Vấn đề ô nhiễm môi trường đang là mối quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt là tình trạng ô nhiễm môi trường ở khu vực mương, các điểm cuối nguồn của kênh mương, trên các trục đường vắng của thị xã nói chung và xã phường nói riêng như là chất thải, rác thải trong sinh hoạt hàng ngày, chăn nuôi, cho đến sự lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất nông nghiệp.
Xác định việc bảo vệ môi trường có ý nghĩa rất quan trọng đối với sức khỏe con người và phát triển toàn diện của cộng đồng dân cư; song song với chỉ đạo phát triển kinh tế - văn hóa xã hội, củng cố an ninh quốc phòng thì việc bảo vệ môi trường và nâng cao nhận thức trong việc chấp hành bảo vệ môi trường là nhiệm vụ hết sức cấp bách hiện nay của mỗi người cần có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Trong những năm qua, Đảng ủy xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ đã chỉ đạo UBND xã xây dựng kế hoạch, thành lập ban chỉ đạo gồm phó chủ tịch UBND làm trưởng ban, thành viên cán bộ văn hóa, trưởng các đoàn thể, các trưởng thôn bản phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành phụ trách tại các thôn bản; chỉ đạo các chi bộ trực thuộc xây dựng kế hoạch tuyên truyền, vận động nhân dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường nông thôn; Tổ chức tuyên truyền, vận động nhân dân tự đầu xây dựng các công trình chăn nuôi, nhà tiêu hợp vệ sinh, đào hố rác.... đồng thời tranh thủ sự đầu tư của nhà nước, vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội cho xây dựng nước sạch vệ sinh môi trường, các chương trình, dự án như vốn 135, vốn nông thôn mới hỗ trợ cho hộ nghèo, cận nghèo xây dựng sửa chữa, nâng cấp và xây mới các công trình chuồng trại chăn nuôi, xây dựng hố bioga, xây dựng nhà tiêu hợp vệ sinh...từng bước nâng cao về số lượng và chất lượng các công trình vệ sinh môi trường.
Bên cạnh đó đã chỉ đạo các tổ chức đoàn thể chính trị xã hội trong xã xây dựng kế hoạch, xây dựng các mô hình về công tác vệ sinh môi trường, trong việc thực hiện đã có nhiều điển hình, mô hình thực hiện tốt và có hiệu quả công tác vệ sinh môi trường Ban chỉ đạo và các đoàn thể đã làm tốt công tác phối hợp với các chi bộ, thôn bản tuyên truyền vận động đoàn viên, hội viên tích cực tham gia hưởng ứng chương trình về môi trường; ngoài ra các đoàn thể đã xây dựng các phong trào, các mô hình tự quản về vệ sinh môi trường; Như Hội phụ nữ đã triển khai thực hiện có hiệu quả phòng trào “5 không- 3 sạch” trong đó có 3 sạch là “Sạch nhà, sạch bếp, sạch ngõ” gắn với việc bảo đảm vệ sinh môi trường, sử dụng nước sạch, công trình phụ hợp vệ sinh, không làm chuồng trại gần nơi ở của gia đình có ý thức tự giác xây dựng, thực hiện giữ gìn, bảo vệ môi trường tại thôn bản. Đã thành lập và ra mắt 2 chi hội tự quản về vệ sinh môi trường nội dung mô hình tự quản bảo vệ môi trường, lồng ghép nhiệm vụ bảo vệ môi trường vào cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư" xây dựng gia đình văn hoá, khu dân cư tiên tiến và khu dân cư văn hoá, có quy chế hoạt động phù hợp với thôn bản, phân công rõ nhiệm vụ cho các thành viên, qua đó đã được hội viên và nhân dân tham gia hưởng ứng và các mô hình đang tiếp tục triển khai và nhân rộng ra các thôn bản khác trên địa bàn. Đó là: Xây dựng 2 thôn bản Chao Hạ 1 và Bản Sà Rèn là bản giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc gắn với xây dựng mô hình Du lịch cộng đồng, trong đó quan tâm đến việc bảo vệ môi trường, tạo cảnh quan xanh sạch đẹp, huy động sự vào cuộc của các hộ gia đình và cả cộng dân cư thôn bản trong việc tham gia bảo vệ, giữ gìn môi trường, xây dựng các công trình chuồng trại chăn nuôi và nhà tiêu đảm bảo vệ sinh để thu hút được khách du lịch đến tham quan, ngủ nghỉ tại các bản.
