Cùng dòng chảy của lịch sử dân tộc Việt Nam, nhân dân các dân tộc Yên Bái đã hun đúc nên truyền thống yêu nước, đoàn kết, anh dũng, kiên cường trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm, cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, trong các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc
Đầu những năm 40 của thế kỷ XX, những cán bộ cách mạng của Xứ ủy Bắc Kỳ được cử lên Yên Bái hoạt động và đã xây dựng được một số cơ sở cách mạng ở huyện Trấn Yên và thị xã Yên Bái. Tháng 10/1944 đến đầu năm 1945, nhiều cơ sở cách mạng đã được xây dựng, phát triển ở các huyện trong tỉnh. Các tổ chức cứu quốc được thành lập, tập hợp hàng nghìn hội viên. Sau ngày Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), khí thế cách mạng của quần chúng khắp nơi trong tỉnh dâng cao. Ngày 7/5/1945, Chi bộ cộng sản đầu tiên được thành lập ở thị xã Yên Bái. Từ đốm lửa nhỏ ban đầu ấy, chỉ sau một thời gian ngắn, phong trào cách mạng đã bùng cháy, lan rộng khắp các địa phương trong tỉnh.
Do đòi hỏi của phong trào cách mạng, ngày 30/6/1945, Xứ uỷ Bắc Kỳ đã quyết định thành lập Ban cán sự Đảng liên tỉnh Yên Bái - Phú Thọ do đồng chí Ngô Minh Loan làm Bí thư. Sự kiện thành lập Ban cán sự Đảng liên tỉnh đã mở ra bước ngoặt mới cho phong trào đấu tranh cách mạng ở địa phương. Ngày 6/7/1945, lực lượng vũ trang Yên Bái ra đời làm nòng cốt cho toàn dân đánh giặc.
Ngay sau khi được thành lập, Ban cán sự Đảng liên tỉnh Yên Bái - Phú Thọ đã phát huy ý chí tự lực, tự cường, truyền thống anh dũng, sáng tạo, tập hợp đoàn kết nhân dân các dân tộc, lãnh đạo nhân dân kết hợp với lực lượng vũ trang xây dựng cơ sở cách mạng, tiến hành khởi nghĩa giải phóng các châu Văn Chấn, Lục Yên, Trấn Yên, Yên Bình và thị xã Yên Bái. Yên Bái vinh dự, tự hào là một trong những địa phương giành chính quyền về tay nhân dân sớm nhất.
Ngày 19/8/1945, trước sức mạnh áp đảo cả về chính trị và quân sự, quân Nhật đã đầu hàng vô điều kiện. Ngày 22/8/1945, tại sân căng thị xã tỉnh lỵ (Nay là sân vận động thành phố Yên Bái), Uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh ta đã ra mắt trong sự chứng kiến hân hoan, phấn khởi của hàng ngàn quần chúng nhân dân.
Tháng 9 năm 1945, Trung ương thông báo quyết định giải thế Ban cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên Bái, thành lập Tỉnh ủy Yên Bái. Đồng chí Ngô Minh Loan tiếp tục làm Bí thư Tỉnh ủy Yên Bái và kiêm thêm nhiệm vụ lãnh đạo xây dựng phong trào cách mạng tỉnh Lào Cai.
Sau thắng lợi của cách mạng Tháng Tám, Yên Bái đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách của nạn “giặc đói”, “giặc dốt” và giặc ngoại xâm. Song, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng bộ, chính quyền và quân dân các dân tộc Yên Bái đã góp phần bảo vệ vững chắc chính quyền non trẻ, củng cố lực lượng vũ trang, tránh được sự xô xát với quân Tưởng, cô lập bọn phản động Việt Quốc, đuổi chúng ra khỏi bờ cõi, chuẩn bị mọi mặt để bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
Từ năm 1947, thực dân Pháp mở rộng phạm vi chiếm đóng, chúng đã thôn tính 2/3 diện tích tỉnh ta. Tỉnh Yên Bái đã thực hiện đường lối kháng chiến “toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh” kết hợp vừa kháng chiến vừa kiến quốc, xây dựng hậu phương. Quân và dân Yên Bái đã đóng góp sức người, sức của và phối hợp với bộ đội chủ lực mở nhiều chiến dịch như Sông Thao (1949), Lê Hồng Phong (1950), Lý Thường Kiệt (1951). Đặc biệt, trong chiến dịch Tây Bắc (1952) đã đập tan hoàn toàn phân khu Nghĩa Lộ, mở thông cánh cửa sang phân khu sông Đà, giải phóng hoàn toàn tỉnh Yên Bái.
