xã An Phú, huyện Lục Yên: Theo kết quả khảo sát tại các địa phương thì người Tày là cư dân bản địa ở Việt Nam, có nguồn gốc từ lâu đời. Hiện nay người Tày đang cư trú trên địa bàn rộng lớn và chiếm số đông tại các huyện Lục Yên, Văn Yên, Yên Bình.
Trước năm 1945 một số người Tày ở huyện Văn Yên có nguồn gốc từ tỉnh Lạng Sơn di cư sang. Người Tày ở huyện Văn Chấn và Trấn Yên có nguồn gốc di cư từ các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Nghệ An lên Yên Bái. Đối với người Tày ở vùng Lục Yên mang nhiều giá trị văn hoá độc đáo riêng biệt so với người Tày ở vùng Văn Chấn, Trấn Yên và khác biệt so với người Tày ở vùng Đông Bắc Việt Nam.
* Một số đặc điểm về văn hóa vật chất của tộc người Tày xã An Phú:Với kho tàng văn hóa dân gian phong phú và tập tục có nhiều nét đặc trưng còn lưu giữ được như trường ca Khảm hải, lễ hội Lồng tồng, những điệu xòe cổ… người Tày đã chứng tỏ họ là những cư dân bản địa ở vùng sông Chảy và nhà sàn của người Tày vùng Đông hồ là một không gian văn hóa rất đặc biệt. Cầu thang giữ một vai trò quan trọng không thể thiếu. Trong đời sống tâm linh của người Tày, 7 hay 9 bậc cầu thang là sự thể hiện số lượng con vía. Vía chính là sợi dây nối sự sống và cái chết của con người. Bởi vậy, bậc cầu thang chính là cầu nối giữa hai thế giới bên trong và bên ngoài của ngôi nhà. Số lượng bậc thang và vị trí cầu thang có thể ở bên phải hoặc bên trái ngôi nhà tùy theo thế đất và vị trí dựng nhà, nhưng số bậc cầu thang nhất định phải là số lẻ.
Khi bước vào sàn ngôi nhà của người Tày, phía trước ngôi nhà là một bàn thờ nhỏ, đó là ban thờ ông tổ bảy đời của người Tày và trong quan niệm tâm linh của họ thì những người đời trước khi mất đi sẽ trở thành người canh cửa, bảo vệ cho con cháu khỏi những điều xấu từ bên ngoài vào. Gian ngoài gần cửa vào là nơi tiếp khách. Với người Tày bao giờ chủ nhà cũng ngồi ở phía trên cùng, bên trong, để tiện rót nước và tiện bao quát cả không gian ngôi nhà. Nhà sàn của người Tày có rất nhiều cửa sổ, thường là dãy cửa sổ nối tiếp nhau chạy bao quanh ngôi nhà. Những cửa sổ này vừa để đón gió, vừa mang ánh sáng vào ngôi nhà sàn của người Tày tạo nên sự thoáng mát và chan hòa với thiên nhiên.
Gian chính là nơi quan trọng nhất trong ngôi nhà sàn người Tày, vì đây là nơi cả gia đình quây quần tụ họp đông đủ, cùng ngồi trò chuyện hoặc sum vầy bên mâm cơm ấm cúng. Ban thờ tổ tiên của người Tày luôn có vị trí trang trọng nhất ở gian chính và lúc nào cũng phải đặt cùng phía với cầu thang lên nhà. Đây là một nét độc đáo riêng biệt so với kiến trúc nhà sàn của các dân tộc khác.
* Một số đặc điểm về văn hóa tinh thần của tộc người Tày ở xã An Phú.
- Tiếng nói - chữ viết: Tiếng nói của người Tày xã An Phú có tiếng nói riêng thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái, nằm trong ngữ hệ Nam Á. Người Tày sử dụng chữ Nôm Tày trong các văn tự cổ của mình. Đến nay chỉ có các bậc cao niên trong xã là có thể sử dụng các tài liệu này.
- Thờ cúng tổ tiên: Thờ cúng tổ tiên là nghi lễ tín ngưỡng cơ bản của người Tày, đây là việc thờ chính trong nhà, nhằm giáo dục, nhắc nhở con cháu luôn hướng về tổ tiên, cội nguồn, giữ gìn truyền thống gia tộc, dòng họ. Bàn thờ tổ tiên luôn được đặt ở gian chính giữa nhà là nơi trang trọng nhất và được trang trí đẹp. Trên bàn thờ tổ tiên người Tày thường đặt ba bát hương. Một bát thờ nguồn gốc tổ tiên; một bát thờ lộc mệnh (gia phả dòng họ); một bát thờ hàm (các chức sắc của tổ tiên). Dòng họ nào, gia đình nào có người làm thầy Tào, làm Bụt thì cũng có thêm một bát để thờ. Hàng tháng đến này mùng một, ngày rằm (âm lịch), gia đình thắp hương kèm theo hoa, quả, rượu. Trong các ngày tết, ngày giỗ hay có việc đại sự quan trọng như: đám cưới, làm nhà mới hay sinh con…các gia đình đều thắp hương mời tổ tiên về chứng giám. Đặc biệt vào ngày 30 tết, chủ nhà làm nhiệm vụ sửa sang bàn thờ, quét sạch bụi bẩn, rửa sạch ấm chén rót nước đặt bên dưới mỗi bát hương một chén. Trước các bát hương, bày khay ngũ quả vào chính giữa, gồm một nải chuối và các loại quả có hình thù đẹp (kiêng vị đắng, chua, cay); hai bên đặt bánh chưng, bánh khảo, mứt, kẹo...
Do tính chất thiêng liêng và trang trọng như vậy, nên người Tày thường nghiêm cấm phụ nữ nhất là con dâu, cháu dâu, những người lạ không được tới gần bàn thờ. Ở gia đình người Tày, mỗi người con dâu đều có một buồng riêng, đều có một bà mụ riêng cho con của mình. Có bao nhiêu con dâu có trẻ con thì có bấy nhiêu bàn thờ mụ.
Người Tày có quan niệm về ông Công, ông Táo rất gần với người Kinh, họ coi ông Táo không chỉ là thần Bếp mà còn là vị thần bảo vệ người và gia súc trong gia đình. Nơi thờ Táo quân rất đơn giản, chỉ là một ống tre được dán giấy đỏ làm ống hương. Nếu gia đình có việc đại sự, hoặc xảy ra những vụ việc như có người đau, ốm, gia súc bị bệnh dịch, mất trộm thì cúng thần bếp để xin phù hộ. Hàng năm cứ đến ngày 30 tháng chạp (âm lịch) người Tày xã An Phú đều làm lễ tiễn đưa Táo quân về trời. Do đặc điểm cư trú ở vùng rừng núi, khí hậu lạnh, sẵn củi rừng nên bếp của người Tày quanh năm không bao giờ tắt lửa. Người Tày quan niệm bếp không có lửa thì không gặp được điều lành.
- Một số nghi lễ truyền thống.
+ Lễ hội “lồng tồng” hay “xuống đồng”: Đây là lễ hội dân gian truyền thống của người Tày, được tổ chức với mong ước một năm mới mưa thuận, gió hoà, mùa màng bội thu, mọi nhà ấm no hạnh phúc. Trong tiết trời se lạnh đầu năm, người Tày xã An Phú nô nức chuẩn bị cho lễ hội “Xuống đồng” cầu cho một năm mới mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, bội thu, thóc đầy bồ, lợn, gà đầy chuồng, mọi nhà được bình an, mạnh khoẻ.
Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức vào những ngày đầu xuân năm mới khoảng thời gian từ mùng 4 đến mùng 10 tháng riêng. Lễ hội “Xuống đồng” được tổ chức 2 phần phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi thức cúng thần nông, thành Hoàng làng cầu mong cho cả năm mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn; các gia đình mạnh khỏe. Phần lễ được bắt đầu từ tục rước đất, rước nước. Kiệu rước được trang trí sặc sỡ nhiều mầu theo biểu tượng âm dương ngũ hành và được hai đôi nam, nữ (chưa vợ, chưa chồng) khiêng kiệu rước. Đi đầu đoàn rước là thầy cúng, người được dân bản giao trách nhiệm là sứ giả để giao tiếp với thần linh, trên tay thầy cầm cây nêu biểu tượng của sự sinh sôi, nảy nở. Đi sau là kiệu rước nước, nước được đựng trong hai ống bương to một ống bố và một ống mẹ.
Sau kiệu rước nước là kiệu rước đất, đất thiêng được lấy từ trên núi cao gọi là đất mẹ. Sau đó là các mâm lễ để dâng các vị thần linh. Lễ vật gồm một mâm quả còn (bên trong các quả còn có đựng các hạt giống); mâm xôi 7 màu, bánh dày ngũ sắc và thủ lợn, gà luộc, hoa quả... Đội chiêng trống đi hai bên thầy cúng nổi chiêng trống để thầy cúng giao linh với thần linh. Khi đoàn rước về đến địa điểm làm lễ, thầy cúng ra hiệu cho đội nhạc lễ tấu lên ba hồi kèn trống vang vọng cả núi rừng, trời đất, tiếp đó thầy cúng thực hiện nghi lề cúng. Thầy khấn và phun nước làm phép để xua đuổi ma quỉ, xua đuổi điều không may, rồi thầy tung lộc (là các hạt giống) của thần linh cho dân bản.
Sau phần lễ là phần hội, phần hội được bắt đầu bằng các điệu múa và các tiết mục văn nghệ dân gian đặc sắc của người Tày như : múa quạt, múa khăn, múa gậy, hát đối, hát giao duyên....Nhưng nổi bật nhất, vui nhất, nhiều người tham gia nhất là những màn xoè, khi tiếng kèn trống vang lên các cô gái tày mở đầu màn xoè với những động tác xoè duyên dáng, điệu nghệ mời mọi người tham gia, vòng xoè cứ rộng mãi đi đều trong tiếng kèn, tiếng trống dập dìu. Khi các màn xoè kết thúc cũng là lúc mọi người tham gia các trò chơi. Các trò chơi ở đây đa số là trò chơi dân gian như: ném còn, đẩy gậy, kéo co, đánh quay…
3. Một số lễ tết trong năm của người Tày.
- Tết Nguyên đán: Khác với người dân miền xuôi, người miền núi lại có phong tục đón tết rất đặc trưng mang đậm nét văn hóa của dân tộc mình. Với người Tày xã An Phú cũng vậy họ cũng có cách đón năm mới rất riêng của mình. Với người Tày, tết Nguyên đán là mở đầu cho một năm mới và họ bắt đầu ăn tết từ ngày 28/12 (âm lịch). Trước và trong ngày Tết, trên bàn thờ các gia đình được trang hoàng dán giấy đỏ, trai gái trong bản nô nức trang trí lại nhà cửa, quét dọn sạch sẽ và sắp xếp lại đồ đạc trong nhà để cho căn nhà thêm mới mẻ và ấm cúng hơn. Bước sang ngày 29 tết đàn ông người Tày bắt đầu mổ lợn và chế biến ra những món ăn như: giò, chả, thịt luộc, thịt nướng và lạp sườn... Phụ nữ tổ chức gói bánh và làm chè lam, bánh khảo. Sang đến ngày 30 tết tất cả các gia đình đã chuẩn bị xong mọi việc để đón năm mới và không quên cất các đồ đặc như dao, cày, bừa…vì theo quan niệm người Tày thì đó là các vật dụng đã gắn bó với con người suốt một năm lao động vất vả nên chúng cũng cần nghỉ ngơi.
Đêm giao thừa là dịp mà các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau để trò chuyện, cùng nhau thưởng thức những món ăn đặc biệt hơn ngày thường và chúc nhau những lời chúc năm mới hạnh phúc, thịnh vượng. Tết là dịp trai, gái trong bản rủ nhau đi chơi xuân với những bộ quần áo mới nhất, còn người già và trẻ em thì đi xem các lễ hội đầu xuân như: Tung còn, múa và trao cho nhau những điệu hát Sli, hát lượn thật hay, thật tình tứ.
- Tết Thanh minh: Được bắt nguồn từ Trung Quốc nhưng đến nay ở Việt Nam, ngày tết Thanh Minh đã trở thành một ngày lễ đặc trưng trong văn hóa Việt. Mỗi địa phương, mỗi vùng miền lại có một phong tục đón tết riêng. Với đồng bào Tày xã An Phú, ngày tết Thanh Minh được coi là dịp lễ thiêng liêng, thể hiện lòng thành kính của con cháu với tổ tiên. Vào ngày này, từ sáng sớm các gia đình người Tày đã chuẩn bị các lễ vật đi tảo mộ. Mâm lễ cúng tảo mộ được chuẩn bị chu đáo, gồm có: Gà luộc, xôi ngũ sắc, rượu, hoa, quả và các loại bánh như: bánh trứng kiến, bánh lá ngải, bánh mật, bánh gai…. Ngày tết Thanh minh là dịp duy nhất trong năm đồng bào dân tộc nơi đây sửa sang, quét dọn mộ phần của gia đình, dòng họ mình. Bên cạnh lễ tảo mộ, gia đình người Tày còn làm một mâm cơm gồm: Thịt lợn, xôi, hoa, quả và bánh trái, xôi, thịt, hoa quả để cúng gia tiên cầu mong bình an trong cuộc sống.
- Tết Đoan ngọ: Tết Đoan ngọ ở Việt Nam còn gọi là "ngày giết sâu bọ", theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5 (âm lịch). Các loại thực phẩm được sử dụng nhiều để "diệt sâu bọ" thường là đào, mận, dưa hấu, dứa và một món ăn không thể thiếu đó là món rượu nếp cẩm. Với người Tày cũng vậy, tục ăn rượu nếp và hoa quả vào sáng sớm trong ngày mùng 5.5 (âm lịch) đã trở thành lệ, ngoài ra vào ngày này người Tày còn đi hái các loại lá cây vào buổi trưa (giờ Ngọ) đem phơi khô để làm lá uống cho cả năm. Vì theo quan niệm, ngày Tết Đoan ngọ thì trời đất phong quang, lòng người sáng sủa, trăm loại cây lá đều tốt lành, có thể đun nước uống, vừa mát ruột, vừa trừ độc giúp cho lòng người thanh thản.
Ngày nay người Tày xã An Phú có tục lệ khảo cây, tức là mang dao đến chặt vài nhát vào các loại cây ăn quả (đối với các cây ít hoặc lâu năm mới ra quả, quả không tốt hay thối hỏng…). Vừa chặt họ vừa hỏi với vẻ doạ nạt rằng tại sao lười ra quả hoặc ra quả không tốt. Chặt xong, họ khuyên bảo, vỗ về cây hãy chịu khó ra quả tốt, quả đẹp thì mùa sau sẽ không bị đánh đau nữa. Đặc biệt trong ngày này người Tày còn ăn các loại bánh và không thể thiếu được bánh tro, đây là loại bánh truyền thống của họ.
- Tết Xíp Xí: Cùng với ngày Xá tội vong nhân (Tết Vu Lan) của người Kinh, Tết rằm tháng bảy của người dân tộc Tày ngoài ý nghĩa thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn đây còn là dịp để gia đình, dòng họ xum họp, con cái thể hiện lòng biết ơn, tình cảm và lòng hiếu thuận đối với cha mẹ. Cứ đến tháng bảy âm lịch hàng năm, đồng bào Tày ở nơi lại nô nức chuẩn bị cho cái tết lớn thứ hai sau tết Nguyên đán Tết rằm tháng bảy (người Tày gọi là Tết Slip slí). Vào những ngày này, người Tày thường gác lại các công việc khác, tất cả dồn vào chuẩn bị cho ngày tết. Phiên chợ ngày trước tết Xíp Xí bao giờ cũng náo nhiệt hơn với các mặt hàng đặc trưng như: Lá bánh, đỗ xanh, củ chuối rừng…và một món ăn không thể thiếu đối với người Tày trong rằm tháng bảy đó là thịt vịt.
Theo tục lệ, cứ đến rằm tháng bảy hàng năm, người Tày sẽ làm bánh trưng nhân cá lá gừng (bánh “Pẻng Tải”), làm bún tươi để ăn thịt vịt…để thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn, cầu chúc sức khỏe, an lành đến với tất cả các thành viên trong gia đình, dòng họ. Ngoài bánh “Pẻng Tải” người Tày còn làm bánh “Pẻng Hó” – bánh trưng được gói bằng lá dong rừng với nhân cá chép. Những loại bánh này được cúng tổ tiên, thổ địa để cầu chúc những điều may mắn, tốt đẹp cho gia đình.
Trong những ngày này, người dân tộc Tày còn có phong tục con rể của gia đình sẽ đem biếu bố mẹ vợ một đôi vịt để tỏ lòng biết ơn, kính trọng và hiếu thuận, cảm ơn công dưỡng dục vợ mình. Ngày 14, 15 tháng bảy (âm lịch), đại gia đình sẽ quây quần cùng nhau ăn bữa cơm sum họp. Đây là một nét văn hóa đặc sắc của người Tày, thể hiện tình cảm yêu thương, gắn bó và lòng hiếu thuận của con cái đối với cha mẹ.
- Tết Cơm mới: Đã thành thông lệ, đến cuối tháng 9 đầu tháng 10(dương lịch) hàng năm, khi những cánh đồng tràn ngập một màu vàng óng của lúa chín. Khắp các bản làng của người Tày lại rộn rã tiếng giã gạo làm cốm, làm khẩu rang chuẩn bị cho lễ "ăn cơm mới" - một nghi lễ nông nghiệp truyền thống, một nét văn hóa độc đáo của người Tày. Ngay sau khi thu hoạch vụ lúa mùa, lúc ngô, lúa đã chất đầy bồ thì đó cũng là thời điểm để bà con người dân tộc bước vào mùa Tết "cơm mới" với ý nghĩa tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.
Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có "ma nhà", có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng "cơm mới". Mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Ngay từ sáng sớm mỗi người trong gia đình dậy sớm để chuẩn bị các đồ lễ cúng. Đồ lễ cúng trong mâm là những sản vật do người dân tự chăn nuôi, trồng cấy, được như: gà, vịt, ngô, gạo... được làm chín, bày trên cỗ lá. Ngoài ra, mâm cỗ cúng cần có đầy đủ khoai lang, khoai sọ, mía và quả cọ. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được hai món ăn truyền thống của người Tày trong lễ "ăn cơm mới" là cốm và khẩu rang. Cốm được làm từ thóc nếp non sau khi thu hoạch về có thể luộc hoặc rang vừa chín tới, sau đó để nguội rồi đem giã, sàng sẩy để loại bớt vỏ trấu rồi đem bỏ vào cối giã, tiếp sau đó đem đồ lên ăn có vị dẻo và thơm.
Lễ cúng "cơm mới" của người dân tộc Tày thường được tổ chức vào cuối buổi chiều và vai trò của thầy mo là rất quan trọng. Thầy mo phải là người chủ của gia đình, hoặc là những người cao tuổi, có kinh nghiệm, được chủ nhà và bà con trong bản tín nhiệm. Bài cúng "cơm mới" có nội dung cầu chúc một năm mới gặp nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Các bài cúng thường kéo dài trước sự chứng kiến của cả gia đình và hàng xóm láng giềng. Thầy mo mặc quần áo truyền thống của người dân tộc Tày và sử dụng một chiếc quạt khi mo.
Tết "cơm mới" không chỉ là lễ tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, mà còn là dịp để anh em, họ hàng bạn bè gặp nhau cùng trao đổi kinh nghiệm trong sản xuất.
4. Các tập quán theo chu kỳ đời người
- Sinh đẻ: Theo phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc Tày khi trong nhà sắp có người sinh nở bao giờ những người trong gia đình cũng thể hiện một mối quan tâm đặc biệt. Khi có người sinh thì họ kiêng có người lạ đến chơi nhà vì sẽ làm hồn vía đứa trẻ bị ảnh hưởng. Để báo hiệu cho khách lạ không được vào nhà họ thường lấy cây chổi quét nhà đốt đi một nửa ở phần dưới, sau đó dựng ngược ngay chân cầu thang, với hàm ý báo hiệu gia đình có người sinh nở và không tiếp khách lạ. Một tháng sau khi đứa trẻ sinh đồng bào mới làm thủ tục đặt tên cho đứa trẻ theo đúng tục lệ truyền thống. Gia đình sẽ mời ông bà mo tới làm lễ đặt tên, sau khi thầy cúng xong đứa trẻ được tắm bằng cây lá thuốc trong rừng. Việc đặt tên đứa trẻ bao giờ cũng được ông trưởng họ tộc quyết định. Sau khi làm lễ đặt tên cho đứa trẻ xong gia đình chủ nhà mời khách uống rượu, những bài khắp ru đứa trẻ được cất lên, chào đón một thành viên mới của bản.
- Cưới hỏi: Hiện nay đám cưới của người Tày xã An Phú đã có nhiều thay đổi, không còn tục đi ở rể như ngày trước nữa, nam nữ bình đẳng. Hai bên gia đình thường bàn bạc với nhau sao cho đám cưới được diễn ra đầy đủ thủ tục nhưng gon nhẹ. Trai gái tự do tìm hiểu có quyền quyết định đến hôn nhân, khi đó họ sẽ thông báo cho hai gia đình. Gia đình nhà trai sẽ nhờ bà mối đến dạm ngõ. Khi bà mối đến nhà gái cầm theo hai phong trầu, một phong gồm 6 miếng trầu đã têm, còn phong kia gồm 12 miếng, đây chính là dạm ngõ “khát mác pu”.
Khi nhà gái đồng ý thì bà mối về thông báo cho gia đình nhà trai chuẩn bị lễ ăn hỏi “khát căm” với ý nghĩa việc cưới xin đã được thống nhất giữa hai gia đình. Lễ vật nhà trai mang sang gồm: 5 lít rượu, 2 kg gạo, một đôi gà sống, cùng một miếng trầu đã têm. Ông trưởng họ cùng bà mối sẽ sang nhà gái, sau đó về nhà trọn ngày lành tháng tốt để báo cho nhà gái tổ chức đám cưới và thống nhất lễ vật trong đám cưới. Lễ cưới chính thức “kinh khẩu luông”. Lễ đón dâu được tiến hành vào buổi chiều ngày diễn ra lễ cưới chính thức. Các thủ tục bên nhà gái kết thúc cũng là lúc cô dâu chính thức bước vào nhà chồng. Đám cưới là mốc quan trọng của một đời người, nó là sự bắt đầu cho một cuốc sống mới của người phụ nữ Tày xã An Phú.
- Tang ma: Khi trong nhà đồng bào Tày có người mất, người nhà sẽ đun một nồi nước thơm để rửa cho người mất, sau đó đặt ngườ`i quá cố lên một chiếc chiếu tại gian giữa của ngôi nhà. Nếu người mất là nam sẽ đặt 7 lớp vải màu trắng và cuốn vào thi thể với 4 lớp ở dưới và 3 lớp ở trên, với người mất là nữ sẽ cuốn bằng 9 lớp vải trắng với 5 lớp ở dưới. Sau đó người nhà sẽ đánh 3 hồi trống cụt báo hiệu gia đình có người mất.
Gia đình sẽ mời ông mo về để làm các nghi lễ cần thiết. Khi chuẩn bị mọi thứ xong xuôi, người quá cố được đặt trong quan tài, mọi thủ tục tiếp tục được ông mo hướng dẫn gia đình. Trước khi đưa người mất chôn cất thầy cúng sẽ làm mâm cơm cúng thổ địa, thần linh. Khi chôn cát người mất xong tuyệt đối không ai được khóc. Sáng ngày hôm sau, toàn bộ những người thân chuẩn bị mâm cơm để đưa cơm cho người đã mất.
5. Văn học dân gian:
Tộc người Tày vốn có một lịch sử và một nền văn hóa lâu đời, một nền văn học nghệ thuật và những tri thức dân gian rất phong phú. Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, truyện thơ Tày là một là một thể loại có số lượng rất phong phú và đặc trưng, nhiều truyện thơ nói lên những giá trị tâm hồn thơ mộng của tộc người Tày, nhưng cũng có truyện thơ phản ánh về đời sống hiện thực trong xã hội. Đó cũng chính là một thực thể văn hóa, một nét đặc thù riêng của tộc người Tày.
6. Tri thức dân gian:
- Y học dân gian: dân tộc Tày đã tích lũy được nhiều vốn y học cổ truyền quý giá. Các vị thuốc chủ yếu hái lượm ở rừng, ít khi trồng sẵn. Có loại lấy rễ, có loại lấy lá hoặc vỏ, cũng có loại lấy quả hoặc hoa ... . Có vị thuốc sắc uống để chữa bệnh đường ruột, đau xương ...; có vị giã nhỏ để rịt hoặc bó hư chữa gẫy xương, vết thương nhỏ... ; có vị đem đun lấy nước tắm gội, rửa như các bệnh ngứa, lở loét, phù thũng... Nhìn chung có thể chia làm ba loại thuốc chính: thuốc bổ, thuốc trị bệnh và thuốc độc giết hại thú rừng.
IV. HÁT QUAN LÀNG TRONG ĐÁM CƯỚI CỦA NGƯỜI TÀY, XÃ AN PHÚ, HUYỆN LỤC YÊN, TỈNH YÊN BÁI.
1. Sơ lược về hát “Quan làng” trong đám cưới của người Tày.
Hát “Quan làng” là điệu hát được dùng trong đám của dân tộc Tày đã có từ xa xưa ở vùng Sông Chảy. Đó là những bài hát tồn tại trong dân gian một cách dân dã, cũng có nhiều người biết đến và thuộc các bài hát quan làng, nhưng không thể diễn xướng một cách tự do, tùy tiện mà phải theo trình tự thủ tục, nghi lễ nhất định. Trong đám cưới của người Tày, người được cử làm quan làng, ông đưa, bà đưa, phù dâu, phù rể đều thuộc các bài hát quan làng. Hầu hết các đám cưới của người Tày họ chỉ dùng lời hát của mình để đối đáp, giao tiếp giữa hai bên gia đình, hát để họ nhà gái phải bỏ tất những thử thách, chướng ngại vật nhà gái đưa ra chắn lối vào nhà. Khi lên khỏi cầu thang lại gặp phải vô vàn thử thách cho đoàn nhà trai, sau đó vào nhà lại hát để người trải chiếu, mời nước, mời trầu.... Gặp hoàn cảnh nào thì ông quan làng phải đối đáp kịp thời trong lời hát của mình. Nội dung chính của lời hát làng là cách chỉ bảo, dăn dậy hướng dẫn con người có lối ứng xử tinh tế và tao nhã, lời hát trong đám cưới thay cho lời chào xã giao và thể hiện tình cảm chân trọng nhau.
Lời hát “Quan làng” được truyền miệng từ đời này sang đời khác nhưng cũng có những câu hát phải ứng tác kịp thời, do đó những người được gọi để hát quan làng trong đám cưới phải là những người thông minh, khéo léo trong ứng xử, giàu tri thức và thực sự am hiểu sâu sắc về phong tục tập quán của dân tộc Tày. Người dẫn đầu đoàn nhà trai và giao tiếp với nhà gái bằng lời hát của mình trước khi vào đón dâu. Tiếng hát cất lên cũng là lúc mọi người tham dự đám cưới bị cuốn hút vào cuộc, những điệu hát trầm bổng có ý nghĩa dăn dạy con cháu, nhớ đến công ơn sinh thành của cha mẹ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, đã tạo nên một không khí vui vẻ cho cả bản làng.
Hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí không thể thiếu trong đám cưới của người Tày. Nội dung của hát quan làng vô cùng phong phú, nó phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt, bày tỏ tình cảm, thể hiện sự trân trọng với công sinh thành của tổ tiên, ông bà, cha mẹ, thể hiện sự răn dạy con cháu sống sao cho phải đạo dâu hiền rể thảo, ca ngợi những con người miền núi thật thà, chất phát, răn dạy đời người về lối ứng xử và đạo lý làm người, sự trân trọng đối với người phụ nữ, và những ước mơ, những lời chúc tụng lứa đôi hạnh phúc.
Hát “Quan làng” được coi là nét văn hóa độc đáo, thể hiện sự tinh tế trong dân ca nghi lễ đám cưới truyền thống của dân tộc Tày. Đây là một thể loại dân ca được thể hiện trong hoàn cảnh rất đặc biệt, đó là không gian và thời gian của một đám cưới, cũng chỉ trong đám cưới của đồng bào Tày, những bài hát quan làng mới thể hiện hết được những giá trị vốn có của nó.
2. Giá trị của hát “Quan làng”.
Có thể nói “Quan làng” là một món ăn tinh thần không thể thiếu của cộng đồng người Tày nói chung cũng như người Tày Yên Bái nói riêng. Với vai trò và ý nghĩa như vậy, "Quan làng" mang trong mình những giá trị bền vững không thể phủ nhận.
Hát “Quan làng” trong đám cưới người Tày ẩn chứa tính nhân văn, lòng nhân ái và là hình thức để giao lưu gắn chặt tình đoàn kết cộng đồng, nét văn hóa độc đáo đặc sắc này cần được lưu truyền để cho thế hệ con cháu sau này luôn nhớ và gìn giữ, góp phần làm phong phú thêm cho kho tàng dân ca đám cưới của dân tộc Tày.
Giá trị nghệ thuật thể hiện trong ca từ, thể hiện sự sáng tạo của cộng đồng trong việc đưa ngôn ngữ đời thường vào thi ca, những giai điệu, tiết tấu của "Quan làng" cũng thể hiện sức sáng tạo độc đáo, mang bản sắc riêng của tộc người.
Giá trị lịch sử thể hiện rõ nét trong những lời ca thể hiện sự khao khát tự do, mong ước về một tình yêu vĩnh cửu của những đôi trai gái yêu nhau. Đó là những giá trị hiện thực đã từng tồn tại trong lịch sử xã hội tộc người được phản ánh trong thơ ca mà chúng ta cần khai thác và tìm hiểu.
"Quan làng" còn thể hiện rất rõ giá trị văn hóa của tộc người. Từ lời hát, cách hát, giai điệu, tiết tấu, âm nhạc đến nội dung đều thể hiện những nét văn hóa riêng, độc đáo của tộc người.
Giá trị giáo dục cũng được thể hiện rất rõ trong "Quan làng". "Quan làng" khuyên người ta chăm lao động, hướng tới cái thiện, không làm việc xấu, ghi nhớ công ơn mẹ cha, vợ chồng sống phải hòa thuận, yêu thương nhau, chăm sóc con cái cẩn thận, sống tốt với cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của tộc người.
Đến nay ở xã An Phú, hát "Quan làng" vẫn tồn tại trong đời sống của đồng bào một cách phổ biến và dường như được giữ nguyên vẹn cả về hình thức cũng như nội dung. Tuy nhiên, số người biết hát "Quan làng" ngày càng ít. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy làn điệu hát “Quan làng” là cần thiết trong điều kiện hội nhập và phát triển hiện nay.
3. Thời gian và địa điểm tổ chức hát “Quan làng”.
Thời gian tổ chức: 2 ngày, ngày 11, 12 tháng 12 năm 2014. Chương trình "Quan làng" được tổ chức tại nhiều địa điểm từ nhà trai đến nhà gái cho phù hợp với nội dung các bài hát: địa điểm chính được tổ chức tại nhà sàn của hai bên gia đình tổ chức đám cưới, ngoài ra còn tổ chức hát ngoại cảnh trên đường đi từ nhà trai đến nhà gái và từ nhà gái về nhà trai.
4. Công tác chuẩn bị cho nghi lễ.
Để chuẩn bị cho chương trình "Quan làng", phải tổ chức mời các ông quan làng đại diện cho hai bên gia đình và những người phụ giúp. Đồng thời, các lễ vật cũng phải được chuẩn bị đầy đủ, mời cộng đồng tới tham dự, mời các thành viên tham gia hát, nhờ người giúp việc bếp núc, nội trợ, trang trí giấy, nước uống, quét dọn trong quá trình diễn ra đám cưới.
- Chọn ngày, giờ và chọn quan làng: Thời gian được chọn là ngày 11 và sáng ngày 12 tháng 12 năm 2013.