Chúng tôi đã có dịp được đến với bản Xà Rèn, xã Nghĩa Lợi tham quan mô hình du lịch cộng đồng nơi đây. Từ trung tâm thị xã Nghĩa Lộ đi theo con đường bê tông hơn 1 km chạy xuôi theo dòng suối Nậm Thia. Bản Xà Rèn - xã Nghĩa Lợi hiện ra với những ngôi nhà sàn trong khói lam chiều như ẩn như hiện bên hàng tre đã bao đời nay che chở khi mùa mưa lũ cho xóm làng bình yên. Một bản làng gần như còn giữ nguyên vẹn nét văn hóa của đồng bào dân tộc Thái Nghĩa Lộ - Mường Lò, từ kiến trúc nhà sàn đến các nét văn hóa sinh hoạt cộng đồng, sinh hoạt trong đời sống gia đình đến trang phục của người dân cộng với vẻ đẹp thơ mộng của dòng suối Thia huyền thoại. Điều này đã lý giải vì sao bản Xà Rèn được chọn để xây dựng điểm du lịch cộng đồng trong Đề án xây dựng thị xã văn hóa du lịch Nghĩa Lộ giai đoạn 2013 - 2020.
Để làm du lịch bên cạnh những tiêu chí về cơ sở vật chất thì điều kiện vệ sinh môi trường cũng là yếu tố quyết định để thu hút du khách. Chị Trần Thị Thái, bản Xà Rèn là một trong những hộ tham gia mô hình du lịch cộng đồng cho biết: “Gia đình được hỗ trợ 20 triệu đồng từ Dự án “Xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới” và gia đình đầu tư thêm 30 triệu đồng để làm nhà tắm, công trình vệ sinh, đầu tư cơ sở vật chất như gường đệm để phục vụ khách du lịch.” Chị Thái cho biết thêm, không chỉ có gia đình chị mà 9 hộ khác trong bản cũng như toàn dân trong bản cũng đều ý thức được về vấn đề vệ sinh môi trường nên du khách đến đây đều có ấn tượng đẹp về quê hương, bản làng, phong tục tập quán của người dân Nghĩa Lộ.
Cùng với các thôn bản, MTTQ và đoàn thể khác đã tích cực vận động hội viên và nhân dân tích cực tham gia các phong trào xây dựng nông thôn mới như Đoàn thanh niên xây dựng mô hình đoạn đường giao thông do thanh niên quản lý: Sáng- sạch- đẹp được đoàn viên thanh niên và nhân dân hưởng, vận động hiến đất làm đường giao thông, tích cự tham gia sửa chữa nhà cửa, cải tạo vườn tạp, chỉnh trang hàng rao cây xanh, xây dựng các công trình vệ sinh….tạo cảnh quan xanh sạch đẹp ở nông thôn nhiều hộ gia đình và cá nhân có nhận thức việc bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh chung; tạo thói quen không vứt rác, xả rác bừa bãi ra môi trường xung quanh; đã biết xây dựng các công trình vệ sinh phù hợp với điều kiện gia đình, đảm bảo vệ sinh có tính khoa học phù hợp với khuôn viên đất ở của gia đình, từng bước làm thay đổi bộ mặt nông thôn tại xã. Đến nay toàn xã có gần 80% hộ gia đình có nước sạch hợp vệ sinh; có 100% hộ có nhà tiêu và 60% nhà tiêu hợp vệ sinh.