Ngay sau khi được giải phóng, toàn tỉnh lại dồn sức vào thực hiện nhiệm vụ Chính phủ giao là mở con đường huyết mạnh nối liền căn cứ địa Việt Bắc với chiến trường Tây Bắc và huy động sức người, của cải của toàn dân, góp phần to lớn cùng cả nước làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ vĩ đại.
Hoà bình lập lại, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh, Yên Bái bắt tay vào khắc phục hậu quả chiến tranh, khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội, đã tạo ra những biến đổi quan trọng trong đời sống xã hội ở Yên Bái.
Trong khí thế toàn dân thi đua khôi phục kinh tế - xã hội, một niềm vui lớn đối với đồng bào các dân tộc Yên Bái; ngày 25/9/1958, Chủ tịch Hồ Chí Minh dẫn đầu phái đoàn Đảng và Chính phủ về thăm Yên Bái. Đây là vinh dự to lớn, cổ vũ mạnh mẽ các phong trào cách mạng của đồng bào các dân tộc Yên Bái. Những lời căn dặn chí tình của Bác đã động viên, thôi thúc toàn Đảng bộ, toàn quân, toàn dân trong tỉnh thi đua phấn đấu vượt lên khó khăn, quyết tâm thực hiện lời dạy của Bác: Xây dựng đời sống văn hoá mới, đẩy mạnh tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm và không ngừng phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết các dân tộc; Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các dân tộc trong tỉnh đã tích cực khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội; thiết lập quan hệ sản xuất mới, tập trung xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội mà tiêu biểu là công trình xây dựng Nhà máy thuỷ điện Thác Bà, đứa con đầu lòng của ngành thuỷ điện Việt Nam. Để xây dựng công trình thuỷ điện Thác Bà, tỉnh phải di chuyển hàng ngàn (vạn) hộ dân ra khỏi vùng hồ, việc chuyển dân xây dựng nhà máy đã diễn ra nhanh, gọn, thành công và tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân. Đây đã trở thành một kinh nghiệm tốt cho cả nước và có ý nghĩa chính trị, kinh tế, quốc phòng to lớn, đánh dấu bước trưởng thành vượt bậc của Đảng bộ, chính quyền trong công tác lãnh đạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị quan trọng, bảo đảm chính sách dân tộc, tôn giáo của Đảng.
Tiếp nối truyền thống anh hùng, Đảng bộ, chính quyền nhân dân các dân tộc Yên Bái đã vượt qua mọi khó khăn, gian khổ cùng cả nước hành quân chống Mỹ cứu nước. Với tinh thần “tất cả cho tiền tuyến, tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, quân và dân Yên Bái vừa sản xuất, vừa chiến đấu, vừa sẵn sàng chi viện cho tiền tuyến lớn Miền Nam. Hàng vạn thanh niên các dân tộc đã xung phong tòng quân, lên đường đánh giặc; hàng ngàn người con thân yêu của quê hương Yên Bái đã hy sinh anh dũng vì độc lập, tự do của Tổ quốc, góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của dân tộc vào mùa Xuân năm 1975, mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử - Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, cả nước cùng đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở biên giới, quân và dân Yên Bái - Hoàng Liên Sơn trực tiếp chiến đấu dũng cảm, lần lượt làm thất bại các âm mưu phá hoại, xâm lược, gây mất ổn định của các thế lực phản động bảo vệ vững chắc biên giới quốc gia. Ghi nhận công lao to lớn trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng, chống kẻ thù xâm lược của quân và dân Yên Bái, Đảng, Nhà nước đã phong tặng danh hiệu cao quí “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” cho tỉnh Yên Bái; Đây là niềm vinh dự, tự hào, là nguồn cổ vũ, động viên, khích lệ to lớn đối với Đảng bộ, chính quyền, lực lượng vũ trang và nhân dân các dân tộc Yên Bái.
Thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các dân tộc Yên Bái đã luôn đổi mới cách nghĩ, cách làm, tự lực, tự cường, năng động, sáng tạo trong việc cụ thể đường lối đổi mới của Đảng vào thực tiễn địa phương, khai thác tiềm năng, thế mạnh sẵn có, huy động mọi nguồn lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh, giữ vững quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội.
Sau gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, đặc biệt từ khi tái lập tỉnh (1991), mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, song Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong tỉnh đã nêu cao tinh thần đoàn kết, phát huy truyền thống anh hùng, phấn đấu vươn lên đạt được những thành tựu quan trọng và khá toàn diện trên mọi mặt của đời sống xã hội.
Một góc Thành phố Yên Bái hôm nay.
Nhìn lại lịch sử cách đây 70 năm, kinh tế Yên Bái lúc bấy giờ vô cùng thấp kém, nghèo nàn, lạc hậu, đời sống đồng bào rất đói nghèo, văn hoá - xã hội rất yếu kém, nhiều hủ tục lạc hậu, giáo dục, y tế không được mở mang, người dân Yên Bái mù chữ, tăm tối, lại bị thực dân nô dịch sống kiếp đời “nô lệ” “lầm than, cực khổ”; tình hình đen tối tưởng chừng như không có đường ra. Đến nay, sau 85 năm Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, lãnh đạo, 70 năm xây dựng và trưởng thành của Đảng bộ tỉnh, cùng với nhân dân cả nước, nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái đã bước sang một trang sử mới, cuộc đời mới, thời kỳ phát triển mới: Hoà bình, độc lập, tự do, ấm no, hạnh phúc; cùng cả nước vững bước trên con đường đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập và phát triển. Tỉnh Yên Bái đã trở thành một tỉnh phát triển ngày càng toàn diện và vững chắc; kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng khá; văn hoá - xã hội có nhiều tiến bộ; giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội; phát triển kinh tế hàng hoá, đẩy mạnh xoá đói, giảm nghèo, ổn định và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Sắc diện từ thành thị đến nông thôn, cả vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã có nhiều đổi thay và không ngừng phát triển, tiến bộ.
Bảy mươi năm trước đây, từ chi bộ đảng cộng sản đầu tiên với 3 đảng viên. Đến nay, hệ thống chính trị của tỉnh Yên Bái được xây dựng đồng bộ từ tỉnh đến cơ sở. Đảng bộ tỉnh có 13 Đảng bộ trực thuộc, 3.247 chi bộ nhỏ và 49.137 đảng viên. Trong quá xây dựng và trưởng thành, Đảng bộ tỉnh Yên Bái đã không ngừng vươn lên đáp ứng yêu cầu lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ trong từng thời kỳ cách mạng. Đảng bộ đã luôn tự đổi mới, tự chỉnh đốn, nâng cao năng lực và sức chiến đấu; xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Đã làm tốt công tác chính trị tư tưởng, thực hiện có hiệu quả Chỉ thị 03 của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Luôn quan tâm xây dựng tổ chức cơ sở đảng, đáp ứng vai trò là hạt nhân lãnh đạo ở cơ sở. Chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức có phẩm chất đạo đức, có năng lực công tác, nói đi đôi với làm, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Thực hiện tốt công tác kiểm tra, giám sát; công tác vận động quần chúng của Đảng. Xây dựng hệ thống chính quyền các cấp từ tỉnh đến cơ sở vững mạnh. Phát huy vai trò đoàn kết các dân tộc của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và phát triển tỉnh Yên Bái. Mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân, nhân dân với Đảng ngày càng bền chặt. Nhân dân các dân tộc trong tỉnh từ kiếp đời “nô lệ”, đã thực sự trở thành người chủ quê hương, đất nước.
Chúng ta có thể tự hào rằng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, 70 năm qua, Đảng bộ tỉnh Yên Bái giác ngộ, giáo dục, tập hợp, đoàn kết, lãnh đạo nhân dân, tạo nên sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, sức mạnh của cả Đảng bộ, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên, công nhân, nông dân, trí thức, lực lượng vũ trang, các doanh nghiệp, hợp tác xã và các tầng lớp nhân dân trong tỉnh làm nên kỳ tích anh hùng - một tỉnh Yên Bái phát triển toàn diện, vững bước đi lên cùng cả nước trong sự nghiệp đổi mới - công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.