Các ông quan làng gồm có:
Ông Sầm Văn Hạnh – thôn Đồng Dân, xã An Phú
Ông Nông Văn Sách – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
- Lễ vật chuẩn bị cho nghi lễ: Vào chiều ngày hôm trước diễn ra lễ xin dâu, nhà trai phải cho người mang lễ vật tới nhà gái. Các lễ vật được đặt trong một gánh bằng sọt đan (đầu đòn gánh buộc lạt màu đỏ, nếu nhà có tang thì buộc lạt màu xanh). Trong gánh gồm có: Một đôi gà; Hai chai rượu; Hai lễ trầu cau, ba gói trầu để đặt trước ban thờ; Bánh, kẹo, hoa quả; Hai mét vải hoa để đặt lên ban thờ; Một gói chè; 200 ngàn đồng tiền mặt. Ngoài các lễ vật đặt trong gánh, còn có các lễ vật mang theo bên ngoài, gồm có: Gạo tẻ: 20kg; Gạo nếp: 20kgp; Rượu: 20 lít; Lợn: 1 con khoảng 80kg; Tiền thách cưới: 2 triệu.
- Danh sách các nghệ nhân tham gia hát "Quan làng"
1. Mã Văn Tiến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
2. Triệu Văn Phòng – thôn Làng Xóa, xã An Phú
3. Lộc Thị Hạnh – thôn Tân Lập, xã An Phú
4. Lộc Văn Hà – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
5. Dương Diệu Thúy – thôn Đồng Dân, xã An Phú
6. Triệu Hồng Nhung – thôn Đồng Dân, xã An Phú
7. Triệu Việt Đức – thôn Nà Lại, xã An Phú
8. Nông Văn Ái – thôn Làng Xóa, xã An Phú
9. Nông Văn Sang – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
10. Lộc Thị Liên – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
11. Hoàng Thị Thi – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
12. Lương Xuân Hồng – thôn Nà Hà, xã An Phú
13. Hoàng Văn Thái – thôn Nà Dụ, xã An Phú
14. Nông Thái Nguyên – thôn Khau Vi, xã An Phú
15. Nguyễn Văn Luyến – thôn Khau Vi, xã An Phú
16. Triệu Thùy Linh – thôn Khau Ca, xã An Phú
17. Nguyễn Thị Hòa – thôn Tân Lập, xã An Phú
18. Lộc Văn Thơm – thôn Làng Xóa, xã An Phú
19. Lộc Văn Hướng – thôn Nà Dụ, xã An Phú
20. Mã Văn Sự - thôn Nà Dụ, xã An Phú
21. Mã Văn Độ - thôn Nà Dụ, xã An Phú
22. Mã Thị San – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
23. Mã Thị Liên – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
24. Nông Tuấn Anh – thôn Lũng Đảy, xã An Phú
25. Lý Văn Hậu – thôn Đồng Dân, xã An Phú
26. Hoàng Văn Kim – thôn Đồng Dân, xã An Phú
27. Hoàng Văn Thái – thôn Đồng Dân, xã An Phú
28. Hoàng Văn Khuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
29. Dương Thị Tuyến – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
30. Dương Ngọc Bích – thôn Tổng Khuyển, xã An Phú
5. Tiến trình hát “Quan làng”.
Đây là đám cưới được tổ chức tại xã An Phú, đám cưới được tổ chức theo phong tục tập quán của dân tộc Tày với đầy đủ các nghi lễ, trong đó hát quan làng là làn điệu dân ca được hai bên đối đáp với nhau trong suốt quá trình diễn ra đám cưới.
Đoàn nhà trai gồm hai chánh phó quan làng, rể chính và rể phụ, bà đón, các cô đón, những chàng trai mang lễ vật gánh những đôi sọt hoa đựng trầu cau và một số lễ vật khác... Dù biết đoàn họ nhà trai hôm nay đưa lễ vật gồng gánh cùng rể đón dâu, nhưng họ nhà gái vẫn cho là khách đường xa. Khi đến cổng nhà gái, nhà trai đã gặp phải thử thách đầu tiên đó là cổng nhà gái họ lấp ngọn tre chắn lối, hai mảnh vải lụa xanh đỏ cùng nhiều sợi lạt buộc ngang chắn lối. Quan làng phải thuyết phục bên nhà gái bằng 10 bài hát của mình thì nhà gái mới mở đường cho nhà trai đưa rể vào đến chỗ máng nước rửa chân.
Hát xin vào nhà.
Đại diện bên đoàn nhà gái cất lời.
Nhình
Xo trình mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ
Va xe kẻo khàu mà bặng hội
Lước còi hăn chỏi chỏi bặng tiên
Háp ham còi mì luyên cằm cảng
Lụ cần pây puốn pản hâư mà
Lụ cần pây du hoa lỉn nguyệt
Bọn khỏi so xam siết chắc tin
Soong bưởng đảy chính minh thuận vá
Tý nạy là thực thá quan nghiêm
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Cất cằm khỏi so kể luyên lu
Kể từ nội vằn xưa cần chắc
Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây
Vằn cón mì tin pay thông téo
Sử điệp bên khảm kéo thông tin
Nam nự hợp hôn nhân giá thú
Mín là việc thông sự tởi cần
Khỏi lẩn truyện lưu trần, khỏi quá mà thôi nỏ!
Nhình
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Cất tiểng khỏi so chào chủa khách
Khóa hồng, sửa lụa bạch phượng va
Chúp cần thủm soong kha tốt tưởng
Báo sao kẻo soong bưởng văn vi
Ham háp khảu tu hâư
Tu nạy bấu khảu đảy
Cất tiểng khỏi dặng nạy so chào
Việc lăng dặng nocooc sân thả cón, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa soong á thân đây
Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé
Lườn cần mì nạu bióoc hom van
Bióoc cần rủng mà tha
Va cần rủng mà hả
Rủng bặng đao síp hả đương xuân
Bọn khỏi chắng mà thâng thím sự
Vằn nạy mì việc lệ nghinh hôn
So cần khay tu lườn khỏi quá, thôi nỏ!
Nhình
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ
Họ khỏi nẳng pác táng đảy đu
Chắng hăn cần ham mu mà quá
Bọn khỏi mà chực thả thư tu
Mà thư tu dú noọc
Mà chằng thoóc kha tàng
Việc lăng cần cỏi gạ khỏi mà
Khỏi là cần thư tu chắng lụ, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Mửa cón khỏi vạng lai pây tẻo
Bấu hăn cần chực kéo thư tu
Giơ nạy hắt dướng rừ lại cẩm
Xo ău cằm va thuận giao ngôn
Tởi hâư tạo hắt bạn thư tu
Bấu thúc khỏi pây tẩư puốn cưa
Bấu thúc khỏi pây nưa puốn lảo
Bọn khỏi mà tiến kháo cằm đây
Khỏi là cần chính ngay thực thá
Bọn khỏi là tiền lệ quỷ xuân
Chiềng cần giá sam thâng tu khỏi
Cần lại sẳm mạy pháy lập tàng
Cần lại sẳm lụa làng piến nhác
Cần giá ău thoóc tác khoáng tàng, cần nỏ!
Nhình
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Tu khỏi tu mạy ngỏa
Khỏa khỏi khỏa teeng toòng
Soong mừ hòn bấu đảy
Soong mừ cạy còi đai
Bấu lai cụng ỷ noọi
Soong quan tặt lý loọi lồng bôm
Khỏi chắng khay tu ngần oóc hẩư, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Khuyên nàng khay tu quảng khỏi quá
Khay tu cải khảu lườn
Chèn khỏi mì cần beéc
Ngần khỏi cần cân
Tỏi ău chèn noọc sân rừ đảy
Ău chèn tặt văn tự oóc mà
Khỏi tặt hâư tói tha quan quý
Bấu mì khỏi khảu đai, mà thôi!
Nhình
Xo trình mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Cần pây hâư mà quá giờ đây
Hăn lạ lác tu khay oóc dóm
Khéc tàng quây se tỏn pắt ău
Đồn điếm nhằng cắt gác nghiêm trang
Cần khéc hay cần gian lụ sấc
Tý nạy là kin lặc bấu nhằng
Tu khỏi vận khừn vằn hen mắn
Việc nhăng hẩư khỏi chắc
Việc nẩư rụ việc nắc
Ăn đây khỏi khay tu hẩư khảu
Việc xẩu nẳng noọc sân thả cháu, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương, cần nỏ!
Cất tiểng khỏi so kể đuổi cần
Vằn cón mì tin pay thông tẻo
Phục Hý cần tạo tặt truyền mà
Bióoc cần rủng mà tha hom ón
Noọng khỏi rú táng chổn nhằng đàn
Vằn nạy phượng cắp loàn hội quá
Việc lăng cần mà cảng vẩn ngôn
Các việc nhựng háp còn liềm lại
Lệ vật mà kính tổ nghinh hôn
Chiềng cần khay tu luông khỏi quá
Se khỏi tiển lệ vật khảu mừa
Thâng lườn đảy chồm khua gia té
Lạy khóp tằng pó mé đông xuân
Lạy khóp tằng đẳm xuân đẳm táng
Củ tin khỏi khảu láng dào kha, cần nỏ!
Dịch nghĩa:
Bên gái
Xin trình tới khách lạ đường xa người ơi!
Thấy xe hoa kéo về như hội
Mới nom thấy rực rỡ tựa tiên
Người gồng gánh có duyên tươi rói
Hay người buôn từ tới đâu về
Hay là người du thoa hưởng nguyệt
Cho chúng tôi cùng biết được không
Để hai bên thuận lòng đẹp đẽ, người ơi!
Bên trai
Ông quan làng nhà trai đáp
Xin trình tới bản hương người nhé!
Cất tiếng tôi xin kể lân la
Kể từ chuyện ngày xưa người biết
Xưa én nam nhạn bắc đông tây
Từ ngày có tin bay qua lại
Ong bướm bay vượt núi đến tìm
Nam nữ hợp hôn nhân giá thú
Đó là việc thông sự của đời
Lưu Tần truyện người ơi có biết!
Bên gái
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Cất tiếng tôi xin chào quý khách
Quần hồng áo lụa bạch như hoa
Nón người đội hai hàng như phượng
Gái trai cùng nối bước qua đây
Gồng gánh đến cửa nào
Cửa này tôi chẳng cho vào
Cất tiếng tôi ra chào quý khách
Có việc gì đứng ngoài sân chờ đợi, mà thôi!
Bên trai
Tôi trình tới bản hương người ơi!
Trình tới hai gái nhỏ đứng đây
Em tôi nở nơi xa còn lẻ
Biết nhà người có nụ hoa tươi
Hoa người nỏ đẹp mắt
Nở đẹp cả ngày mai
Đẹp như tựa trăng rằm đương xuân
Chúng tôi mới đến đây dạm hỏi
Hôm nay mang lễ hội nghinh hôn
Xin người mở cổng để tôi vào, mà thôi!
Nhà gái
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Chúng tôi ngồi dạo mát cửa nhà
Thấy gồng gánh đi qua trước cửa
Tôi thấy lạ bèn đóng cài vào
Lấp cành tre
Giăng lạt chắn
Nếu vào người hãy bảo cho hay
Người hãy nói cho đây được biết, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Ngày trước còn vãng lai qua lại
Chẳng thấy ai chặn lối cổng nhà
Hôm nay có người ra cấm lối
Tôi cất lời xin hỏi bản hương
Đời nào tạo công môn ngoài cửa
Ai cử người cắt giữ công môn
Không phải tôi đi trên buôn muối
Càng không phải người bán thuốc lào
Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp
Chúng tôi làm việc thật tốt hay
Quý xuân đợi chúng tôi trình lễ
Xin người đừng đứng giữa cổng nhà
Đừng có sắm cành trà chắn lối
Đừng có giăng lụa tốt chặn đường
Đừng đem hạt giăng ngang trước cổng
Bên gái
Trình tới khách đường xa, người ơi!
Cổng tôi cổng cây ngõa
Khóa tôi đinh đồng
Hai tay đẩy không ra
Hai tay cậy chẳng hé
Chẳng có nhiều thì ít
Hai quan tiền xin đặt xuống mâm
Tôi sẽ mở cửa bạc ra cho!
Bên trai
Tôi trình tới bản hương người ơi!
Khuyên nàng mở cửa rộng tôi qua
Mở cổng ra tôi vào
Tiền tôi có người vác
Bạc tôi có người cân
Hỏi lấy tiền ngoài sân ai cử
Lấy tiền viết văn tự ra đây
Đích thực tôi cho ngay quan quý
Không là tôi chỉ vào không, mà thôi.
Bên gái
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Người đi đâu về qua sự ấy
Giữa đường mắt trông thấy phải ra
Khách lạ đâu về qua thì bắt
Đồn điếm còn cắt gác nghiêm trang
Chẳng biết khách, người gian hay giặc
Nơi đây dù cướp giật không còn
Việc gì xin cho tôi được biết
Việc nặng hay việc nhẹ
Việc tốt hay việc xấu
Việc lành hay việc dữ
Việc tốt tôi mở cửa cho vào
Việc xấu đứng ngoài kia chờ đã, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Cất tiếng tôi xin kể với người
Ngày trước tin đôi nơi qua lại
Thói đời đã tạo đặt truyền về
Hoa người nở vườn kia thơm ngát
Em tôi ở nơi khác đơn thân
Loan với phượng được gần hội ngộ
Việc gì người lại khó nặng lời
Gồng gánh đã đến nơi trước cửa
Lễ vật này kính tổ nghinh hôn
Xin mời mở cổng để chúng tôi vào được
Để tôi mang lễ vật vào trong
Để cả nhà chờ mong vui vẻ
Lễ mọi đường cha mẹ họ hàng
Lễ khắp cả tổ đường tổ nội
Xin người được bước tới chỗ rửa chân, mà thôi!
Hát xin nước rửa chân.
Tiếng hát “Quan làng” bên nhà trai vừa dứt, chẳng cần quan tiền nào thì họ nhà gái đã mở cổng rộng để đoàn nhà trai vào. Nhưng đến chân cầu thang, nơi đặt máng nước để rửa chân thì chỉ có chiếc gáo, chẳng có giọt nước nào và có khay rượu đặt trên máng. Ông quan làng cất lời hát hỏi nhà gái:
Chài
Khỏi chiềng mừa bản hương cần nỏ!
Vằn nạy vằn thiên khai đại xá
Mà tàng quây chập xá nặm phân
Kha khỏi tẻo pét đin sẳm quả
Tàng lộc thuổn tằng xá pét đin
Mà thâng nặm làng tin liền bốc
Ngòi bấu hăn sắc đấc ca lình
Chiềng mừa các tàng thinh noọng á
Lườn cần chái phục thả se đai
Kha khươi lẹo pét sài cưa sáy
Hắt rừ khỏi nẳng đảy đâư lườn
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Cạ các a sao nọi phân minh
Ău nặm lồng làng tin khỏi đuổi
Dếp nọi khỏi xo phuối thật thà
Kha khươi khẩn lườn tằng đin rừ đảy, cần nỏ!
Nhinh
Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!
Vằn nạy đảy vằn đây đại xá
Canh Ngọ niên khắc vạ Bính Thân
Kỷ pi phạ lẹng hâng đại hạn
Bởi vằn cón vua Hán cheng công
Lưu Đài cắp Hán Xuân nhằng lé
Chít hương khẩn cầu nghịa mường bân
Đại hạn đảy sam xuân u ảm
Lẹng hâng bấu mì nặm dào kha
Bởi toọng xẩu nam Nga kiện phạ
Hắt khổ hẩư thiên hạ tằng lai
Tan cần mà dặng đai tẩư láng
Lục sao kẻo vội váng tung gia
Ău nặm mà dào kha hẩư khoái
Quan làng dặng kha nái đại hâng
Ău lảu tan cần dào đón, cần nỏ!
Chài
Khỏi chiềng mừa pả mé, cần nỏ!
Khuốp pi síp soong bươn vận quá
Tởi cón tặt nặm tả dào kha
Lườn cần ău lảu chà mà vái
Lảu cần se thiết đại khẩn lồng
Quý vật cúa kim ngần nẳng tẩư
Đại vật cúa khảu lảu nẳng mưa
Khảu lảu mừa chầu vua Ngọc Váng
Lảu cần ău lồng láng dào kha
Thuổn nặm ău nhù hà mà sứt
Khảu lảu là quý vật cần kin
Mà thể nặm làng tin rừ đảy
Các nàng nghị đâư sảy cỏi đu
Ơn cần khảu mừa hẩư khỏi,mà thôi!
Nhình
Khỏi chiềng mừa các tan cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Nặm bốc tả se đai khô thuổn
Tu khỏi cũng lo khổn cà lình
Bấu mì nặm làng tin xẩu quả
Bởi chưng tách mé phạ bấu phân
Bấu cạ là tan cần cụng chắc
Tý khỏi khỏ nặm cắt cà lình
Mì tối lảu thủy tinh thịnh vượng
Quan làng cổ liều lượng cỏi đu
Mặc dào kha dào mừ cụng đảy
Công cần mà thâng nạy siết sa
Chìm sắc chẻn hắt da nắt nưới, mà thôi!
Chài
Khỏi chiềng mừa soong tan pả mé, cần nỏ
Khuốp pi síp soong bươn tu tẩư
Cần hâư cạ ău lảu dào kha
Dếp nọi bấu cạ mà bấu chắc
Việc lăng cần củ pay hẩư khoái
Bọn khỏi tải khươi khảu pây
Lập hẩư khươi tàng quây trình tổ, à thôi!
Nhình
Xo trình mừa các tan cần nỏ
Vằn nạy vằn lảu chè hý hạ
Quan làng cần táng xạ mà thâng
Bấu phuối là tan cần bấu chắc
Tý khỏi khỏ nặm cắt dào kha
Chắng nội ău lảu chà mà vái
Quan làng cần bấu ái ca lình
Khươi xếp cần lèo chin chắng đảy
Công cần mà thâng nạy khỏ lai
Chin lảu bấu lao thai chắng chử
Bấu sử khỏi thiết sứ hẩư cần.
Chài chổi lảu dào kha
Kính trình mừa pả mé, cần nỏ!
Khỏi pền cần tàng quây cách lặm
Củ tin khảu bển nặm phắng thông
Kha khỏi lẹo pét đin dào đoạn
Củ tin khảu tu ảng suôn chang
Ơn cần lảu dào kha thâng khỏi
Sự nạy khỏi chắc chổi dướng rừ
Chin khảu pây tèo thư thất luật
Tửu nhập tè ngôn xuất quả đa
Củ tối lảu dào kha hẩư khỏi, mà thôi!
Nhình nai lảu dào kha
Kính chiềng mừa các tan, cần nỏ!
Tàng quây thêm quặt quẹo pây mà
Khửn pù thêm nhả khà lặn lội
Tạc khốp thêm lượt dọi siết sa
Tối lảu nạy dào kh khươi xếp
Khươi xếp chổi pác phuối bấu chin
Dếp nọi cuốn cà lình dá ngại
Tan cần ái dặng mại lụ lăng
Bọn khỏi mong tền công vằn nạy, mà thôi!
Dịch nghĩa.
Nhà trai
Xin trình tới bản hương, người ơi!
Hôm nay ngày đẹp đẽ thiên khai
Đường dậm gặp mưa dài đất dính
Chân lấm đất biết tính sao đây
Máng rửa chân lại cạn
Không giọt nào đại hạn hay sao?
Trình tới các gái tân em nhỏ
Nhà người đang chải chiếu chờ mong
Chân rể nay đi đường lấm đất
Bao giờ mới được bước lên nhà
Ơn người hãy thương qua tôi với
Bảo các noọng, em nhỏ phân minh
Chóng lấy nước rửa chân, tôi rửa
Giờ đây tôi xin nói thật thà
Chân dính đất rể lên nhà làm sao được, người ơi!
Đến lúc này vẫn chưa có đổ vào máng rửa chân. Một người con gái bưng khay có bốn chén đã rót đầy rượu. Một cô khác cất tiếng.
Trình tới hỡi các người, người ơi!
Hôm nay thật ngày lành đẹp đẽ
Canh Ngọ năm khắc với Bính Thân
Cũng đã lâu gặp năm đại hạn
Bởi ngày xưa Hán tranh công
Lưu Đài và Hán Xuân còn lẻ
Thắp hương lén cầu nghĩa mường trời
Ba năm hạn khắp nơi u ám
Hạn lâu chẳng đủ nước rửa chân
Bởi bụng xấu Nam Nga mới kiện
Làm khổ cả hạ giới con người
Mọi người đã tới nơi dưới bãi
Các em nhỏ mau mau gấp bước
Nhanh lên đi lấy nước rửa chân
Quan làng đứng chờ đợi đã lâu
Lấy rượu về cho người rửa trước, mà thôi!
Đứng trước khay rượu của bên nhà gái, ông quan làng hát:
Tôi trình tới bá mẹ, người ơi!
Cả năm mười hai tháng chuyển qua
Đời tạo ra nước để mà rửa chân
Rượu là thứ dành phần thết đãi
Để mời khách người lại người qua
Quý vật cùng bạc vàng ngồi dưới
Đại vật cả cơm rượu ngồi trên
Cơm rượu để chầu vua Ngọc Hoàng
Rượu sao đem xuống bãi rửa chân
Hết nước lấy rơm lau cũng được
Cơm rượu là quý vật thết người
Sao đem thay nước để rửa chân
Trình tới các nàng xuân hãy nghĩ
Ơn người đem cất rượu vào trong, mà thôi!
Thấy quan làng không nhận rượu mà lại hát. Đại diện bên nhà gái nâng khay rượu lên trước mặt ông quan làng và cất lời.
Xin trình tới các người, người ơi!
Năm trước trời nắng hạn
Khắp suối sông đều cạn đều khô
Chúng tôi cũng thật là lo lắng
Máng không nước, thật chẳng ra sao
Bởi chưng trời nắng lâu đại hạn
Không nói người đã biết cả rồi
Thật thà chỗ chúng tôi thiếu nước
Đôi chén rượu cất được từ lâu
Quan làng tính trước sau lo liệu
Không rửa chân xin hãy rửa tay
Công người đã đến đây khó nhọc
Nếm chén này làm thuốc chữa mỏi, mà thôi!
Nhà trai
Xin trình đôi bá mẹ, người ơi!
Mười hai tháng là năm trần thế
Ai đem rượu ra để rửa chân
Nếu không được phân trần thật khó
Việc này quan biết rõ thì nguy
Xin người hãy cất đi cho sớm
Để bọn tôi đưa rể vào trong
Kịp giờ kính tổ đường cùng xuân họ, người ơi!
Nhà gái
Xin trình tới các người, người ơi!
Hôm nay vui rượu chè hỷ hả
Quan làng người khác xã đến đây
Không nói không bảo ngay ai biết
Chỗ chúng tôi thiếu nước rửa chân
Mới đem rượu trong ngần mời khách
Nếu quan làng không thích thật thà
Thì phù rể hãy nâng lấy chén
Công vất vả đã đến nơi đây
Uống rượu ai chết ngay mà sợ
Chúng tôi không định thử người đâu!
Nhà trai
Xin trình tới bá mẹ, người ơi!
Tôi là người đường xa cách dặm
Bước đến đây gặp bến bờ sông
Chân lấm đất nước không để rửa
Mỗi bước dừng trước cửa nhà ta
Ơn người rượu đem ra thết đãi
Rượu rửa chân tôi ngại lắm thay
Sự này biết chối sao đây, hỡi người
Nếu uống sợ phạm nơi thất luật
Tửu nhập là ngôn xuất lắm lời
Đôi chén rượu người ơi hãy cất
Nhà gái
Kính trình tới các người, người ơi!
Đường xa thêm lặn lội đi về
Qua suối, qua bao khe vất vả
Vắt cắn bao nhọc khó xiết bao
Đôi chén rượu nào phù rể dám chối
Không nhận xin đưa tới tận môi
Hay người muốn đứng đây mãi mãi
Chúng tôi muốn đền công vất vả, mà thôi!
Phù rể không còn cách nào khác cùng người bạn gái đại diện họ nhà gái nâng chén rượu cùng uống. Lúc này các em nhỏ mới xách ống nước ra đổ vào máng rửa chân.
Hát xin cất vật chắn lối.
Quan làng dẫn đoàn nhà trai bước lên khỏi cầu thang để vào nhà thì gặp ngay chiếc chổi quét nhà để ngang trước lối đi. Khi đã bước lên nhà, ông quan làng hát để bên nhà gái cất những thứ đó đi. Lời hát của họ nhà gái chỉ thưa gửi với khách lạ đường xa, còn ông quan làng chỉ thưa gửi với bản hương, ông quan làng cất lời:
Quan làng tuộng nhù quét
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền khéc
Lước còi hăn nhù quét tặt khoang
Liềm mừ chiềng quỷ quan xuân họ
Khỏi chiềng mừa nặm bó tàng thinh
Khỏi bấu dảm cất tin khảm quá
Lo phít toọng tái tá quả ưa
Củ khỏi khảu mừa bấu đảy
Xo cần ău pây vạy hoỏng chang
Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Nhình pía cằm
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa quý khéc văn vi
Đếch nọi mền tờ nghị bấu thâng
Nhù quét mà khoang tàng pền lội
Khỏi ngám quét nả nưa chắng giá
Lục đếch mền lạc lóa oóc pây
Khỏi tè ău pây vạy hoỏng chang
Se tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Quan làng tuộng đó phày
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng sích
Đảy hăn mì cao cách ỷ hay
Tu khỏi dú tàng quây mà quá
Đó phày khâư pây tả pác tu
Củ tin khỏi khảm mừa bấu đảy
Xo cầu ău pây vạy hoỏng chang
Se khỏi tiển háp ham khảm quá, mà thôi!
Quan làng tuộng sày
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng các
Đảy hăn cúa lạ lác ỷ hay
Lụ cạ nặm noòng luây mà bạn
Lụ cạ cần mà thảng té cha
Củ tin khỏi khửn mà hăn lác
Hăn mì ngà cắp pác đảy đu
Sày cần thảng pác tu khảu oóc
Tu nạy bấu thúc thống luông nặm hải
Sày cần pây thảng ngoại tu luông
Xo cần củ khảu lườn khỏi quá mà thôi!
Dịch nghĩa
Quan làng hát
Tôi trình tới trong nhà người ơi!
Bước chân tôi tới đây thành khách
Nhác trông thấy chổi quét đặt ngang
Khoanh tay trình quý quan xuân họ
Trình về tới gốc họ cội nguồn
Chổi để vậy tôi không dám bước
Lo ngoại xuân biết được chẳng vui
Xin người hãy cất nơi chỗ khác
Để chúng tôi cất bước cùng lễ vật lên nhà, mà thôi!
Nhà gái
Xin thưa với khách lạ đường xa, người ơi!
Tôi trình tới khách lạ đến đây
Thật lòng phải trách ngay bọn trẻ
Chổi quét tha về để ngang đường
Chổi vừa quét gian trong bên ấy
Trẻ nhỏ nó vừa lấy ra đây
Tôi xin được cất ngay chỗ khác
Để gánh gồng cất bước vào trong, mà thôi!
Họ nhà gái đã cất chổi, nhưng vẫn còn đầy những chướng ngại vật khác như: một gộc củi, một chiếc nắn đo cá để trước lối vào cửa nhà. Ông quan làng hát:
Tôi trình tới trong nhà, người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên đây
Ngập ngừng lại gặp ngay sự lạ
Thân tôi vượt đường xá xa xôi
Gộc củi ai bỏ nơi ngoài cửa
Trộm nghĩ mình chẳng thể bước qua
Xin người hãy cất đi nơi khác
Để gánh gồng cùng cất bước vào trong, mà thôi!
Chẳng phải đợi nhà gái phân bua, ông quan làng hát tiếp:
Xin trình tới trong nhà người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên sàn
Lại gặp phải gian nan sự lạ
Hay nước lũ ai thả về đây
Hay là người hôm nay đo cá
Bước chân tôi lên đây thấy lạ
Nắn cùng hom đặt ra nơi cửa
Nắn người đo đơm giữa lối đi
Suối chẳng phải làm gì có nước
Nếu đo cá đơm đặt cửa ngòi
Xin người dọn để tôi cất bước vào trong, mà thôi!
Hát mừng nhà đẹp.
Khi hát đối đáp ở cửa xong. Đoàn nhà trai cất bước vào nhà, ông quan làng hát đổi cách thưa gửi từ trình bản hương thành trình với trong nhà. Ông quan làng hát bài mừng nhà:
Quan làng chầm lườn
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Khửn lườn khỏi chầm lườn piết ỷ
Xưa mì thầy địa lỷ mà phân
Kẻn đảy hưởng càn khôn piết miạc
Sinh lục luồng đâư các an khang
Tồn pây khóp bắc nam viện lộ
Chầm mừa mạy nả đán kim dao
Thiên cao mạy vàng tâm thiết mộc
Khứ lườn chạm chữ đức va đình
Pha lườn chạm kỳ lân chỏi chỏi
Lườn cần mùng đôi luồng đôi hạc
Mạy mười mà chắc phạc liền phiêng
Lườn cần mùng ngỏi la nạp máng
Lườn cần síp soong hoỏng khỏi chầm
Táng nâng là kim ngần bắng pẻng
Táng nâng là bióoc hẹn đang nở
Táng nâng là vật vớ đuổi lồm
Táng nâng là sao châm lỉn loạn
Táng nâng là báo bản son văn
Táng nâng là hợp căn tu thể
Táng nâng là kết nghĩa pây mà
Ỷ như mèng tom va bươn nhỉ, mà thôi!
Dịch nghĩa :
Ông quan làng hát bài mừng nhà.
Xin trình tới trong nhà người ơi!
Lên nhà nhìn thấy nhà hết ý
Xưa có thầy địa lý đến xem
Chọn được hướng càn khôn tuyệt đẹp
Sinh con rồng trong gác an khang
Xa gần khắp bắc nam đều biết
Nom thấy cột vách đã kim dao
Nhìn thấy cột vàng tâm thiết mộc
Xà nhà chạm chữ đức hoa đình
Vách nhà chạm kỳ lân sáng chói
Mái lợp dáng đôi rồng đôi hạc
Diễn ngươi đem làm giát trải nhà
Mái nhà lợp ngói hoa ngói máng
Nhà người mười hai hoỏng tôi mừng
Chỗ giành cất bạc vàng đầy ống
Nơi giành cho hoa nở đương thì
Chỗ hóng mát vân vi gió thổi
Có chỗ cho gái trai chuyện trò
Chỗ thì để trai bản luyện văn
Có buồng để hợp hôn chồng vợ
Có gian để kết nghĩa anh em
Hệt như bướm cùng hoa tháng hai đương nhụy, mà thôi!
Hát xin chiếu để ngồi.
Sau khi hát xong bài mừng nhà. Đoàn họ nhà trai vẫn đứng, quan làng phải cất lời xin chiếu để ngồi. Riêng bài hát xin chiếu có 6 đoạn với các nội dung: nhà trai hát xin chiếu để ngồi nhưng khi nhà gái mang chiếu ra lại trải lồng hai chiếc vào nhau, quan làng phải hát xin gỡ chiếu ra nhưng nhà gái lại trải đè lên nhau, quan làng lại hát xin trải lại nhưng rồi nhà gái lại trải chiếu trái, quan làng lại phải xin trải lại. Cho đến khi có chiếu đẹp để ngồi, quan làng phải hát bài mừng chiếu mới và xin phép ngồi:
Quan làng xo phục
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Phục cần vạy tềnh các mì lai
Thân khỏi lục pó chài nan giảo
Ơn cần mì toọng thảo thương qua
Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Phục cần vạy quả sung nưa các
Khỏi pền cần lạ lác siết sa
Khỏi bấu giảm ău mà lồng chái
Lo thất toọng tá tái quý xuân
Khỏi hác chái pền cần cao cách
Khỏi chiềng mừa soong phúc thông gia
Và các á lương nga chái oóc, mà thôi!
Nhình pía cằm
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Kỷ khi cần đảy mà lườn khát
Phục khỏi tả khửn các quả sung
Củ tin khỏi ău lùng bấu đảy
Chiềng cần nghị đâư sảy còi đu
Củ tin khỏi khửn mừa ău lồng, mà thôi!
Họ nhà gái cho người lấy chiếu xuống, nhưng họ dựng chiếu vào vách nhà. Ông quan làng hát tiếp bài.
Quan làng tuộng phục tẳng
Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc
Lước còi hăn phén phục inh pha
Phục cần tẳng hằng nga vô số
Lước còi bặng tẩm lụa cần keo
Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phoóc quả đa
Vàn các á hương nga chái oóc, mà thôi!
Nhình pía cằm
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Phục khỏi phén tẳng thêm phén chái
Đệch nọi mền bấu quai sắc ỷ
Cần ké khỏi tờ nghị bấu thâng
Củ tin khỏi khửn mừa chái oóc, mà thôi!
Chài tuộng phục
Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Khỏi hăn phục chái cặp mì đôi
Tu khỏi lục pó chài nan giảo
Ơn cần mì toọng thảo thương qua
Chắng hẩư khỏi khửn mà tông cạy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Vàn các á lương quân chái téo
Phén tẩư chái lồng tẩư
Phén nưa chái khửn nưa
Soong bưởng đảy chầm khua vui sủ, mà thôi!