Thôn Bản Xa - xã Nghĩa Lợi cũng là một thôn bản điển hình trong thực hiện phong trào 3 sạch. Ông Lò Văn Tý - Trường thôn bản Xa trao đổi: “Thôn bản đã đưa phong trào vệ sinh môi trường vào hương ước của thôn và được nhân dân đồng thuận trong đó có qui định vào ngày 13 hàng tháng là bà con nhân dân thôn bản tập trung vệ sinh môi trường, đường làng ngõ xóm, khu vực chăn nuôi…Nhờ đó, đến nay cơ bản đường làng ngõ xóm của thôn đều xanh sạch đẹp, chất lượng cuộc sống ngày càng nâng lên. 100% hộ được sử dụng nước hợp vệ sinh, 113/115 hộ có nhà tiêu, chuồng trại chăn nuôi đạt chuẩn.”
Hiện nay, xã Nghĩa Lợi cũng chỉ đạo các tổ chức, đoàn thể trong xã xây dựng các mô hình tự quản về vệ sinh môi trường. Chi hội phụ nữ bản Chao Hạ 1, là chi hội đầu tiên của xã Nghĩa Lợi được lựa chọn thực hiện mô hình, phụ nữ tự quản về vệ sinh môi trường, với sự tham gia của 66 hội viên phụ nữ trong thôn. Chi hội đã xây dựng quy chế hoạt động, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các hội viên, như: hàng tháng tham gia quét dọn đường làng ngõ xóm, xử lý rác thải đúng nơi quy định, có ý thức trong công tác giữ gìn vệ sinh môi trường chung, và các hội viên tham gia tổ tự quản được tư vấn, phát tài liệu tìm hiểu thêm về công tác vệ sinh môi trường. Bà Hà Thị Vân, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Nghĩa Lợi cho biết: “Mục đích xây dựng mô hình để nâng cao nhận thức của chị em hội viên phụ nữ và nhân dân trên địa bàn về công tác vệ sinh môi trường và xây dựng làng du lịch cộng đồng xanh sạch đẹp, ấn tượng với du khách gần xa.”
Hội phụ nữ xã Nghĩa Lợi phát động phong trào “3 sạch” tới toàn bộ cán bộ, hội viên phụ nữ.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì công tác vệ sinh môi trường nông thôn tại xã còn gặp không ít khó khăn do Xã Nghĩa là một xã xuất phát điểm thấp, xã nghèo thuộc 135 có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo những năm qua là khá cao trên 50% nên việc đầu tư xây dựng các công trình vệ sinh môi trường, nhà tiêu hợp vệ sinh được các hộ gia đình quan tâm xây dựng họ chỉ lo cái ăn trước nên chưa quan tâm đến vệ sinh môi trường tỷ lệ hộ có nhà tiêu hợp vệ sinh của xã còn đạt thấp, nhiều hộ chưa có điều kiện xây dựng và đã xây dựng nhưng việc sử dụng các công trình chưa khoa học, chưa hợp lý nên cũng chưa đảm bảo hợp vệ sinh; việc hỗ trợ của nhà nước cho xây dựng các công trình vệ sinh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo đã có tuy nhiên còn hạn chế chưa đáp ứng nhu cầu thực tế hiện nay. Ý thức về công tác bảo vệ môi trường của mỗi người chưa cao, tất cả mọi người đều thản nhiên vứt rác bừa bãi ở bất cứ chỗ nào họ cảm thấy tiện; việc vứt túi, vỏ bao, chai lọ thuốc bảo vệ thực hiện nay là phổ biến nó sẽ làm ô nhiễm nguồn nước và ô nhiễm đất làm ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất chăn nuôi và đời sống nhân dân mà hiện nay các cánh đồng đều chưa có hố rác thu gom. Vấn đề này hiện rất đáng báo động, do ý thức và nhận thức việc giữ gìn bảo vệ môi trường không phải là việc của cá nhân, hộ gia đình mình mà là việc của xã hội. Xã Nghĩa Lợi là xã năm ở cuối nguồn nên các hệ thông mương máng của các xã phường trên địa bàn thị xã đề chảy xuống xã kéo theo đó các loại rác thải sinh hoạt, túi nilon, xác động vật chất, các nhà tiêu xả, phân của chuồng trại chưa qua xử lý thải trực tiếp xuống mương, cống, suối làm ô nhiễm môi trường nguồn nước và mương máng bị tắc nghẽn gây ra mùi hôi thối. Trong khi đó xã chưa có địa điểm tập kết và xử lý rác thải các hộ gia đình chủ yếu quét dọn lại một chỗ rồi để khô đốt hoặc cho phân huỷ tự nhiên, nên nó ảnh hưởng nặng nề cho môi trường xung quanh và công tác bảo vệ môi trường chung của địa phương.