Quan làng tuộng phục chái tắp tiếng
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà pền lác
Phục cần chái tắp tiếng nghinh ngang
Phén tẳng thêm phén khoang vô số
Lước còi bặng tẩm lụa hàng Keo
Thân khỏi bấu giảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phóc quả đa
Vàn các á lương nga chái téo mà thôi!
Quan làng tuộng phục chái pẻ
Khỏi xo chiềng tung gia cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa quan viên quý chức
Soong khỏi chiềng các chức bằng an
Bân sinh lồng thế gian khôn khẻo
Cần hâư chắng tặt tạo pi bươn
Bấu luồn hăn tơ hồng mì cốc
Tởi hâư hăn phén phục chái ngai
Thân khỏi lục pó chài bấu giảm
Từ Bàn cổ sơ sinh lẹ nghệ
Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày
Tha khỏi ngòi bấu đây sự tải
Nẹp sửa tam bưởng soại vô duyên
Liềm mừ so chiềng gạ quỷ xuân
Khỏi chái téo pền cần coa cách
Thân khỏi dú cách biệt khảm mà
Vàn các á lương nga chái tẻo mà thôi!
Nhình pía cằm
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Noọng khỏi te hậu sinh chắng mả
Cải mà bấu cần cạ cần son
Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé
Bấu chắc lệ tởi ké nết na
Khéc khửn mà vội váng
Chái phục lồng soong háng bấu pền
Giá tách tỷ, náu sim boong khỏi
Noọng khỏi là nhằng nọi ỷ điêu
Phù là phục pò Keo hắt hẩư
Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa
Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo mà thôi!
Quan làng chầm phục
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin mà thâng láng dào kha
Lườn cần mì phục va oóc chái
Phén luông thêm phén cải mì đo
Mì phén lài bàn cờ phượng hạc
Soong bưởng luồng té pác giao ca
Khỏi chầm mừa phục chái đa đa
Phục phượng thêm phục va lồng lót
Chái thuổn tằng chường nọc chường đâư
Chái lẹo tằng chường sung chường tắm
Chường sung quý họ nẳng
Chường tắm khỏi so ngơi
Phục phượng chái pền đôi liền lạ
Chạ ơn mừa các á chùa tai
Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!
Nhình mời quan làng nẳng
Chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Bấu tuộng là bất nhân siêu lỷ
Tuộng mà là siên lỷ cách phương
Đây miạc khảu thâng lườn cần ké
Cầu phúc hẩư pó mé phong lưu
Cần mì việc mà thâng hại nẳng
Toọng cần mà an giản tàng lăng
Quý khéc cần hại nẳng chin chè
Mời quý khéc nẳng lồng phưới truyện, mà thôi!
Quan làng so phép nẳng
Xo chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Khỏi là cần biệt lân chủ quý
Sơn bản tương giao
Báo sao mà hội
Xét mưu pền nghịa
Phục hý tạo tặt
Giao vả lưu hành
Tùy hành vạn tuế
Mì tệ bấu sai
Tái ta pó mé
Pền tối pay lai
Ơn bái phu thê
Ná chê khỏ khắt
Phục sát nghinh ngang
Phục loan phục phượng
Phục phượng trái thả quan
Phục loàn chái thả khỏi
Tu khỏi năngr pền chin cộ lườn vua
Bấu nẳng téo lại lo cần tách
Khỏi pền cần cao cách bấu đây
Kính chiềng mừa tung gia dá tách
Dá tách tua cần ngu
Dá khua tua cần lại
Chiềng khỏi vô phép nẳng mà thôi!
Dịch nghĩa:
Ông quan làng hát bài xin chiếu :
Cất bước tôi lên nhà thành lạ
Chiếu nhà người cất cả trên cao
Thân tôi là nam giao khó nói
Ơn người có lòng thảo thương qua
Mới cho được người nhờ trông cậy
Tôi mới về đến đấy nhà người
Chiếu để cao ở nơi trên gác
Tôi là người nơi khác đến đây
Chẳng dám đem xuống này để trải
Lo phiền lòng các vãi quý xuân
Tự khác trải thành người cao cách
Xin trình tới hai phúc thông gia
Xin các noọng dương nga ra trải chiếu, mà thôi!
Nhà gái
Xin thưa cùng khách lạ đường xa, người ơi!
Mấy khi người được về nhà rách
Chiếu chúng tôi lại cất trên cao
Giờ này biết làm sao lấy được
Trình người, người hãy biết vậy cho
Bước lên tôi xin trải chiếu, mà thôi!
Ông quan làng hát
Xin thưa tới trong nhà người ơi!
Bước chân tôi lên đây không biết
Nom thấy chiếu dựng xếp vách nhà
Dựng san sát chiếu hoa đẹp lắm
Mới nom như lụa tấm người Kinh
Tôi không giám tự mình đem trải
Sao làm thế, người lại chửi cho
Xin các em đi ra trải chiếu, mà thôi!
Đại diện họ nhà gái hát trả lời việc dựng chiếu.
Trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Chiếu nhà tấm dựng cạnh tấm trải
Trẻ con nhà còn dại chưa khôn
Cả người lớn cũng còn chưa biết
Giờ xin được trải chiếu ra, mà thôi!
Họ nhà gái đã đem chiếu xuống trải, nhưng lại lồng cả đôi chiếu lên nhau. Quan làng hát :
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Bước chân tôi đến đây thành lạ
Chiếu nhà người trải cả lồng đôi
Thân tôi là con người nam giới
Ơn người xin nghĩ tới thương qua
Mới cho được lên nhà thưa chuyện
Việc lớn tôi mới đến nhà người
Xin các em tới nơi trải lại
Tấm dưới trải xuống dưới
Tấm trên trải lên trên
Để hai bên xum họp vui vẻ, mà thôi!
Họ nhà gái đã có người ra trải lại chiếu, nhưng họ lại trải tấm nọ đè lên tấm kia. Ông quan làng hát :
Xin thưa cùng trong nhà, người ơi!
Bước lên nhà tôi thật ngỡ ngàng
Chiếu người trải nghênh ngang chồng chéo
Tấm dựng, tấm trải kiểu khác nhau
Nom như tấm lụa châu hàng chợ
Sợ người trách ăn ở chẳng ngay
Tôi không dám đưa tay trải giúp
Xin các em ra trải lại, mà thôi!
Họ nhà gái đã có người ra trải lại, nhưng lại trải trái. Quan làng hát:
Tôi xin thưa tới trong nhà, người ơi!
Nhất trình tới quan viên quý chức
Hai tôi trình thức bình an
Trời tạo đặt thế gian khôn khéo
Ai là người tạo đặt tháng năm
Mấy khi thấy tơ hồng có gốc
Đời ai trải chiếu ngược bao giờ
Mắt trông thấy lòng chưa dám nói
Gấu áo đơm bên trái vô duyên
Giơ tay trình quý xuân ngoại họ
Tôi là người khác sứ lên nhà
Nếu trải người cho là cao cách
Xin các gái nhỏ xinh trải lại, mà thôi!
Trước khi trải lại chiếu, đại diện nhà gái hát:
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Em tôi là hậu sinh mới lớn
Ăn đến chẳng nghĩ đến thật lòng
Ngày ngày ở nhà trong với mẹ
Chẳng hiểu gì tục lệ nết na
Khách lên nhà vội vàng
Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong
Xin đừng trách đau lòng con trẻ
Mới lớn em còn nhỏ chưa khôn
Chiếu này của người Kinh bán lại
Nó còn chưa biết trải ra sao
Cất bước tôi xin trải lại mà thôi !
Những tấm chiếu đã được trải lại ngay ngắn để họ nhà trai ngồi. Quan làng hát bài mừng chiếu:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Rửa chân tôi vừa bước lên nhà
Người đã trải chiếu hoa đón đợi
Chiếu rộng người trải khắp kín sàn
Tấm thì vẽ đôi loan đôi phượng
Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau
Tôi mừng chiếu trước sau trải khắp
Chiếu phượng loan trải đẹp kín sàn
Trải khắp cả giường trong giường ngoài
Trải hết cả giường cao giường thấp
Giường cao quý họ ngồi
Tôi xin ngồi giường thấp
Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá
Chúng tôi xin cảm tạ ơn người
Trải rộng chiếu để chúng tôi được ngồi, mà thôi !
Nhà gái hát mời khách ngồi vào chiếu
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Chẳng chào thành cách nhau nghìn dặm
Chào rồi như ngìn dặm cách xa
Tốt đẹp mới đến nhà đến cửa
Cầu phúc cho bố mẹ phong lưu
Có việc xin mời ngồi xuống chiếu
Lòng người xin thông cảm hiểu cho
Ngồi xuống, uống nước chè chuyện trò, người ơi !
Quan làng xin phép ngồi:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Tôi là người đường xa mới đến
Núi bản tương giao
Gái trai về hội
Gặp nhau nên nghĩa
Phục Hý đặt về
Giao thoa lưu hành
Đời đời vạn tuế
Có lễ mới đúng
Ông bà nội ngoại
Ơn bái phu thê
Chẳng chê khó rách
Chiếu trải thành hàng
Chiếu phượng chiếu loan
Chiếu phượng trải chờ quan
Chiếu loan trải chờ khách
Dược ngồi như trước cỗ nhà vua
Không ngồi xuống lại lo người trách
Tôi thành người cao cách không hay
Kính trình tới người ơi đừng trách
Đừng trách con người ngu
Chớ cười con người dại
Vô phép xin được ngồi xuống chiếu, mà thôi!
6. Hát mời nước, mời trầu.
Sau khi nghe đại diện bên nhà trai xin phép ngồi. Quan làng và đoàn nhà trai đã ngồi vào chiếu. Lúc này đoàn nhà gái vẫn coi họ là những khách lạ đường xa nghỉ lại. Đại diện nhà gái hát mời uống nước, ăn trầu. Sau đó tiếp tục cất lời hát hỏi khách có việc gì cần thưa gửi gì với gia chủ không. Lúc này ông quan làng hát xưng danh mình là quan làng đưa rể cùng lễ vật đến cho việc hôn lễ của nhà ta hôm nay:
Nhình nai nặm chè
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây cần nỏ!
Kỷ thi cần đảy mà lườn khỏi
Mì việc lăng chắng lội mà thâng
Phân tốc thêm mươi lồng lý lặm
Lườn khỏi thật khổ lẳm ca lình
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Khỏ lai chin gióc sả tang chè
Cảng mà lao cần chê mọi ỷ
Chè Tàu dú siên lỷ nước Nùng
Khỏ lai bấu mì ngần pây sự
Tam chin chè lịch sự đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!
Quan làng chầm nặm chè
Khỏi chiềng mừa tung gia, cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Tha hăn moóc đông tây nam bắc
Tứ phương moóc loạn lạc đa đa
So ết cắp síp hả pền phân
Bươn nhí nặm luây lồng lai láng
Bươn hả nặm toỏng phắng phòng ba
Sam pi nặm vận mà tỷ cáu
Cầu làu hăn nặm mấư luây mà
Sao đếch pây háp mà vui thứ
Lườn cần khẻo pây chợ hàng phiên
Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa
Chè nạy thực hom tỏa síp phân
Chắng soi các sao tiên tẳng mỏ
Ău nặm mà liền ló lồng pây
Sao ón chắng đăng phày khảu tẩư
Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai
Nặm phật cần liền lải khảu ẩm
Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt
Tắt oóc mà mùi tuyết hôm van
Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ
Khỏi pền cần táng xạ quả ưa
Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận, mà thôi!
Nhình nai nhàu mác
Xo chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Pi chai phạ lẹng quá
Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi
Mác làng chúc chang suôn thai dá
Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím
Khéc lạ dú viện đính mà thâng
Cằm cảng nhựng quang minh cao giá
Mời cần tạm chin nhá sắc không
Tạm chin nhá sơn lâm sắc miểng
Đảy là ău ăn tiểng mà thôi!
Quan làng chạ ơn
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Khỏi chầm mừa nhàu nhá tung gia
Nhàu cần chúc tềnh phia nả đán
Nhàu cần chúc nả táng suôn chang
Nhàu dép cắp mác làng piết lạ
Vua chúa tằng bản xạ cụng chin
Cúa nạy cúa bân đin tạo lại
Sao đếch đảy kết ngại pây mà
Báo sao đảy kết khỏa hội luyên
Bươn sam nhàu phông ban buốt ón
Nhàu cắp loàn chin cón minh mông
Chập ău nhàu cắp mác thiết căn
Báo sao đảy hội vằn piết miạc
Bạn bè đảy cảng pác cằm vui
Nhàu cần tiêm têm cơi liền lạ
Ău mà tặt tó nả giường chang
Đảy thiết khéc bắc nam boong khỏi, mà thôi!
Dịch nghĩa
Nhà gái hát mời nước:
Tôi trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Mấy khi được người đến nhà tôi
Có việc lớn chắc người mới tới
Mưa rơi thêm lặn lội dặm ngàn
Nhà tôi thật khó khăn mọi thứ
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Mời người uống hoa vối thay chè
Nói đến người đừng chê mọi thứ
Chè Tàu là ở xứ nước Nùng
Tiền chẳng có nên không mua được
Tạm uống chè lich sự cùng xuân họ chúng tôi, mà thôi !
Trước khi nhận chén nước chè nhà gái mời. Quan làng hát:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Bước chân tôi đến cửa đến nhà
Thấy mây kéo đông tây nam bắc
Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia
Rằm, mồng một tức thì mưa lớn
Tháng hai nước lai láng chảy về
Tháng năm là nước lũ chàn khe
Ba năm nước lại về chỗ cũ
Người ta thấy nước lũ hả hê
Gái trẻ ghánh nước về trước cửa
Nhà người khéo đi chợ hàng phiên
Lựa mua được chè tiên lịch sự
Hương chè thơm thơm đủ mười phân
Mới bảo các gái tân nhóm lửa
Bắc kiềng lên, nước đổ xuống nồi
Mấy tý nước đã sôi lắp bắp
Ngồi gần được thưởng thức hương thơm
Pha chè người đem lên mời khách
Nhà người sắm được cỗ chén bịt
Nước rót ra hương tuyết thơm ngon
Thơm những vị thủy tiên là lạ
Tôi là người khác xứ thật ưa
Chè người pha thật vừa, tôi xin nhận, mà thôi !
Đại diện họ nhà gái hát bài: mời trầu
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi !
Năm ngoái trời nắng nhiều
Năm kia trời hạn lắm
Trầu nhà trồng hai búi chết sương
Cau tôi trồng trong vườn rụng quả
Đành lên rừng hái lá trầu hôi
Cau khỉ tìm mọi nơi khắp búi
Khách lạ hôm nay tới cửa nhà
Lời nói tựa như hoa cao giá
Mời người ăn tạm quả cau rừng
Trầu hôi của sơn lâm một miếng
Được ăn chỉ lấy tiếng, mà thôi !
Trước cơi trầu của họ nhà gái. Quan làng hát:
Xin trình tới trong nhà, người ơi!
Chân đưa tôi cất bước lên nhà
Mừng trầu người đem ra mời khách
Trầu người trồng vách núi tốt thay
Búi liền búi ở ngay vườn trước
Trầu bên cau người đặt lên cơi
Vua chúa cả dân bản cùng ăn
Của này của đất trời tạo đặt
Gái cùng trai tìm gặp lưu luyên
Cùng kết nghĩa nên duyên vợ chồng
Tháng ba trầu xanh dây nảy lộc
Loan với trầu tha thiết cùng nhau
Rủ nhau xuống bãi cát chói hồng
Đem trầu cau ra cùng thết đãi
Gái trai nên ân ngãi từ đây
Bạn bè có được ngày vui vẻ
Trầu người têm đã để đầy cơi
Đem đến đặt ở nơi gian giữa
Được thết khách bắc nam chúng tôi, mà thôi!
Hát xưng danh.
Đã uống nước, nhận trầu, ăn uống xong. Đại diện nhà gái cất lời hỏi:
Nhình sam quan làng
Khỏi chiềng mừa khéc lạ tàng quây, cần nỏ!
Khỏi xo chiềng các tháy phân minh
Cằm khỏi cạ bất nhân chi lý
Lụ cần pây táng tỷ viện phương
Khéc quan khảu tố lườn tu khỏi
Mì việc lăng xo gạ hẩư ngay
Khỏi gạ hẩư sao ón đăng phày tẳng mỏ hung hang
Khéc quan chin pây tàng mì việc
Lụ cần pây lỉn nguyệt hâư mà
Lụ cần pây du va hâư lại
Cần kẻ hẩư khỏi khắm khỏi sam
Việc lăng cần khay cằm cạ hẩư khỏi, mà thôi!
Quan làng cá xưng danh
Khỏi chiềng mừa tung gia cần nỏ!
Cất tiểng khỏi xo kề lân la
Kể từ nội vằn xưa bấu chắc
Xưa ẻn nam nhạn bắc đông tây
Noọng khỏi dú tàng quây nhằng lé
Khửn mà xo khảu ké sắc căm
Ău vạy se hắt phằn pi nả
Pền kin hẩư thiên hạ cần tồn
Đảy kin bấu lùm ơn pó mé
Cần tồn cạ khảu ké đây lai
Đăm lồng cụng bấu thai sắc cốc
Lồm pặt cụng bấu tắc sắc co
Quý họ mì toọng lo ău hẩư
Bấu thúc cần pây tẩư puốn cưa
Bấu thúc cần pây nưa puốn lảo
Tu khỏi mà tiển kháo cằm đây
Khỏi là cần chính ngay thực thá
Khỏi là quan làng các ca lình, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Xin trình tới khách lạ đường xa, người ơi!
Xin trình tới các thầy phân minh
Lời nói thành bất nhân nhiều lý
Được đón người khách quý phương xa
Khách quá bộ lên nhà tôi nghỉ
Có việc gì tỏ cùng tôi
Để còn bảo gái nhỏ rửa nồi nhóm bếp nấu cơm
Để khách đi ăn đường có việc
Hay là người du nguyệt đâu về
Hay là người du hoa đâu lại
Người già bảo tôi tới hỏi thăm
Việc gì mở lời cho tôi được biết, mà thôi !
Lúc này ông quan làng mới xưng danh
Quan làng hát:
Tôi thưa tới trong nhà người ơi !
Cất tiếng tôi xin kể lân la
Kể về chuyện ngày xưa ai biết
Còn én nam nhạn bắc đông tây
Em tôi ở chốn này còn lẻ
Đến nhà xin giống lúa vài bông
Đem về để cấy trồng năm tới
Được ăn khắp thiên hạ người đồn
Được ăn quả quên ơn cha mẹ
Người đồn giống lúa quý tốt thay
Cấy xuống lúa xanh cây ngăn ngắt
Bão lay vẫn đứng chắc trổ bông
Quý họ đã có lòng thương đến
Không phải tôi đi trên buôn muối
Càng không phải người bán thuốc lào
Chúng tôi mang lời chào tốt đẹp
Tôi là người chính thực thẳng ngay
Quan làng chính là đây xin có lời chào quý họ, mà thôi.
8. Hát trình lễ, nộp gánh, nộp lễ.
Sau khi hát bài xưng danh được họ nhà gái chấp nhận. Ông quan làng hát thưa gửi cùng cha mẹ cô dâu và các bài: trình lễ, bài nộp gánh sau đó là bài xin nộp lễ «ướt khô» (lằm khấư). Lúc này ông quan làng đã đặt lên mâm : hai chai rượu, hai quân vải « lằm khấư », hai gói trầu cau gói lá dong buộc lạt đỏ, trên đĩa còn có gói giấy đỏ có chiếc vòng tay bằng bạc để trả ơn mẹ sinh thành. Ba bài này được trình bày trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ và những lễ vật cùng họ hàng nội ngoại ngồi hai bên. Ông quan làng hát:
Quan làng trình lệ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Lệ bấu phít tha kế
Lệ bấu chê bàn cổ
Gia thú nghi gia
Phầm phụ tiểu nhi
Phong sư ngọc hạp
Nhật cát kỳ lương
Hảo lương đâu miạc
Bác khỏi chắng hẩư khỏi khửn mà
Lận nạp cáp kỳ, nam nhi, nam tài
Cằm chào cạ khuổi nọi bầu mì pia
Ău pia sảm mà thể pia tất
Mường cặp bấu mì cần
Ău lục đếch mà thể cần ké
Lận lệ mà thâng lườn
Khảu lảu cắp cáy mu lai nọi
Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà
Sư tha bấu thông
Phàm phụ lụ chin bấu lụ phuối
Cảng oóc mà lo lội sai va
Kính chiềng mừa tung gia dá tách
Dá tách tua cần ngu
Dá khua tua cần lại... mà thôi!
Quan làng nộp háp
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi là sử tiến thông tham kháo
Toọng khỏi nhằng hộn háo páy thông
Bấu chắc tằng khửn lồng thượng hạ
Toọng khỏi nhằng vất vả quả lai
Lườn cần chắng sinh mì nự nhí
Bàn cổ chắng sinh mì nhật nguyệt
Thập mao nhi âm viết thượng cao
Nhằng chin dú báo sao lộn lạo
Bấu chắc tàng khẩn lống dướng rừ
Nhằng chin dú lạ cư biệt sử
Ău bâư mạy nhặp sửa che kình
Béc mốc pây xa chin cầm thú
Ơn cần xưa bàn cổ truyền se
Ău căn mì phu thê giao ước
Ău căn mì lệ lược cưới xin
Bác khỏi sinh cửu nhất nam chi tử...
Lườn cần tẳng mẻn hưởng đây lai
Sinh sản lục nhình chài đâư thóa
Tồn pây khóp thiên hạ tử phương
Tồn pây thâng lườn chương bác khỏi
Bác khỏi chẳng hẩư khỏi khảm mà
Sam lùng, sam pả, sam khủ, sam nà
Cần ná chê noọng khỏi
Mà hội đuổi căn
Hợp mính nhằng tình phăn đua cón
Pó mé nòn mon phòng giường mây
Khảu nòn chắng phăn đây phăn miạc
Phăn hăn tối phượng hạc pỏn mèng
Soong bưởng thuận vả
Gia thú thuận căn
Lại phăn hăn tha vằn khửn mấư
Phăn hăn đao bắc đẩu rúng quang
Phăn hăn đao bưởng nam rủng thóng
Ẻn nhạn bên lồng chầu
Loàn cung hầu thượng đế
Càm bióoc lồng tu thể soong loàn
Nguyệt lạo se bắc nam mà hẩư
Se pây hẩư bấu vừa
Se mừa nưa bấu hợp
Se mà tốc noọng khỏi pền lườn
Pó mé dú lườn chương lụ chắc
Chắng lặc cạ đuổi căn
Chắng củ tin pây pỏi
Tặt chèn lồng lý lọi tin thư
Thầy liền đoản tự như hạ đáng
Quẻ nhất oóc gia sơn an nhạc
Quẻ soong oóc đâư các an khang
Quẻ sam oóc bằng an phu phụ
Lục mì chin họ nội
Còi giò cáy cụng khoa
Còi kha cáy cụng hợp
Tạch lục giáp cụng thư
Xe khỏ mừ cụng đảy
Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc
Pác giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ thiên khai đại xá
Xo cần mà khảm quá háp còn
Chung hẩư tối lục luồng pền các
Soong bưởng bặng chức nự- ngưu lang
Đắt lệ đảy bình an khoái lạc, mà thôi!
Quan làng nộp lằm khấư
Khỏi chiềng mừa phụ mận sơ sinh
Lẹo thâng giờ nguyệt tiên thiên đức
Lẹo thâng giở ngụ phúc lâm môn
So quý họ càn khôn nhận lệ
Hẩư phượng hoàng kết nghịa chiêm công
Lượng bạn đắc tưởng thông thớ hý
Chấp càn khôn tý vị nẳng thân
Thứ nhất khỏi nộp ngần cản thấp
Tuyết đông thiên thu thập hàn sâm
Chắng tặt mì lệ ngần lằm khấư
Bưởng lằm là mé chấư
Bưởng khấư lá lục nòn
Liệng lục kin bấu ngon đuổi lục
Lệ vật khỏi xo túc thâng cần
Thứ soong khỏi nộp ngần đại lệ
Báo cù lao pía nghịa càn khôn
Công liệng lục tông như sơn như thủy
Từ vằn pà noọng nhí ngàu bươn
Thân mé hăn súc lương xẩu nả
Khừn vằn hác lới lả tin mừ
Khim may bấu tươn thư nhặp nhọm
Cảu bươn pà mính noọng là nàng
Chắng sinh mì khảo bang noọng á
Khừn vằn dú đâư thóa tung gia
Lục hảy mẻ lại tứn tía đa
Mì lúc nòn inh pha hắc đắc
Đảy khuốp noọng chắng chắc tứn pay
Pó mé chắng son đây cằm cạ
Học hành đảy thông lụ mọi tàng
Pó mé tạy gia môn phép tắc
Síp hả noọng chắng chắc chướng đang
Síp pét mì cần sam thâng thóa
Pó mé chắng khai khá mính nàng
Mong tốc lườn giàu sang phú túc
Đắc vinh thêm đắc lộc đa đa
Giờ đây vàn hẩư cần oóc mà thu xếp
Các công hiệu cản đa lư sổ
Lệ sinh cắp lệ sổng can can
Đa tiểu khỏi xo vàn thu xếp
Xo cần thu lệ vật khảu mừa
Đắt lệ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!
Dịch nghĩa
Hát trình lễ
Kính trình tới tổ tiên, cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi !
Lễ không qua mắt được người già
Lễ phải trình đến tổ
Gia thú có đôi
Chữ nghĩa chẳng hay
Phàm tục con trẻ
Phong thư Ngọc Hạp
Ngày đẹp giao tương
Kỳ thanh văn chương
Muôn điều tốt đẹp
Bác tôi mới nhờ tôi đến đây
Lận nạp cáp kỳ, nam nhi nam tài
Câu người nói suối nhỏ chẳng có cá
Lấy cá Bống đi thay cá Chầy
Mường hẹp chẳng có người
Đem con trẻ đi thay người lớn
Lặn lội đến đây
Gạo rượu cùng gà lợn mang theo
Bác tôi mới cho tôi sang đây
Chữ nghĩa chẳng hay
Ăn được chẳng nói được nên lời
Cất lời chỉ sợ lỗi nên lo
Kính trình tới trong nhà đừng trách
Đừng trách con người ngu
Chớ cười con người dại, người ơi !
Nộp gánh
Kính trình tới cha mẹ họ hàng cùng nội ngoại, người ơi !
Tôi là người từ xa mới đến
Lòng bộn bề lo lắng chưa thông
Chẳng hiểu được ngõ đường cao thấp
Biết nhà người có nữ nhi xinh đẹp
Đời xưa đã đặt về nhật nguyệt
Thập mao nhi âm viết thượng cao
Còn ăn ở lẫn lộn gái trai
Chẳng biết đường rộng dài cao thấp
Còn ăn ở lạ cư biệt xứ
Lấy lá cây làm áo che thân
Miệng nuốt sống tìm săn cầm thú
Ơn đời xưa Bàn Cổ truyền về
Lấy nhau có phu thê giao ước
Lấy nhau có lệ lược cưới xin
Bác tôi sinh chín lần nhưng chỉ đậu một nam nhi
Nhà người dựng được hướng tốt thay
Sinh nam nữ đủ đầy xinh đẹp
Tiếng đồn khắp thiên hạ bốn phương
Tiếng đến bác nhà tôi
Bác tôi mới nhờ tôi sang đây
Hỏi bác, hỏi bá, hỏi cậu, hỏi dì
Người chẳng chê em tôi
Về hội cùng nhau
Hợp mệnh đợi chiêm bao nghe mộng
Cha mẹ ngủ trong phòng gối mây
Đêm ấy gặp mơ hay mộng đẹp
Mơ thấy đôi phượng hạc mớm mồi
Hai bên thuận hòa
Gia thú hợp nhau
Lại mơ thấy mặt trời mọc đẹp
Mơ thấy sao Bắc Đẩu sáng trong
Mộng thấy sao phương nam rực sáng
Én nhạn bay xuống chầu
Loan cung hầu thượng đế
Ngậm hoa xuống hạ thế thành đôi
Nguyệt lão se cho người nam bắc
Hỏi đám dưới chẳng vừa
Yêu đám trên chẳng được
Gặp được em người đẹp nên duyên
Cha mẹ ngồi giường trên đã biết
Mới trộm mừng với nhau
Mới bước đi xem bói
Đặt tiền xuống dí dọi nhờ thầy
Thầy liền phán sự này tuyệt đẹp
Quẻ nhất được gia sơn an nhạc
Quẻ nhị ra nhà cửa an khang
Quẻ ba được bình an chồng vợ
Ăn nên nhờ họ nội
Xem chân gà cũng hay
Coi giò gà cũng hợp
Giở lục giáp cũng nên
Bấm đốt tay cũng tốt
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ thiên khai đại xá
Xin người đến kiểm lại gánh gồng
Mong cho đôi con rồng nên cửa
Hai bên như Chúc Nữ Lưu Ngang
Nộp lễ được bình an khoái lạc, người ơi!
Nộp lăm khâư (lễ ướt khô)
Quan làng phó hát
Trước kính thưa cùng tổ tiên cha mẹ
Sau kính thưa họ hàng, nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt lành đã tới
Giờ tốt phúc lớn mới vào cửa
Mời họ mạc hãy ra nhận lễ
Cho phượng hoàng kết nghĩa chim công
Đôi trẻ như tơ hồng se chắc
Số càn khôn đã hợp hai bên
Thứ nhất dâng chút lễ trả ơn
Thuở ấy ngày hàn xâm đông giá
“Lằm khấư” lệ người đã đặt lâu
Bên ướt mẹ cam nằm
Bên khô giành con ngủ
Công đẻ nuôi nhọc khó xiết bao
Lễ vật này xin trao tới mẹ
Thứ hai xin nộp tiền đại lễ
Báo cù lao trả nghĩa càn khôn
Công nuôi con tựa núi cao biển bạc
Từ buổi mẹ thấy khác trong người
Da dẻ bỗng kém tươi xuân sắc
Chân tay thấy rời rạc nặng nề
Đường kim chỉ đôi khi biếng ngó
Chín tháng trời mới biết mặt con
Mới biết nụ hoa xuân là gái
Suốt đêm dài mẹ ở bên con
Sợ con khóc trên lung mẹ địu
Dựa vách nhà mẹ ủ ấm cho con
Một năm con tập tạy bước đi
Lời cha mẹ vỗ về sớm tối
Lời anh em nội ngoại dạy khôn
Lớn lên học văn chương phép tắc
Mười lăm tuổi mới biết làm duyên
Mười tám tuổi có người kết bạn
Cha mẹ mừng gả gán cho con
Mong gặp phải giàu sang phú quý
Của ăn thêm của để dài lâu
Giờ đây xin người ra nhận lễ
Dù ít nhiều là để thành tâm
Lễ này trả công ơn đến mẹ
Lệ mọn xin nộp đủ tới người
Xin người ra tới nơi nhận lễ
Nhận lễ cho hai bên vui vẻ, người ơi!
9. Hát mời cơm tối.
Trời lúc này đã tối, nhà gái đưa mâm cỗ lên và hát mời hai họ. Quan làng hát mừng mâm cỗ, cảm ơn nhà gái, cứ thế hát đối đáp cùng mời nhau ăn uống:
Nhình nai mời khảu chàu:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây khảm cao sơn vất vả
Ơn cần mà thâng thóa lẹo an
Y như tiền hàng ngang xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mới cần tạm chin khảu chàu cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng
Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn
Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm
Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!
Quan làng chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc
Béec pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Bôm bàn téng mọi thức mì đo
Nựa phia cần téng khắp nả bôm
Thiết đại khéc thành ân vạn bội
Bặng tiển ham khảm hội hồng môn
Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử
Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan
Bôm bàn téng gia sơn thuận cá
Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần
Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Bặng như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc
Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen
Mọi vị téng têm bôm bấu siểu
Chè kho thêm pát miển hom hương
Lại tặt pền chử ân chử ái
Tặt pền đồ thiết đại quan làng
Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ
Tặt pền chử hướng phụ yêu đang
Chắng tặt mì sinh nam sinh nự
Lại tặt mì phu phụ tàng sinh
Thân khỏi là chom chin xuân họ
Bặng như cần chin cộ lườn quan
Mùi hom thêm mùi van đo vị
Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng
Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi
Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!
Nhình chạ ơn quan làng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn
Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm
Toong chinh lót ău lồng hắt lệ
Các việc ơn tởi ké tạo mà
Lườn giàu là téng cộ bôm toòng
Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy
Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh
Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm
Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa
Gọi là mì chẻn cưa oóc bái
Phuối oóc mà đu lại tằng lườn
Xẩu lai tằng bản hương họ háng
Xẩu lai tằng bản láng cần khua
Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu
Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài
Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng
Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang
Keo puốn lùm tằng tàng khai sự
Báo đếch tả tằng ủ bấu chin
Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!
Quan làng mời xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Mọi thức cần pay sự đin Nồng
Vằn nạy việc lảu chè hý hạ
Gio cần khẻo cắt quả pền luồng
Toọng cần khẻo lo oóc chính minh
Bôm bàn mì lai vị sổ đa
Pát thử thêm bôm va cao cách
Bôm toòng thêm thú bịt chan chan
Còi bặng cộ lườn quan bấu táy
Lườn cần khẻo lo đảy chính minh
Khỏi xo mời quan viên pó mé
Soong khỏi mời gia té nặm mường
Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân
Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!
Dịch nghĩa:
Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm tối.
Xin thưa đôi quan làng, người ơi!
Rễ cây ngắn rễ người dài
Có công có việc người mới đến
Đường xa vượt núi thẳm đèo cao
Ơn người thật công nào hơn thế
Gồng gánh người đến để hợp hôn
Tựa như gian hàng ngang xuất giá
Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi
Để hai bên hợp đôi loan phượng
Tiếng là có cỗ bàn
Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp
Chẳng thức ngon để thết quan làng
Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng hát mừng mâm cỗ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mấy khi tôi được về làm khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà người rộng lòng nhân đại đức
Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon
Thịt cá cùng đũa son bát sứ
Như cỗ bàn hội ở hồng môn
Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc
Nhà người nấu ăn thật giỏi giang
Khác gì cỗ nhà quan ngày hội
Chim cá nhỏ xin đội ơn trời
Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức
Thính nem thêm bánh đúc chè kho
Miến hương cạnh món giò đủ loại
Lại xếp thành chữ ái chữ ân
Trước đông đủ ngoại xuân quý họ
Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường
Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị
Tôi là người khác sứ xin mừng
Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!
Nhà gái hát cảm ơn quan làng:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn
Thật chẳng có gì hơn, người nói
Lá dong về lót vội xuống sàn
Nhà giàu mới có bàn có cỗ
Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay
Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ
Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường
Mâm cỗ lót lá dong đựng muối
Nói ra sợ trên dưới làng cười
Thật thà là nhà tôi nghèo lắm
Khó thức ăn thức uống thết người
Hôm nay người tới nơi làm khách
Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay
Trai bưng mâm nhà này còn dại
Người nấu ăn nhà gái chưa khôn
Chúng tôi xin cảm ơn quý khách
Có thất lễ đừng trách chúng tôi
Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng mời hai họ:
Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ
Mọi thứ người mua ở nước ngoài
Hôm nay rượu chè vui hỷ hả
Giờ người cắt khéo quá như rồng
Nhà người thật khéo khôn lo liệu
Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì
Đũa son thêm bát hoa đắt giá
Chẳng khác gì như cỗ nhà quan
Nhất tôi mời quan viên quý họ
Hai tôi mời quan họ trong nhà
Nữa xin mời gần xa xuân họ
Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi!
10. Hát xin mở gánh.
Tuy các lễ vật đã mang từ hôm trước như lợn, gạo, rượu, gà, trầu cau cùng chè thuốc đựng trong đôi sọt đan hoa văn cầu kỳ nhưng đến lúc này bên nhà gái mới hát mừng đôi sọt đẹp và xin mở lễ. Hai bên gia đình hát đối đáp với các nội dung: Nhà gái khen đôi sọt đẹp và xin mở gánh nhưng quan làng chính nhà trai từ chối, ông quan làng phó phải đứng ra hát bài giải. Nhà gái lại tiếp tục hát mừng lễ vật nhà trai và mời nhà trai uống rượu mừng nhưng quan làng từ chối rượu. Nhà gái lại hỏi dao để mở gánh, quan làng cũng từ chối, nhà gái hỏi lại, lúc này ông mới đồng ý. Hai bên cùng nhau uống rượu và mở gánh rất vui vẻ:
Nhình giải vẻ khay háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Tấn tấn noọng thanh ba
Tấn tấn a thinh thảo
Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ
Giải pây khóp mọi lệ bàn ham
Giải pây tằng quan làng quân gánh
Quân gảnh nẳng táng noọc dá doan
Quan làng nẳng táng chang dá động
Động mền cụng bấu mát
Giải pây tằng ham háp bình an
Ău pây cổng tổ tiên đẳm táng ma thôi!
Lúc này quan làng bị nhà gái dùng cành thanh táo nhúng nước vẩy khắp lượt.
Quan làng chổi giải vẻ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chiềng mừa soong á dú khang
Khỏi chiềng mừa soong nàng giải vẻ
Tu khỏi mà tiền lệ lảu chè
Vằn nạy pà khươi mà lạy táng
Khỏi ná mì vẻ váng tàng lăng
Vằn nạy ău khươi mà bái tổ
Phưới oóc mà xấu hổ cần khua
Giải nặm khửn tềnh hua lằm thuổn
Sư nạy khỏi bấu muốn ca lình
Mùa nạy là mùa dân đảng quả
Háp còn nhựng liềm lại cúa đây
Sự lăng nàng oóc pây giải vẻ
Quan làng cắp pả mé cụng đây
Quan gảnh cắp quan làng cụng vậy
Xo cần chước sự nạy hẩư là
Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc mà thôi nỏ!
Quan làng giải vẻ pía:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Tấn tấn noọng thanh ba
Tấn tấn a thinh thảo
Chiếm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng o óc pây giải vẻ
Nạn đông ké dá băng
Quang đông luông dá loọng
Đếch đâư thóa dá doan
Cáy chang lằng dá loạn
Háp còn mà liệm lạ noọc sân
Tiền lệ mà kính xuân quý họ
Lệ nạy mà kính tổ gia tiên
Giải vẻ mừa soong luyên noọng á
Vằn ngòa noọng liều lỏa bưởng đông
Ẻn nhạn bên khửn lồng cụng vẻ
Giải vẻ hẩư sổng ké siên xuân
Ău phua đảy khang ninh tàng thọ, mà thôi!
Nhình ău pừn lảu chầm háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ham háp còi liền lạ thay thay
Tu khỏi lước hăn đây tờ dóm
Cuôi cần san soóc ón mạy làng
Cần khẻo san soong hàng pền bióoc
Pác cuôi tẻo uổn khúc bặng luồng
Toong chinh mà lót lồng hắt sửa
Pác cuôi muộn va dửa va sen
Soong bưởng tẻo nhằng têm tắp tiếng
Ỷ như cộ pây tiển nhằng vừa
Ỷ như cộ lườn vua nước Hán
Quan làng khảu tẩư láng dào kha
Quân quan kẻo nọc mà tăm tắp
Kẻo bặng luồng uổn khúc pé chang
Ý như gian hàng ngang xuất giá
Pó mé đảy rủng nả bặng đao
Công liệng lục cù lao chắng đảng
Giờ nạy đo họ háng khỏi chầm, mà thôi!
Quan làng chổi lảu khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh!
Cần lại mì lảu mà chầm háp
Bấu đảng lăng cúa nhạc đảy chầm
Kính sự cần cao tâm khẻo báy
Cuôi nạy khỏi nhặt tốc nà chả
Ăn cuôi tốc chang tổng khâư xa
Dòong mu tốc chang nà khâư tuộng
Cần tẻo còi thúc toọng thúc tha
Vạn sự chẻn lảu mà bấu chổi
Chin khảu mừa lộm đuổi cần khua
Tu khỏi hắt dướng rừ giờ nạy
Vàn các a cười chua củ tẻo mừa thôi!
Nhình sam pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn là càn mạy poóc pước
Thoóc đăm cần lại lược hẩư khao
Chắng pền lằm khăn đào đẹp ý
Lịp mừ ỷ chỉ bấu thâng
Hẩư khỏi xo pịa mậu đàn khay háp, mà thôi!
Quan làng chổi pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Tởi ké mì bàn cổ tặt mà
Tặt mì pịa đẳm ngà khay háp
Vội váng tứn đâư các lùm pay
Chợ háng cụng dú quây khỏ lắm
Tu khỏi bấu đảy sẳm ău mà
Giờ nạy bấu chắc xa hâư đảy
Pó mé cần cói nghị thương qua
Vằn lăng khỏi đảy mà cỏi pía, mà thôi!
Nhình sam pịa khay háp:
Chiềng mừa tối quan làng cẩn nỏ!
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn là càn mạy lịa
Lịp mừ chị khỏi bang
Lịp mừ chang khỏi ón
Bít cụng lo mền chọc
Mọc cụng lo mền khát siết sa
Mứa mịn ău lăng da đảy khói
Xong việc cần te vội mừa lườn
Tả khỏi dú lườn chương một mính
Hẩư khỏi xo nậu ngần khay háp, mà thôi!
Chài pía cằm pịa khay háp:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Thoóc là thoóc mạy làng
Càn càn mạy bú
Tởi cón cụng mì lệ tặt mà
Truyền téo thâng tung gia vằn nạy
Cần khay khỏi đảy cậy đảy ơn
Cần thịnh tử thịnh tôn kế thế
Sinh lục lan mát mẻ cam chi
Pò chài khỏi bấu lìa dao kiếm
Tu khỏi cụng mì sẳm ău mà
Chợ háng cụng mì khai cao giá
Ỷ thực mì mạc pịa đẳm toòng
Đích thực mì soong phân khóp đẳm
Tu khỏi cụng mì sẳm ă u mà
Pả mé cần bấu chê giao lại
Mạc cải khỏi bấu mì
Gia tách cần khắt khi hà tiện, mà thôi!
Dịch nghĩa
Lời giải tạp mở gánh của họ nhà gái:
Tôi trình tới đôi quan làng, người ơi!
Dậy dậy cò thanh ba
Dậy dậy cô thanh táo
Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay
Mới cho em ra đây giải tạp
Giải các lễ cho khắp gánh gồng
Giải cho cả quan làng quân gánh
Quân gánh ngồi gian chính chớ run
Quan làng ngồi gian trong đừng động
Động sẽ không được an
Giật mình là chẳng mát
Giải hết khắp gồng gánh bình yên
Đem đến kính tổ tiên trình xuân họ, mà thôi!
Bị ướt quan làng hát chối từ:
Tôi trình tới cha mẹ cùng xuân họ, người ơi!
Xin trình tới hai em giỏi giang
Xin chào tới hai nàng giải tạp
Hôm nay đem lễ vật đến nhà
Đợi giờ tốt rể ra trình tổ
Lễ cha mẹ ngoại họ quý xuân
Người của đều muôn phần sạch sẽ
Giờ vảy nước ướt hết cả đầu
Sự này nào ai đâu có thích
Rét căm căm, cái rét giữa đông
Gồng gánh xếp ngoài sân ngăn nắp
Sự gì phải giải tạp cho hay
Quân gánh cùng đến đây sạch sẽ
Quan làng cùng bá mẹ thơm cho
Xin người hãy nghĩ cho thương đến
Để hai bên được vinh hoa phú quý, mà thôi!
Quan làng phó giải tạp lại nhà gái:
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Dậy thôi em thanh ba
Dậy đi cô thanh táo
Thuở còn trẻ theo đạo ăn chay
Mới mời em ra đây giải tạp
Hươu ở núi chớ băng
Nai trên rừng không gọi
Trẻ nằm gối chớ run
Gà trong chuồng không động
Lễ vật còn đang đợi ngoài sân
Đợi giờ để trình xuân quý họ
Lễ vật để kính tổ gia tiên
Giờ giải đến hai em gái trẻ
Hôm qua còn vui vẻ phương đông
Én nhạn bay ngoài trong có tạp
Giải cho em cho khắp ngàn xuân
Lấy chồng được khang ninh trường thọ, mà thôi!
Nhà gái có khay rượu hát mừng lễ vật của họ nhà trai:
Xin thưa tới đôi quan làng người ơi!
Gồng gánh người xếp hàng san sát
Tôi thấy lạ thấy khác đến xem
Sọt người đan lạt giang mềm mại
Khéo hai hàng thân lại cài hoa
Miệng sọt thắt như là rồng quấn
Lá dong xanh từ chốn rừng sâu
Người khéo lót điểm màu hoa dứa
Cả hai bên bừng nở hoa sen
Giống như cỗ ở bên nước ngoài
Giờ quan làng đến bãi rửa chân
Quân quan đứng hai bên tăm tắp
Tựa như rồng uốn khúc biển khơi
Giống như hàng chợ nơi phố thị
Đẹp nở lòng cha mẹ như sao
Công nuôi con cù lao cũng đáng
Giờ đây đủ họ hàng tôi mừng, mà thôi!
Quan làng chối rượu mừng lễ của họ nhà gái:
Thưa cùng cha mẹ họ hàng nọi ngoại, người ơi!
Gồng gánh đến có rượu ra mừng
Chút lễ mọn thật không đáng nói
Khéo đặt bày, xin đội ơn người
Sọt này tôi nhặt nơi ruộng mạ
Rơi giữa đồng bỏ chả ai tìm
Lồng lợn chả ai xin ai hỏi
Mang về đây người nói khen hay
Rượu đem rót đầy khay ra thết
Uống vào say lê lết, người cười
Xin các em, người ơi hã cất rượu mà thôi!
Nhà gái hỏi dao mở gánh:
Xin thưa tới đôi quan làng, người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn ống ống bổ
Lạt trắng người nhuộm đỏ hồng đào
Mới thành tấm khăn đào phấp phới
Móng tay nhỏ, trỏ chẳng tới
Cho xin dao mậu đàn mở gánh, mà thôi!
Quan làng hát chối dao mở gánh:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Từ đời xưa bàn cổ truyền về
Đặt có dao chuôi ngà ở gánh
Vội vàng đi nên chẳng kịp mang
Chợ thì xa, nhà chẳng có
Biết tìm đâu dao nhỏ bây giờ
Xin bá mẹ thương cho tôi mượn
Dịp mai về xin trả ơn sau, mà thôi!
Nhà gái tiếp tục hỏi dao để mở gánh:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn nứa dại
Móng tay trỏ mỏng tang
Móng tay thứ yếu mềm
Bứt lại sợ nó chọc
Móc vào sợ lạt đứt xót xa
Lúc ấy thuốc gì mà chữa khỏi
Xong việc rồi người lại vội hồi quê
Bỏ mình tôi bơ vơ đơn chiếc
Chỉ cho xin nụ hoa bạc mở gánh, mà thôi!
Quan làng hát trả lời việc xin dao mở gánh của họ nhà gái:
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Lạt là lạt cây giang
Đòn là đòn ống bỏ
Từ ngày xưa thành lệ truyền về
Để ngày nay nhà nhà đều biết
Người mở gánh, tôi thật biết ơn
Chúc thịnh tử thịnh tôn kế thế
Sinh con cháu mát mẻ về sau
Đàn ông dám lìa đâu dao kiếm
Thực tình hôm nay đến có mang
Biết chợ xa nhà hàng không có
Đã mang theo dao nhỏ chuôi đồng
Chuôi còn bịt hai phân bằng bạc
Nơi miệng gánh đã đặt đấy rồi
Xin bá mẹ tới nơi mở gánh
Dao to sắc chẳng có
Chỉ có dao nhỏ xin người đừng trách tôi hà tiện, mà thôi!
11. Hát xin đưa rể vào lễ tổ.
Quan niệm cho rằng sau khi đã hát lời giải tạp nhà cửa được sạch sẽ để đưa rể vào lễ tổ. Quan làng xin rể vào lễ tổ trước bàn thờ có họ hàng nội ngoại hai bên cùng chứng kiến. Trên bàn thờ hương đèn rực rỡ. trước mặt hai họ hàng ngồi là mâm để đôi chai rượu, hai chiếc đèn dầu chưa thắp, một bát nước lã có nhành thanh táo, đôi hương chưa thắp để trên miệng bát nước thanh táo. Quan làng hát:
Giải vẻ ham vạ pú chỏ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung
Tởi ké vua Kim Long tạo oóc
Chắng tặt mì nặm luốc piết sinh
Tặt mì năm tàng sinh giải vẻ
Giải pây khắp mọi lệ bàn ham
Pióng pây thuổn tam quang ngọc váng
Síp soong đình ngụ váng quan âm
Síp soong đình ngụ ngần quan thở
Mường nạy mường tu bổ đọc kinh
Nàng tiên lồng đọc kinh quan thoản
Pắt mé nhình lườn Hản son cằm
Đình quan âm son phép
Đình thải bạch tâm quang
Chổn nạy chổn giàu sang mà tổ
Báo sao pây củng hố mà nòn
Nàng tiên pây hải mòn mà loạn
Lục pật liệng mòn hản may tơ
Chúc đảy cốc thinh thưa táy giảo
Chúc đảy cốc thinh thảo táy lườn
Chắng pìn cảnh vườn hương nả táng
Tặt mì noọng văn ví khao sâư
Tặt mì noọng văn châư khao ón
Tặt mì noọng thanh ba
Tặt mì a thinh thảo
Thinh thảo dú nưa bân thượng đế
Pật hâư lồng tu thể lương gian
Lườn hâư mì lục lan bái tổ
Thinh thảo mà giải vẻ chắng an
Giải mừa bưởng lườn hác
Giải mừa phạc lườn ham
Giải pây khắp tằng đẳm táng soong phương
Giải pây khóp tằng đẳm lườn soong bưởng
Lườn cần đảy thịnh vượng vinh gia
Bấu vẻ lăng nựa pia khảu lộn
Bấu vẻ lăng pí noọng họ hàng
Các vẻ khỏi giải an lẹo giá
Đẳm lườn dú tung thóa lẹo đây
Bấu vẻ lăng piếng phầy vua bếp
Bấu vẻ lăng chất chỏ thư tu
Đẳm lườn dú phong lu khoái lạc
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy, mà thôi!
Giải vẻ lạ lườn mì ham:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi mới mừa noọng thanh ba
Mới mừa a thanh thảo
Chiêm đếch nhằng dú đạo chin chay
Mới hẩư nàng oóc pây giải vẻ
Nộc queng quý dá doan
Loàn phương nam dá động
Vằn nạy mì lệ cổng hương va
Thêm noọng việc lảu chè hý hạ
Đẳm lườn dú đâư thóa bằng an
Giải vẻ hẩư gia sơn tháy tháy
Giải pây thuổn pết cáy mò vài
Giải pây thuổn tằng lai sao báo
Bọn khỏi bấu lộn lạo nhình chài
Đẳm lườn rủng như bióoc va khai
Khỏi biển nhất thiên khai ngọc váng
Giải vẻ hẩư đạo láng cưới xin
Soong bưởng đảy vinh va khoái lạc
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!
Xo khươi khảu lạy:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Síp giờ cạ giờ nạy đây miạc
Pác giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ phúc sinh lồng làn
Giơ yêu an lồng tỏn
Đèn cảu ngọn lồng chương
Giơ thiên vương đại cát
Phia dạ sinh lục lồng
Phia luông sinh lục nhạn
Phia quảng sinh kỳ lân
Phia ngần sinh nặm bó
Luồng dú phía thái sơn mà hộ
Phia nưa tổ phặc phiền
Nàng tiên đảy kết luyên vạn đại
Giơ đây khỏi xo khươi bái tổ
Trung hẩư đẳm phù hộ bằng an
Cụm cùa hẩư siên xuân tó ké
Va sinh thêm va pẻ nự nam
Lục chài đảy khôn ngoan chức cá
Hắt kin đảy thong thả bằng an
Lục nhình đảy hắt lùa vui sủ
Sinh lục hẩư khôn ngoan
Sinh lan hẩư pền tháy
Pó mé đảy tông cạy vằn lăng
Tàng thọ đảy siên xuân tó ké
Điếp căn hẩư pó mé chầm khua
Tổ tiên cỏi cụm cùa soong bưởng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Soong bưởng đảy vinh va thong thong thả
Tự so ết síp hả chang bươn
Chắng đảy chít tối hương thờ phượng
Bái tổ hẩư cần cụm soong toàn
Phụ phụ hẩư bằng an khoái lạc
Lục lườn đảy pền các vinh va
Giơ đây khỏi xo khươi khảu lạy mà thôi!
Chúc đèn (chương đèn)
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa quang hương bỏng đén
Quang hương từ cổ hiến vằn xưa
Chại đăm vua tức cờ bấu rúng
Chắng sai hẩư sị húng táy pày
Cần tồn khắp đông tây mọi sử
Lườn cần cụng sẳm sửa lo thàu
Ău lăng má hắt dầu tẻm đén
Lý gia chắng pây kẻn la đông
Mác lải tốc lồng đông váng bại
Chọn lọc cắt mác lải than thây
Lý gia nhặt khảu phày chược oóc
Vằn phày kẻo như moóc tỏa phia
Lý gia chắng ău mà thâng láng
Ău mà khảu soỏng háng giảng phày
Toọng cần khẻo lo hay nghị oóc
Ău lồng chọc pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Ău nặm mà hùn căn khẩn nẳng
Cúa nạy cúa thiên vận khắc căn
Nặm nắc nặm lồng tẩư
Dù nẩư dù khẩn nưa
Ău phày mà chít đu liền máy
Sị húng liền tả tảy bấu thư
Đời xưa nàng cười chua thị giảo
Cốc khảu táy ăn xe păn oóc
Mặt coóc táy ăn qua
Bươn síp khác lăn mà khảu giảo
Bởi chưng nàng Thị Giảo cười chua
Mính nàng bấu mì phua lỉn chụ
Chướng thân vằn tốc mự vi hua
Mính nàng điếp sị nho lai ngáy
Vằn vằn oóc tẹp cáy vội vàng
Mừ căm pát liền mang tức thí
Chủ pây lặp thâng tý cỏi mà
Bấu lao súc chang nà thai đỏi
Thế gian hăn cơ nọi chắng toan
Mặt khảu khửn thiên nhan cáo pựt
Cáo pây thuổn mọi thức lẹo đo
Pò pựt đảy nhìn lo đâư toọng
Chắng sai cần lông pióng lương gian
Pắt khoăn nàng mừa giam nưa các
Hâng vằn nàng tả xác đâư đông
Tả xác bấu mì cần hâư hảy
Khoăn nàng biển pền mạy bơ vơ
Mính nàng biển pền co mác lải
Pựt phân lồng hạ giới lương gian
Bươn sam bâư phông ban buốt ón
Bươn síp mác pấn pỏng lấn lồng
Cần làu chắng khảu đông nhặt đảy
Chắng hẳm mạy san xâu
Toóc hắt dầu tẻm đén
Vàn soong noọng oóc mà tẻm khửn, mà thôi!
Chúc hương (tẻm hương)
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa pát nặm thủy tung
Tởi cón vua Kim Long tạo oóc
Chắng tặt mì nặm luốc phòng ba
Mì nặm hác mì pia mì khảu
Lại tặt lồng tu tẩư thượng lâm
Bởi chưng vua long quân tẩư
Thâng hẹn phạ nâư cẳm bấu phân
Chắng sai tưởng Hắc Vân lồng tỏi
Múa mịn chắng pắt tội Long Vương
Pắt ău khửn công đường giam tọa
Long Vương chắng liền cạ đuổi vua
Tha tội khỏi lồng mừa phát vụ
Chắng pền nặm lịch sự kỉnh tiên
Vằn nạy việc soong luyên giá thú
Thiết pền đôi phu phụ ơn cần
Mời mừa hương công ngần mạy quể
Mời mừa hương đông ké đời xưa
Lục pựt cụng nhằng ưa mừa nhí
Quỷ thần dú siên lỷ nhằng toan
Phượng hoàng dú tam quang loọng liệt
Loọng xa hương cách biệt nưa bân
Cốc hương dú đông ké
Cốc quế dú đông luông
Cốc mền sung mạy lào
Chai mền khao mạy cưởm
Lục pựt cùng muổn siết sa
Chắng lồng mà hạ thế
Chắng truyền ău pước quể hắt hương
Chắng đảy hắt thể lương thiên hạ
Cần làu chắng beéc chạ khảu làn
Lương gian chắng beéc khoan khảu hẳm
Toọng cần khẻo lo ngậm đảy thông
Poóc ău pước khảu thông mà thác
Phân tốc ău khửn các
Phạ đét ău oóc thác chai chàn
Đoạn thôi cần lo toan đâư mốc
Ău lồng chọc pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Tự nhiên biển pền lằm piết miạc
Ău khửn các mà xâng
Kẻn ău mạy đâư đông lằm ón
Ău mà cần khẻo chọn lầng căn
Áp chai liền tả cốc hắt cản
Thác hảo cần khai háng chợ phiên
Lườn cần khẻo chính tiên lịch sự
Sự đảy tối hương xông
Sự đảy tối hương ngần piết miạc
Liềm mừ khẩn phiêng sác chú hương
Giai hương khửn mừa gạ
Giai lại cỏi mừa thâng
Vàn soong noọng kình châm chít khửn, mà thôi!
Tối hương bỏng miạc
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi chiềng mừa tối hương bỏng miạc
Lục pật dú đâư các thượng phương
Chiêng chất bấu mì hương tham thiết
Từ đời xưa hoa nguyệt truyền mà
Chắng tặt tối hương sông va quả
Sơn lâm mọi thức nhả mì đo
Chiêm đếch cần lại lo mọi ghế
Chắng pây ău pước quế mà tăm
Mạy lịa mà ché lằm hắt xé
Thôi đoạn ău pây chẻ nặm sâư
Sam mự ău khửn thác
Ău mà áp các thức quý hom
Pước quể mà tăm loòng hắt sửa
Chắng pền hương kính tổ gia tiên
Tổ hiền dú thượng các chắng an
Việc lăng hương nhằng khoang pát nặm
Pắc hương khửn tổ đẳm bằng an
Đảy cụm lục thế gian mát mẻ
Vằn nạy việc gia té cưới xin
Mời hẩư cần oóc mà pắc khửn, mà thôi!
Mời pú chỏ
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Khỏi mới mừa đẳm tổ gia tiên
Đẳm cần cụm bình yên khang thái
Cụm cù lục đảy cải mả luông
Giơ nạy hắt lườn chin đuổi pậu
Chắng tặt mì bôm lảu kính thâng
Mởi đẳm lồng lin chơi từ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa
Trong yên ngoài ấm
Năm vuông bảy tròn
Sinh nam đắc nam
Sinh nự đắc nự
Sinh nam như ẻn tử
Sinh nự như phượng hoàng khôn khẻo
Lận lẹo văn khoa
Gia tài phú quý
Sinh lục hẩư khôn ngoan
Sinh lan hẩư pền tháy
Pó mé đảy tông cạy vằn lăng
Niên niên thọ cao tăng tiển chức
Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn
Tàng thọ định tử tôn kế thế
Yêu căn yêu hẩư nắc
Lặc căn lặc hẩư qua
Yêu căn bặng Tư Mạ Văn Quân
Lặc căn hẩư siên xuân tó ké
Yêu hẩư pó mé chầm khua
Tổ tiên cỏi cụm cù soong bưởng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Cụm từ hẩư pây mà bạt tởi
Phua mìa là chin phuối thuận căn
Mìa đá phua dá dăng sắc ỷ
Phua đá mìa đắc đỉ hắt đây
Thôi đoạn chắng ău phày mà có
Chắng tẳng mỏ hung hang
Chin xong cỏi lo toan hắt việc
Chắng thúc phép phua mìa
Cần tồn pây cách quê mọi tý
Đẳm lườn cụm mì ý đây lai
Sinh sản lục nhình chài đâư thóa
Đửm lườn cụm như đan sổ mí
Mì như nặm, tự như bạch hải
Tặm tác tốc lồng nặm pền pia
Làu hà tốc lồng nà pền khảu
Pò chảu khá lục chảu hắt chin
Cần tồn mì lanh mì tiểng
Pìn chin cỏi thờ phượng lườn là
Mởi hẩư đẳm lồng mà khươi lạy, mà thôi!
Mời ham
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Liềm mừ khửn phiêng sác
Khỏi mởi mừa ham hác lườn cần
Đẳm lườn cụm dú an
Đẳm lườn ham phù hộ
Pà khươi mà kính tổ lẹo an
Mởi ham lồng giường chang nẳng lin
Nhàu mác tặt bàn tỉn têm cơi
Mởi ham lồng lin chơi giờ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa
Ham cần cỏi cụm cùa soong bưởng
Pền chin cỏi thờ phượng lườn là
Cụm cùa hẩư pây mà bạt tởi
Phua mìa là chin phuối thuận căn
Niên niên thọ cao tăng tiển chức
Nhật nhật đắc ngụ phúc lâm môn
Tàng thọ định tử tôn kế thế
Phua mìa hẩư sổng ké siên xuân
ỷ như cằm lương quân khỏi mởi
Hẩư lục khươi vạn bội bình an
Mởi ham lồng giường chang khươi lạy, mà thôi!
Mời mè va mè gioóc
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Nhất khỏi mởi mé va
Mới mừa kha mé mụ
Mé mụ dú thiên la
Mé va dú thượng đế
Mé hẩư đảy păn bióoc lống mà
A hâư đảy păn va lồng hẩư
Păn lồng thâng tu tẩư pền đuông
Soong va lồng pền lườn đuổi pậu
Giơ nạy mì bôm lảu kính thâng
Mởi hẩư mé lỉn lồng giờ nạy
Hẩư lục khươi tờ lạy khửn mừa...
Lúc nạy quan làng hẩư khươi lạy khửn choòng sí tối pét pải.
Quan làng hát thiếp bài lậy xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Nhược cạ mì lùng pả áo a
Pì noọng dú lai kha bấu chắc
Cần dú nam dú bắc bất minh
Pí chài cắp pí nhình, khủ nà
Gạ hẩư cần oóc mà mà nẳng nạy
Hẩư lan mền tờ lạy khửn mừa
Lan cần đảy chắc nả piết ơn
Mừ lăng chắc cương thường tông cạy
Son hẩư mền đắc đạo
Giảo hẩư mền đắc minh
Soong bưởng đảy vinh hoa khoái lạc
Noọng khỏi nhằng hăn lác páy thông
Xuân họ cỏi nẳng lồng lan lạy, mà thôi!
Lạy pò mè sinh
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Thứ soong lạy xuân họ đoạn thôi
Pó mé hâư oóc mà nẳng nạy
Hẩư lục mền tờ lạy khửn mừa
Nhược cạ nhằng lùng pả áo a
Mừa cón đảy ủm đa pà tía
Giơ nạy lạy pía nghịa tền công
Lạy pó mé nhằng mong pây nả
Lục là lục lườn cần
Lan là lan xuân họ
Tởi cón vua bàn cổ phân chia
Hiệu Sào chắng truyền se thiên hạ
Pó mé liệc là dạ là chiềng
Chắng đảy dú bằng yên sơn thủy
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Liệng lục chắng chắc công pó mé
Công cần liệng lai hé hàn cơ
Mưa đếch cần lại lo khảy chếp
Mì mự cần chin khẩu bấu ngon
Mì lục chin bấu ngon đuổi lục
Giơ nạy định mi túc thâng cần
Pó mé hạy nẳng lồng lục lạy, mà thôi!
Quan làng xo khươi oóc chài
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Thứ nhất lạy tổ tiên loạn giá
Thứ soong lạy họ háng đoạn thôi
Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải
Dặng lai mền nất nái khen kha
Vằn nạy mà tàng quây khỏ nhọc
Quý họ nghị đâư mốc cỏi đu
Giơ đây khỏi xo khươi oóc chải, mà thôi!