Để công tác vệ sinh môi trường khu vực nông thôn đạt kết quả và hoàn thành các tiêu chí số 17 về môi trường trong năm tới. Trong những năm tiếp theo xã Nghĩa Lợi tiếp tục tăng cường tuyên truyền đến cán bộ, đảng viên và người dân hiểu, có nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng và sự cần thiết của việc bảo vệ môi trường, chính là bảo vệ đời sống sức khoẻ cho nhân dân, Phát động mọi người dân tham gia bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh làng xóm gắn với phòng trào xây dựng toàn dân xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư; Duy trì các mô hình hiện có và nhân rộng các mô hình tự quản về vệ sinh môi trường taị các thôn bản, hàng năm đều có sơ kết, tổng kết biểu dương khen thưởng những tập thể và cá nhân hộ gia đình điển hình, mô hình về công tác vệ sinh môi trường. Tuyên truyền và phát động đến các hộ gia đình có thùng, đào hố rác chứa đựng rác sinh hoạt của gia đình có thể đốt hoặc chôn lấp, về lâu dài xã sẽ quy hoạch bãi rác tập trung, lập các tổ vệ sinh môi trường thu phí môi trường đối với các hộ, thu gom rác tại các thôn bản tập kết tại một địa điểm, để công ty môi trường đô thị xử lý theo quy định. Nước thải và phân trong chăn nuôi cần được xử lý bằng cách xây hầm biogas, phân phải được ủ trước khi sử dụng, không thải trực tiếp nước, phân và chất thừa thải thẳng ra môi trường. Về xây dựng các công trình vệ sinh như nhà tắm, nhà tiêu, chuồng trại chăn nuôi đảm bảo vệ sinh xã, vận đông nhân dân; tự giác đầu tư xây dựng các công trình vệ sinh, tranh thủ sự đầu tư của nhà nước thông qua các chương trình, dự án hỗ trợ, vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội dành cho nước sạch vệ sinh môi trường; tổ chức tập huấn, hướng dẫn các hộ gia đình cải tạo, nâng cấp và sử dụng các công trình đảm bảo vệ sinh theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế.
Bên cạnh đó việc xử lý bao bì, chai lo thuốc bảo vệ thực vật, cũng rất cần sự hỗ trợ để xây dựng các hố gom rác ở các trục chính đường nội đồng vận động nhân dân sau khi phun thuốc xong có ý thức thu gom vỏ chai, lọ, vỏ bao đựng để vào nơi quy định sau đó được xử lý.
Bảo vệ, gìn giữ môi trường nông thôn không chỉ để phát triển du lịch, hoàn thiện tiêu chí xây dựng nông thôn mới mà cũng chính là để đảm bảo sức khỏe cộng đồng, đảm bảo sự phát triển bền vững của nông thôn theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 7 về nông nghiệp, nông thôn, nông dân. Cách làm hiện nay ở xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ là cách làm hay cần được nhân rộng trên địa bàn, đồng thời cũng cần được quan tâm, đầu tư thêm nguồn lực để xã sớm về đích trong lộ trình xây dựng nông thôn mới./.