Dịch nghĩa
Bài hát giải tạp tổ tiên cùng xuân họ
Xin thưa tới cha mẹ sơ sinh…
Tôi trình tới bát nước thanh trong
Đời xưa vua Kim Long tạo đặt
Đặt tạo nên thứ nước long lanh
Đặt thành nước trong thanh giải tạp
Giải đi khắp chư phật bàn ham
Giải tới cả tam quang Ngọc Hoàng
Mười hai chùa ngũ sắc quan âm
Mười hai chùa bạc vàng quan nghỉ
Mường này mường tu bổ tụng kinh
Nàng tiên xuống đọc kinh quan giữ
Bắt con gái nhà Hán dạy lời
Chùa quan âm học phép
Chàu thái bạch tam quang
Chốn ấy chốn giàu sang nghỉ lại
Đánh tôm hồ trai gái lại qua
Hái dâu nàng tiên về chốn ấy
Nuôi tằ con bụt lấy dây tơ
Trồng được cây thanh sưa bằng bịch
Trồng được cây thanh táo bằng nhà
Mới nên cảnh vườn hoa trước ngõ
Đặt nên em gái nhỏ thanh tân
Mới đặt nên nàng văn trắng đẹp
Đặt nên em thanh ba
Đặt em là thanh táo
Thanh táo là ở nơi thượng đế
Bụt cho xuống giải uế thế gian
Nhà nào có cháu con bái tổ
Thanh táo về giải tạp mới an
Giải sang bên nhà Hác
Giải khắp cả phật (ham)
Giải đi khắp tổ đường hai phương
Giải hết cả tổ nhà hai phía
Nhà người được vui vẻ vinh hoa
Cả thịt cá trong nhà cũng giải
Cả anh em nội ngoại họ hàng
Chả tạp gì bình yên vô sự
Sạch sẽ các cụ tổ trong nhà
Tổ đường được vinh hoa khoái lạc
Bài giải tạp tổ Phật (Ham)
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi mời em thanh ba
Mời đến cô thanh táo
Còn trẻ em theo đạo ăn chay
Giờ mời em ra đây giải tạp
Chim queng quý chớ run
Loan phương nam đừng động
Hôm nay có lễ cống hương hoa
Dự đám cưới trẻ già đông đủ
Kính chúc đến phật tổ bình yên
Giải sạch khắp gia sơn hết thảy
Cả lợn gà cho đến trâu bò
Cả trai gái giải cho sạch hết
Phật nhà như hoa tiết mùa xuân
Ngọc Hoàng cũng dừng chân khai lễ
Giải sạch để vui vẻ cưỡi xin
Giải sạch để hai bên xuân họ
Giờ đây xin rể vào trình tổ, người ơi!
Hát xin rể vào lễ tổ
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ phúc sinh xuống đưa
Giơ yêu an đến đón
Đèn chín ngọn thắp lên
Giờ thiên vương đại cát
Núi lớn nở con rồng
Núi cao sinh con nhạn
Rừng rộng sinh kỳ lân
Giếng trong từ núi lớn
Rồng ở núi Thái sơn phù hộ
Phặc phiền nở hoa chầu
Trai gái được yêu nhau mãi mãi
Giờ đây xin rể vào lễ tổ
Lễ tổ, tổ phù hộ bình an
Vợ chồng sống trăm năm trẻ mãi
Gái đầu lòng rồi lại sinh nam
Con học giỏi khôn ngoan chức tước
Đường làm ăn luôn được vui may
Sinh con được khôn ngoan
Sinh cháu làm nên thầy
Để cha mẹ trông cậy về sau
Vợ chồng sống bên nhau trường thọ
Lễ tổ, tổ phù hộ hai bên
Rằm, mồng một thắp hương kính phụng
Lễ tổ, tổ phù họ song toàn
Vợ chồng được bình an khoái lạc
Con cháu được đài các vinh hoa
Giờ đây xin rể vào lễ tổ, mà thôi!
Xin thắp đèn (kể sự tích của đèn)
Xin trình tới cha mẹ người ơi!
Tôi mời về bóng đèn tỏa sáng
Chuyện có từ cổ hiến ngày xưa
Trời tối vua đánh cờ chẳng được
Mới sai người thắp đuốc đứng hầu
Tiếng đồn khắp đông tay mọi xứ
Nhà người mới sắm sửa liệu lo
Lấy gì thắp đèn cho được sáng
Lý gia tìm khắp chốn rừng sâu
Thấy quả lai có dầu rơi rụng
Chọn đem về chất đống đập qua
Bỏ vào lửa dầu ra cháy sáng
Khói trộn mây lãng đãng tỏa non
Lý gia nhặt đem về đầy bãi
Đựng giỏ thưa đem lên gác bếp
Lòng người thật hay biết nghĩ lo
Đem xuống cối mới choỏng
Bỏ vào loỏng mới giã
Trộn cùng nước đem xôi
Thứ này thứ đất trời khắc vận
Nước nặng nước xuống dưới
Dầu nhẹ nổi lên trên
Đem lửa thắp dầu liền cháy sáng
Người hầu từ đấy thôi cầm đuốc
Kể chuyện xưa thời nàng Thị Giảo
Gốc lúa xòe ra tựa cái xe
Hạt lúa bằng quả bí
Tháng mười khác lăn về nhà bịch
Bởi chưng nàng Thị Giảo lẳng lơ
Không chồng luôn giao du khắp chốn
Suốt ngày chỉ éo uốn điểm trang
Ngày ngày mơ đến chàng nho sỹ
Gà mổ thóc thị đuổi vội vàng
Tay ném bát thị nguyền hạt thóc
Từ đây người đi đón hẵng về
Chẳng lo chín rụng giỏ giữa đồng
Thế gian bực quá nỗi mới kêu
Kiện lên chốn thiên triều cửa bụt
Kiện lên khắp mọi chỗ trên trời
Bụt ông mới sai người giáng thế
Bắt hồn nàng lên để cầm giam
Chốn rừng sâu hồn nàng lìa xác
Ngày chết chẳng ai khóc ai thương
Hân biến thành cây rừng “ mác lải”
Bụt phân xuống hạ giới dương gian
Tháng ba nhú chồi non lá mới
Đến tháng mười quả lải rụng rơi
Mọi người từ khắp nơi tìm đến
Mới chặt cây đan sọt
Chế thành dầu thắp sáng
Hôm nay việc hệ trọng vợ chồng
Mời hai em ra thắp đèn lên cho sáng, người ơi!
Xin thắp hương (kể sự tích của hương)
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Xin kể về bát nước xanh trong
Từ đời vua Kim Long tạo đặt
Mới có được giọt nước phong ba
Có nước, có cá là có lúa
Lại đặt xuống cửa dưới thượng lâm
Bởi chưng vua Long Quân dưới nước
Đến hẹn rồi chẳng được hạt mưa
Mới sai tướng Hắc Vân xuống hỏi
Đến đó phải bắt tội Long Vương
Đưa về trên công trương giam tọa
Long Vương liền thưa dạ cùng vua
Xin tha tội cho về chuộc lỗi
Mới có nước lịch sự kính tiên
Hôm nay việc hôn nhân giá thú
Kết nên đôi chồng vợ - ơn người
Mời đến hương muôn đời gốc quế
Mời đến hương rừng già đời xưa
Con bụt cũng còn ưa đến trẻ
Quỷ thần ở ngàn bề còn lo
Phượng hoàng ở non xa thảm thiết
Kêu tìm hương cách biệt trên trời
Gốc hương ở rừng già
Gốc quế nơi ngàn xanh
Cây nó cao hơn diễn
Ngọn trắng tựa cây tram
Con bụt cũng còn muốn thiết tha
Mới xuống trần hạ thế
Mới truyền đem vỏ quế làm hương
Mới truyền dạy muôn dân thiên hạ
Người ta mới cầm dao lên rừng
Mới đem rìu ra chém
Con người thật nghĩ đến liệu lo
Bóc vỏ quế đầy túi về phơi
Lúc mưa đem cất gác
Trời nắng đem phơi thát trên giàn
Đoạn thôi cùng lo toan công việc
Đem xuống cối đi choỏng
Đưa vào loỏng mới giã
Giã lâu biến thành cám đẹp xinh
Đem lên gác liền sang
Chọn cây ống trên rừng bánh tẻ
Lấy về người cắt đoạn bằng nhau
Tẩm ngọn chừa đoạn gốc làm cán
Phơi kho người đem bán chợ phiên
Nhà người thật chính tiên lịch sự
Mua được đôi hương thơm
Sắm được đôi hương bạc
Giơ tay lên ngang chán chúc hương
Hương thơm hương lên thỉnh
Hương thảo hương lên dâng
Xin hai em đẹp xinh thắp hương lên kính tổ, người ơi!
Khi quan làng hát xong bài sự tích của đèn của hương, người nhà gái mới thắp đèn, thắp hương lên nhưng lại để ngang trên miệng bát nước thanh táo trên mâm. Ông quan làng cất lời, lúc này đôi hương đó mới được cắm lên bàn thờ.
Xin được thắp đôi hương
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi trình tới đôi hương cháy rực
Con bụt ở trên gác thượng phương
Rằm, mồng một không hương thương thiết
Từ đời xưa hoa nguyệt truyền về
Mới đặt lễ hoa quả thắp hương
Lá thơm ở trên rừng chẳng thiếu
Gái trai mới lo liệu hái về
Vỏ quế người phơi qua giã nhỏ
Nứa dại người cạo vỏ chẻ tăm
Thôi đoạn người đem ngâm xuống nước
Ba hôm phơi lên gác
Người đem trộn các thức lá thơm
Vỏ quế người trộn cùng làm áo
Mới thành hương kính báo tổ tiên
Việc gì hương để trên miệng bát
Xin người hãy cất bước thắp lên
Thắp lên để tổ tiên phù hộ
Để con cháu mát mẻ về sau
Để rể đón nàng dâu yêu quý
Thắp lên để rể vào kính tổ, mà thôi.
Người nhà gái đã đưa đôi hương thắp lên bàn thờ. Nhờ phù hộ của tổ tiên, của tổ phật, bà mụ cháu gái giờ khôn lớn đi xây dựng gia đình, có mâm rượu này, lễ vật này, vái lạy này là tấm lòng của thành rể mong tổ nhà phù hộ cho đôi trẻ ăn nên làm ra, yêu nhau mãi mãi, sinh nam đắc nam, sinh nữ đắc nữ. Rồi rằm mồng một con cháu lại có nén hương kính lên tổ đường tổ phật. Lúc này quan làng phó đứng cạnh đôi rể trước bàn thờ trình bày hát bài.
Mời tổ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi mời đến ông tổ gia tiên
Tổ phù hộ bình yên khang thái
Cho cháu con giờ đã lớn khôn
Nay ra đi làm ăn kết bạn
Giờ xin có mâm rượu kính lên
Giờ xin mời tổ tiên an tọa
Trầu cau giờ đặt cả đầy cơi
Mời tổ tiên xuống nơi nhận lễ
Để con rể kính lên
Trong yên ngoài ấm
Năm vuông bảy tròn
Sinh nam đậu nam
Sinh nữ đậu nữ
Sinh nam như én quý
Sinh nữ tựa phượng hoàng khôn khéo
Làu làu văn khoa
Gia tài phú quý
Sinh con được khôn ngoan
Sinh cháu làm nên thầy
Cho cha mẹ trông cậy về sau
Trăm năm sống dài lâu tiến chức
Ngày ngày có lộc phúc vào nhà
Bén nhau được bền lâu
Yêu nhau yêu mãi mãi
Yêu nhau như Tư Mã Văn Quân
Thương nhau đến ngàn xuân mãi mãi
Yêu nhau cho cha mẹ cùng vui
Tổ tiên đời tiếp đời phù hộ
Giờ lễ vật kính tổ gia tiên
Tổ phù hộ bình yên khang thái
Vợ chồng là ăn nói thuận nhau
Vợ có nhỡ nặng câu chồng nhịn
Chồng có chửi vợ nín lặng thinh
Thôi đoạn lại cùng mình thỏ thẻ
Bắc nồi lên nhóm lửa nấu cơm
Ăn xong cùng lo toan mọi việc
Mới phải phép vợ chồng
Tiếng đồn khắp tây đông nam bắc
Tổ phù hộ được thật tốt nhiều
Sinh trai gái cháu yêu mạnh khỏe
Giàu như nước như bề vững bền
Rắc xuống nước làm nên đàn cá
Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn
Bố mẹ gả con đi làm ăn
Tiếng đồn bay quanh năm dài rộng
Làm ăn nên thờ phụng tổ nhà
Mời đến tổ xuống đây rể lễ, mà thôi!
Hát mời Ham (Phật)
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mời tổ Phật nhà người
Tổ nhà được bình yên
Tổ Phật đến phù hộ
Đưa rể vào kính tổ được an
Mời Phật xuống giường trên ngồi nghỉ
Trầu cau đã xếp để đầy cơi
Mời Phật xuống dạo chơi nhận lễ
Cho con rể kính lên
Tổ phù hộ hai bên mát mẻ
Cho suốt đời đôi trẻ yêu nhau
Vợ chồng được tâm đầu ý hợp
Năm lại năm tiến chức hơn người
Ngày lại ngày suốt đời hưởng phúc
Sinh con cháu luôn được khôn ngoan
Dâu rể được bình an vạn bội
Hệt như lời tôi nói, tôi mời
Mời Phật tổ xuống nơi để rể lễ, mà thôi!
Mời mẹ hoa (bà mụ)
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Nhất xin mời mẹ hoa
Mời tới ngả bà mụ
Bà mụ ở thiên la
Bà hoa ở thượng đế
Bà nào được chia hoa xuống trần
Mẹ nào được đem hoa xuống giúp
Chia hoa xuống nay nở đẹp bông
Có mâm rượu kính dâng lên mẹ
Mời mẹ xuống con rể lễ lên
Mẹ phù hộ hai bên mát mẻ, mà thôi!
Đến đây quan làng cho cả rể chính và rể phụ cùng lễ lên bàn thờ bốn đôi thành tám vái lạy. Quan làng hát tiếp bài:
Lễ xuân họ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Mời đến bác bá, ông, cô chú
Là anh chị ở mãi đường xa
Cậu mợ, dì trong nhà mới đến
Mời người đến ngồi đây
Cho cháu rể giwof này kính lễ
Cho mai sau biết để cậy trông
Sống phải phép cương thường gia giáo
Con người, người hãy bảo
Dạy cho con biết đạo
Bảo cháu thành người khôn
Để đôi trẻ sớm hôm gắn kết
Em tôi lạ chưa biết một ai
Mời xuân họ ngồi đây để rể lễ, mà thôi!
Lễ cha mẹ sinh
Tôi thưa cùng cha mẹ... người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đoạn xong
Thứ hai lễ quý xuân ngoại họ
Giờ xin lễ cha mẹ sinh thành
Dẫu có cả bác, anh, cô, chú
Lúc nhỏ được dạy dỗ cưu mang
Giờ đây lễ đền công trả nghĩa
Lễ cha mẹ mong để dài lâu
Con giờ con trong nhà
Cháu giờ cháu xuân họ
Đời trước vua Bàn Cổ phân chia
Hiệu Sào mới truyền về thiên hạ
Cha mẹ gọi là dạ là vâng
Mới được ở bình yên tốt đẹp
Công nuôi con bao xiết hàn cơ
Mưa nắng người lại lo đau ốm
Thuở nuôi con mấy bận ăn ngon
Giờ con đã lớn khôn bằng bạn
Cha mẹ mừng gả gán cho con
Cha mẹ hãy ngồi đây rể lễ, người ơi!
Quan làng xin rể ra nghỉ
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Thứ hai lễ quý xuân, cha mẹ
Giờ đây xin cho rể nghỉ ngơi
Ngày nay vượt bao nơi đèo núi
Đứng lâu giờ mệt mỏi chân tay
Quý họ: xin giờ đây cho rể
Lễ xong rồi ra nghỉ mà thôi!
12. Hát đối đáp trả ơn.
Khi quan làng hát xong, họ nhà gái cử những bà trung niên cùng các cô gái biết hát đưa khay rượu ra hát mời cảm ơn quan làng cùng rể bạn, để trả công ơn đôi quan làng đã vượt bao núi đồi, sông suối, đạp cỏ, bỏ vắt đưa rể đến trình lễ tổ, lễ xuân họ nội ngoại. Cuộc hát đối đáp cứ xoắn lấy nhau cuộc vui kéo dài rất vui nhộn. Bên nhà gái có hai gái trẻ đưa khay, có bốn chén rượu đặt ra trước mặt quan làng.
Tiếp là đoạn văn chạ ơn tối quan làng khửn bốc tốc phắng, nhằm nhả khả tạc pà khươi mà trình tổ, lạy xuân họ nội ngoại. pạng nhình hẩư soong a sao miạc ău khay mì sí chẻn lảu tặt oóc chang nả choòng, hát pía ơn soong pú quan làng.
Chạ ơn quan làng
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn quan làng mì toọng thương tham thiết
Lườn cần tả công việc bưởng lăng
Pú già cụng mì cằm thâng thóa
Lếch đây chắng họn pịa soong hùm
Cần khôn chắng hắt cần quan làng
Pà khươi mà thâng lườn gia té
Thứ nhất lạy pó mé công sinh
Thứ soong lạy mà thâng họ khỏi
Xo chúc cần vạn bội mừa lăng
Sinh lục hẩư pìn chin mát mẻ
Phua mìa đảy sổng ké siên xuân
Lục nhình lảy pền nàng công chúa
Lục chài lảy thi độ trạng nguyên
Ỷ như cằm thiếu niên khỏi chúc
Quan làng cần nhân đức ỷ hay
Ău lăng mà tền công đảy đảng
Tối lảu nạy khỏi pía ơn quan làng, mà thôi!
Quan làng xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh...
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Tiền điệp chắng pền nội thở than
Cằm ví cạ nhập giang tùy khúc
Thân khỏi nhằng phàm phụ quả lai
Ơn cần khẻo khôn ngoan cằm cảng
Bấu nhận là mạn phép quỷ xuân
Vật nhận là mạn tâm màu quả
Củ pác vàn tung thóa giá nai
Dếp nọi thêm tha lài pay chắc
Lụm lằn mạy tè khát khen kha
Bấu thúc khỏi đường xa chổi lảu
Khỏi nhằng mừa quê cáu tàng quây
Củ pác khỏi vàn pây lườn tán
Khỏi xo vàn họ háng dá nai!
Nhình chạ ơn quan làng
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ăn tiểng mì đẳm tăm pát nặm
Bấu chắc cần đảy nhận lụ đai
Giơ nạy cần mà nai xuân họ
Ơn cần mì công khỏ đuổi căn
Chúc mác hẩư pền ăn tằng tởi
Pía ơn cần cằm phuối cao đê
Giơ mà nạy giá chê lườn khỏi
Ăn tiểng mì lảu cưởi vui lai
Chúc thụ hẩư quan làng tối lảu, mà thôi!
Nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa pí cá tàng quây
Cằm cảng bặng nặm luây lồng hát
Tha nả ngòi piết miạc bặng tiên
Càng ngòi càng mì luyên đây miạc
Mật mèng thai đuổi pát nặm thương
Cằm cảng nhựng văn chương khôn khéo
Tha nả còi yểu liệu sinh tân
Tối lảu nạy pía công khươi xếp, mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Xo chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Cần đây tè pây Hác
Cần miạc tè pây Keo
Nhằng thân điêu khỏi dú thóa
Tu khỏi cạ bấu mà
Lườn cần xa bấu đảy
Khỏi chắng mà thâng nạy lườn cần
Bấu thúc khỏi tham ău ngần tó nả
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo, mà thôi!
Nhình pía ơn khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khươi chính lạy đẩy mìa đảy mà
Khươi xếp lạy củm nả mừa đai
Ơn cần mà lạy đai nưa phạc
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Pú già cần vàn mà pạu lạy
Bấu mì lăng tền công khươi xếp
Khừn nòn giá phăn lâư bái tổ
Bái tổ, tổ phù hộ bằng an
Phù hộ hẩư mừa lăng định thóa
Tạm lạy ău vằn căn cón đạ, mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi cón mì bàn cổ hồn mang
Sinh oóc tởi thế gian lai thí
Gia thú mì đôi
Cần hâư pây hắt khươi một mính
Lệ tặt mì khươi chính khuy tùy
Thân noọng pây hắt lùa cụng vậy
Khỏi chiềng mừa soong á dú khang
Khỏi chiềng mừa soong nàng tắc lảu
Tắc đo lệ tái tá là thôi
Chiềng cần giá tắc đôi lăng lẳm
Bấu thúc khỏi ău phò mà tẳng
Bấu thúc khỏi ău bẳng mà to
Mọi chẻn mọi lồng hò pây thuổn
Lảu nạy chin ỷ nghẹn màu lai
Vàn các á chùa tai giá tắc mà thôi!
Nhình nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Lước còi bặng bỏng nguyệt hằng nga
Táng lăng bặng tiên mà thượng các
Lục cần khẻo van pác vẻ vang
Chắng mà pạu khươi quan bái tạ
Công khỏ mừa pí cá lương quân
Mì khỏ bấu mì công đo đạo
Bặng tu nu khửn giảo còi đai
Công cần hiệu vô tài ích dụng
Cằm phuối khỏi lo cụng siết sa
Tối lảu nạy pía công khươi xếp mà thôi!
Khươi xếp pía cằm
Khỏi chiềng mừa xuân họ, cần nỏ!
Cốc lảu dú hâư oóc
Nhọt lảu dú hâư mà
Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm
Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa
Chắng pền lảu cười chua then tính
Then chin tả tằng tính bấu tàn
Già puốn tả tằng hàng khai sự
Lảu nạy chi vui thú ca lình
Củ pác sam thần sinh noọng á
Tởi hâư tạo lảu khá hom van
Cạ hẩư khỏi bắc nam chắc piết mà thôi!
Nhình kể cốc lảu
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Cốc lảu dú đuổi khá
Gia lảu dú đuổi men
Chắng mì noọng pản chà
Chắng mì a pản lảu
Sam mự dật nặm ỏi
Hả mự dọi nặm thương
Ău lồng mỏ pác phiêng
Tẳng khửn kiềng sam lịn
Ău phừn mạy cật mà có
Ău phừn mạy có mà đăng
Ău toong pục mà pản
Ău toong mản mà loòng
Chắng pền lảu đào lum thiết cần
Chắng pền lảu khao ngần thết khách, mà thôi!
Khươi xếp sam cốc chẻn
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi hâư tạo bôm bàn pát chẻn
Củ pác sam nự hiến soong cằm
Cảng mà pền cần tăn phàm phụ
Bọn khỏi tờ bấu lụ ca lình
Củ pác sam thần linh noọng á
Tởi hâư tạo nặm tả pền chin
Nặm cắp nặm chậư căn rừ đảy
Trình cần nghị đâư sảy nhung đa
Lụ chắc gạ hẩư pí đường xa ơn bái, mà thôi!
Nhình kể cốc chẻn
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Bôm bàn dú đin làu tạo oóc
Pát chẻn dú đin noọc tạo mà
Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể
Cần hâư mì việc lệ lảu chè
Chắng ău mà tắc lảu
Ău mà thết bạn cáu vằn xưa
Soong bưởng đảy chầm khua hý hạ, mà thôi!
Nhình nai lảu khươi xếp
Khỏi chiềng mừa khươi xếp cần nỏ!
Khươi chính lạy đảy mìa đảy lục
Khươi xếp lạy chếp đúc mừa đai
Ơn cần mà lạy đai nưa phạc
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Pú già cần hẩư mà pạu lạy
Bấu mì lăng pía đảy tền công
Tối lảu nạy ơn công khươi xếp mà thôi!
Khươi xếp chổi lảu
Khỏi chiềng mừa xuân họ cần nỏ!
Tởi mừa vua Nhị Hiến nho sinh
Tắc lảu hẩư vua chin gia đáng
Lảu say sưa mơ máng tượng niên
Chiềng mừa các quan viên quý họ
Lảu nạy lảu tàng sinh tàng thọ
Tàng sinh se quý họ
Tàng thọ se cửu độu lục khươi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng sinh pây tẻo, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Hát trả ơn quan làng:
Thưa tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn quan làng có lòng thương thân thiết
Nhà người bỏ công việc đằng sau
Ông bà đã đôi câu nhờ đến
Dao sắc bởi thép tốt luyện nên
Quan làng thực người khôn người giỏi
Đưa rể bao lặn lội đến nhà
Thứ nhất lễ ông bà, cha mẹ
Thứ hai lễ xuân họ chúng tôi
Giờ đây xin chúc người mạnh khỏe
Làm ăn luôn suôn sẻ bình yên
Sinh gái tựa nàng tiên công chúa
Sinh trai được thi đỗ trạng nguyên
Được như lời thiếu niên tôi chúc
Quan làng người nhân đức tốt hay
Lấy gì trả ơn này cho được
Đôi chén rượu trả ơn đôi quan làng, người ơi!
Quan làng phó hát trả lời:
Kính thưa tới cha mẹ cùng... người ơi!
Ơn người có lòng thương đến tôi
Gặp cảnh mới đến nỗi thở than
Câu ví rằng nhập giang tùy khúc
Chúng tôi cũng có lúc nhỡ nhầm
Ơn người buông lời khôn lời khéo
Đâu dám nhận chén rượu quý xuân
Uống vào chân vấp chân lăn ngã
Xin các em các bá cất cho
Chẳng phải tôi đường xa chối rượu
Bởi đường về bao nẻo còn dài
Xin xuân họ đừng mời rượu nữa
Ta chào nhau vui vẻ thế thôi!
Bên nhà gái hát tiếp:
Xin trình tới đôi quan làng, người ơi!
Tiếng là có ống tăm chén nước
Biết người có nhận được hay không
Đoi chén rượu - tấm lòng xuân họ
Trả công người nhọc khó đến đây
Ươm hạt mong tốt cây trĩu quả
Lễ mọn này xin trả ơn người
Xin người chớ chê cười xuân họ
Gọi là có bàn cỗ cưới xin
Chúc quan làng đôi chén rượu, người ơi!
Mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Lời nói tựa nước trôi xuống thác
Hình dom nom chẳng khác gì tiên
Càng nhìn càng có duyên xinh đẹp
Con ruồi chết bởi bát nước đường
Lời nói những văn chương khôn khéo
Mỗi bước đi yểu điệu sinh tân
Đôi rượu này trả công phù rể, người ơi!
Phù rể hát chối rượu:
Xin trình tới xuân họ, người ơi!
Người tài phải đi Hác (Tàu)
Người đẹp lại đi Kinh
Chỉ còn mình tôi ở bản
Tôi đã chối không đi
Nhà người tìm chảng được
Tôi mới phải cất bước đến đây
Chẳng phải tôi giờ này tham bạc
Rượu này để thết khách người sang
Tôi không đáng người đem rượu chúc
Rượu này xin chối thật cùng người
Cất đi để thết nơi sang quý, người ơi!
Hát trả ơn phù rể:
Tôi thưa cùng phù rể, người ơi!
Rể chính lễ được vợ đẹp xinh
Rể phụ lễ một mình lui bước
Ơn người đến lễ không trên giát
Chiếu chẳng có tấm rách đặt chân
Ông bà nhờ người cùng bạn rể
Chẳng có gì gọi để trả ơn
Đừng buột miệng đêm hôm ngái ngủ
Đêm nằm chớ bái tổ trong mơ
Bái tổ, tổ phù hộ bình an
Phù hộ cho tình duyên rể bạn
Giúp trước nhau vái lạy, mà thôi!
Phù rể hát trả lời:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Từ đời xưa Bàn cổ truyền sang
Mới sinh lệ thế gian là thế
Giá thú có đôi
Ai đón dâu một người cho được
Lệ đặt có rể chính rể phù
Mai kia em làm dâu cũng vậy
Nay thưa cùng hai em đẹp xinh
Xin gửi tới hai nàng rót rượu
Rót đủ lễ tiên tổ là thôi
Xin người chớ rót đôi rót nữa
Chẳng phải tôi lấy vò về đựng
Chẳng nhẽ lại lại lấy ống hứng
Mọi chén mọi xuống bụng thân tôi
Chưa uống đã say rồi sao được
Xin các em cất rượu, mà thôi!
Nhà gái hát mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Mới nhìn tựa bóng nguyệt hằng nga
Khác gì như tiên sa hạ giới
Nhà người thật khéo nói lời hay
Mời bạn rể về đây lễ tổ
Công người thật nhọc khó xiết bao
Công lớn ấy nghĩa nào trả được
Như chuột vào bồ thóc về không
Mất của lại mất công là thế
Nói nhiều lo bạn rể đau lòng
Đôi chén rượu trả công phù rể, mà thôi!
Phù rể hát trả lời, hỏi nguồn gốc rượu:
Xin trình tới xuân họ, người ơi!
Gốc rượu ở đâu ra
Ngọn rượu ở đâu về
Rượu này ủ trên nhà mấy tối
Mới thành rượu xin cưới nàng dâu
Uống vào mới thành câu vui hát
Then uống bỏ cả tính không đàn
Bà buôn bỏ cả hàng mà ngủ
Rượu này uống vui vẻ thật tình
Cất lời hỏi người xinh người đẹp
Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon
Bảo cho khách bắc nam biết với, mà thôi!
Nhà gái hát kể nguồn gốc rượu:
Tôi thưa cùng phù rể người ơi!
Gốc rượu ở nơi riềng
Thuốc rượu là ở men
Mới có em vun trà
Mới nhờ cô ủ rượu
Ba trưa ngọt nước mía
Năm ngày rỏ nước đường
Bỏ xuống nồi miệng bằng
Đặt lên kiềng ba lưỡi
Đem củi cật về nhóm
Lựa củi sồi vào đun
Hái lá dáy về ủ
Lấy lá mản xuống lót
Mới thành rượu hồng đào thết người
Mới thành rượu trong ngần thết khách, người ơi!
Phù rể hỏi nguồn gốc của chén:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Đời nào tạo mâm bàn, bát chén
Đôi câu xin hỏi đến các nàng
Không hỏi thành người phàm ngu dốt
Bạn tôi là không biết thục lòng
Mới hỏi đến người xinh người đẹp
Đời nào tạo nước trong tinh khiết
Nước với nước mời được người sao?
Nhà gái kể về nguồn gốc chén:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Mâm bàn ở đất mình tạo ra
Bát, chén từ nước ngoài bán lại
Ai có việc xin cưới rượu chè
Mới đưa về đựng rượu
Để mời nhau bạn hữu gần xa
Hai bên được vinh hoa vui vẻ, mà thôi!
Nhà gái mời rượu phù rể:
Xin thưa cùng phù rể, người ơi!
Rể chính lễ được vợ được con
Phù rể lễ nhức xương khó nhọc
Ơn người đến lễ không trên giát
Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân
Ông bà nhờ người cùng bạn rể
Chẳng có gì gọi để trả ơn
Đôi chén rượu trả công phù rể mà thôi!
Phù rể hát chối rượu:
Xin thưa cùng xuân họ, người ơi!
Đời xưa vua Nhị Hiến nho sinh
Quần thần đem rượu dâng, vua uống
Suốt năm dài tháng rộng vua say…
Trình đến các quan viên quý họ
Rượu này rượu trường sinh trường thọ
Trường sinh cho quý họ
Trường thọ để cứu độ rể nhà
Xin đừng rót rượu ra mời nữa
Cất giành thết khách quý đường xa…
13. Hát mời cơm trưa.
Đã đến giờ ăn trưa, khi họ nhà gái đưa mâm cỗ lên. Đại diện họ nhà gái hát các bài mời cơm, quan làng hát mừng cỗ, cứ thế hát đối đáp nhau rất vui nhộn:
Nhình nai mời khảu chàu:
Khỏi chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Lạc mạy tẩn lạc cần lỳ
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây khảm cao sơn vất vả
Ơn cần mà thâng thóa lẹo an
Y như tiền hàng ngang xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mới cần tạm chin khảu chàu cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nạy đảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Cổ thắp thêm pây téo khửn lồng
Tiểng cạ tặt mì bôm mì bàn
Bấu mì lăng pát chẻn đảy chầm
Mời cần tạm nẳng lồng thông nhá, mà thôi!
Quan làng chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Kỷ khi khỏi đảy mà hắt khéc
Béec pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Bôm bàn téng mọi thức mì đo
Nựa phia cần téng khắp nả bôm
Thiết đại khéc thành ân vạn bội
Bặng tiển ham khảm hội hồng môn
Phục bióoc thêm bôm sơn pát thử
Chạm ngọc cúa lịch sự chan chan
Bôm bàn téng gia sơn thuận cá
Vằn nạy lảu hý hạ ơn cần
Nộc sáu pia ơn bân bấu đảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Bặng như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Tằng thỉnh thêm pẻng kho pẻng đúc
Thương chầng tằng khố nhục pẻng chen
Mọi vị téng têm bôm bấu siểu
Chè kho thêm pát miển hom hương
Lại tặt pền chử ân chử ái
Tặt pền đồ thiết đại quan làng
Nội ngoại đảy đồng bàn vui sủ
Tặt pền chử hướng phụ yêu đang
Chắng tặt mì sinh nam sinh nự
Lại tặt mì phu phụ tàng sinh
Thân khỏi là chom chin xuân họ
Bặng như cần chin cộ lườn quan
Mùi hom thêm mùi van đo vị
Bôm cần téng thuận ỷ mọi tàng
Thiết đại khéc táng tàng tu khỏi
Pí noọng khỏi mà chom chin xo ơn bái, mà thôi!
Nhình chạ ơn quan làng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Ơn cần khẻo chầm bôm chầm bàn
Bấu pền lăng pát chẻn đảy chầm
Toong chinh lót ău lồng hắt lệ
Các việc ơn tởi ké tạo mà
Lườn giàu là téng cộ bôm toòng
Lườn khỏ là lòng toong bôm mạy
Cần khẻo chầm lý lạy piết sinh
Lườn khỏi khỏ đồ chin lăm lẳm
Lườn khỏi khỏ lai lặm quả ưa
Gọi là mì chẻn cưa oóc bái
Phuối oóc mà đu lại tằng lườn
Xẩu lai tằng bản hương họ háng
Xẩu lai tằng bản láng cần khua
Thẩu ké thua thốc mừa lùm lảu
Báo đếch bấu chắc chậư lùm ngài
Đếch tằng ké lùm lai quả chẳng
Cần chậư bấu chắc nẳng hỏng chang
Keo puốn lùm tằng tàng khai sự
Báo đếch tả tằng ủ bấu chin
Chiềng mừa các nho sinh chầm cháu, mà thôi nỏ!
Quan làng mời xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Mọi thức cần pay sự đin Nồng
Vằn nạy việc lảu chè hý hạ
Gio cần khẻo cắt quả pền luồng
Toọng cần khẻo lo oóc chính minh
Bôm bàn mì lai vị sổ đa
Pát thử thêm bôm va cao cách
Bôm toòng thêm thú bịt chan chan
Còi bặng cộ lườn quan bấu táy
Lườn cần khẻo lo đảy chính minh
Khỏi xo mời quan viên pó mé
Soong khỏi mời gia té nặm mường
Sam khỏi mời nội ngoại quỷ xuân
Vô phép khỏi nẳng lồng bấu thúc, mà thôi nó!
Dịch nghĩa:
Đại diện nhà gái cất tiếng hát mời cơm trưa:
Xin thưa đôi quan làng, người ơi!
Rễ cây ngắn rễ người dài
Có công có việc người mới đến
Đường xa vượt núi thẳm đèo cao
Ơn người thật công nào hơn thế
Gồng gánh người đến để hợp hôn
Tựa như gian hàng ngang xuất giá
Hôm nay thật vui vẻ tưng bừng
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi
Để hai bên hợp đôi loan phượng
Tiếng là có cỗ bàn
Nhưng chẳng có đũa son bát đẹp
Chẳng thức ngon để thết quan làng
Mời người ăn cơm muối cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng hát mừng mâm cỗ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Mấy khi tôi được về làm khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà người rộng lòng nhân đại đức
Mâm cỗ đủ các thức lạ ngon
Thịt cá cùng đũa son bát sứ
Như cỗ bàn hội ở hồng môn
Chiếu hoa để mâm sơn chạm ngọc
Nhà người nấu ăn thật giỏi giang
Khác gì cỗ nhà quan ngày hội
Chim cá nhỏ xin đội ơn trời
Mâm cỗ đây ngời ngời đủ thức
Thính nem thêm bánh đúc chè kho
Miến hương cạnh món giò đủ loại
Lại xếp thành chữ ái chữ ân
Trước đông đủ ngoại xuân quý họ
Cỗ người sắp thuận đủ mọi đường
Món ngọt thêm mùi thơm đủ vị
Tôi là người khác sứ xin mừng
Mâm cỗ của ngoại xuân quý họ!
Nhà gái hát cảm ơn quan làng:
Trình tới đôi quan làng, người ơi!
Ơn người khéo mừng cỗ mừng bàn
Thật chẳng có gì hơn, người nói
Lá dong về lót vội xuống sàn
Nhà giàu mới có bàn có cỗ
Nhà nghèo thật xấu hổ lắm thay
Nhà giàu mâm đồng đầy mọi thứ
Nhà nghèo là thiếu đủ mọi đường
Mâm cỗ lót lá dong đựng muối
Nói ra sợ trên dưới làng cười
Thật thà là nhà tôi nghèo lắm
Khó thức ăn thức uống thết người
Hôm nay người tới nơi làm khách
Khen cỗ bàn ý đẹp lời hay
Trai bưng mâm nhà này còn dại
Người nấu ăn nhà gái chưa khôn
Chúng tôi xin cảm ơn quý khách
Có thất lễ đừng trách chúng tôi
Cảm ơn quan làng người đã đến cùng xuân họ chúng tôi!
Quan làng mời xuân họ:
Thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại, người ơi!
Tôi xin mừng mâm đồng bát sứ
Mọi thứ người mua ở nước ngoài
Hôm nay rượu chè vui hỷ hả
Giờ người cắt khéo quá như rồng
Nhà người thật khéo khôn lo liệu
Cỗ bàn thật không thiếu thứ gì
Đũa son thêm bát hoa đắt giá
Chẳng khác gì như cỗ nhà quan
Nhất tôi mời quan viên quý họ
Hai tôi mời quan họ trong nhà
Nữa xin mời gần xa xuân họ
Vô phép xin ngồi, không phải mà thôi !
14. Hát xin dâu.
Hai họ nghỉ trưa. Đến giờ xin dâu, quan làng đặt lên bàn thờ đãi trầu cau, rồi cất tiếng xin dâu xuống bãi.
Xo lùa lồng láng
Cằm tài ết
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!
Thứ nhất xo nậu bióoc đang phông
Thứ soong xo nàng lừa mừa bản
Xo mừa lạy đẳm táng tổ tiên
Lai đẳm cụm lai niên tó ké
Kết căn hẩư pó mé đảy chầm
Soong bưởng đảy khửn lồng tông cạy, mà thôi!
Cằm tài soong:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giơ đây thêm giờ đây
Síp giờ cạ giờ nạy đây lai
Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Thêm soong nậu bióoc ngần đang nở
Mật mèng loọng thắc thở tom va
Cách lặm thêm đường xa khổn lọt
Va pây va lọi bióoc chang tàng
Quân gảnh cắp quan làng tờ téo
Bióoc phông giá tả héo se co
Giơ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!
Cằm tài sam:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Định thâng giờ sơ đế sơn vương
Đạo pó mé dú sơn dú thủy
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Mì lục chắng chắc công pó mé
Công cần liệng lai hé hàn cơ
Phân đét cần đại lo mự mấư
Mì mự cần chin khảu bấu ngon
Pó mé cần khẻo son khẻo tạy
Giơ nạy cần chắng đảy vinh va
Liệng lục bấu sắc ám nựa pia khảu pác
Công liệng lục nả miạc sinh tân
Giơ nạy đảy vui chầm hý hạ
Lục nhình là xuất giá tòng phu
Lượng bạn đảy chầm khua soong bưởng
Phù tùy đảy phò tưởng giao ca
Khỏi chiềng mừa lùng pả pó mé
Lẹo thâng giờ sơ đế sơn vương
Khỏi xo noọng xuất ngôn lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Nội ngoại đảy khửn lồng tông cạy mà thôi!
Cằm tài sí:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng
Ău mừa hẩư họ háng khỏi chầm
Xuân họ nẳng giường ngần cỏi nghị
Lẹo thâng giờ quý tỵ niên lai
Lẹo thâng giờ thiên khai đại xá
Xo lục luồng xuất giả tòng phu
Nự xuất giá lập cư hý hạ
Vằn nạy mừa định thóa hôn nhân
Pó mé đảy mừng chầm hý hạ
Quý họ cỏi thong thả chầm khua
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng, mà thôi!
Cằm tài hả:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây vàn hẩư cần đa háp
Đa háp thêm háp còn
Đa ău mon cắp nhục
Đa ău phục cắp phà
Pà ău lùa oóc mà lạy táng
Phua mìa hẩư lông láng seo tin
Khỏi là cần chính minh thực thá
Lặp lùa mừa pú giả bưởng mưa
Bân sinh lục mé nhình giờ nạy
Noọng dá than lý lạy thổn minh
Pó mé tờ chếp sim đuổi noọng
Xuân họ tờ chếp toọng đuổi nhi
Lục nhình dú sắc khi là toọng
Soong tin thư hài va lồng láng
Mừ căm chúp cọ váng minh mông
Liệng lục chắng chắc công pó mé
Chiêng chất lục nhằng mà kính tổ
Lục nhằng mà thâng cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!
Cằm tài hốc:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo lùa xuất giá
Thâng giờ khỏi hành lộ tờ pây
Khỏi xo lặp lùa đây mừa các
Lảu màu moòng sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Chúc thụ cần phú quý vinh va
Xuân họ dú thong thả mừa lăng cần nỏ!
Cằm tài chất:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi xo cần xuất thụ
Định thâng giờ hành lộ tờ pây
Khỏi xo ău lùa đây mừa các
Chin lảu mật sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Khỏi sắng tằng quân tử lân la
Khỏi sắng tằng ban xạ nặm mường
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Lụ cạ mì cằm lội dá chê
Cằm lộ vạy ău xe khỏi thủ
Lình chin mác têm thông tờ lồng tài hối
Lặp lùa mừa xuân nội bưởng lăng
Khỏi tè xo kình châm mừa cón
Lặp lùa mừa chang hoỏng nghỉ chơi
Sam mự cỏi lòi hồi mà thóa
Khỏi sắng tằng lùng pả áo a
Xuân họ cỏi thong thá mừa lăng cần nỏ!
Cằm tài pét:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây thêm giờ đây
Giờ đây khỏi tờ ngoạc
Giờ miạc khỏi hồi quê
Khỏi chạ mừa lùng ta thông thá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Giơ đây khỏi xo lùa lùng láng
Cất tiểng khỏi mạn phép quỷ xuân
Nội ngoại dú cung ngần thong thá
Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê
Chiêng chất hẩư lục mà kính tổ
Dám kha khỏi mừa cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, cần nỏ!
Lúc nạy tằng khươi vạ lùa đạ oóc chang nả choòng.
Tối khươi dặng,
Tối lùa nẳng. Quan làng hát soong bài dú chang nả choòng.
Xo lùa
Cằm tải ết:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Nẹo thâng giờ phúc hộ đẳm vương
Xo cần chít tối hương khửn táng
Nhất khỏi chiềng họ háng quý xuân
Chít đèn thêm tối hương kính phụng
Vàn hẩư cần pay cụm lục khươi
Cụm cùa hẩư phong quang mát mẻ
Soong khỏi chiềng pó mé lùng ta
Sam khỏi chiềng tằng lai thảu ké
Họ cần đảy mạnh khỏe bằng an
Tu khỏi chin lẹo bôm lẹo bàn thôi đoạn
Hẩư lục khươi lạy đẳm táng tổ tiên
Lẹo thâng giờ bình yên đại cát
Khỏi chiềng mừa nả miạc thân xưa
Soong bưởng te phít giờ bấu lụ
Tu khỏi nhằng phàm phụ quả đa
Vàn các á lương nga chít khửn, mà thôi!
Cằm tài soong:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ, cần nỏ!
Lệ vật mà kính tổ lẹo an
Tổ tiên dú giường chang chắc piết
Síp phép cụm pây nả
Hả phép cụm pây lăng
Cụm bặng phia boỏng nguyệt thiên khai
Nự nhi cắp nam giai thủ cử
Từ quan làng pó mé chầm khua
Ỷ như cằm luyên lu khỏi mởi
Hẩư lục khươi vạn bội bình an
Cụm cùa hẩư siên ban pây nả
Lập liều mùi va quả thiên thông
Đẳm lườn lảy an tâm ngôn ngự
Nội ngoại đảy soong bưởng chầm khua
Giờ đây khỏi xo lùa lồng láng
Cất tiểng khỏi mạn phép qủy xuân
Nội ngoại dú cung ngần thong thá
Liềm mừ khỏi xo tạ hồi quê
Chiêng chất lục cỏi mà kính tổ
Dám kha khỏi mừa cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá, mà thôi!
Xo mình đeng:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tỏi cón vua Bàn cổ truyền mà
Chắng truyền lồng quốc gia tẩư thể
Cần làu chắng kết nghịa hôn nhân
Cần làu seo thể nhân vạn đại
Thể làu chắng seo thỏi tởi xưa
Nhình chài lập gia cư lảy dú
Phục hý tạo giá thú thế gian
Khỏi chiềng mừa quỷ xuân ngoại họ
Khỏi chiềng mừa đẳm tổ gia tiên
Khỏi xo ău mỉnh đeng mừa thóa
Ău mừa hẩư pú giả bưởng mưa
Thượng thọ đảy chầm khua soong bưởng, mà thôi!
Nhình giao lùa:
Chiềng mừa tối quan cần nỏ!
Khảm thông thêm lội khuổi
Khẩn pù thêm đét rọn
Ham háp mà pí noọng đảy chin
Lảu chà cắp pẻng khinh chin thuổn
Tu khỏi bấu lụ luận sắc cằm
Pú già bấu chê phóc chê tăn khỏi hẩư
Noọng khỏi nhằng xẩu bẩư, nết na thất lội
Đá mìa dá đảy đá thâng quê
Mứa mịn cần tẻo chê cằm lại
Dá tụp mìa mạy cải mạy luông
Mìa kha tắc thai sương khổn liệng
Mừa cón tặt mì truyện quan làng
Khá lục bặng hắt nà đoạn mại
Pú già bấu chê phóc chê lại là ău
Cằm vỉ cạ tiền lâu thì lụ
Bấu chừ cần chang chợ ău mà
Nặm bốc cởi mừa bó
Lùa xẩu thông mừa họ tái tá
Gia hẩư chin nguộn thai phắng nặm
Công pú già lẹo sẳm ngần chèn
Chúc cuổi mong chin lừa
Mừa phua mong tông cạy, mà thôi!
Nhình nai lảu cạy tỷ nẳng:
Chiềng mừa tối quan làng cần nỏ!
Pó mé mừng lệ đạo xuân
Thuổn khóp tằng lùng pả áo a
Cần hâư liệc khảu mà gia té
Lệ tặt mì pả mé thong dong
Va lại thêm giàu mì phú quý
Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi
Xuân họ mời quan làng chin soong pần lảu
Lảu nạy lau quan làng
Lảu nạy chang họ khỏi
Vằn nạy là chin cưởi lan nhình
Chúc hẩư lan thở thinh vằn ké
Chúc hẩư lan sổng ké pác pi
Giảo lườn cụng giàu mì lăm lẳm
Nà đây hác mì nặm phê phê
Khuốp pi tả se thư bấu bốc
Phú chí mì phúc đức thong dong
Va lọi thêm giàu mì phú quý
Phua đây đảy mìa ỷ đẹp đôi
Mời quan làng chin soong pần lảu, mà thôi!
Quan làng chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa ngoại họ quỷ xuân
Cần mì lảu phác thâng tu khỏi
Thiên lỷ vạn tàng thinh khổn phuối
Ơn cần khỏi thương đuổi lảu chè
Dếp thêm lảu lài tha khổn ngoạc
Lộm lằn mạy tờ khát khen kha
Mứa mịn khỏi téo mừa bấu thúc
Lủa nạy lảu vạn phúc tàng sinh
Liềm mừ khỏi xo chin hắt lệ
Chiềng quý họ pó mé còi đu
Soong bưởng hẩư khươi lùa vui thủ, mà thôi!
Sắng sao báo, xuân họ:
Liềm mừ khửn phiêng sác chiềng cần
Ngai mừ khửn bằng tâm chiềng tán
Ơn cần thiết bôm bàn khỏi chin
Lườn cần mì lòng nhân đại đức
Liệng khỏi bặng liệng lục cáy đông
Bọn khỏi xo hồi quân tẻo các
Giờ nạy giờ đại cát vui lai
Giờ nạy giờ thiên khai đại xá
Khỏi sắng tằng lùng pả chung gia
Khỏi sắng tằng lùng ta nội tộc
Khỏi sắng tằng quý chức quyền cao
Chúc thụ cần thiên cao vạn tuế
Quý chức dú mát mẻ bình an
Bọn khỏi chin thuổn bôm thuổn bàn lẹo đoạn
Khỏi tờ xo tái ván hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá
Tấn tấn lố mẻ pả lùa tôi
Lặp ău nạu bióoc lạ khảu thông
Gia hẩư đét chỏi thâng mền héo
Khoái khoái làu tờ téo hồi quê
Khỏi sắng tằng nự nhi các á
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Cần tắc thêm cần dò lai quả
Nộc chin nộc mừa các san lằng
Nặm bốc pia mừa vằng hải hố
Piục rừ phân sắc lố nặm noòng
Pia nhằng ước đảy nhòng mà hội
Bióoc phông mèng tờ rới kính lương
Mèng nhằng ước hồi hương mà thím
Củ pác sắng chung đính gia cư
Bọn khỏi nhằng siểu ngần thư tu khay háp
Khất căn oóc chợ lạp vằn lăng
Oóc chợ đảy hăn căn cỏi pía
Các a cỏi chứ nả hẩư đây
Bọn khỏi cần tàng quây xo téo mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bài hát thứ nhất: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ, nội xuân ngoại quý họ, người ơi!
Thứ nhất xin bông hoa đương nhụy
Thứ hai xin nàng dâu về bản
Đón về lễ tiên tổ họ hàng
Tổ phù hộ trăm năm mãi trẻ
Yêu nhau cho cha mẹ vui mừng
Hai bên được cậy trông đi lại, người ơi!
Bài hát thứ hai: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt tiếp giờ hay
Mười giờ bảo giờ này tốt lắm
Trăm giờ bảo giờ này tốt nhiều
Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi
Đón về cho nội ngoại vui mừng
Xin được đón đóa xuân đang nở
Ong bướm bay rộn rã, hoa thơm
Vượt đèo núi dặm đường cách trở
Mỗi bước đi hoa nở theo người
Quân gánh cùng chúng tôi tạm biệt
Giờ tốt xin đón dâu xuống bãi, người ơi!
Bài thứ ba: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đã đến giờ sơ đế sơn vương
Đạo cha mẹ tựa như sơn như thủy
Vạn ơn đều từ sự sinh thành
Có con mới biết công cha mẹ
Công nuôi con vất vả hàn cơ
Mưa nắng người lại lo khuya sớm
Từ những ngày ăn bú mớm cơm
Cha mẹ người dạy khôn dạy khéo
Giờ con lớn yểu điệu sinh tân
Cha mẹ lòng vui mừng hỉ hả
Con gái là xuất giá tòng phu
Cho hai bên mong chờ vui vẻ
Cho nàng dâu chú rể giao thoa
Xin trình tới ông bà cha mẹ
Đã đến giờ sơ đế sơn vương
Xin cho em bước chân xuống bãi
Về bên kia nội ngoại vui mừng
Hai bên được đi về trông cậy, mà thôi!
Bài hát thứ tư: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt lại giờ hay
Giờ tốt tôi xin dâu xuống bãi
Đón về cho nội ngoại vui mừng
Xuân họ ngồi giường trong lượng thứ
Đã đến giờ quý tỵ tốt nhiều
Đã đến giờ thiên khai đại xá
Xin con rồng xuất giá tòng phu
Nữ theo chồng lập cư hỉ hả
Hôm nay về kết nghĩa hôn nhân
Cho cha mẹ tưng bừng vui vẻ
Quý họ hãy thong thả về sau
Giờ đây tôi xin dâu xuống bãi, người ơi!
Bài thứ năm: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ… người ơi!
Giờ tốt tiếp giờ hay
Xin cho người ra đây thu xếp
Xếp cho gánh cùng gồng
Xếp lấy gối cùng chiếu
Lựa lấy chiếu cùng chăn
Đưa dâu ra bái lễ tổ tiên
Vợ chồng cùng theo chân xuống bãi
Tôi là người minh chính thật thà
Đón dâu cho ông bà bên ấy
Trời cho ta là gái đẹp xinh
Em đừng than phận mình, em nhé
Em khóc là cha mẹ không vui
Xuân họ cùng mọi người lo nghĩ
Ở được sao bên mẹ đến già
Hai chân đi giày hoa xuống bãi
Nón cầm tay đừng ngoái lại nhiều
Công nuôi con sớm chiều, ơn mẹ
Tết tháng giêng con về kính tổ
Tết tháng bảy lại cố hồi hương
Anh em cùng quý xuân thong thả về sau!
Bài thứ sáu: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt mọi sự hay
Giờ tốt cho xin dâu xuất giá
Được giờ xin hành lộ về quê
Xin được đón dâu về bên ấy
Rượu người mời giờ thấy lâng lâng
Xin lui bước hồi quân về bản
Chúc quý họ bội vạn vinh hoa
Xuân họ cứ nhẩn nha thong thả rượu vui
Bài thứ bảy: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt vạn sự may
Xin cho dâu, giờ đây xuất giá
Được giờ là hành lộ về quê
Dâu bên rể cùng về bên ấy
Rượu nhắp vào giờ thấy lâng lâng
Xin tạm biệt hồi quân về bản
Chào quý khách cả bản khắp mường
Ơn người có lòng thương giúp đỡ
Tôi nhỡ nói câu dở đừng chê
Câu lỗi xin nhận về gói lại
Đón dâu về xuân nội cùng vui
Quả đầy túi khỉ lui khỉ bước
Giờ tốt xin đón rước nàng dâu
Về bên ấy lên lầu ngơi nghỉ
Xin nhắn chào bá mẹ, chú cô
Ba hôm cháu sẽ về lại mặt
Xuân họ cứ thong thả về sau, người nhé!
Bài thứ tám: Xin dâu xuống bãi
Xin thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giờ tốt chính giờ đây
Giờ đẹp tôi cất bước
Giờ tốt tôi hồi quê
Xin cảm tạ bác cha, bá mẹ
Hôm nay rượu vui vẻ tưng bừng
Giờ đẹp xin đón dâu xuống bãi
Cất lời xin mạn phép quý xuân
Nội ngoại ngự giường trên thong thả
Giơ tay tôi bái tạ hồi quê
Tết nhất con còn về kính tổ
Bước chân tôi về cố hồi hương
Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!
Lúc này cả dâu rể cùng bước ra gian bàn thờ. Đôi rể đứng, đôi dâu ngồi. Xuân họ ngồi hai bên, quan làng hát hai bài xin dâu xuống bãi.
Bài thứ nhất: xin dâu
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đã đến giờ phúc hộ tổ đường
Xin người đưa đôi hương lên thắp
Nhất kính thưa họ mạc quý xuân
Đốt đèn, thắp hương lên kính tổ
Kính xin người phù hộ rể nhà
Vợ chồng được vinh hoa mát mẻ
Hai xin thưa bác bá, cha mẹ
Ba trình ông bà trẻ bề trên
Xuân họ được bình yên mạnh khỏe
Giờ tôi xin dâu rể cùng ra
Bái lễ tổ rồi về bên đó
Xin thưa cùng các cụ các bà
Tôi chỉ lo chệch giờ tốt đẹp
Tôi là người không biết xin thưa
Xin các em ra thắp hương cùng đèn lên, người ơi!
Bài thứ hai: Xin dâu
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Lễ vật về kính tổ bình an
Tổ tiên ở giường trên đã biết
Mười phép giăng phía trước
Năm phép chắn đằng sau
Đưa núi mây trên đầu che nắng
Đưa trăng soi mát sạch đường đi
Nam giai cùng nữ nhi sánh bước
Quan làng cùng cha mẹ mừng vui
Được như lời chúng tôi đã chúc
Chúc dâu rể luôn được bình an
Vợ chống sống trăm năm hạnh phúc
Tựa hoa xuân luôn nở đẹp tươi
Tổ nhà được an nơi ngôn ngự
Nội ngoại cùng xuân họ vui mừng
Giờ tốt xin đưa dâu xuống bãi
Cất lời phếp nội ngoại quý xuân
Xuân họ ngồi gian trên thư thả
Giơ tay chào bái tạ hồi quê
Đến tết con lại về kính tổ
Giờ tôi xin được cố hồi hương
Xuân họ cứ tự nhiên thư thả, người ơi!
Hát xin lộc mệnh đỏ:
Xin thưa cùng cha mẹ, họ hàng nội ngoại, người ơi!
Đời xưa vua Bàn Cổ truyền về
Mới thành lệ quốc gia hậu thế
Nam nữ mới kết nghĩa hôn nhân
Người đời theo thế nhân mãi mãi
Người ta vẫn theo thói đời xưa
Nam nữa lập gia cư là thế
Phục Hy tạo giá thú thế gian
Xin thưa cùng quý xuân ngoại họ
Xin trình tới nội tổ gia tiên
Giờ đây tôi được xin mệnh đỏ
Đem vê trình bố mẹ bề trên
Được trường thọ, bình yên hạnh phúc mà thôi!
Hát giao dâu:
Thưa cùng đôi quan làng, người ơi!
Sang sông rồi lội suối
Leo đồi đội nắng xối giữa trưa
Lễ vật người đã đưa đến đủ
Rượu, chè, bánh kính tổ vẹn toàn
Bàn cỗ họ tôi ăn
Vụng dại chả có văn đáp lễ
Ông bà chả chê dại chê ngu tôi gả
Em tôi còn nhỏ dại vụng về
Chửi vợ đừng có chửi đến quê
Lúc đó lại bị chê lời độc
Đánh vợ đừng gậy gộc roi to
Gãy chân chết, ai lo hôm sớm
Việc hôn nhân nhờ đến quan làng
Gả con như việc đang làm ruộng
Ông bà chả chê xấu chê dại là đón
Chẳng phải người giữa chợ lấy về
Lâu mới biết – lời xưa câu ví
Nước cạn còn về giếng
Dâu hư đưa tiếng đến ông bà
Đừng cho ăn lá ngón thành ma bến nước
Công ông bà lo được bạc tiền
Trồng chuối đợi có buồng
Theo chồng mong trông cậy, người ơi!
Mời rượu rời chỗ ngồi:
Thưa cùng đôi quan làng người ơi!
Cha mẹ mừng đủ lễ hợp hôn
Cả bác bá, nội xuân, cô chú
Công người đem lễ đủ đến nhà
Lễ đặt đến bá mẹ thong dong
Hoa đẹp thêm nở lòng, phú quý
Dâu hiền cùng sánh rể đẹp đôi
Xuân họ mời quan làng cả đôi khay rượu
Rượu này rượu quan làng
Họ tôi mang lại cười
Hôm nay ngày ăn cưới cháu mình
Chúc cho cháu trường sinh mãi mãi
Có của ăn của để dài lâu
Vợ chồng sống bên nhau trăm tuổi
Ruộng tốt đủ nước tưới phê phê
Cả năm luôn chảy về chẳng cạn
Phú đức theo đôi bạn trọn đời
Dâu rể giờ nên đôi chồng vợ
Mời quan làng uống hai khay rượu, người ơi!
Quan làng chối rượu:
Xin thưa cùng cha mẹ, ngoại họ quý xuân
Ơn người đã đem dâng rượu quý
Ngàn vạn lý khó để chối từ
Uống vào say lắc lư vấp ngã
Què chân tay, xấu hổ lắm thay
Xin người xét sự này cho tỏ
Rượu này rượu quý họ trường sinh
Vạn phúc xin được nâng lấy lệ
Trình thưa cùng quý họ thương cho
Để hai bên trọn bề vui vẻ, người ơi!
Nhắn tạm biệt gái trai cùng xuân họ nhà gái:
Kính thưa cùng cha mẹ họ hàng nội ngoại, người ơi!
Giơ tay lên ngang trán trình người
Ngửa tay lên thành tâm trình bản
Ơn người sắm bàn cỗ tôi ăn
Nhà người có lòng nhân phú quý
Nuôi tôi như nuôi chú gà rừng
Giờ tôi xin hồi quân cất bước
Giờ này giơ đại cát tốt nhiều
Giờ này giờ yêu an vui quá
Xin nhắn chào bác bá trong nhà
Xin nhắn chào thông gia nội tộc
Xin nhắn chào quý chức quyền cao
Chúc cho người sống lâu mạnh khỏe
Mọi người được mát mẻ bình an
Bọn tôi ăn hết cỗ hết bàn thôi thôi đoạn
Giờ xin chào nhắn bạn lên đường
Xuân họ cùng bản hương thong thả
Dậy dậy thôi bá mẹ, dâu nhà
Hãy đón lấy bông hoa nở đẹp
Cất vào túi ta bước về quê
Xin chào các nữa nhi trai trẻ
Hôm nay rượu vui vẻ, cưới xin
Các em sắm cỗ bàn khó nhọc
Chúc các em hạnh phúc về sau
Có cuộc sống dài lâu may mắn
Chim đầy diều chim về làm tổ
Nước cạn, cá về ở biển khơi
Đợi có dịp mong trời mưa lớn
Cá sẽ về tìm bạn lại nguồn
Hoa nở đẹp tỏa hương khoe sắc
Ong bướm sẽ có lúc tìm về
Giờ tôi xin hồi quê biệt bạn
Xin nhắn chào hương bản, trong nhà
Tiền mở gánh hôm qua còn nợ
Tháng chạp này ra chợ gặp nhau
Ngày hội gặp ở đâu sẽ trả
Xin các em nhớ nhé đừng quên
Đường xa chúng tôi xin tạm biệt, xin chào!
15. Hát xin chiếu để ngồi.
Sau khi quan làng cùng đoàn nhà trai đón dâu về, đoàn họ nhà gái đưa dâu về nhà trai không phải gặp nhiều thử thách như ở bên nhà gái. Đoàn nhà gái gồm có ông đưa, bà đưa, phù dâu. Khi họ nhà gái đưa dâu đến họ nhà trai, chiếu chưa được trải. Phù dâu đại diện họ nhà gái đứng ra hát xin chiếu.
Lùa xếp xo phục:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà bấu thúc
Lước còi hăn phén phục inh pha
Phục cần tẳng hằng nga vô số
Lước còi bặng tẩm lụa cần Keo
Thân khỏi bấu dảm điêu khay oóc
Lo pền cần tăn phóc quả đa
Vàn đâư các tung gia oóc chái, mà thôi!
Chài pía cằm:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Khởi chiềng mừa đếch éng
Chái phục thả nàng tiên quý chức
Đếch nọi lăng chái phục bấu minh
Phén tẳng thêm phén inh phén chái
Nghị mà cụng hăn xẩu ca lình
Chúc thụ hẩư tàng thinh pây nả, mà thôi!
Nhình chổi phục pẻ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa các cá bản hương
Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc
Tởi hâư hăn phục sát chái ngai
Tu khỏi là xo đai bấu nẳng
Quý chức mừa hội thần lệ nghệ
Bấu hăn phục chái pẻ sắc pày
Tha khỏi còi bấu đây sự lạ
Nẹp sửa tam bưởng soại vô luyên
Chư bất cắp chư tiên an tọa
Các việc cần chiềng cạ thổn thư
Khỏi táng xo phục cần chái lại, mà thôi.
Chài pía cằm:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…
Thân khỏi cạ hậu sinh chắng mả
Cải mà bấu cần cạ cần son
Vằn vằn dú lườn chương đuổi mé
Bấu chắc lệ tởi ké nết na
Khéc khửn mà vội váng
Chái phục lồng soong háng bấu pền
Gia tách lý ông vân bọn khỏi
Bọn khỏi là nhằng nọi hăn đeo
Phục là phục đin cần hắt hẩư
Bấu chắc là bưởng tẩư bưởng nưa
Củ tin khỏi khửn mừa chái tẻo, mà thôi!
Lùa xếp chầm phục:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin mà thâng tẩư láng dào kha
Lườn cần mì phục va oóc chái
Phén luông thêm phén cải mì đo
Mì phén lài bàn cờ phượng hạc
Soong bưởng luồng tó pác giao ca
Phục phượng thêm phục va lồng lót
Chái thuổn tằng chường noọc chường đâư
Chái lẹo tằng chường sung chường tắm
Chường sung quý họ nẳng
Chường tắm khỏi xo ngơi
Phục phượng chái pền đôi liềm lạ
Chạ ơn mừa các cá nam giai
Chái phục hẩư tằng lai khỏi nẳng, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Phù dâu xin chiếu:
Xin trình tới cha mẹ cùng xuân họ… người ơi!
Bước chân tôi lên đây thành lạ
Nom thấy chiếu dựng ở vách nhà
Chiếu người tựa hằng nga vô số
Nom tựa như tấm tấm người Kinh
Thân tôi chẳng tự mình dám trải
Lo xuân họ, người lại trách cho
Xin các anh trong nhà ra trải… người ơi!
Bên trai:
Xin thưa tới phù dâu… người ơi!
Tôi đã sai con trẻ
Trải chiếu đợi nàng tiên
Con trẻ gì trải chiếu chẳng nên
Tấm dựa tầm dựng bên tấm trải
Nghĩ về cũng thấy ngại lắm thay
Sao con trẻ nhà này dại thế
Càng nghĩ càng xấu hổ thật tình
Mong cho em trường sinh mát mẻ về sau… mà thôi!
Phù dâu chối chiếu trải trái:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Xin trình tới các anh bản hương
Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc
Đời ai trải chiếu ngược bao giờ
Tôi đứng đây mãi chẳng dám ngồi
Quý chức đi hội hè đây đó
Chẳng thấy chiếu trải ngược bao giờ
Giờ thấy quả thực là sự lạ
Gấu áo đơm bên trái vô duyên
Chư bất cùng chư tiên an tọa
Mọi việc người trình đã xong xuôi
Tôi xin người trải lại… người ơi!
Bên trai:
Xin thưa cùng phù dâu người ơi!
Em tôi còn hậu sinh mới lớn
Lớn lên chẳng người bảo người răn
Ngày ngày ở gian trong cùng mẹ
Chẳng hiểu gì luật lệ đời xưa
Khách lên nhà vội vàng
Trải chiếu xuống hai hàng chẳng xong
Đừng trách lý ông vân tôi nhé
Em tôi người còn trẻ chưa khôn
Chiếu này của đất người bán lại
Chẳng biết phải biết trái ra sao
Cất bước ra xin trải lại… người ơi!
Phù dâu mừng chiếu:
Xin trình tới cha mẹ họ hàng nội ngoại… người ơi!
Cất bước đến dưới bãi rửa chân
Người đã đem chiếu hoa trải đợi
Tấm rộng thêm tấm lớn đủ đầy
Tấm thì vẽ bàn cờ phượng hạc
Vẽ đôi rồng bay lượn chầu nhau
Chiếu phượng bên chiếu hoa cùng trải
Trải kín cả gian ngoài gian trong
Trải khắp cả giường cao giường thấp
Giường cao quý họ ngồi
Giường thấp tôi xin ngồi
Chiếu phượng trải thành đôi xinh quá
Tôi xin được cảm tạ các anh
Trải chiếu để chúng tôi được ngồi… người ơi!
16. Hát mời trà.
Chài mời chin nặm chè:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ…
Ơn cần dú bưởng pại khảm mà
Lườn khỏi bấu mì bàn chà oóc thiết
Ơn cần dú cách biệt mà thâng
Lườn khỏi bấu mì chè mậu sinh
Mạn hảo dú đông sinh cạ đắt
Mì chèn tẻo bấu chắc sự hâư
Tu khỏi là khao sâư khỏ lẳm
Khỏ lai chin bióoc xả tang chè
Cần dá chê phác mạy
Tạm chin chè phác mạy đuổi xuân họ khỏi, mà thôi!
Nhình chầm nặm chè:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa lườn đây
Tha hăn moóc đông tây nam bắc
Tử phương moóc loạn lạc đa đa
So ết cắp síp hả pìn phân
Bươn nhí nặm luây lồng lai láng
Bươn hả nặm lai láng phòng ba
Sam pi nặm vận mà tỷ cáu
Cần làu hăn nặm mấư luây mà
Bươn hốc nặm têm tống têm nà
Sjao đếch pây háp mà vui sủ
Lườn cần đảy pây chợ hàng phiên
Khẻo sự đảy chè tiên mà thóa
Chè nạy thực hom quả síp phân
Chắng cạ các sjao tân tẳng mỏ
Ău nặm mà liền ló lồng pây
Sjao éng chắng đăng phày khảu tẩư
Bởi chưng nẳng dú sẩư hom lai
Nặm phật cần liền lái khảu ẩm
Lườn cần sẳm đảy cộ chẻn bịt
Tắt oóc mà mùi tuyết hom van
Hom nhựng mùi thủy tiên piết lạ
Khỏi pền cần táng xạ quả ưa
Chè cần hom mà tha khỏi xo nhận… mà thôi nỏ!
Chài mời chin nặm chè:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp, cần nỏ!
Bước chân người mới đến
Biết người chẳng biết tên nào đâu
Mớ hẩư cần nẳng lồng chin nặm
Chè dú quây cách lặm quây lai
Chợ háng cụng mì khai cao giá
Cần khẻo than liền lạ tiết sinh
Mời hẩư cần nẳng lồng xơi nặm… mà thôi!
Nhình chầm nặm chè:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Bọn khỏi là dú quây cách lặm
Tỷ khỏi cụng khỏi lẳm siết sa
Khỏi chiềng mừa các cá pác van
Cằm cảng cần khôn ngoan khẻo lẻo
Chè cần hom mạn hảo chin đây
Chè cần sự tàng quây phiên chợ
Chè cần hom va thở va nhài
Chè cần đẩy pền lanh thiên hạ
Thiết hẩư khéc táng xạ đảy chin
Chúc thụ cần vinh hoa phú quý, mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời trà:
Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!
Ơn người từ bên đó sang đây
Nhà tôi chẳng có trà ra thết
Ơn người ở cách biệt tới đây
Nhà tôi chẳng có chè thơm ngon
Mạn hảo ở cách đường lại đắt
Có tiền cũng chẳng biết mua đâu
Nhà lại ở vùng sâu trắc trở
Khó lắm uống nước vối thay chè
Người đừng chê trầm gửi
Tạm xơi chè lá vối cùng xuân họ chúng tôi… mà thôi!
Phù dâu mừng trà:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Bước chân tôi đến cửa đến nhà
Thấy mây kéo đông tây nam bắc
Tứ phương mây dằng dặc ngoài kia
Rằm, mồng một tức thì mưa lớn
Tháng hai nước lai láng chảy về
Tháng năm là nước lũ tràn khe
Ba năm nước lại về chỗ cũ
Người ta thấy nước lũ hả hê
Tháng sáu nước chảy về khắp ruộng
Gái trẻ gánh nước về trước cửa
Nhà người mới đi chợ hàng phiên
Khéo mua được chè tiên lịch sự
Hương chè thơm thơm đủ mười phân
Mới bảo các gái tiên nhóm lửa
Bắc kiềng lên nước đổ xuống nồi
Mấy tý nước đã xôi lắp bắp
Ngồi gần được thưởng thức hương thơm
Pha chè người đem lên mời khách
Nhà người sắm được cỗ chén bịt
Nước rót ra hương tuyết thơm ngon
Thơm hương vị thủy tiên là lạ
Tôi là người khác xứ thật ưa
Chè người pha thật vừa tôi xin nhận người ơi!
Bên trai mời uống trà:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!
Bước chân người mới đến
Biết người chẳng biết tên nào đâu
Mời ngồi xuống xơi nước
Chè ngon ở cách dặm khó mua
Chợ cũng có nhưng mà cao giá
Người khéo khen cảm tạ lời hay
Mời người ngồi xuống đây
Xơi nước cùng xuân họ… người ơi!
Mừng trà:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Chúng tôi ở đường xa cách dặm
Chỗ tôi còn khó lắm mọi đường
Thưa cùng các lương quân lời ngọt
Buôn câu hay lời ngọt khôn ngoan
Lại mời uống chè thơm mạn hảo
Chè khéo mua từ dạo chợ phiên
Chè thơm hương hoa thở hoa nhài
Tiếng đã bay dặm dài mọi xứ
Tôi là người khác xứ xin mừng
Chúc cho người vinh hoa phú quý… người ơi!
17. Hát mời trầu.
Chài mời chin nhàu:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xép cần nỏ!
Pi quá phạ lẹng lai
Pi lai phạ lẹng quả
Nhàu khỏi chúc soong pá thai mươi
Mác làng chúc chang suôn thai thuổn
Pi nạy lèo chin nhá tang nhàu
Mác làng lình dú chổn hâư cụng thím
Ơn cần dú viện đính mà thâng
Mọi cằm cảng quang minh piết lạ
Mọi cằm cảng cao giá sinh tân
Mì nhàu thiết cần chin chắng đảng
Mới cần tạm chin nhá sắc không
Hạy chin nhá đông luông sắc miểng
Gọi là ău ăn tiểng, mà thôi!
Nhình chầm nhàu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi thâng nạy lườn cần
Nhàu mác tặt cơi ngần se thả
Mác làng khẻo phá hả mì luyên
Nhàu cần khẻo tê lồng mà tặt
Lạc cần khẻo chắc cắt ỷ hay
Lào keo cần khẻo bày soong sảng
Ău mà tặt cơi váng thong dong
Đảy thiết khách tàng quây noọng khỏi, mà thôi!
Chài nai nhàu mác:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Pi nạy tốc mươi lai
Pi chai tốc mươi quả
Moi thức mạy đông pá thai sùng
Mọi thức mác đông luôn thai thuôn
Pi nạy tờ mất thuổn nhàu chin
Mới cần cói nẳng lồng thong thả
Mởi cần tạm chin nhá tẩư đin đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!
Nhình chầm nhàu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Củ tin khỏi khửn mà thâng thóa
Hăn cơi nhàu hom tỏa tung gia
Que là dú thanh ba đại ngán
Nhàu cần chúc nả táng suôn chang
Nhàu dếp cắp nhàu làng hom tỏa
Mùi lào thêm mùi phon liềm lạ
Ơn cần khẻo tặt quả siên ban
Que cần hom mùi hương bưởng sảng
Phon cần ău mà loọc khảu chang
Toọng cần khẻo lo toan piết lạ
Ơn cần mì nhàu nhá mà nai
Nhàu cần khẻo hom lai thảo thảo
Đảy thiết khéc ngoại đạo so chin… mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời trầu:
Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Năm ngoái trời nắng nhiều
Năm kia trời hạn lắm
Trầu nhà trồng hai búi chết sương
Cau buồng trồng trong vườn rụng quả
Đành lên rừng hái lá trầu hôi
Cau khí tìm mọi nơi khắp búi
Khách lạ hôm nay tới cửa nhà
Lời nói tựa như hoa cao giá
Lời ngọt hay cho cả chúng tôi
Có trầu ngon mời người mới xứng
Không, xin mời tạm miếng trầu rừng
Gọi là có lấy tiếng… mà thôi!
Bên gái hát mừng trầu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Cất bước tôi lên đến nhà người
Trầu cau xếp đầy cơi đón đợi
Cau bổ năm nom thật có duyên
Trầu nhà người đã têm về đặt
Rễ sẹt người khéo cắt thật hay
Thuốc lào người khéo bày hai phía
Mọi thứ người xếp để đầy cơi
Để thết khách cách nơi em nhỏ mà thôi!
Bên trai mời trầu:
Xin trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Năm nay sương rơi nhiều
Năm kia sương lạnh lắm
Mọi thứ cây trên núi chết khô
Mọi thứ quả rừng già héo rụng
Năm nay là thật hiếm trầu cau
Mời người ngồi xuống đây thư thả
Hãy tạ ăn trầu rừng cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng trầu:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Cất bước tôi đến cửa đến nhà
Có cơi trầu bày ra thơm ngát
Quế ở nơi đại ngàn thanh cao
Trầu người trồng trong vườn trước cửa
Trầu nếp cùng trầu tẻ tỏa hương
Thuốc cùng vôi nồng thơm lạ
Ơn người khéo bày cả lên cơi
Quế hương người để nơi bên cạnh
Vôi người khéo quyệt ở trong trầu
Lòng người biết lo toan sau trước
Ơn trầu tôi nhận được câu mời
Trầu với người cùng lời thơm thảo
Được thết khách ngoại đạo
Chúng tôi xin nhận… người ơi!
18. Hát mời cơm tối.
Chài mời bôm khảu chàu:
Khỏi chiềng tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Yên thì loạn Bảo Lạc ông vân
Nùng đin củ tin lồng mà vái
Nùng đin toọng quỷ quải đa đa
Bảo Lạc mà hắt quan cướp sảnh
Tổng Nhụng ỷ cụng mạnh hơn cần
Keo Tiều kẻo mà thâng vô sổ
Soong bưởng ỷ cụng ngộ tức căn
Keo ỷ keo mì lèng đảy tó
Bảo lạc lại tháp cúa mừa lườn
Ỷ như cần pay puốn sự chợ
Bác khỏi cụng lo khổn lo lai
Mất lẹo tằng gia tài phú quý
Mất thuổn tằng pát ỷ chẻn lại
Bác khỏi cụng lo lai khổn cúng
Nhờ sao noọng khảu đông pây thím
Thím đảy lằm toong cản toong chinh
Ău mà hó khảu chin bực đát
Khỏ lai chắng ău pác oóc nai
Bâm bàn tặt se đai nai chạ
Pát chẻn mất lai quả ná mì
Mời cần chin khảu chàu đai đuôi xuân họ khỏi… mà thôi!
Nhình chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa bôm sơn pát thử
Lườn cần khẻo sắm sửa ău mà
Tắc téng pát lài va lịch sự
Bôm sơn thêm pát thử đảy đu
Quang nạn dú đông sinh nu nộc
Hên hon lài các thức mì đo
Lỷ ngư vận phù môn nả nặm
Sắc hom thêm nặm bỏm, tôm canh
Nộp nạp tằng mác chanh đồ nhẳm
Cưa hém téng vẻn vẹn dú sinh
Chầm mừa đèn thủy tinh vằng vặc
Mì tằng lảu da bắc hom van
Ỷ như cộ lườn quan bấu táy
Bôm bàn cần khẻo báy mì đo
Lại tặt mì pẻng kho pẻng bióoc
Thương chầng tằng pẻng luộc pẻng chưng
Lai vị téng têm bôm bấu siểu
Tha khỏi còi iểu liệu sinh tân
Bọn khỏi xo chầm bôm chin cúa xuân họ… mà thôi!
Chài nai bôm:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Bióoc khau tốc lồng nặm pền pia
Làu hà tốc lổng nà pền khảu
Pò chảu khá lục chảu ău căn
Toọng bấu phít tha kế
Lệ bấu chê bàn cổ
Lệ nạy lệ tởi ké tặt mà
Phục Hý tạo giá thú tiền gia
Hạy tạm nẳng đuổi căn thong thá
Lườn khỏi bấu sắc nhả ỷ đây
Mới cần tạm khảu chàu cưa
Đuổi xuân khỏi… mà thôi!
Nhình lùa xếp chầm bôm:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Lườn cần síp mé pả, hả pó lùng
Cần tắm thêm cần sung thảy thảy
Lườn cần khẻo son tạy hung hang
Tức thí đảy bôm bàn khảu lảu
Bôm cần téng pát chẻn mì đo
Chẻn ỷ thêm chẻn lài pát thử
Lườn cần khẻo lịch sự bôm toòng
Thú bịt thêm thơn thơn dép ỷ
Pát cần chạm sư ỷ va lùng
Bôm cần sự đin Nồng đin hác
Lườn cần mì ẩm thiết chạm va
Chắng ău mà lải lảu
Lảu cần lảu khảu páy khảu nà
Tắt óc mà hom ón
Ỷ như lảu tởi cón tạo khang
Đảy thiết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!
Chài pía ơn lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn mừa lùa xếp đường xa
Ơn cần chầm quả đa mọi sự
Nước yên cần đảy dú hắt chin
Bảo ngọc tằng ngần kim bấu lạ
Bôm bàn cúa vật lạ mì đo
Dương gạ rừ bấu lo lăng khổn
Loạn kỷ pi khảm quá đảy yên
Các sứ dú bằng yên khoái lạc
Từ Mậu ngọ vận giáp Canh thân
Phăn hăn đao nưa bân thư phàu
Đếch ké toọng lo tháu síp phân
Bấu chắc tờ loạn luân sắc mự
Mọi cần mong đảy dú hắt chin
Thuổn Chanh thân vận thâng Nhâm tuất
Canh Thông chắng khửn tức Tam cờ
Đề nhi chắng ni mừa Bảo Lạc
Nhằng mì pú Hành Thạc hắt quan
Chắng đảy lồng tàng an hạ sảnh
Tồn pay khóp mọi tỷ sí phương
Các sảnh khóp thể lương thiên hạ
Chùa căn kẻo khảu phả nhân luân
Chít phày thêm khả cần ău cúa
Giảo lườn ỷ ná thứa tàng lăng
Síp phấn chỉ đảy nhằng phấn toọc
Bấu thai chắng đảy lót pền cần
Sắc nhả bấu pền bôm thuổn thảy
Lườn khỏi khỏ lai ngáy síp phân
Ơn lùa xếp mà thâng chầm cháu… mà thôi!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời cơm tối:
Xin thưa tới ông đưa cùng phù dâu… người ơi!
Yên đây loạn Bảo Lạc ông vân
Đất Nùng cất bước cùng về đấy
Lòng người cũng làm bậy lắm thay
Quan Bảo lạc về đây cướp tỉnh
Tổng Nhụng bé nhưng mạnh hơn người
Keo Tiều kéo về đây vô số
Hai bên cùng cảnh ngộ đánh nhau
Keo Tiều dám đương đầu thắng lớn
Bảo Lạc thua gói cuốn về nhà
Giống như người đi về phố chợ
Bác tôi cũng khốn khó chạy dài
Mất hết cả gia tài của quý
Mất hết cả bát đũa chén mâm
Bác trở thành bần cùng khốn khó
Nhờ các em gái nhỏ lên rừng
Kiếm lấy cả lá dong lá chuối
Đem về dùng để gói cơm ăn
Khốn khó mới thành tâm mời mọc
Mâm bàn đặt không chẳng có gì
Bát chén đã mất đi chẳng có
Mời người ngồi cơm bữa cùng xuân họ… người ơi!
Phù dâu hát mừng mâm cỗ:
Tôi xin thưa cùng họ hàng cha mẹ… người ơi!
Xin được mừng mâm son bát sứ
Nhà người khéo sắm sửa mua về
Mọi thứ đẹp đẹp thật là lịch sự
Mâm son cùng bát sứ đủ hình
Vẽ hươu nai trên rừng chim chuột
Cầy cáo hoa mọi thứ đủ đầy
Cá chép cũng tung vây mặt nước
Rau thơm cùng mắm ruốc tôm canh
Nộm nem cả mùi chanh đồ nhắm
Muối mẻ trộn vẻn vẹn mùi thơm
Mừng tới đèn thủy tinh vằng vặc
Có cả rượu thuốc bắc thơm ngon
Hơn cả cỗ nhà quan trên ấy
Cỗ bàn người khéo xếp đủ đầy
Lại có cả bánh dầy bánh đúc
Mậy ong cùng bánh luốc bánh trưng
Nhiều thứ để trên mâm chẳng thiếu
Nom như hoa yểu liệu sinh tân
Chúng tôi xin mừng mâm cỗ
Của xuân họ… người ơi!
Bên trai mời cơm:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Hoa lúa rơi xuống nước thành cá
Gianh rơi đồng thành cả thóc ăn
Bố gả con nên được thành đôi
Lòng luôn nhớ công cha
Lễ không qua bàn cổ
Lễ này lễ đời trước đặt về
Phục Hy người tạo ra giá thú
Xin mời người ngồi nghỉ thong dong
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng mâm cỗ:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Nhà người năm ông bác, mười bà bá
Dù gần xa đủ cả về đây
Nhà người thật khéo tay nấu nướng
Loáng cái đầy đủ cỗ bàn
Cơm rượu đầy mâm son bát sứ
Nhà người còn sắm cả mâm đồng
Đũa bịt cùng sơn son hết ý
Bát người chạm chữ nhỏ hoa hồng
Mâm mua tận đất Nùng đất khách
Lại có ả ấm đẹp in hoa
Mới đem về rót rượu
Rượu người rượu gạo tám gạo nương
Chưa rót đã thơm hương
Tựa như rượu tạo khang thuở trước
Cho chúng tôi được thưởng thức… mà thôi!
Trả ơn phù dâu:
Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu người ơi!
Cảm ơn tới phù dâu đường xa
Ơn nàng đã mừng về mọi thứ
Nước yên dân no đủ làm ăn
Bảo ngọc cùng bạc vàng chẳng thiếu
Cỗ bàn người lo liệu sắm về
Đủ mọi thứ cái gì cũng có
Loạn mấy năm nay trở lại yên
Các sứ ở bình yên khoái lạc
Năm Mậu Ngọ chuyển giáp Canh Thân
Bỗng mơ thấy sao băng đầu núi
Già trẻ bụng bối rối lo âu
Sợ loạn lạc biết đâu mà định
Mong yên ổn để tính làm ăn
Hết Canh Thân chuyển gần Nhâm tuất
Canh Thông mới đánh úp Tam Cờ
Đề Nhi đành chạy về Bảo Lạc
Nhờ có ông Hành Thạc làm quan
Mới có được bình yên nội tỉnh
Tiếng đồn khắp mọi sứ bốn phương
Khắp các tỉnh thế lương thiên hạ
Kéo nhau về cướp phá mọi nơi
Đốt phá thêm giết người cướp của
Ruộng vườn cùng nhà cửa tan hoang
Mười phần chỉ may chăng còn một
Còn người được sống xót là may
Có rau cháo qua ngày là tốt
Nhà tôi giờ cũng thật khó khăn
Ơn phù dâu hát mừng
Thật xấu hổ lắm thay…
19. Hát giao dâu, giao chăn màn.
Khi đã ăn cơm tối xong, họ hàng nội ngoại bên nhà trai ngồi hai bên trước gian bàn thờ có hương đèn rực rỡ. Một chiếc mâm đồng đặt giữa gian, trên mâm có đôi đèn dầu chưa thắp, đôi chai rượu, có đôi hương chưa thắp để ngang trên miệng bát nước lã. Lúc này ông đưa bảo bà đưa đưa dâu ra ngồi chính giữa gian, trước họ hàng xuân họ, dâu lễ tổ, lễ xuân họ, lễ cha mẹ xong. Ông đưa hát bài giao dâu, giao chăn màn.
Tá sống nộp lùa:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây khỏi sống lùa mà thóa
Nộp lùa hẩư pú già còi đu
Nự xuất giá tòng phu thiên hạ
Lệ nhạc mà giao vả ơn cần
Lượng bạn đảy khua chầm đẹp đẽ
Nội ngoại đảy giao nghệ hiển vinh
Tam hợp đại mạnh kinh sinh thủy
Chỉ giao lùa định tý tu lườn
Hẩư pó mé tông ơn sắc thí
Thuận tắc vạn sự lỷ an tâm
Giờ nạy khỏi sống lùa mà thâng pú giả
Nâư cằm cỏi son cạ hắt chin
Cằm chào cạ lục nhình kế thế
Nhằng đếch là pó mé liệng còi
Cải mà khá hắt đôi liệng pác
Noọng khỏi nhằng tăn phóc quả đa
Việc lăng bấu thúc tha cói cạ
Việc nạy tằng thiên hạ bân đin
Bấu khâư liệng lục nhình tó ké
Còi lo việc gia té hắt chin
Hẩư pỏ mé tàng thinh tông cạy
Pú giả cỏi son tạy lục lùa
Phua mìa đảy chầm khua hý hạ
Pó mé đảy rủng nả bặng đao
Công liệng lục cù lao chắng đảng
Vằn nạy đông họ háng chầm khua
Giờ đây khỏi nộp lùa khảu đẳm, mà thôi!
Chài chầm lùa:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lùa xếp cần nỏ!
Cất tiểng khỏi xo kể bày ra
Vằn vui vẻ lùng ta mà hội
Kẻn đảy vằn đại lợi đây lai
Tam hợp thêm thiên khai đại xá
Định hôn nhân cho cả đôi bên
Kẻn lấy dâu hiền ngọ
Kẻn dâu về quê họ nhà ta
Sự pia ău mác tha pay giắng
Chiêm lùa còi cung bắng thở than
Va lại đảy giao vang quốc loạt
Đôi bên cụng đạ biết trước sau
Mới kha con cho nhau giao va
Tam hợp như một nhà xướng ca
Mới làm bạn thông gia chi thiết
Trước ơn thời boỏng nguyệt bà tơ
Trong ngoài xem bài thơ đã định
Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê
Tiền phu thê, hậu phu thê
Vàng để sinh con loan
Chảu lỉn vinh tam hợp
Đại mạnh kim sinh thủy phu thê
Đại phú phong lưu
Kẻm đảy khắp phong thư thảy thảy
Tặp khỏ mừ cụng đảy hợp căn
Chiêm sinh kỷ khừn vằn thủ túc
Nhị canh vàng biển túc nở đu
Pú già kẻn đảy lùa kim quý
Đảy làu bặng như ỷ ngọc minh
Bặng như síp pẻng kim bấu táy
Pú già khẻo kẻn đảy làu khôn
Kha lâu tè như con nào khác
Chẳng tham tiền tham bạc làm chi
Tiền bạc còn có khi giữ khó
Kẻn lấy dâu hiền ngọ là hơn
Vằn nạy vằn hợp hôn sinh lệ
Lảu chè chin vui vẻ lỉn chơi
Ý như bạn tứ cờ tiên đu nhác
Có con loàn con hạc tốt thay
Giá thú ngày hôm nay cheo cưới
Lùng pả đảy mà hội lẹo đo
Nà đăm thu đảy tan cón pạu
Khá lục hắt lườn chạu đảy chin
Liệng lục như miểng kim chúa ngọc
Minh nam chỉ đẹp ngọc nhà ta
Trứng phượng lại nở ra con phượng
Mời tan cần lại uống chén châm
Hại căm chẻn quỳnh tương đuổi xuân họ khỏi… mà thôi!
Lùa xếp nộp sứt phà:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Giờ đây khỏi định các
Giờ miạc khỏi xo nộp sứt phà
Nghị mà bấu thúc tha sắc ỷ
Bấu pền lăng cúa quý đảy chầm
Nội vật cúa kim ngần khươi hẩư
Bấu pền nhục pền phà chắng khổn
Bấu pền mon pền độn xẩu lai
Ơn cần mà chầm đai chầm chảu, mà thôi!
Chài pừn lảu chầm sứt phà:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống cần nỏ!
Tối lảu nạy chầm phén mản môn loàn
Lườn cần khẻo khôn ngoan mọi ỷ
Mừng cần khẻo căm nặm pền bióoc
Mừng cần khẻo cóp nặm pền va
Mừng cần khẻo tắm phà lài va ngũ sắc
Đuông nâng như bióoc sắc bióoc chanh
Đuông khao thêm đuông kheo, đuông khắm
Mì đuông tựa bióoc mặn đang phông
Mì đuông bặng bióoc lồm phông ón
Lại chầm mừa phén mản lài va
Soong bưởng mì luồng va tó pác
Cần khẻo cắt phượng hạc loàn ương
Cắt pền chử tử phương lằm lặp
Tựa bặng mèng tom bióoc bươn xuân
Cần khẻo tắm ngũ sắc piết khôn
Khỏi chầm mừa đôi mon hội lấn
Mon cần chạm sí bức luồng khoanh
Nàng nả lúng như đao nưa phạ
Mon loan cần đây quả síp phân
Thiên hạ bấu mì cần hâư táy
Khỏi lại chầm tối phục mển đăm
Chầm ăn bấu thâng ăn lạ lúng
Ơn pả mé cần sống ău mà
Phục phà bióoc lài va thảy thảy
Tối lảu nạy họ háng khỏi xo chầm, mà thôi nỏ!
Dịch nghĩa:
Ông đưa giao dâu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Giờ đẹp tôi đưa dâu đến nhà
Nộp dâu cho ông bà yêu quý
Nữ xuất giá tòng phu thiên hạ
Bạn bè giờ vui cười đẹp đẽ
Nội ngoại cùng vui vẻ hiển vinh
Tam hợp đại mạnh kim sinh thủy
Giờ giao dâu định chỗ cửa nhà
Cho bố mẹ ông bà trông cậy
Thuận mọi đường vạn nẻo đều yên
Giờ đây đưa dâu đến ông bà
Sớm tối hãy dạy bảo làm ăn
Con dâu thành con ngoan kế thế
Còn trẻ là bố mẹ dạy nuôi
Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng
Em tôi còn lười biếng vụng dại rất nhiều
Mọi việc nhà sớm chiều dạy bảo
Việc này khắp thiên hạ đất trời
Không ai nuôi con gái đến già
Hãy lo việc trong nhà làm ăn
Để cha mẹ sớm hôm trông cậy
Ông bà hãy bảo dạy con dâu
Vợ chồng sống bên nhau vui vẻ
Cha mẹ mặt rạng rỡ như sao
Công nuôi con cù lao cũng đáng
Hôm nay đông họ hàng mừng vui
Giờ tốt xin giao dâu cho tổ, cha mẹ
Cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Bên trai mừng dâu:
Xin thưa tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Cất tiếng tôi xin kể bày ra
Ngày vui vẻ gần xa về hội
Chọn được ngày đại lợi tốt nhiều
Tam hợp thêm thiên khai đại xá
Định hôn nhân cho cả đôi bên
Kén lấy dâu hiền ngọ
Kén dâu về với họ nhà ta
Mua cá đưa mắt ra mà ngắm
Kén dâu nhìn hình bóng đoán người
Hoa đã nở đẹp đôi giữa tiết
Đôi bên cũng đã biết về nhau
Mới gả con cho nhau giao hòa
Tam hợp như một nhà xướng ca
Mới làm bạn thông gia chi thiết
Trước ơn thời bóng nguyệt bà tơ
Trong ngoài xem bài thơ đã định
Xem vào trong lộc mệnh tốt ghê
Trước phu thê, sau phu thê
Vàng để sinh con loan
Cháu chắt vinh tam hợp
Đại mạnh kim sinh thủy vợ chồng
Đại phú phong lưu
Kén được hết phong thư thảy thảy
Bấm ngón tay cũng được hợp nhau
Chiêm sinh mấy ngày đêm chầu chực
Nhị ca vàng biển túc đẹp thay
Ông bà kén được dâu kim quý
Được dâu như được miếng ngọc trong
Dù có mười cây vàng chẳng sánh
Ông bà khéo kén được dâu ngoan
Dài lâu là như con nào khác
Chẳng tham tiền tham bạc làm chi
Tiền bạc còn có khi giữ khó
Kén lấy dâu hiền ngọ là hơn
Ngày hôm nay hợp hôn sính lễ
Rượu chè cùng hỷ hả tiệc vui
Tựa cuộc cờ ở nơi tiên cảnh
Có chim loan chim hạc tốt thay
Giá thú ngày hôm nay cheo cưới
Bác bá cùng về hội đủ đầy
Ruộng cấy trước đợi ngày gặt sớm
Gả con mong nên cửa nên nhà
Nuôi con như có ngọc có vàng
Mời mọi người hãy nâng lấy chén
Uống chút rượu thơm cùng xuân họ… người ơi!
Phù dâu giao chăn màn:
Tôi trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Giờ đẹp xin thưa trước
Giờ tốt tôi xin nộp chăn màn
Nghĩ cũng thật gian nan khó nói
Chẳng nên gì của quý để giao
Vàng bạc của rể trao đã có
Giờ xin giao vật nhỏ chăn màn
Chẳng nên gối nên màn xấu hổ
Biết ơn người nhận vậy… người ơi!
Khay rượu mừng chăn màn:
Tôi trình tới vãi đưa cùng phù dâu… người ơi!
Đôi rượu này mừng chiếc chăn thêu loan
Nhà người khéo khôn ngoan hết ý
Tay người khéo vốc nước thành hoa
Tay dệt chăn thành hoa ngũ sắc
Bông thì như hoa lúa hoa chanh
Bông vàng cạnh bông xanh bông thắm
Có bông thêu hoa mận đương xuân
Giờ xin được mừng màn thêu hoa
Hai bên rồng giao thoa vào chầu
Người khéo cắt phượng hạc loan ương
Xếp hình chữ bốn phương dằng dặc
Tựa bướm ong tìm nhị ngày xuân
Màn người khéo tết đơm ngũ sắc
Giờ xin mừng gối loan gối hạc
Gối chạm rồng bốn góc chầu quanh
Nàng rạng rỡ như sao trên trời
Gối người đẹp chẳng nơi nào sánh
Tôi xin mừng đến chiếu người giao
Mọi thứ thấy thứ nào cũng đẹp
Ơn bá mẹ người đưa về đây
Chăn màn cùng gối mây chiếu đẹp
Đôi chén rượu này họ hàng tôi xin mừng… người ơi!
20. Hát mời rượu.
Chài nai lảu làu xếp:
Khỏi chiềng mừa tái tá sống, lừa xếp cần nỏ!
Các việc cần thu xếp lẹo an
Phượng hoàng tè hợp căn công các
Ẻn nhạn tờ tó pác san lằng
Tối lảu nạy kỉnh thâng soong tán
Cần chin hẩư họ háng khỏi hăn
Mì nhân thêm mì quỷ
Sinh lục hẩư pền quan
Sinh lan hẩư pền tháy
Ỷ như cằm khỏi báy bấu sai
Soong tan chin lảu đai đuôi khỏi
Bấu lai cụng ỷ nọi chắng pền
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Vằn nạy khỏi dú lườn đâư các
Tái tá mà căng pác mì thơ
Chắng vàn khỏi mà pạu lùa lạy táng
Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công
Lảu nạy mừa kính xuân kính họ
Lảu nạy se nai cần quý chức
Dá nai lục mé nhình tu khỏi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Pác cần phuối sinh tân khẻo lẻo
Ỷ còi hăn yểu điệu hơn cần
Nhúm khua bặng bióoc phông bấu mại
Cần chắng mà pạu lùa bái tạ
Khỏ nhọc nguốc noọng á kình châm
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… cần nỏ!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Nhằng éng pằng pó mé
Cải ké mặc thân hây
Pó mé cạ hẩư pay khổn chổi
Khỏi chắng mà pạu lùa lạy táng
Bấu thúc khỏi tham ău ngần váng tền công
Lảu nạy se nai cần quý chức
Dá mà nai lục mé nhình tu khỏi
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây tẻo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Khỏi chiềng mừa noọng á pạu làu
Cằm cảng síp cằm khua như bióoc
Lục luồng lại sinh oóc lục luồng
Thủy vật bất kỳ lương liền lạ
Tha nả còi liền lạ sinh tân
Ý như đạo tam cương ngụ dướng
Việc giảo lườn mọi dướng chắc đo
Kính pú giả cắp phua tự túc
Lườn cần đắc ngụ phúc lâm môn
Ơn lùa xếp xiên niên tàng thọ
Sống lùa mà hẩư họ háng đông xuân
Bấu mì lăng tền công pía đạo
Tối lảu nạy đền thảo bác ơn
Sống lùa mà thâng lườn xuân họ
Ơn cần mì công khỏ lẹo lai
Tối lảu nạy se nai lùa xếp… mà thôi!
Lùa xếp chổi, sam cốc lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Cốc lảu dú hâư oóc
Nhọt lảu dú hâư mà
Lảu cần pản khửn chà kỷ khẳm
Chắng pền lảu bắc bắm nàng lùa
Chắng pền lảu cười chua then tính
Then chin tả tằng tính bấu tàn
Keo chin tả tằng hàng khai sự
Lảu nạy chin vui thú ca lình
Củ pác sam nho sinh pí cá
Tởi hâư tạo lảu khá hom van
Cạ hẩư noọng bắc nam chắc piết… mà thôi!
Chài kể cốc lảu:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Cốc lảu dú đuổi khá
Da lảu dú đuổi men
Sam síp vài coóc ngóp lồng thay
Hả síp nả khao may lồng đăm
Liền đăm liền đảy khuốp
Đảy khuốp mé pây biai
Bươn chất khảu đang théc
Bươn pét khảu thác phòng
Bươn cảu khảu tòng sang
Cần chắng ău thép nọi pây tan
Càn thu luồng pay háp
Háp mà thâng giảo nọi lăng lườn
Háp mà thâng giảo luông cần tóc
Cần chắng ău lịch nọi mà sa
Cần chắng ău lịch va mà tháng
Tháng đảy vằn đây miạc
Pạc sjéc đảy vằn đây
Vằn đây chắng khay giảo
Vằn nhạc chắng cào sang
Ău mà củ khửn xá
Ău mà quá vằn phày
Cần đây chắng pây choỏng
Ău lồng loỏng pây tăm
Ău khửn mà xâng lằm lý lét
Ău mà liền phắt kép ău san
Cần chắng ău lồng mỏ pác phiêng
Tẳng khửn kiềng sam lịn
Ău phừn mạy cật mà có
Ău phừn mạy có mà đăng
Nặm liền phật đâư mỏ
Đảm soong khỏ lồng khùn
Khảu súc ău lồng mà
Cần liền thảng phắc pại khảu đang
Thẳm toong pục nưa tát
Thẳm toong vạt nưa tàng
Ău mà pản khảu chà
Ău nặm cắt mà sjà
Ău mác da mà piắp
Soong mừng lụp khảu chà
Sam nâư hom mác da cỏi củ
Ău mà củ khảu phò
Ău mà ló lồng cong
Soong mừng pù khay toòng khẩn nẳng
Chắng pền lảu đào lum thiết cần
Chắng pền lảu khao ngần thiết á… mà thôi!
Lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tởi xưa vua Bàn cổ hồn mang
Sinh oóc tởi thế gian lai thí
Phục hý tạo va
Giá thú thế gian
Công khỏ nàng tạo khang tạo lảu
Nàng tạo lồng tu tẩư đảy chin
Bách quan dú giường kim nhằng lụng
Cằm phuối khỏ lo cụng siết xa
Dếp thêm lảu lài tha chặc chạy
Lảu nạy khỏi xo chổ ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi
Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy
Sử vật mà thâng nạy bình yên
Thứ nhất lạy tổ tiên đẳm táng
Thứ soong lạy họ háng lườn phua
Khỏ nhọc noọng cười chua lai qua
Bấu mì ngần chèn pía tền công
Nguyện hẩư noọng sổng hâng pay nả
Công khỏ cụng đảy pía sắc vằn
Chục rừ đảy phua văn sang cá
Sinh lục đảy pay mạ pay loàn
Thân khỏi dú táng tàng ơn bái
Tối lảu nạy thết đại lùa tôi… mà thôi!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Nàng ly lịch tạo chà
Vua đồ khang tạo lảu
Chắng tặt pền lảu miạc ca lình
Tắt oóc chẻn tàng thinh long lóng
Phấn chin là hom ón tin mừ
Phấn chin là phong lưu chủng bạn
Phấn chin là vượt ngán hải va
Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc
Nàng lảu cần hại lặc còi đu
Nghị đảy xo cần su khảu mừa củ tẻo… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn thêm chạ bái lùa tôi
Ơn cần mà hắt đôi pạu lạy
Lùa chính lạy đảy phua đảy mả
Lùa xếp lạy củm nả mừa đai
Ơn cần mà lạy đai lạy cháu
Bấu mì phén phục khát loòng kha
Tái tá hẩư noọng mà pạu lạy
Vạn sự lạy pạu căn ău phúc
Soong cần lạy khỏ nhọc bằng đeo
Khừn nòn dá phăn siêu bái tổ
Phưới oóc mà xấu hổ tằng lườn
Thêm soong xẩu soong phương họ háng
Tối lảu nạy pía công lùa xếp, mà thôi… nỏ!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Cần hâư hăn mạy pháy lạc chai
Pò chài khâư mà nai mè nhình chin lảu
Dếp thêm lảu lài tha bấu chắc
Khỏi pền cần nam bắc bấu đây
Khỏi pền cần tàng quây xo chổi… mà thôi!
Chài nai lảu lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Lước còi tựa bỏng nguyệt hằng nga
Táng rừ bặng tiên sa thượng các
Lục cần khẻo van pác vẻ vang
Chắng mà pạu lùa nàng bái tạ
Công khỏ nguốc noọng á kình châm
Mì khỏ bấu mì công pía đạo
Bặng tu nu khửn dảo tẻo đai
Công cần hiệu vô tài ích dụng
Cằm phuối khỏi lo cụng siết xa
Tối lảu nạy tền công lùa xếp… mà thôi!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chiềng mừa các cá an khang
Khỏi chiềng mừa soong cần tắc lảu
Cần tắc thêm cần chậư mì đo
Cần tắc thêm cần dò bôm chẻn
Lảu nạy chin ỷ nghẹn say lai
Chẻn lảu khỏi xo vai cần chỏng
Phòng hậu se vằn lăng pây nả
Óoc chợ đảy hăn căn tuộng ngải… mà thôi!
Chài pía ơn lùa xếp:
Khỏi chiềng mừa lùa xếp cần nỏ!
Chạ ơn noọng khôn khẻo pạu nàng
Cằm cảng nhựng khôn ngoan khẻo lẻo
Bấu mì lăng pía tẻo tền công
Chục rừ đảy mì lục vinh va
Chạ ơn noọng đường xa phú quý
Chục rừ đảy phua ỷ giàu sang
Chục rừ đảy phua quan tó nả
Lồng láng mì vọng lạ seo lăng
Nguyện noọng đảy hâng vằn sổng ké
Sổng ké đảy phua kế liệng lườn
Phua kế cẳng cằm thương mọi ỷ
Tu khỏi dú siên lỷ tàng quây
Tối lảu nạy oóc pây pía nghịa… mà thôi nỏ!
Nhình lùa xếp chổi lảu:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi bấu hăn sâu lườn táo cốc
Bấu hâư hăn mạy pháy lạc piai
Khỏi bấu hăn nhình chài kin lảu khùn căn kỷ pứa
Bấu đảy hăn mạy đứa mì hoa
Lụ hăn khỏi thúc tha quý hội
Lảu nạy khỏi xo chổi ca lình
Lảu nạy vạy tàng thinh pây téo… mà thôi nỏ!
Tá sống xo lùa xếp oóc chải:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh
Hợp đồng nội đông xuân ngoại quý họ cần nỏ!
Thứ nhất lạy tổ tiên đoạn giá
Thứ soong lạy họ hàng đoạn thôi
Giờ đây khỏi xo lùa oóc chải
Nẳng lai mền nất nái khen kha
Vằn nạy mà đường xa khỏ nhọc
Chiềng cần nghị đâư mốc còi đu
Giờ đây khỏi xo lùa oóc chái mà thôi.
Dịch nghĩa:
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!
Mọi việc người thu xếp đã xong
Phượng hoàng giờ hợp hôn công các
Én nhạn có tổ đẹp thành đôi
Đôi rượu gửi tới người vất vả
Người uống cho cả họ tôi mừng
Có nhân thêm có quý
Sinh con để làm quan
Sinh cháu làm nên thầy
Được như lời chúc này tôi mong
Mời người uống rượu suông cùng họ
hàng chúng tôi đôi chén… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Hôm trước ở nơi nhà bên đó
Ông bà cũng đã có lời nhờ
Cùng bạn dâu đến lễ
Chẳng phải tôi tham tý tiền công
Rượu này để kính xuân kính họ
Rượu này dành để mời người quý người sang
Đừng mang mời con gái thân tôi
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này dành đường xa đi lại người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu… người ơi!
Miệng người nói khôn ngoan yểu điệu
Lời nói thật khôn khéo hơn người
Nự cười tựa hoa tươi chúm chím
Mới nhờ đến bạn dâu
Bao vất vả dãi dầu khó nhọc
Đôi chén rượu này đền công phù dâu… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Xin trình tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Còn bé nhờ cha mẹ
Lớn lên kệ mặc thân
Bố mẹ bảo một lần khó chối
Tôi bạn dâu được tới nhà người
Chẳng phải tham chút nơi vàng bạc
Rượu này để kính báo tổ đường
Rượu này để giành xuân quý họ
Đừng đem mời thân gái như tôi
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này thết đường xa đi lại… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Xin thưa cùng em gái bạn dâu
Mười nói đều mười câu hoa nở
Con rồng lại sinh nở ra rồng
Thủy vật bất kỳ lương kiền lạ
Mặt mũi nom khác lạ đẹp xinh
Giống như đạo tam cương năm hướng
Việc của nhà mọi chốn đều hay
Kính ông bà giúp chồng sớm tối
Ngày ngày luôn có phúc vào nhà
Ơn phù dâu trăm năm trường thọ
Đưa dâu về xuân họ nhà ta
Chẳng có gì gọi là trả nghĩa
Đôi chén này là để trả ơn
Bạn dâu kính tổ đường lễ họ
Ơn người bao công khó đường xa
Đôi chén rượu này trả ơn dâu bạn… người ơi!
Phù dâu chối rượu. hỏi gốc rượu:
Gốc rượu từ đâu ra
Ngọn rượu ở đâu về
Rượu này ủ trên nhà mấy tối
Mới thành rượu xin cưới nàng dâu
Uống vào mới thành câu vui hát
Then uống bỏ cả tính không đàn
Bà buôn bỏ bán hàng mà ngủ
Rượu này uống vui vẻ thật tình
Cất lời hỏi nho sinh người đẹp
Đời nào tạo rượu nếp thơm ngon
Bảo cho em khác mường được biết… người ơi!
Bên trai kể gốc rượu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Gốc rượu ở nơi riềng
Thuốc rượu là ở men
Ba mươi trâu sừng ngóp xuống cày
Năm mươi gái đều tay xuống cấy
Cấy xuống lúa xanh cây
Mẹ ra tay làm cỏ
Tháng bảy lúa đẻ nhánh
Tháng tám lúa trổ đòng
Tháng chín lúa chắc bông
Người mới đem hái nhắt đi hái
Đòn đầu rồng đi gánh
Gánh về để bịch nhỏ sau nhà
Gánh về để bịch to người lượm
Người mới đem lịch nhỏ ra tra
Người mới đem sách hoa ra tính
Tra được ngày tốt đẹp
Giở sách được ngày hay
Ngày đẹp mới mở bịch
Ngày tốt mới mở kho
Đem lên để trên gác
Lúa đã được hong lửa vàng khô
Người đẹp mới sắm loỏng
Đem xuống loỏng mới giã
Đưa lên sàng đung đưa
Sẩy trấu người chọn chừa lấy gạo
Người mới bỏ xuống nồi miệng bằng
Đặt lên kiềng ba lưỡi
Đem củi cật vào nhóm
Lựa củi sồi vào đun
Nước trong nồi liền sôi
Đữa gióng đôi xuống đảo
Cơm chín người đem xuống
Thắt vỏ dao trên lưng
Chặt lá mản trên đát
Hái lá dáy trên đường
Đem về mới lót ủ
Đem men rũ rắc đều
Hai tay yêu vén lại
Ba ngày rỏ nước đường
Mới đưa bỏ vào cong
Mới đem bỏ vào hũ
Được ngày hai tay nâng lên nấu
Mới thành rượu hồng đào thết người
Mới thành rượu trong ngần mời em uống… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Xin thưa tới cha mẹ…
Đời xưa vua Bàn Cổ hồn mang
Người sinh ở thế gian là thế
Phục Hý tạo hoa
Giá thú thé gian
Công khó nàng tạo khang tạo rượu
Nàng tạo xuống hạ thế được dùng
Trăm quan ở cung đường nghiêng ngả
Cất lời từ trong dạ thiết tha
Đừng mời nữa mắt hoa say sỉn
Rượu này tôi xin chối thật tình
Rượu này đợi trường sinh qua lại… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Cất lời thưa phù dâu người ơi!
Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi
Ơn người về làm đôi bạn lễ
Mọi vật đến đây được bình yên
Thứ nhất lễ tổ tiên xong đoạn
Thứ hai lễ họ hàng nhà chồng
Khó nhọc là công em nhiều lắm
Chẳng bạc tiền gọi để trả công
Nguyện cho em trẻ mãi không già
Công khó nhọc có ngày được trả
Có chồng đẹp trưởng giả văn chương
Con ra đường xe, ngựa đón đưa
Thân tôi ở đường xa ơn bái
Đôi rượu này thết đãi phù dâu… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Nàng Ly Lịch tạo trà
Vua Đồ khang tạo rượu
Mới tạo thành rượu ngon thật tình
Rót ra chén trường sinh long lóng
Phần uống vào thơm ngọt chân tay
Phần uống vào vui say bè bạn
Phần uống vào vượt đại ngàn tìm hoa
Uống vào nhỡ say sưa chẳng biết
Người rót rượu xin thật hãy dừng
Xin cất rượu dùm vào trong… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng phù dâu… người ơi!
Cảm ơn thêm ơn bái dâu tôi
Ơn người về làm đôi bạn lễ
Dâu chính lễ nên vợ nên chồng
Dâu bạn lễ cúi mặt về không
Ơn người lễ mất công khó nhọc
Chẳng nên tấm chiếu rách đặt chân
Ông bà nhờ em về bạn lễ
Làm phúc mong là để dài lâu
Công cả hai như nhau em nhé
Đừng nằm mơ bái tổ đêm đêm
Nói ra lại chàng thêm xấu hổ
Nói ra cùng trong họ người cười
Đôi rượu này gửi nơi phù dâu… người ơi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Có ai thấy tre gai mọc ngược
Nam nhi đem rượu chuốc gái xa
Rượu vào nhỡ mắt hoa chẳng biết
Tôi là người nam bắc chẳng hay
Tôi là người đường xa xin chối… người ơi!
Bên trai mời rượu phù dâu:
Xin thưa cùng phù dâu người ơi!
Nhác trông tựa bóng nguyệt hằng nga
Khác gì như tiên sa thượng các
Em thật có lời ngọt vẻ vang
Mới về bạn dâu nàng bái tạ
Công khó nhọc em nhỏ kình châm
Có khó chẳng có công trả nghĩa
Chột vào bịch lại để về không
Công người hiệu vô tài ích dụng
Nói nhiều thấy cũng thật xót xa
Đôi chén này trả công phù dâu… mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi trình cùng các anh an khang
Xin thưa cùng hai nàng rót rượu
Người rót thêm người nâng cả khay
Người sắp thêm rót đầy mâm chén
Rượu này uống cạn hết say nhiều
Tôi xin được chia nhau nửa chén
Phòng hậu ta biết đến mai sau
Ra chợ gặp nhau chào dễ… người ơi!
Trả ơn phù dâu:
Tôi thưa cùng phù dâu người ơi!
Cảm ơn em xinh đẹp bạn nàng
Lời nói những khôn ngoan khéo léo
Chẳng có gì là để đền công
Mai kia sinh con quý vinh hoa
Cảm ơn em đường xa vất vả
Mai có chồng phú quý giàu sang
Chồng em là làm quan chức tước
Ra đường có võng đẹp ngựa xe
Chúc em luôn trẻ mãi không già
Sống lâu tình mặn mà chồng vợ
Chồng yêu nói câu nhỏ lời thương
Anh là người đường xa cách dặm
Đôi chén này trả nghĩa với người, mà thôi!
Phù dâu chối rượu:
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi chưa thấy cột nhà trở gốc
Chẳng thấy tre gốc ngược lên trời
Ai lại con trai mời con gái mãi chẳng thôi
Chẳng thấy sung trên đồi hoa nở
Hay là tôi có lỗi gì chăng
Rượu này tôi thật tình xin chối
Rượu này để đường xa đi lại… người ơi!
Ông đưa xin phù dâu ra nghỉ:
Tôi xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Thứ nhất lễ tiên tổ đã xong
Thứ hai lễ quý xuân cha mẹ
Giờ đây xin phù dâu ra nghỉ
Ngày nay vượt qua bao đèo núi
Ngồi lâu giờ mệt mỏi chân tay
Trình quý họ giờ này hãy nghỉ
Xin phù dâu ra nghỉ… người ơi!
21. Hát mời cơm trưa.
Trai gái cứ hát đối đáp khắp, coọi với nhau cho đến khuya, cuộc hát đối đáp cười đùa giữa hai bên rất vui. Đến sáng hôm sau khi đưa cơm lên ăn trưa bên trai có lời mời.
Chài nai bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp… cần nỏ!
Thân khỏi cạ vô luyên xẩu lai
Bân sinh lồng cách quê lạc thí
Giảo lườn bấu định tý nhằng đai
Khéc khửn mà thâng lườn tu khỏi
Tu khỏi bác lo lội nan ty
Cần giàu cắp cần mì cụng khỏ
Khỏ lai bấu ăn mỏ nâng thư
Phày mảy tảy thâng mừ chắng đát
Khỏ lai tằng phục sát bấu mì
Chẳn giác đảy kỷ pi khỏ nhọc
Đồng tiền hai ống thóc cụng hay
Hạy chin tạm khảu đai ím toọng
Bặng vương sinh thím noọng minh nga
Xuân họ tằng lân gia vui thủ
Bấu mì lăng bàn cộ sinh tân
Đảy nai mời cần chin hắt thịnh
Lại hẩư rà hắt quén mừa lăng
Nghị mà bấu pền lăng xẩu quả
Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa
Mới cần chin tạm khảu ngài cưa đuổi
Xuân họ khỏi… mà thôi nỏ!
Nhình lùa xếp chầm bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa bôm thơn pát thứ
Thú bịt toòng bôm thơn thon đẹp ý
Lườn cần mì chẻn ỷ tặt lồng
Chẻn cần sự đin nồng nước noọc
Lườn cần mì ẩm thiết chạm va
Chắng ău mà tắc lảu
Lảu cần lảu khảu ráy kảu nà
Tắc oóc mà hom ón
Ỷ như lảu tởi cón tạo khang
Đảy thết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thôi!
Chài nai bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa tái sống, lùa xếp cần nỏ!
Kỷ khi cần đảy mà lườn khỏi
Soong bưởng đảy hượp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm vất vả
Sống lùa mà thâng thóa lẹo an
Ý như tiên hằng nga xuất giá
Vằn nạy lảu hý hạ chầm khua
Mời cần tạm chin khảu ngài cưa
Đuổi xuân họ khỏi
Vằn nảy hợp hội ơn cần
Tàng quây vượt sơn lâm cảnh kéo
Củ tin thêm pây téo khửn lồng
Tiển cạ tặt mì bôm mì bán
Bấu mì lăng sắc nhả quả ưa
Mời cần chin ám khảu ngài cưa
Đuổi xuân họ khỏi… mà thôi nỏ
Lùa xếp chầm bôm khảu ngài:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Khỏi chầm mừa ăn bôm long đáo
Soong khỏi chầm mừa ăn cháo pác phiêng
Sam khỏi chầm ăn kiềng sam lịn
Cúc cần sự khâư mà sự lạ
Phúc sát chái liềm lạ hoỏng chang
Ý như là lườn quan kẻ chợ
Lước còi tựa quân tử lân la
Khừn vằn cần tức pia khai háng
Cần chắng kháng thôm nọi lăng lườn
Cần chắng kháng thôm luông nả táng
Cần chắng pắt pia mè
Cần chắng se pia phằn
Vàn ău báo síp soong mà thả
Vàn ău báo síp hả mà tông
Chắng pền cộ bôm toòng tham thiết
Vằn nạy bọn khỏi mà hắt khéc
Beéc pác mà chom chin
Lườn cần mì lòng nhân thương thiết
Bôm bàn mì lai pát khỏi chầm… mà thôi nỏ!
Dịch nghĩa:
Bên trai mời cơm trưa:
Xin thưa vãi đưa cùng phù dâu người nhé!
Thân tôi thật vô duyên xấu hổ
Trời sinh về lạc số cách quê
Nhà cửa chưa có gì vẫn lẻ
Khách đến nhà vô lễ chào mời
Có lỗi gì người ơi tha thứ
Người giàu đây khắp sứ hiếm hoi
Khó quá chẳng cả nồi nấu nướng
Lửa cháy tay mới biết là đau
Chẳng cả chiếu mượn đâu cũng khó
Nghèo quá cơm chẳng có đủ ăn
Đồng tiền hai ống thóc cũng hay
Hãy xơi tạm lưng cơm ấm bụng
Như vương sinh tìm bóng minh nga
Xuân họ cùng cả nhà vui vẻ
Chẳng có gì bàn cỗ ngọt ngon
Được mời người lấy ơn lấy thịnh
Để chúng ta biết đến về sau
Nghĩ mãi chẳng vào đâu xấu quá
Chẳng có gì nên cỗ nên bàn
Mời người tạm xơi lưng cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi… người ơi!
Phù dâu mừng mâm cơm trưa:
Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại… người ơi!
Xin được mừng mâm son bát sứ
Đũa bịt đồng đặt ở mâm son
Vành mâm đặt chén ngà chén ngọc
Chén người từ ngoài nước mua về
Ấm người lại chạm hoa
Mới đem ra rót rượu
Rượu người rượu gạo ruộng gạo nương
Chưa rót hương đã thơm
Tựa như rượu đời trước tạo khang
Được thết khách bắc nam chúng tôi… mà thôi!
Bên trai mời cơm:
Xin thưa cùng vãi đưa, phù dâu người ơi!
Mấy khi người được tới nhà tôi
Hai bên được hợp hội ơn người
Đường xa vượt núi đồi vất vả
Bạn dâu về tất cả bình an
Tựa như tiên dương gian xuất giá
Hôm nay rượu hỷ hả cười vui
Mời người ngồi tạm xơi cơm muối
Ngày hôm nay hợp hội ơn người
Đường xa vượt bao nơi đèo dốc
Bao gian nan khó nhọc vê đây
Tiếng là đặt giờ này bàn cỗ
Chẳng có gì rau cỏ để mời
Xin người hãy tạm xơi cơm muối
Cùng xuân họ chúng tôi người ơi!
Phù dâu mừng mâm:
Xin thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Tôi xin mừng chiếc mâm long đáo
Hai tôi mừng chiếc chảo miệng bằng
Ba tôi mừng chiếc kiềng ba lưỡi
Người mua từ đâu về sự lạ
Chiếu người trải đủ cả ngoài trong
Giống như chỗ nhà quan kẻ chợ
Nhìn thoáng tựa quân tử lân la
Cá người ngày đem ra chợ bán
Người mới tháo ao lớn sau nhà
Người mới tháo ao to trước cửa
Lựa cá giống lại ao
Để con nào có trứng
Nhờ cháu trai đến tuổi trăng rằm
Trai mười hai về hộ
Mới thành cỗ mâm đồng xinh đẹp
Hôm nay tôi thành khách
Vác miệng đến cùng ăn
Nhà nười có lòng nhân thương thiết
Trước cỗ bàn bát chén đẹp tôi xin mừng… người ơi!
22. Hát tạm biệt.
Khi ăn trưa xong, lúc này đoàn nhà gái tạm biệt nhà trai. Phù dâu cùng ông đưa, bà đưa chuẩn bị lại nhà. Phù dâu bước ra cửa buồng hát dặn dâu và bước ra giữa nhà hát giã từ xuân họ, cảm ơn tạm biệt nhà trai rồi cầm nón đi xuống cầu thang để trở lại bên nhà gái.
Sắng lùa:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Sam tẩư cụng bấu vừa
Sam mưa cụng bấu hợp
Lườn cần chắng chèo lừa mà cạ
Lườn cần chắng khúy mạ mà sam
Noọng khỏi dú đâư thóa bấu khan
Mé noọng dú giường chang chắng cạ
Việc nạy khóp thiên hạ bân đin
Bấu khâư liệng lục nhình tó ké
Nhằng ỷ là pó mé liệng còi
Cải mà khá hắt đôi liệng pác
Lườn cần mì nhàu mác mà sam
Chàu giam thêm háp càn lai hó
Cần có còi sjư
Còi đảy vằn chục rừ đại chà
Pú giả chắng mà cạ thâng cằm
Tái tá dú bưởng lăng sẳm sửa
Lục khươi mì mu nựa cưới xin
Cưới xin tằng phép tắc
Ăn lăng mền bấu chắc là son
Dá đảy tách tằng boong ngoại họ
Khéc khửn lườn chậư chọ chàu ngài
Khéc khửn lườn vạng lai pây téo
Tàng lộc pây khảm kéo nửa xa
Khéc khửn lườn nhàu nhá oóc mà
Chắng thúc là tu cần rụ chắc
Cần tồn khóp nam bắc đông tây
Noọng hợi còi dú đây thong thá
Pú liệc là noọng dạ
Già liệc là noọng vâng
Noọng ới! cỏi dú mắn như phia dạ thủ mưu
Giàu mì bặng nặm pé hải
Lặc căn hẩư nội ngoại đảy chầm
Giờ đây khỏi hồi môn xo téo… mà thôi!
Lùa xếp sắng xuân họ:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Chin xong mật sao sác năn nơ
Chin dá khỏi téo mừa quê sử
Khỏi sắng tằng quân tử lân la
Khỏi sắng tằng bản xạ nặm mường
Ơn cần mì toọng thương thâng khỏi
Lụ cạ mì cằm lội dá chê
Cằm lội vạy ău se khỏi thủ
Giờ đây khỏi xo cố hồi hương
Xuân họ dú lườn chương thong thá… mà thôi!
Lùa xếp sắng sjao báo:
Khỏi chiềng mừa phụ mậu sơ sinh…
Tha vằn chại mừa tây tờ khắm
Bọn khỏi củ pác sắng tờ mừa
Pát chén dú lườn nưa cói lạng
Khỏ nhọc sjao báo bản hương lân
Tọn tặt thêm dọ bôm khỏ lẳm
Pát nặm thêm đẳm tăm chậư mà
Cơi nhàu thêm cơi trà thôi đoạn
Ău mà tặt tó nả giường chang
Đảy thết khéc bắc nam bọn khỏi… mà thối nỏ!
Dịch nghĩa:
Dặn dâu:
Trước kính thưa tổ tiên, cha mẹ
Sau kính thưa cùng xuân họ… người ơi!
Hỏi đám dưới không vừa
Dạm đám trên chẳng hợp
Nhà người mới chèo thuyền đến bảo
Nhà người mới cưỡi ngựa tới nơi
Ở trong buồng em tôi im tiếng
Bố mẹ ngồi giường trong mới bảo
Việc này khắp thiên hạ đất trời
Không ai nuôi con gái đến già
Còn bé la bố mẹ dạy nuôi
Lớn lên gả thành đôi nuôi miệng
Nhà người có trầu cau đến hỏi
Trầu tiêm mang nhiều gói đến nhà
Nhờ thầy xem sách
Xem được ngày đón dâu
Ông bà từ bên ấy có lời
Bên nhà gái tìm nơi sắm sửa
Con rể có rượu gạo cưới xin
Cưới xin cả phép tắc
Con giờ con nhà người
Cháu giờ cháu xuân họ
Khách đến nhà trầu nước ra mời
Làm cơm nước thết người xa đến
Thế mới phải con người hiểu biết
Ăn ở luôn giữ nết thảo hiền
Bạn ơi! Hãy ở đây thong thả
Cha gọi là phải dạ
Mẹ dạy bảo phải vâng
Mới thực người thành tâm đạo đức
Ở vững như ngọn núi sau nhà
Của có như nước sông nước bể
Mãi yêu nhau cho hai họ vui mừng
Xuân họ cứ thpong thả rượu vui
Từ biệt xin về nơi bên ấy…
Phù dâu chào xuân họ:
Xin thưa tới cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Ăn xong kiến rời rạc say sưa
Ăn xong tôi trở vê bản xứ
Xin nhắn chào quân tử lân la
Xin nhắn chào khắp xã bản mường
Ơn người có lòng thương thắm thiết
Nhỡ tôi có lỗi liệc đừng chê
Câu lỗi xin đem về gói lại
Giờ đây tôi xin cố hồi hương
Xuân họ cứ đàng hoàng thong thả… người ơi!
Phù dâu chào trai gái:
Tôi thưa cha mẹ cùng họ hàng nội ngoại người ơi!
Mặt trời đã ngả bóng về tây
Cất lời ở đây bạn nhé
Rửa bát chén sạch sẽ trên nhà
Trai gái bản bao là vất vả
Dọn dẹp rồi lại cả bưng mâm
Chén nước cùng ciếc tăm đưa mời
Khay nước cùng trầu cơi về đặt
Đem về đặt ở giữa giường trên
Được thết khách bắc nam chúng tôi… người ơi!
KẾT LUẬN
Có thể nói hát “Quan làng” là một hình thức nghệ thuật giải trí, một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cộng đồng người Tày. Nội dung của hát “Quan làng” vô cùng phong phú, đó là những vần thơ dân gian được ghép với các tiết tấu, các giai điệu và sử dụng như những tác phẩm âm nhạc.
Những lời hát thường ứng khẩu ngay tại chỗ với nội dung ý nghĩa trao truyền, giáo dục các thế hệ tộc người, răn dạy con cháu phải có hiếu với tổ tiên. Hát “Quan làng” trong đám cưới của dân tộc Tày phản ánh nhiều mặt của đời sống sinh hoạt xã hội của cộng đồng, thể hiện lịch sử xã hội truyền thống của tộc người, ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu lứa đôi.
Hát “Quan làng” thể hiện nghệ thuật dân ca, ngôn ngữ của tộc người. Nghệ thuật chuyển tải hiện thực đời sống xã hội qua từng lời hát đối đáp vô cùng đặc sắc, thể hiện trình độ văn học, ý nghĩa khái quát cao của tộc người.
Với vai trò và ý nghĩa như vậy, hát “Quan làng” xứng đáng được nghiên cứu và bảo tồn nhằm phát huy giá trị của nó trong cộng đồng cũng như tới các tộc người khác và bạn bè quốc tế.
(Tài liệu do Trung tâm quản lý di tích và danh thắng tỉnh Yên Bái)
BAN BIÊN TẬP CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